CuBra

Lodewijk van den Bredevoort
 verhalen in het dialect van Tilburg

 

uit de bundel

 

Kosset den  brèùne eigeluk wel trekken? (1)

Jeugdherinneringen van een gewone volksjongen

HOE ET EIGELUK ZÔ GEKOMEN IS

Naa zal ik men èège onderhaand mar ens vurstellen, dan witte vast over wie et gao in dees bizar verhaol. Ik ben Heerke van den Bredevoort en ik wôonde in die straot van dieje kilometer. Ik ben er verwekt, geboren en moest, nao twaalf daoge, dè’k op de wèreld waar, al opgenomen worre in et ziekenhèùs. Ons moeder waar meej mèn op den èèrm van den onderstre tree van de trap gekukeld en ha der béén gebroken. Netuurluk moes ik meej veur de voeding netuurluk, ik zô verhongerd zèèn waar ik thèùs moeten blèève. Vruuger moeste meej enne gebroken pôot in et ziekenhèùs liggen, naa sturen z’oe meej enne brok gips aon oew béén subiet naor hèùs.

Ik hiet eigeluk Lodewijk. Hoe ze daor ôot toegekomen zèn, om mèn zô te noemen, weet ik nie. Ik zaat er nie meej. Et zô kunnen zèèn, dè onze vadder, zô gefascineerd waar deur et Fraanse kôningshèùs, dettie gedocht heej, laot ik dieje irste zoon van men, hij wies himmol nie, dettie nog meer zonen zô krèège, naa ens nie naor onze vadder of schôonvadder vernoemen. Dè waar héél veurötstrevend, un bietje zenne tèèd veurèùt, van onze vadder. Onze vadder waar ok aaltij un bietje èègenzinnig, ben ik jaore laoter aachter gekomen. Et gaaf et nôdige kebaol in de familie, wanneer ge oe èège nie aon de diepgewortelde traditie hield, om oew jong, plat gezeed nie naor oew ouwelui te vernoemen. Ik geef em enne koningsnaom, enne naom, daor ie meej veur den dag kan komen. Iemand waor ik laoter trots op zal zèèn en die de naom Van den Bredevoort meej ere zal draoge. Naoderhaand heetie zen zonen gewone deurdeweekse naomen gegeven, zôas Co, Jaoneke Fraans, Piet. Hij docht ik wil nie nog meer trammelant in de femilie en ik zal men èège vort mar aon de traditie haawe, des net zô gemak. In dees geval waar ons moeder et hillemol meej em eens.

Ik heb dieje naom bevestigd gekregen toen ik gedôopt wier. Ons taante Drika en onze ôome Kobus waren mèn petetaante en peetôom. Ze vonden dieje naom ok mar la, la, ‘echt iets veur hum om zô deftig te doen’. Et waar veurschrift van onze Moeder de Heilige Kerk, detter neffen de ouwelui, nog twee meense aongesteld wiere, die jou, dôopeling, wet gelôof betreft in de gaote kosse haawe, as ge soms op et verkeerde pad terèèchte zot komen. Agge katteliek wilde worre, moes dè. Ge wiert, deur dè dôope dan, schôon gewaase van de erfzonde. Dè waar de zonde, die wij georven han van Adam en Eva. Die han van den bôom gegeten, waorvan God gezeed ha, ‘gullie meugt overal van eten en alles wetter is gebrèùke, mar van diejen bôom blèèfde aaf, begrepen’.

Et is aaltij zôo en et zal nôot aanders worre, wegge nie meugt lèkt, lekkerder, schônder en leuker. Toen dus volgens de bijbel un slang, die vruchten van diejen bôom begos aon te prèeze as de lekkerste, plukte Eva enne appel, ofschôon nôot is aongetôond det enne appel is gewist.

Et kan om mar iets te noemen, ôk un prèùm of perzik zèn gewist en liet Adam ôk enne keer bèète. Dè hasse dus nie moeten doen. Naa waar Adam effe schuldig en han ze saomen kaod gedaon. Ze waren ongehoorzaam geweest volgens de kapelaon, die dè ons vur et irst vertelde.

Die zonde zouwe alle meense vort èèrve. Wèrom eigeluk? We han toch kunnen zeggen, die erfenis hebben we nie nôdig. Daor zitten wij nie op te wochte, wie zen gat verbraandt moet op de blèène zitte, is toch et gezegde. Had Adam en Eva der alléén veur op laote draaien, dè waar wel zô rechtvaardig gewist, wij han nie aon de appels gezeten.

Ge kost er alléén afkomen as ge oe èège liet dôope, van die erfzonde. Aanders blééf oew ziel hil oew lèève krikzwart en waarde nie in staot van genade. Dè wil zeggen, ge kost nôot in den hemel komen, al zôdde nog zô willen en nog zô oew best doen. Ge kost ôk hil moeiluk et goeie doen, want et irste wè enne meens, meej zenne vrije wil zô doen, waar et kaoje. Dè dôopen waar dus un middel, lieten ze ons geleuven, om bij de meens et kaoje onder den dèùm te haawe. Wegge daor net allemol het gelezen, hè’k onthaawe van de godsdienstlessen op school.

Naa ha’k niks te willen, gedôopt worre of nie, want daor waar ik nog veuls te klèèn veur. Onze vadder en ons moeder vonden dè, dus gebeurde et. Ons Taante Drika hield mènne kop boven de dôopvont en de priester, pestoor of kapelaon, et zal wel enne gisseluke gewist zèèn, goot wè waoter over menne krèùn en zeej: ‘Ik doop u, Ludovicus, Carolus, Maria, in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Dè Lodewijk waar in et Latijn Ludovicus. Han ze ginne heilige veur enne naom, dan verzonnen ze der ter plekke, éne bij. Dè waar dan meepersaant oewe patrôonhèlige, die jou oew lève lang zô beschermen. Jè ze waar bezörgd, die Moeder de Heilige Kerk. Peter en meter, enne petrôonhèlige en dan, daor zal ik et laoter nog over hebben, de engelbewaarder. Ze zon meej zen allemolle zörge degge mar op et rèèchte pad blééft en overtèùgd katteliek, hoe dè moes en wè waar naa et rèèchte pad?

Toen ze dè waoter over menne kop goten, moet ik verekkes gekweken hebben. De köster, die bij dergeleke gelegenheden aaltij veuraon stond, om un fooike te vangen, merkte op, dè zô best ens enne goeie zanger kunnen worren. Dè vertelde ons taante Drika aaltij as ze op men verjaordag kwaam. ‘Allee Lodewijkske, zing dè liedje nog ens, degge vurrig jaor op school het geleerd’. Naa waar ik allang vergeten wè’k vurrig jaor ha gezongen mar zij wies et nog percies en ik moes en ik zô.

As ik naa laoter toch nog van dè gelôof af zô willen, zôgenaomd afvallige zô willen worre, dan kosse de peetouders perbere, mèn daarvan af te brengen, van dè afvallige willen worre. Zoveul snapte ik der wel van. Mar daor waren de peettaante en peetôom nie veur, in ons ôoge. Die waren er om kedookes te geven, agge verjaorde en as ge oew irste communie dit. Zô dochte de zonen, de bruurkes, de jongens erover. Bij de dochters en de meskes waar dè nie aanders. Ons taante Drika en onze ôome Kobus zouwen nog wel un paor keer die plicht van peetouwers op der schouwers moeten nemen, want zô grôot waar de veurraod ôoms en taantes nie, desse ieder kèènd van ons, van èège peter en meter kosse veurzien. Et waar wel nie nôodzaokeluk dè un ôom en taante peetouwers waren, maar wel algemeen gebrèùk. Wie zo’n ze’r aanders veur hebben moeten vraogen. Niemand bèùte de femilie stond op dè baontje te kèèke, et kostte alléén mar geld. Zôas meej hil veul dinge bij ons, moese we ôok hier, al waren et mar peetouwers, déélen.

Ik vond zelf van menne naom, dettie veuls te lang waar, drie lettergrepen liefst, mar wel enne deftig en daor waar ik mar wè trots op. Ik waar toch al zô trots op men èège. Ik kos gin etalagerèùt veurbij lôope of ik moes efkes kèèke hoe’k er ötzaag. In mèn haor ha’k allemol slaoge geleej. Nao un tedje blééve die ok vort zitten, ak der mar genoeg briejantiene opsmèèrde.

As ik dè in die spiegelende rèùte zaag, vuulde ik men èège, ondanks dè de kleren die ik aonha, unne knappe jongen.

As ons moeder ons riep, dè we moese komen eten of dè we iets aanders moese komen doen, hasser al drie aander geroepen, veur desse Lodewijk ha gezeej. Et kwaam misschien ôok det enne naom waar die nie zôgoed in et geheur laag. Al waren Fraanse naomen in de mode in de tèèd dekket levenslicht zaag. De Piejèrkes, Lowiekes, Zjeraars en Sjellekes waren èèrg in trek. Bij ons moesen et van onze vadder wel Nederlandse naomen zèèn. Öt et Fraans vertaold wier Lowie, Lodewijk. In elk geval, ik zô vort meej dieje naom deur et lèève moeten. Ze han mèn op zen minst Ludo kunnen noemen of Loek, dè zô bij het roepen al geschild hebben, mar dè ha’k zelf ôk wir nie zô leuk gevonden. Ik moet toegeven, op school hiete der ginne éne zôo en dè waar ôk wel fèèn.

Dè’k toch dieje aandere, dieje bijnaom kréég, laag eigeluk aon men èège. Ik waar aaltij héél netjes op men spullen, in zôverre dè meugluk waar. Die aander van ons zagen af en toe zwart, dè waar etzelfde as vèùl. Ik perbeerde aaltij men èège nie vèùl te maoke en er schôon öt te zien.

Ik koom en des fèèn om te weten, veur jullie, die dees lezen, öt un héél grôot höshauwe, zeg gerust enne nest. Et krioelde bij ons van de bruurkes, de zusjes, de zonen, de dochters, de jongens en de meskes en dè waren un stelletje druktemaokers, daor hedde gin gedaacht van.

Om er dè zootje aaltij en overal pico bello te laote ötzien, waar bekaant nie meugluk, meej mar één kraontje in hèùs. Det mèn dus wel lukte, zagen de meense bij ons in straot dus ôok. Ik ha der ak eerluk ben hillemol gin èèrg in mar vond et wel leuk: Heerke van den Bredevoort!

Wè onze vadder vorts aon weekgeld meebrocht, waar ôok niks te veul. Ik ken dè bedrag nie, ze vertelde aon de jong nie wè ze te besteje han. Ik waar wel brutaol mar wir nie zô dè’k ha dörve vraoge wettie eigeluk elke week kréég vur al dè werken. Et is nôot héél veul gewist, want den brèùne kos et bekaant nôot trekken.

Onze vadder en ons moeder han, agge die meute in ôogenschaaw naamt, wènig naachtrust genoten. Die conclusie kos ik, op mènne nog veuls te jonge lèèftèèd, netuurluk nie trekken, want daor ha’k nog gin enkele veurstelling van kunnen hebben, al zô’k gewild hebben. Ok de veurlichting, ok in un pril stadium, wè waar dè eigeluk? kwam ‘nicht im frage’, om mar ens op den Dötse toer te gaon. Zij waren in dieje tèèd zelf amper aon de weet gekomen hoe de vörk in de steel zaat en aon die kennis mankeerde nog wel et één en et aander. Gezien de groei van et hôshaawe, leken ze nog veul dingen nie te weten. Onneuzele halzen, waren wij en onze vadder en moeder allemol nog in die tèèd. Ze zullen dus wel, as wij sliepen, in de bedsteej hebben liggen toerlezjoeren. Hoege daor iets aanders in kost, dan dicht tegen elkaar aonliggen, is veur mèn nog aaltij un raodsel. Jè ik docht over zon dingen wel ens nao. Hoe dè kwaam weet ik nie, dè’k zoveul naodocht.

Ge moest bekaant acrobaat zèèn, om er iets aanders te kunnen ötvoeren in die bedsteej As klèèn kèènd slaode daor gin aacht op mar agge grôtter wordt, ziede problemen, dieter hôogstwaorschènluk nôot zèn gewist.

‘Hullie licht hebben ze, in ieder geval, niet onder de korenmaat laten schijnen’, zôas dè zô schôon in den bijbel stao en as ze al geweten han, wè dè betekende. Het bijbelse: ’Gaat en vermenigvuldigt u’, han ze nogal letterlijk genomen. Dè han ze ôk wel nie in de bijbel gelezen, want die han ze ginne.

De gisseluke, de pestoor of kapelaon, verkondigde et wel meej overtöging van de prikstoel, en et brave volk geleufde dè

In et begien van hullië trouw, had et daor hillemol nie op geleken, desse veul kiendjes zon krèège ôk al waren ze zô gek as enne jèùn, op mekare dan, hè’k mèn laote vertellen deur ôoms en taantes. Et irste jaor heej onze vadder alle moeite gehad, om te ontdekken, hoe et eigeluk moes, dè komt öt dezelfde bron, hij zal dus wel ens iets hebben losgelaote daorover. Hoe han ze’t aanders hebben kunnen weten?

Hoe ik dè allemol te weten ben gekomen? Gewoon dur nuchter nao te denken en oew oren te lèùstere leggen. Asser, et irste jaor van hullië trouw hillemol niks gebeurt, op et vlak van kiendjes kôope, dan lèèk et verrekkes veul op enne zuuktocht naor et onbekende. Zeker as de strôom van borelingskes nao et twidde jaor, éénmaol op gang gekomen, niemer wit van ophaawe.

Op de landbouwschool, onze vadder heej blijkbaar ôot zin gehad, om boer te worre, want in de höskaomer hong daorvan un diploma aon de muur. Op die school han ze’t blijkbaar ok nôot over de voortplanting gehad. Enne agrariër moet toch weten van den hoed en de raand, wô’k mar zeggen. Vruuger leerde ze dè zelfs op de landbouwschool nie, weet ik veul.

Veul aaw meense komen er trouwes, naa op et gebied van kiendjes kôope, ginne taboe mir rust, eerlijk vur èùt, desse toen ze trouwden, hillemol nie wiese, waor Abraham zenne mosterd haolde. Ze zèèn de’r meej op alle meugeluke menieren perberen, toch aachter gekomen. Experimenteren zon ze vendaog den dag zeggen mar dè is naa wir gin Tilburgs. Des bij ons thèùs ok et geval gewist, agge logisch naodenkt. Raod vraoge waar der nie bij. Aon wie moeste nao gaon vraoge, hoe’t moes? Aon de buurman? Aon oew èège bruurs? Aon oew èège of heur ouwelui? Aon de pestoor? Aon den burgemister? Hij zô nie gedörve hebben en zen èège diep geschaomd.

Zuuk dè astublieft zelf èùt, zon ze gezeej kunnen hebben. Daor praot enne fetsoenluke meens nie over. ‘Witte gè dè nie’, zôtter gezeej zèèn en ‘gij wit aaltij en overal un antwoord op. Over de polletiek hedde un ötgesproken mening en hier witte niks van?’ Daor stond ie meej zen grôot lèèf te blozen as un jonge maagd, dè leste waar ie ôk nog.

Zo’n meidje wies hillemol van toeten noch blaoze, die ha as waorschuwing van thèùs meejgekregen: ‘Hou God vur oew ôoge en oew haand veur oew krèùs’.

‘In oew verkering zeker nôot gin stoute dingen gedaon, oew haand nôot verdwaold? Wè gingde gij dan elke maond biechten? Daor bestond vur vrijers toch mar één zonde.

’Praot, kletspraot van meense, die zôgenaomd et klappen van de zwéép kenden en ok toen ze nog vreejde, dochte detter bijheurde, wè alléén in et huweluk mocht, volgens de gangbare zeden en gewoonten van dieje tèèd.

Ik stao der heden ten daoge nog van te kèèke en vraog men èège aaf, hoe ze et in godsnaom vur mekare kréége, om elk woord dè mar op de veurtplaanting sloeg, zelfs un kusje of aai in elk boek, dè’k toen onder ôoge kréég, weg te haole.

Daor hebben hil wè gisseleke wel un dagtaak aon gehad, denk ik naa. Elk boek dè dur zonne inquisiteur waar gelezen en hij waar niks ‘verdachts’ tegen gekomen kreeg un zôgenaomd keurmerk ‘Nihil Obstat’. Gewone meense kenden gin Latijn mar ze wiese dan wel desse et gerust de jong kosse laote lezen.

Langs de normaole weg zodde gij dus nie aon de weet hebben kunnen komen wegge meej hil oew verliefd zèèn moest begiene. Ge kwaamt de dingen aon de weet, deur schèùne moppen, die ge dikkels half snapte. Soms wies enne kameraod et naoike van de kous en vond et wel stoer staon dettie et allemol al wies.

‘Ge het veul geluk gehad, degge nie mot’, zeeje die Don Juans. ‘Hoe dikkels heddet geflikt, den irste naacht’, vroegen de nuuwsgierige, sensatiebeluste maoten, den irste dag dettie nao de bröloft wir op et werk kwaam. ‘Ik deej et wel veftien keer en toen waar ik nog nie muug mar ons Jana wô onderhaand toch wel slaope’.

‘Ge zèèt enne zwetsklôot en dè zèède’, namen aandere meense et vur onze vadder op.

‘As ge naa zegt tussen de soep en de èèrpel en op de keukentoffel, dan kos ik oe nog wel geleuve Dré, mar veftien keer, dan zèède nog bröstiger dan un knèèn’, zeej Driekske.

Verheven taol wier der op de werkvloer nie gebezigd, wè’t huwelijk betrof. Agge dan ok nog zô gruun waart as gras, haddet zwaor te verduren. Onze ouwelui, waren dus nog zô gruun as gras toen ze et huwelijk in gingen. Dè waar netuurluk de bedoeling van onze Moeder de Heilige Kerk. Agge iets nie wit of kent, kundet ok nie doen. Ze verbôojen et te doen vur degge getrouwd waart, en de grôotste hôop lèùsterde naor dieje raod. Daor waren er nog veul van, toen, ze wiese van niks.

In et huweluk zon ze’r wel aachter komen, waar de overtèùging van onze Moeder de Heilige Kerk. Dè gebeurde dan ok prompt. Zodoende waar et bij ons thèùs steeds drukker geworre, wè zeg ik, et leek steeds meer op enne mierennest.

En dan moese we mistal op enne zondagmèèrge wir meej zen allemolle naor ons Taantida die wôonde neffen ons en waar getrouwd meej un bruur van onze vadder, onzen ôme Dries. Gewoon op enne zondaggemèèrge, irst nog wel naor de kerk netuurluk mar dan zonder ons moeder. We mochten nog wel de pan spek meej seldaot maoke, die we elke zondaggemèèrge, leegsopten, as we öt de kerk kwamen, mar dan waar et ôk den hôogste tèèd. Zondagskiendjes waren bij ons héél gewoon.

Ikke en nog un paor aander wiese dan wel, hoe laot et waar. Waor hebben wij monopoly leren speule? Juust bij ons Taantida, bij die gebeurtenissen. Meej onze neven, zaten we de dobbelsténe te gooien om veural mar de Kalverstraot en de elektriciteitscentrales in haande te krège, die brochte wè op. Zelf han we dè spel nie, veuls te duur en te kapitalistisch, et enige vremde woord dè wel ens over de lippen kwaam, van onze vadder. Bij ons Taantida zaag et er ôk veul deftiger èùt dan bij ons, gin matten maar vaaste vloerbedekking. Ons Taantida waar dan ôk enne ‘middelstander’ volgens ons moeder. Zô noemde ze den bekker en de slager ôok. Zij ha ôk enne stofzèùger, die ons moeder wel ens ging lénen. Onze Pater Familias, enne deftige naom veur enne vadder van un grôote femilie, kwaam ons roepen, nao zo’n tweeëneenhalf uur, die spellekes waren we toen al lang muug en we wôn onderhaand wel ens naor bèùte. Komt ie zeggen meej un staolen gezicht: ‘Den ooievaar is wir gewist’.

Ik waar in die tussentèèd al enne keer aachterom gelôope, meej et smoesje, dè’k moes pissen, want ik waar zô verrekte nuuwsgierig en et blééf mar duren. Ik wier prompt teruggestuurd dur onze vadder, die daor op de plaots stond te buurten meej enne maot van et wèèrk.

‘Hij heej wir un zusje veur jullie gebrocht. Zède gullie nie blij?’ Wè blij, wie blij, wèrom blij? Wèrom zodde blij zèèn meej iets waor g’er al zat van het?

‘Kek daor vliegt ie’, wij zaage ze nie zô gaaw vliegen, dus zeker ginne ooievaar, as we al geweten han hoeter die ötgezien moes hebben. Wij moese één veur één in de wieg kèèke. Ge zaagt niks aanders dan un rooi snötje, of et haor ha koste nie eens zien want et ha ok nog un mutske op. ‘Vende’t un knap kiendje’, vroeg ons moeder. Daor hè’k mar gin antwoord op gegeven. Ik kon slèècht zeggen dè’k et un lillik jong vond.

Ons moeder waar der wel wir mooi klaor meej, daor laag ze te bed in de höskaomer. In de bedstee zal et wel te benauwd zèèn gewist omdesse naa in un normaol bed laag, laag ze aaltij asse wir un kiendje kréég, meej un schôon spraai erover. Ze ha der haore los over et kussen liggen. Ons moeder ha van dè lange haor tot op der kont. Aanders vlocht ze dè elke mèèrge tot tweee sterten en rolde die dan op tot un knötje, desse meej haorspelden bij elkaar hield. Zeker gin tèèd gehad, omdè dieje ooievaar ineens vur de deur stond. Dieje vogel ha ze wir in der béén gepikt, de rotzak. Ik zô em nie in men haande moete krèège, hij kwaam er bij ons thös nôot mir in, dè geef ik em op un briefke.

Ik snapte eigeluk ons moeder nie en van onze vadder kréég ik al hillemol gin hôogte. Wèrom lieten ze zonne vogel eigeluk binnen? Laot em dè kiendje ergens aanders naor toe brengen. Ik ken der bij ons in de straot zat, dieter gin hebben. Wij han der al zat en wie laot zen èège dan ôok nog pikken? Dè waar nie zo wèès. Dèrom begon ik er steeds meer aon te twijfelen, aon dè verhaol van den ooievaar. Daor klopte wènig van agge efkes naodocht. Wie dè sprookje ôot verzonnen heej, die verdient der naa nog geld aon. Eén ding snapte ik ôk nie zô goed. Elke keer asser un kiendje geboren waar bij ons, moes ons moeder, zes weken naoderhaand naor de kerk. Dè hiete den kerkgang doen. Ik zô’t nie zô percies weten, as ik nie enne keer meej ha gemoeten. de gij mar meej, dan hoef ik dè end nie alléén Lodewijk’, zizze op enne keer. We kwamen in de kerk en ze smoesde wè meej de köster, dieder meej zen ziel onder zenne èèrm rondliep. Hij kwaam terug meej un grôote kèèrs, dietie aonstaak en ons moeder in der haande gaaf. Naa moes ons moeder veur et Maria-altaar op der knieën bidden öt un kerkbuukske. Ze kende et volgens mèn vort van bèùte. Nao zon tien minuten kwaam der enne kapelaon in superplie, zô hiete dè geborduurde witte hemd dettie over zenne toog ha aongetrokken, meej zen haande gevouwen op ons moeder aaf. Hij gaaf ons moeder de zegen en naam metéén de kèèrs öt der haande, die zettenie in enne kandelèèr, wel ötgeblaozen netuurluk. Hij gaaf ons moeder un haand en ons moeder douwde un kwartje in den offerblok. Ik waar mar un bietje aachter in de kerk blèven zitten. Ik snapte niks van dè gedoe. Et moet, nao wè ik aachteraaf geheurd heb, un sôort reinigingsritueel zèn gewist. Agge un kiendje had gemokt, iets wè onze Moeder de Heilige kerk, èèrg op prèès stelde en aonmoedigde, hadde oe èège, asset ware subiet bezoedeld meej zonde. Ik heb daor nôot zo veul van begrepen, daor klopte volgens mèn nie veul van.Daor han die èèrm zielen, die dieje kerkgang ôk nog deeje, nog nôot bij naogedocht.