Alphen maakt goud van 't zand

Het Nieuwsblad van het Zuiden - donderdag 17 juni 1976

 

"Ge staat gewoon te midden van een speels kunstwerk van de natuur, die er plezier in heeft gehad hier bijna alles wat er te bedenken valt dooreen te klutsen maar dan altijd zonder de harmonie uit het oog te verliezen. Dat doet de natuur trouwens nooit zolang de mens er maar niet al te veel met zijn vingers aan zit." Dit schreven wij in mei 1969 in deze krant over het toen nog weinig bekende natuurgebied 't Zand van de gemeente Alphen, waarvoor we destijds het ergste vreesden in verband met op stapel staande plannen. Precies na zeven jaar, welke jaren als een ademtocht zijn voorbijgegaan zodat ge er zelf even van schrikt, zwierven we deze zomer weer eens door 't Zand, waarover we destijds nogal enthousiast gedaan hebben. De mens heeft er inderdaad met zijn vingers aan gezeten. Veel van wat enkel nog op papier stond en in hoofden leefde, is sinds geruime tijd grotendeels werkelijkheid geworden. Als ge daarbij dan constateert, dat ge uw woorden van weleer desondanks niet helemaal behoeft in te trekken, betekent dat een plezierige vaststelling. In 't Zand is veel veranderd en toch is dat aloude Zand nog steeds zichzelf gebleven. Een zucht van verlichting bleek zodoende op zijn plaats. Het is alles bij elkaar nogal meegevallen!

 

Misschien herinnert ge u nog iets van de plannen op dit bos- en heigebied van 236 hectaren. Villawijken, camping, zomerhuisjes, dagkampeerruimte, een grote waterplas, parkeerplaatsen en er bijna dwars doorheen de nieuwe provinciale weg Tilburg - Baarle-Nassau. Dit alles dan samengevat onder wat in ons huidige spraakgebruik als "Dagrecreatie" burgerrecht verworven heeft. De hele mikmak bij elkaar genoeg om de minnaar van de stille natuur en speciaal van het Alphense Zand de rillingen over het lijf te jagen. Die nieuwe wegaanleg, welke reeds geprojecteerd stond op de kaarten van de Topografische Dienst, schijnt gelukkig van de baan te zijn. Van de rest is veel tot stand gekomen en intussen gaan de werkzaamheden steeds voort. Geheel zonder kleerscheuren is 't Zand er niet afgekomen. Er werd heel wat bos, waaronder een complex van prachtige Corsicaanse den, prijsgegeven. Wanneer ge echter de vóór- en nadelen tegenover elkaar afweegt, dan slaat de balans toch wel behoorlijk naar de eerste door.

Met aftrek van de villawijk bleef er van 't Zand nog altijd een tweehonderd hectaren over. Daarvan worden thans zeven ha ingenomen door een grote waterplas omgeven door zeer brede stranden en zonweiden. Zodoende souperen in totaal de zon- en watergeneugten ca. 20 ha op. De rest is dan bos en hei. Door het watercomplex aan de uitbreiding waarvan nog steeds gewerkt wordt, heeft 't Zand als het ware een dimensie bij gekregen, maar ge kunt eigenlijk niet ten volle beweren, dat daarmede nu ook het totaal gezicht van 't Zand van weleer wezenlijke verandering onderging. De strand- en waterpartij, die zich bv. voor wat de jonge aanplant van loofhout betreft in de komende jaren nog ontwikkelen moet, ligt heerlijk ingepast in het milieu. Ditzelfde geldt voor de speel- en dagkampeerterreinen en zelfs voor de in de bossen gecamoufleerde parkeerterreinen voor 200 auto's.

 

Zand is goud

Ofschoon de graafwerkzaamheden voorlopig nog niet stil zullen vallen, draait 't Zand als recreatieoord al volop. In de voorbije winter werd er ook schaats gereden. Het publiek, tot uit de verre omtrek, heeft aardig de smaak te pakken gekregen. Zodanig zelfs, dat er nu problemen rijzen, waarop men bij de start toch eigenlijk niet gerekend had. Voor wat de aantrekkingskracht betreft zijn de schattingen ver uit de gooi gegaan. Maar de gemeente Alphen behoeft daarvan niet wakker te liggen. Ze heeft door de aankoop van 't Zand van de in het eerste kwartaal van dit jaar overleden dr. J.A. Klein Swormink, oud-directeur van het Ignatiusziekenhuis te Breda, destijds in 1966 een goede gok gedaan al moest er toen vlug f 2.185.000 op tafel komen. Niet mis, want dat betekende precies het dubbele van de begroting van Alphen en Riel voor een heel jaar. Er zullen toen ongetwijfeld bedachtzame hoofden geschud zijn. Maar nu zit Alphen op rozen. Ze kocht niet alleen bos, hei en bouwgrond maar er zat ook nog "goud" in de grond. "Goud" in de vorm van... zand, waarvoor dik geld betaald wordt. Ge hoeft al niet méér te weten dan dat de winst uit de zandexploitatie tot voor kort al was opgelopen tot f 280.000. Ze zitten er dus goed in "de slappe was". En daarom slapen ze in Alphen nog steeds rustig - ook al vergt 't Zand door de grote toeloop nu méér voorzieningen. Op zondagen zitten de parkeerplaatsen propvol en wordt ook de geasfalteerde toegangsweg door auto's in beslag genomen. Hoe moet dat nu als er eens bosbrand uitbreekt? Paniek?... "We maken er nog 200 parkeerplaatsen bij," zeggen ze in Alphen, "dan hebben we er tenminste 400!" De hellingen buiten de stranden worden beter aangekleed, méér sanitaire voorziening, uitbreiding van de vijver enz....

 

Baden en wandelen

De waterplas was aanvankelijk bedoeld als spartelvijver met een maximum waterstand op 't diepste deel van 1.50 m, wat in de praktijk betekent, dat het water normaal slechts 80 tot 100 cm diep is. Thans zal één af te bakenen hectare tot 2.20 m worden uitgediept zodat er dus behoorlijk kan gezwommen worden. De waterafvoer gaat hier alleen reeds f 90.000 kosten (althans volgens de raming). Alphen blijft dus niet op de winst zitten broeden!

Maar waar blijven we nu met al die ongereptheid van 't Zand? Dat eigen gezicht? Ondanks alles wat we hier vertelden, bleef dat gehandhaafd. Het overgrote, onaangetaste deel werd alleen wat beter toegankelijk gemaakt door het uitzetten van een viertal wandelroutes. Ze beginnen op de parkeerplaats en voeren u daar ook weer terug. Rustieke banken (half doorgezaagde dikke boomstammen) bieden op tal van plaatsen gelegenheid tot rust. Wie deze voettochten niet gemaakt en ook beleefd heeft, kan niet meepraten over 't Zand. Hij heeft dan slechts een recreatieoord bezocht zoals er zo vele bestaan.

Moeiteloos ziet ge u geconfronteerd met een verleden, dat 't Zand zijn naam gaf en het daarmee tekende. Wat de mens van heden ontspanning biedt, was eens - althans voor een deel - als zandverstuiving een kwelling voor de boer. Geen wonder, dat hij maatregelen ter bescherming van zijn akkers nam. Vandaar de eiken singels hier en daar aan de rand van het gebied. Wij spraken met iemand, die zich bv. nog de restanten herinnerde van rieten matten, die als "zandvang" geplaatst waren aan de kant van de weg naar Gilze. Vroegere eigenaren, de leerlooiers, de gebroeders Baeten, hebben ooit te Scheveningen helm uit de duinen gehaald en naar Alphen overgeplant om het zand vast te houden. Nog altijd treft ge hier thans de sporen van helmgras aan.

 

Uniek

Als we nu de strandgeneugten eens terzijde schuiven, wat is dan de karakteristiek van het resterende en overgrote deel van 't Zand? Waardoor onderscheidt het zich van alles wat ge tot in de wijde omtrek op dit gebied vinden kunt? Dat zit in de geaccidenteerdheid van het terrein en de grote variatie. Ge gaat er door dalen en bestijgt er heuvels, waarvan soms de gele zandkoppen al van verre wenken. Het golft er als in de Drunense duinen maar met dit verschil, dat die "bergen" hier meestal beplant zijn. Nu eens loofhout, dan weer een vrijstaande en daardoor flink uit de kluiten gewassen vliegden op een fraai stukje hei. Het hoogste punt bedraagt er 33.5 meter wat voor onze contreien aanzienlijk is.

Plotseling wordt ge geconfronteerd met een grillige diepte, waarin de hei en het buntgras welig tieren. De mensen van de streek hebben voor dit deel de naam "het Hollands Diep" uitgevonden. Altijd gemakkelijk zo'n naam! Dan weet ge waarover gepraat wordt en ge hebt een oriëntatiepunt, dat hier best welkom is. Opvallend voor 't Zand is het veel voorkomen van buntgras, sporen van voormalige vennetjes en vochtige plaatsen. Hoogstens in een natte winter zoudt ge ergens water kunnen aantreffen maar de bunt is er nog steeds en werkt er zó decoratief dat deze mede bepalend is voor het unieke karakter van 't Zand.

We weten niet of ge tot de avonturiers behoort, die nieuwsgierig en belust op altijd weer nieuwe ontdekkingen, de vier uitgezette wandelroutes: de witte, de gele, de rode en blauwe, wilt "afstropen". Mocht dit wel het geval zijn, dan kan een nadere oriëntering op de ligging van 't Zand u ongetwijfeld onvermoede vreugde opleveren.

 

Oeroude banen

Een gebied spreekt niet alleen uit zichzelf maar wordt mede bepaald door zijn begrenzingen. Met het oog daarop kunnen wij niet nalaten de aandacht te vestigen op twee wegen: de Oude Maastrichtse Baan en de Oude Gilse Baan, voor wat de laatste betreft het deel, dat de Maastrichtse Baan verbindt met de Franse Baan, de officiële toegangsweg tot het recreatieoord. Hier staat ge oog in oog met twee typische Brabantse zandwegen, die ieder voor zich eigenlijk een natuurmonument-apart vormen. Brabant heeft ooit zoveel zulke wegen gekend, die eens traag door de heide van dorp tot dorp en van kerktoren naar kerktoren trokken. Daarover hebben geslachten hun reis door de eeuwen gemaakt. Toen is de man met de machine gekomen. Een laag beton of een laag asfalt erover en het was gedaan met die banen-zonder-haast. Maar zover is het hier thans nog niet. Ge komt ze nog sporadisch tegen die historische zandwegen. Hier liggen ze. Aan weerskanten begrensd door bossen.

De Oude Maastrichtse Baan, waar de totaal vernielde St. Willibrorduskapel, die daar tussen het lover zo'n intieme sfeer schept, weer uit haar puin herrezen blijkt, laat zich vergezellen door een fietspad met de van ouds bekende paaltjes. Ge mist er alleen de karresporen van weleer want de brede rijbaan is vlak gewalst door het autoverkeer en de rubberbanden, waarvan zich in onze tijd ook de boeren voor hun wagens en karren bedienen. De Oude Gilse Baan met haar smalle fietspaadje is, voor wat het door ons bedoelde gedeelte aangaat, bijzonder attractief omdat, ongeveer in het midden, de met naald- en loofhout beplante kanten hoog boven het wegdek oprijzen, zodat ge eigenlijk met een holle weg te maken hebt. De auto's hebben het niet klaargespeeld hier de rijbaan te walsen. Zij is mul, mul en blijft mul zodat iedere auto een grote stofwolk achter zich laat. "Niet zo comfortabel", zult ge zeggen. Akkoord, maar juist daardoor komt het oude Brabant hier nog volledig aan zijn trekken. Moet je nou gek zijn om voor het behoud van deze "banen" in hun huidige staat een balletje op te werpen? We dachten van niet! Ze zijn medebepalend voor het hele Zandmilieu.

 

Tot slot willen we nog een paar woorden in herinnering roepen, die Alphens burgemeester mr. D. Osse in januari 1969 sprak bij de introductie van het toen geplande recreatieoord: "De plas en dat strand en het hele gebied worden vrij toegankelijk. Zo vrij als het strand van de zee!" Daar is geen woord Frans bij! Eerlijkheidshalve moeten we er wél bij vermelden, dat toen tegelijkertijd werd meegedeeld, dat 't parkeren van auto's en (brom)fietsen geld zou gaan kosten. Tot heden is dit laatste nog niet het geval.

 

Zó hebben wij 't Zand, op slechts een kattesprong van Tilburg, na zeven jaar teruggevonden. Dat Zand, dat eens een kwelling voor de mensen was en hun nu tot zegen is geworden!...

 

PIERRE VAN BEEK