CuBra

Lodewijk van den Bredevoort
 verhalen in het dialect van Tilburg

 

uit de bundel

 

Kosset den  brèùne eigeluk wel trekken? (2)

Jeugdherinneringen van een gewone volksjongen

VEUL BLÊEF ZÔ ET WAAR

Wij waare nao al die jaore, ok nao ons moeders vuls te vruuge dôod in etzelfde hèùs blèève woonen. Alléén neffen ons aon ééne kaant, waaren aander meense ingetrokken. Onze ôome Dries en ons Taantida waare meej hil der kender nòr un onderkoome verhèùsd, dè ôot van enen ôome waar gewist, die pas dôod waar gegaon. Pin me der nie op vaast op deez gegeeve want zô precies weet ik dè naa ok wir niemer. Dè höshaawe detter naa wôonde ha drie kender, mar daor zon der ok nog zat meer koome. Van zen vak waar de nuuwe buurman, ene schilder, die aaltij werkte. Nèè, et waar ginne kunstschilder. Waar et gin kwaste bedèèrve dettie deej, dan waar ie wel kaomers òn et behange. Dè oudste zôontje van dieje schilder waar un irste klas verwend rotjoch, dè aaltij meej iederêen ruzie maokte. Steevast gong ie dan hullië pa roepe. Die kwaam dan meej nòr et aachterpoortje en riep teege de lummels, die zen zôontje geplaogd han:

‘Heej grôote lummels, dan moete mèn vatten, agge dörft.’

Die grote lummels die et lèève van dè buurmenneke verpestte, blêeve wel op vèllige afstand. Zôiets han wij nog nôot bij et hendje gehad. Wij gongen onze paa nôot roepe, wij loste sôortgelèèke gevallen aaltij zelf wel op.

Dieje nuuwe buurman docht ok nog slim te zèèn toen ie un planneke ha bedòcht om un nuuwe schuur te gaon bouwe. Wij han saome meej onze ôome Dries en ons Tantida aaltij êene aachterom gedild. Dè gèngske liep over de grond van onzen ôom en taante. Nôot iemand die gezeed ha, gullie moet zelf mar enen aachterom maoke, teegen onze paa en ons moeder.

Naa stonde wij op ene goeie dag vur un meej plaanke dichtgespèèkerde poort en moese we ammòl veurom. Onze paa net zo goed as wij. Op de schoorstêen stond enen envelop van enen advecaot, die ons verbôoj ‘nog langer gebruik te maken van het pad dat over de grond van onze buren liep’. Wij han volgens onze paa rèècht van weegen en dè kon nôot zôomar ongedaon gemaokt wòrre of wij moese dertig jaor gin gebrèùk van dè rèècht gemaokt hebben.

Onze paa gong naor et schòp haolde ene vösthaomer öt de geridschapskiest, lôopt naor de dichtgetimmerde poort en slaoter die plaanke in un mum van tèèd èùt. Hij gooide ze wè opzij zô dè we’r wir dur kosse. Den buurman of buurvrouw liete der èège nie zien. Wel stond der twee daoge laoter wir enen envelop van dezelfde advecaot op de schoorstéén, daorin wier gedrèègd meej gerechteleke stappen ‘wanneer de aangerichte schade niet direct ongedaan werd gemaakt’.

‘Ik zo nie weete wè vur schaoi ik zo hebben aongericht’, zi onze pa. ‘Die spèèkergaote heej dieje vent gemaokt, die de plaanke der vur heej getimmerd. Die moete ze irst mar ens dicht koome maoke.

Et êenige degge meej zukke brieve moet doen’, krêege wij dan ok as wèèze les van onze paa, te heuren is, ‘kepot scheuren en vural nie op reageere. Diejen advecaot wit dondersgoed dè diejen buurman van ons, ginne pôot heej om op te staon, mar ze perberen oe de wènd in de broek te jaoge.’

Nôot mir iets van geheurd van ginnen êenen advecaot en de plaanke waare dags naoderhaand ok weg.

Veul jaore laoter heej onze paa toch mar meej zen haand over zen hart gestreeken en zelf enen aachterom gemaokt. Den buurman kos naa zen hok op de schaaing bouwen en onze paa nie te lui, bouwde daor un schuur tegenaon.

Daor waar nog meer veraanderd, nèè die rotkaaie, die kènderköpkes, laage der aaltij nog, dus dur de straot fietse nog steeds nie òn te raoje. Daor reeje gin pèèrd en kèèr, gelaoje meej vette koole mir dur de straot, want de gasfebriek waar dicht en waor de gashaawers han gestaon waar naa un grôote open vlakte. Et gas kwaam na vort van de mijnen. De waas kos vort meej un gerust hart bèùte gehange wòrre, zonder desse zwarte stippels krêeg.

Alle hèùs han wir glas in de raomen en waren opnuuw opgeschilderd. De gaslantèèrns han plots gemaokt vur elektriese lampe. Dè baontje van lantèèrnopsteker waar dus ok overbodig gewòrre, net asset baontje van gasmaoker. Wè die meense naa moese gaon doen, dè ben ik nôot te weete gekoome, ze zulle wel omgeschôold zèèn gewòrre, want daor kwaam aaltij mar wir aander wèèrk bij, dè irst nôot bestaon ha.

De strontwaoge zaagde ok nog mar amper, veul meense han waoterspuuling op de plee en waren op et riôol aongesloote. Bij de van den Bredevoortkes waar deze moderne vörm van w.c.-durspuule nog nie durgedronge. Daor veegde ze der kont ok aaltij nog meej un stukske kraant aaf, asse klaor waare. Ge waart toch nie wèès, pepier gaon te kôope om oew kont meej af te vèège, dan koste oew geld zôo wel in et putje gooien. Enen enkeling van de jong naam de moeite, meej enen emmer waoter de völlighed weg te spuule, de miste lieten et mar zôo et waar. Mistal stond der wel enen emmer, mar effe zoveul keer waar ie leeg. Hygiëne, wè waar dè naa wir vur un moejelek woord.

De helft van de kènder waar al van de grôote school aaf, daor werkte der un paor van, en paor zaate op de höshoudschool en intje op de naoischool. Daor kwaam dus méér geld binne. Dè waar nôodig want der moese vort kleere gekocht wòrre. Daor viel niks mir te rèùle teegen ene zak èèrpel of un pond koffie of thee. Ons naoiwonder, Hendrien, de nicht van ons moeder, die elke virtien daogen ene dag bij ons aachter et naoimesjien zaat, waar intussen ok aon de (weduw)man gekoomen en ze zo dur de vurötgang, as naoister naa toch zonder wèèrk zèn geraokt. Goed desse dieje weduwman teegen et lèèf gelôope was, waar ze toch nog onder de panne geraokt.

De protestante waaren in al die jaore gin pèèl veraanderd. Nog aaltij gong et in un straf tempo, huudje op, gezicht in de plooi, neus vurèùt, richting turngebouw Olympia, waor hullië dominee zenne zondagse preek hield, twee keeren op zonne zondag liefst. We louwde ze niemer nao, we zaage ze eigelek niemer. Grossier de Graaf holde nog iedere dag naor de kerk om de krösweg te doen om daornao bij aandere gruuntewinkels te gaon kèèke of ze nie goeiekôoper waare dan hij. Den bekker van schèùn tegenover, bakte nog aaltij dè plèkkerige brôod en bròcht dè naor zen klaante meej un grôote maand veur op zen fiets. Hij ha dan aaltij van die kaplèèrze aon, kwaam zen broek nie tusse de ketting. Ik hèt aaltij un potsierlek gezicht gevonde, dieje zwarte krullebol meej dè ziekefondsbrilleke der vlak onder, die net boven die maand meej brôod ötstaak. De gruunteboer gong nog aaltij meej zenne pony dwars dur et hèùs om em op stal te zetten of om em ‘s mèèrges wir in te spannen. As dèùvekampioen op de lange afstand, waar ie nog aaltij héél bekend en won veul prèèzen en zenne bèùk waar der nie in dikte afgenoome. De pet hattie aaltij op, dus wiese wij nie of ie haor had of dètter ene kaole kop onder zaat.

De jongens, die in Indië waare wiste vèèchte, bij ons öt de straot, wiere bij trugkomst öt de koloniën, zôo dè toen nog hiete, meej muziek en bloemen ingehaold. Den oudste zoon van gruuntegrossier De Graaf waar giender gebleeve. Hij vond dèt weer daor beter waar, denk ik zôo. Alléén twee zoone van den NSB’er tegenover ons zon nôot mir töskoome, den êene waar gesneuveld òn et Oostfront en den aandere zuchtte, zôas dè zo schôon hiet, mar et hillemol nie is, in Russische gevangenschap, krijgsgevangen gemaokt bij Stalingrad. Ze kwaam wel ens bij ons, derre nôod klaogen, et moederke, zij hatter wèènig òn kunne doen desse dur dieje krankzinnige vent van der, twee van der drie zonen kwèèt waar geraokt.

Eéne avend in de week kwaam Piet de schoenlapper nog aaltij bij ons òn, om de kepotte schoen te rippereren. Et blêef naa vort bij verzoolen. Afgescheurd bovelèèr wier niemer gerippereerd. Et zaat der vort aon om dan mar nuuw te kôope. Meej oew schoen liepte in ieder geval niemer vur schut. Zen vrouw Trudy, wies aaltij nog van iederêen wè en liet dè heuren ôok.

Onze paa dur zen wèèrk den hille dag bèùte viel dan mistal in slaop en moese wij dieje klets ammòl aonheuren en naor dieje schoenmaoker kèèke, die de spèèkers vur dettie die in et lèèr sloeg in zenne mond staak, nie hillemol mar tusse zen lippen. Af en toe kosser nog wel ens intje nie hillemol krom zèn geslaon en lillek in oewe voet prikken agge dieje schoen wir aondeedt. Wij moese der ene keer naor toe, naor dieje schoenmaoker, meej un bôodschap van onze paa.

‘Zô jongens, des hil braaf van jullie dè gullie dè komt zegge, gullie lust zeker wel un taske thee meej un beschötje?’, zi mevrouw, et aawmeut.

Daor waare wij nie vies van, un paor jong van heure buurman honge der ok zon bietje rond en han ok wel zin in un beschötje. Trudy zette waoter op en pakte de beschötebus en haolde der zoveul èùt asse nôodig ha, smèèrde der hêel zèùnig boter op, strooide der sèùker overheenen en gaaf ons der ieder intje. Ik bekêek dè zô ens en vond detter wel iets meer boter en sèùker op ha gemeuge. Ik zeg dè zô, nie al te hard tegen ons Jaoneke. De week der op komt Piet as te doen gebrèùkeluk meej die aawmeut van em om schoene te maoke. Zeej ze ineens tegen mèn:

‘Zaat er te wèènig boter en sèùker op oew beschötje van de week, zèèdet hier beter gewend soms?’

Ik wies nie wèk heurde, wiere zukke onneuzele dingen ok al durgebriefd, of waar der geheur zô schèèrp dèsse alles heurde, dan kos ik vort wel bij alles wèk zi, irst wel ens nao gaon denke, kan ik dè hier wel zeggen of moet ik mèn commentaar mar inslikken. Ik zo der nog veul ongemak van ondervèène, van mèn ‘flap et der mar èùt’. Naa wies ik ineens wèrom ze ons zôo op et hart drukten in den oorlog, nergens over te praoten en ons moeders gezegde springlèèvend wier: ‘Verraojers slaope nôot’.

Héél veul kennisse han onze paa en ons moeder nie. Intje, ene tönder kwaam naa, veul bij ons over de vloer. Nao ons moeders dôod waar dè eigelek onze paa zenne kameraod. Hij ha onze paa nôodig assie un schuur moes bouwen om zen mesjienes kwèèt te kunnen of un nuuw kas moes zette.

Zen vrouw waar ok zonder meer goed van de tongriem gesneeje, om et woord aawmeut nie subiet te gebrèùke. Ze waar nie onaorig om te zien en vriendelek zat. Meej de grôote schôonmaok hielp ze meej, en dè kwaam goed van paas, want alléén lukte et onze paa nie, ok al hielpe de meskes nog zô meej, dè kerwaai in un paor daoge te klaore.

Ze han saomen ééne zoon, Heintje, en omdetter bij ons vrouwvolk zat rondliep, hasse der vast mar êen ötgezocht, diese wel bij Heintje vond paasse. De zusters van de ötverkoore dochter, die netuurlek aachter mekaare dur han, hoe de vörk in de steel staak, plaogde heur daor meej. Heintje ha wè dè betrof, niks in de pap te brokkelen, assie et al in de gaote ha. Et is eigeluk nôot echt òn gewist.

Et waar gin volk dèk naa vond paasse bij onze staand, as we die al êene han. Schèùne praot, schunnige opmerkingen, die ik onze paa of ons moeder nog nôot ha heure gebrèùke, waare daor mar hêel gewoon. Onze paa kos der schènt goed meej opschiete want hij waar der gehaawe en geslaon, nao ons moeders dôod. De kapelaon, die op den dag van ons moeders begraofenis beloofde nog ens langs te koomen, om te heuren of onze paa et wel ònkon en of der gin hulp van bèùtenaaf nôodig waar, is nôot van ze lèève nog langs gewist.

Ginge wij, toen wij hêel klèèn waaren en dè waar nog vur den oorlog, zondags snoep kôope vur ene cent tegenover bij Rèène. Daor laag et snoep ötgestald op de toffel in de vurkaomer, ge kost der langs lôope en iets meejpakke, waor ge zin in hadt. Bij de deur zaat paa Rèène om de cent aon te neemen en te kèèke of ge niks meejschoepte. Naa gonge we as we zondags ons traktement han gekreege, meepesaant nòr un endje verderop in de straot nòr Hertogs. De Rèènes, die de gaaw bröloft nog gevierd han, waaren intussen al lang dôod en begraove. Hertogs zelf werkte gewoon op et gasfebriek of de elektriciteitscentrale, dè maag ik kwèèt zèèn. Zen vrouw, nog un nicht van ons moeder, waar kort nao den oorlog in de vurkaomer un snoepwinkeltje begonnen. Ik kocht daor mistal vur veftien senten ene mars. Ik krêeg der aaltij wel verrekkes taandpènt van mar ik vond dieje karremel, die tusse de seklade en et binnenste zaat zôo lekker, dèk elke zondag öt al die lekkere dinge, toch mar wir ene mars kocht. In den oorlog hak nôot gin taandpènt gehad mar dur die tablette seklaade van de Engelse, die we elke zondag net nao den oorlog aaltij ene hêele, krêegen en in êene keer opaate, waare der gaote in mèn taande gevalle. Ge hadt de wolf in oew taand, zin de meense. Van cariës han ze nog nôot geheurd en van taandepoetse wel geheurd mar dè vond ik toen mar onzin.

Ons hoofdketier, dè gat in de grond in onzen hof waar allang dichtgegooid en kiepe han we ok al gin mir. De aajer waare wir zô goeiekôop degger gin kiepe vur kost haawe. Et kamoeflazjenet veul irder nòr et stòrt gebròcht tegelèèk meej de èèzere plaote, die we nog bij de Engelse geschoept han of waare ze van de Dötsers gewist, wiese daor ötèndelek meej nòr toe genoome heej, maag Joost weete.

Ok wier der dur ons niemer gevoetbald. We ginge nog wel nòr et voetballe kèèke, dè wil zegge naor Willem II. Ze wiere zelfs laandskampioen en dè waar nao den oorlog niemer vurgekoome. Volgens wèt pròtje waar, han alle speulers un kamgaore pak en un nuuw fiets gekreege, omdesse laandskampioen waare gewòrre. Of dè waor waar, weet ik nie, hak ok mar van heure zegge. We zèn ze op den Heuvel nog in wiste haole. Ze waaren in Amsterdam kampioen gewòrre dur van Ajax te winne. Daor waar hil wè volk op de béén.

Et êenigste wè we nog deejen in et stròtje, wè meej voetballe te maoke ha, waar, koppen. Op den aachtergevel van et magazèntje van den buurman han we un goal getêekend. As we dan meej driejen of meer waare, stond der êenen in de goal en die aander kopten, mistal meej ene tennisbol naor mekaaren over en dan onverwachts op goal, de kieper moes daor wel op berekend zèèn. Assie der tien dur ha gelaote, kwaam de volgende in de goal.

Naa der ok gin gas mir wier gemaokt, in de febriek bij ons in de straot, gooide ze ok gin sintels mir in et stròtje. Daordeur wier et er, asset geregend ha, meer en meer un slèèkstròtje, waor ge te voet nie dur heene moest gaon of ge moest lèèrze of klompen aon hebbe. Ik gong bekaant nôot aachterom want ik gong aaltij te voet naor den Heuvel en aachterom waar om.