Vanavond Driekoningenzingen

Het Nieuwsblad van het Zuiden - dinsdag 6 januari 1970

 

Vandaag zullen ze in Brabant weer uitzwermen over stad en over land: de Driekoningenzangertjes. Ze zullen zingen van "Bethlehem de schone stad, waar Maria met haar kindeke zat" en "Herodes, de koning, komt zelvers veur"... En we zullen ook wel moderne liedjes te horen krijgen, die het echter bij de charme van de aloude simpelheid niet halen kunnen. Hopelijk horen we geen moderne degeneratie zoals ons vorig jaar onder ogen kwam van Driekoningen op de fiets, die nooit meer naar "het kiendje" wilden gaan "kèken".

Het is opvallend met welk een taaie hardnekkigheid dit folkloristisch gebruik zich de tijden door gehandhaafd heeft. Ook in Tilburg. Het wortelt dan ook wel in een diep verleden. Men voert het terug tot 1340, maar wie er nu helemaal de oorsprong van wil vinden, daalt af tot de Romeinen om daar terecht te komen bij de Saturnalia. Dat waren zevendaagse feesten, die van 17 tot 23 december gevierd werden ter ere van Saturnus, de God van het zaaien en het huwelijk, die - naar beweerd werd - eertijds als koning over Italië geregeerd zou hebben. Dat geschiedde in een al even legendarische eeuw van vrede en geluk, een eeuw zonder rijke of arme mensen en waarbij alle goederen gelijkelijk verdeeld waren. Voor sommigen een tijd om van te likkebaarden want zo'n tweeduizend jaar later wordt daar nog altijd voortvarend aan gewerkt...

 

Koning kiezen

De Romeinse soldaten kozen zich in die periode een schijnkoning, die zich echter - na drie dagen - bij het Saturnusbeeld de keel moest laten afsnijden. Hu! Hier hebben we vermoedelijk de oorsprong van een deel van het feest, dat als zodanig derhalve door en door heidens was. Ook wordt wel verwezen naar het joelfeest van de oude Germanen, die eveneens nog heidenen waren. Zoals zovele heidense gebruiken heeft de katholieke kerk ook dit gekerstend door er de feestdag van Driekoningen voor in de plaats te stellen met behoud van de moeilijk te ontberen magie.

"Driekoningen" werd geënt op het kerstgebeuren. Zoals eens de drie wijzen uit het Oosten de "sterre zagen stille staan" zouden later drie imitatiekoningen gaan rondtrekken en zich tot nu toe handhaven in Brabant en Vlaanderen. Het ging aanvankelijk niet om een folkloristische vertoning maar ook om het stellen van een christelijke daad. Zoals de wijzen eens hun gaven van goud, wierook en myrrhe naar het Jezuskindje brachten, lieten in de Middeleeuwen de steden zich niet kennen. Zij schonken met Driekoningen gaven aan kloosters en aanzienlijken, die ze op hun beurt weer uitdeelden aan de armen. Veelal bestonden die geschenken dan uit brood en bier. In de huiselijke kring vermaakte men zich met allerlei spelen. Daartoe behoorden het "Bonenfeest" met een in een Driekoningenbrood gebakken boon en het zgn. kaarsjespringen. Tegen deze laatste liefhebberij moest de overheid in de 16de, 17de en 18e eeuw zelfs maatregelen nemen.

Onze Driekoningenzangertjes van vandaag zal het een zorg zijn waar hun zesde januari vandaan komt. Zij trekken de straat op, weer of geen weer. We hebben in onze stad ook wel een tijd gekend, dat dit Driekoningen aardig dreigde te degenereren. Er werd een beetje met de pet naar gegooid en men kon zelfs zingende volwassenen in een lang hemd tegenkomen, die 't om niets anders te doen was dan op een goedkope manier aan centen voor een borrel te komen.

Dank zij de activiteit van de VVV-Tilburg in de dertiger jaren, welke organisatie toen nog "Tilburg Vooruit" heette, later met het toegevoegde predicaat VVV, heeft men niet alleen de opkomende verwording de kop weten in te drukken maar het kinderfeest een heel stuk op kunnen vijzelen. In onze herinnering komen in dit verband namen naar boven van Lambert G. de Wijs, A.J.A.C. van Delft, C. Claessen, A. Elbers, F. Popelier, H. van Beurden en J. van Rijsewijk, waarbij wij er nog best een paar vergeten kunnen hebben. Dezen stimuleerden het Driekoningenzingen door het uitschrijven van wedstrijden, door het beschikbaar stellen van oude en beschaafde liedjes en met opwekkingen aan het publiek om de zangertjes niet met lege handen weg te zenden of de deur op slot te houden.

Het resultaat van de actie is niet uitgebleven. Er ontstond onder de Tilburgse jeugd een heilige wedijver om zo goed mogelijk voor de dag te komen. Dagen van tevoren werd er thuis geknutseld aan een draaiende ster, die hier inmiddels practisch was uitgestorven maar in Vlaanderen nog volop leefde. Niet alleen Felix Timmermans liet ze daar draaien onder de zang van zijn drie sloebers Suskewiet, Pitje Vogel en Schrobberbeek. Zo'n draaiende ster is niet niks want daar komt een mechaniek aan te pas!

 

Fleur en zwier

Onze Tilburgse Driekoningen gingen zich weer uitdossen in fleurige Oosterse gewaden, tot in zijde toe. En als men zich voor zijn koningsmantel tot een pluche tafelkleed moest beperken, werd dit toch altijd nog wel met Oosterse en koninklijke gratie gedragen. Doordat de huidige VVV is getreden in de voetsporen van haar voorgangster, is het de dag van heden nog zo.

Caspar, Melchior en Balthasar zijn de namen van de drie koningen. Als ge "Melchior!" roept, moet de zwarte, die in het midden dient te lopen, omkijken. Hij vertegenwoordigt "het zwarte continent". Overigens zonder enige discriminatie van de zijde van zijn twee collega's. Bewust van hun waardigheid dragen zij attributen, die het goud, de wierook en de myrrhe voorstellen. De lampions met de kaarsjes ontbreken natuurlijk niet. Daarnaast zullen de duo's en eenlingen hun best doen. Als het niet met een lampion is, dan wel met een sigarenkistje, waarin met veel ambitie een gaatjesster en andere vernuftige decoraties zijn geboord, waardoor het licht moet uitstralen.

Vanavond en vanmiddag is het dus feest voor de jeugd in Tilburg. Tot diep in het duister zullen de lichtjes door de straten dansen van een folkloristische vertoning, die men in onze dagen eigenlijk niet meer mogelijk zou achten. De jeugd weet waar ze voor de VVV kan gaan wedijveren om een prijs in de wacht te slepen. Dat heeft in de krant gestaan. In de Tongerlose Hoef is het te doen!

 

PIERRE VAN BEEK