BRAABANS

Brabant's Knipoog uit het Verleden 9
Wil van Pelt

• Onze overlevingstactieken en mentaliteit.

• De verhoudingen tussen de mensen.

• Bartje en de mathematica.

• Een ingenieurs blik over Brabant.

• Het dialect gaat aangetast worden met straffe regels.

• Nog veel meer over de nieuwe tijd.

In dees hoofstuk stuiten we bij toeval nog op wat eigenaardigheden en overlevings tactieken van ons volkske. Deur de loop van de eeuwen hebben we daor goed meej uit de voeten gekunnen. Een paor karrevrachten meej kachelhout worden omgezet in drie 'onze vaoders.' Terloops wordt er nog 'n geitenkooi afgekeurd en daormeej ok 'n stukske fokcultuur van de koei voor de èèreme mèènsen. De verhoudingen tussen de mèènsen zien er aon d'n buitenkant fraai uit mar d'r mot veul goedgepraot worre. Verder komen we in dit hoofdstuk nog unne pestoor tegen die nogal veul op z'n beloop laot. Daor kunnen we ons eigen nie meej bemoeien want de kapelaon houwt da al in de gaoten. Ok wordt er weer 'n nieuw figuur voorgesteld en onderwijl is het laandschap en het dialect al flink aon het veranderen.

Ge moet wel ene eeuwige optimist zijn om zomar te gaon wonen ergens midden in 'd'n achteraf'. De omgeving bestaot dan uit donkere dennebossen en grote stukken hei meej vliegdennen die s'zomers goed doorgestoofd worden door de zon. De hitte van 't zand en de smoor slaot dan tegen oew gezicht en oew gehemelte zodat ge 't goed benauwd gaot krijgen. Tussen de wat koelere donkerte van de dennen en dat hete klapzand moette dan van alles naor da woonplekske toeslepen omdat ge het wel ziet zitten in 'd'n achteraf'. Op zo'n godsverlaten plekske beginde dan meej niks en ge scheid er pas meej uit als ge d'r weggedragen wordt. In dieje korte tussentijd bende dan meej van alles bezig, mar de meeste tijd kruipt toch in oew wèèrrek en de tijd daor omhene. Agge zover achteraf woont, hedde soms 'n paor uur nodig om op het wèèrrek te komen. Wanneer 't regent of sneeuwt, kunde er ok deur want d’n baos wacht nie. Meej kletsnatte voeten en stijf van de kou komde dan aon. Oew blauwe kruikske koffie is onderweg al koud geworden. Op unne harde winter zijn we slecht ingericht. Op 't open zolderke, onder de ouwe Friese dakpannen kan het dan vernakend koud zijn wanneer de wind uit het oosten of het noorden komt. De rijp slaot op de onderkant van de pannen, tegen de balken en op het beddestrooi zodat de jong die daor slapen, zwaor gaon hoesten en groene snotpinnekes krijgen. Ge kunt dan stoken wa ge wilt mar ge krijgt de kille nattigheid nie uit oew huiske. Sneeuw is dan beter want die dicht de gaten en kieren van het pannendak. D'n èèremoei is dan ondergesneeuwd en de geluiden hiervan dragen niet ver. Tekenèèrs en schilders gaon 't naderhand prachtig vinden en maoken daor kerstkaortjes en schilderijkes van. D'n èèremoei is hier dan op z'n mooist en wordt schilderachtig voorgesteld. Mar, laten we het niet over de donkere winter hebben, die is alleen mar goed omdat er dan veul ongedierte kepot vriest en dat is nodig ok. De mèènsen in 'd'n achteraf' kunne nie rondkomen van d'r wèèrrek op 't fabriek en op de grote boerderijen. Daor verdienen ze veul te weinig om voor 'n huishouwen te kunnen zorgen. Ze hebben er nie genoeg aon, ze moeten er unne hof bij hebben meej knollen, kolen en bonen. Zonder 'n hofke meej wat groentes, is het in 'd'n achteraf' nie om te doen, ge gaot dan alsnog scheel kijken van d'n honger. Daorom is het goed dat er meej strenge vorst veul ongedierte kapot vriest. Wanneer ge wilt overleven in 'd'n achteraf', moette zo kunnen denken. Ge moet kunnen denken dat er altijd wel wat goeds aon unne harde winter is en dat er altijd wir 'n voorjaor aon zit te komen.

Wanneer ge dan op unne milde voorjaorsdag voor d'n eerste keer oew hofke weer eens aonkekt, hedde oew optimisme hard nodig want d'r wilt mar weinig groeien. Wanneer ge da klapzand gaot omspaojen en er 'n bietje knijnemest onderdouwt, kunde er alleen het beste nog mar van hopen. Van alles kan er gebeuren. Oew zaod kan nie opkomen, de labbonen kunnen opgevreten worden door de kraaien of de luizen. De peejen kunnen wegrotten als het te nat is, de kolen kunnen d'n omvalziekte krijgen of de knolvoet kan in de grond zitten. Dan zijn er nog rupsen, witte vliegen, pèrewepsen, wurmkes, erdvlooien, schimmels en andere ziektes die oew zorgvuldig gezaaid gewas naor de kloten gaon helpen. Ok vogels en knijnen doen d'r best om jouwe hof zo kaol mogelijk te houwen en op dieje schrale grond groeit het toch al nie zo goed. Het kan ok nog te droog zijn, ge legt oew bônen dan in de stobber en de smoor omdat 't durre tijd is. Meej wat emmerkes putwater probeerde het dan nog te redden mar veul zal het dan niet meer worren. Ge probeert het dan opnieuw en ge hoopt dan dagge 'n goei najaor krijgt meej weinig nachtvorst zodat ge in de winter nog wat zoute bonen in de keulse pot he't zitten. De najaorssturremen moeten dan ok niet te vroeg komen, anders hedde nog niks. Agge dan zo al die plagen van Egypte overziet, dan denkte dat er nooit iets in oewen hof zal groeien. Daorom moette unne optimist zijn en ge moet gewoon denken dat er zoveul zal groeien, dat 't werd is om er meej naor de veiling te kunnen. Neeje, unne tobber houdt het in 'd'n achteraf' nie lang vol, hier moette unne eeuwige optimist zijn en overal de goei kanten van inzien. Wanneer ge de goei kanten nie ziet omdat ge d'r gewoon ginne erg in het, dan is da nog gin ramp. Oew gedachtes zitten dan ok goed in mekere want op lest gaodde dan toch vaneiges denken dat, 'dat da 'nerregens ginne erg in hebben', ok wel ergens goed voor zal zijn.

Wanneer de lezer denkt dat ie zo'n denkwijze bezit, zou ie kunnen gaon denken dat ie in 'd'n achteraf' kan overleven. Da's natuurlijk een optimistische gedachte, mar het is niet genoeg. De lezer kan dat wel denken, mar meej een optimistische gedachtengang alleen komt ie d'r nie. Ge moet ok nog de goeie mentaliteit hebben en dat is het moejelukste van alles. Eigenlijk moet dat al van jongsafaon geleerd worden. De kinderen hebben dat al goed onder de knie, die zitten meej goei weer al te vlassen, dat de schoolmister heel lang goed ziek zal worren. Aon de ziekte van de schoolmister zitten er voor hullie goeie kanten aon. Ze komen dan nie regelrecht naor huis om het een en ander te doen. Ze verschijnen pas laot in de middag meej de boodschap, dat de schoolmister in ene keer verschrikkelijk ziek is geworden. Dat is 'n heel verschil! Heel d'n dag hebben ze dan geravot en gespeeld in de bossen en langs de vennen. Ze zijn stikmoei van het leren omdat de mister pas tegen driejen nie goed is geworren. Morgen komt zijn ziekte beter uit, dan is de mister vanaf negen uur ziek en dan hoeven ze nie naor school. Daorom kan moeder alle wèèrekskes beter tot morgen bewaren omda ze d'r nou toch te moei zijn.

Als kind moette zo'n mentaliteit aonleren om in 'd'n achteraf' overend te kunnen blijven. Mar daor bende er dan nog nie meej. De groten moeten het gezegde, 'Rusland is groot en de tsaar zit ver weg,' vlot naor 'd'n achteraf' kunnen vertalen. Da moet in oew leven gaon zitten van alledag en as ge da dan 'n tedje gedaon he't, vinde op 't lest alles gauw goed en daor komde dan 'n heel end meej. Als ge bevoorbeeld bij unne boer wèèrekt, moette eerst aon oew eigen denken, dan pas aon d'n boer want die komt niks te kort. Ge doegget toch nooit goed en als ge bij heel heet weer, kans ziet om oew voeten efkes te verkwikken in het koel water van un slotje, dan moette 't doen. Als er aon d'n andere kant van da slotje toevallig nog malse koeieknollekes of iets anders staot wat goed voor jouw is, dan moette daor op oew gemak wat van eten. Agge da niet doet, bende oew leven af aon het raffelen voor unne boer en dat was niet de bedoeling van oew ouwe moeder. Daor heej ze jouw nie voor op de wereld gezet! Bovendien is d’n boer daor goed meej want de moejigheid is dan uit oew voeten getrokken en ge kunt wir goed vort. Ge mot nie denken, meugen we da wel van de grote boeren want daor meudde niks van, ginne ene flikker.

Ge moet ok zurrege dat jouwe houttas net zo hoog is, als d'n dieje van d'n boer waor ge in dienst bent. Assie jouw 'n opdragje gift om voor hum z'n kachel hout te gaon haolen uit zunne mast, dan moette 'm voor zijn. Het is trouwens nog geneens nie zeker dat dieje mast van hum is. ’T kan best zijn dagge nog gaot stelen ok, mar dan vor hum. Ge moet zurregen, dat ie niks ziet as ge meej hum z'n pèèrd en hum z'n kar wa lajingen hout bij oew eigen gaot neergeschudden. Ge moet dan nie op unne bos peejen kijken en ge moet oew eige de goei maot geven. Aanders kunde na wèèrrektijd nog un paor keer de bossen in mar dan meej unne zwaore kruiwagen. Meej z'n boerenslimmigheidjes zal d’n boer d'r toch wel achter komen want da voelt ie gewoon aon z'n waoter. Daorom moette zurrege, dat ge hem voor bent en ge moet er nie over gaon tobben. Dat is nie goed voor d’n boer mar ok nie voor jou. Ge kunt dan gaon biechten en uiteindelijk zal alles dan toch weer goed gaon komen. Ge moet dan wel bij d’n ouwe pestoor gaon biechten want die wit niemer precies wat ie voor pinnetensie moet geven.

Dieje goeie mèèns snijdt de schoon sigaoren die t'ie gekregen heej, dwars door de midden. Hij denkt dan dat ie er zo meer heej. Waor ie d'n andere helft dan gelaten heej wit ie dan mistal niemer omdat ie die al opgepruimt heej. Assie dat al niemer zo goed wit, wit ie ok niemer hoe het meej de pinnetensies zit. D’n ouwe pestoor is wel hard aon het verslijten mar hij staot nog steeds te boek als unne officiele biechtafnemer en da telt. D’n biskop en de paus staon daor nog steeds achter.

Voor da stelen van da karrevrachje hout komder meej drie 'onze vaoders' vanaf en ge moet beloven, dagget nooit niemer zult doen. Ge moet wel d'n boer verwittiggen mar het ouw pestoorke zegt er nie bij wanneer. Dat is de goeie kant van d’n biecht en ge hoeft d’n boer nou niemer rechtstreeks gelijk te geven. Ge he't nou min of meer rugdekking van de pastoor gekregen en ge hoeft nou nie helemaol onder d'n boer deur. Wanneer d'n boer jouw gaot aonspreken over dat hout, en dat gaot ie doen, dan hoefde 'm niemer te verwittiggen. Dat doet ie dan zelf. Ge kunt dan zeggen, 'dagge d'r mar 'drie onze vaoders' voor het gekregen.' Het is dan eigenlijk nie werd, dat d'n boer nog woorden vuil maokt aon zo'n klein akkefietje. Mistal voelt d'n boer 't zelf wel aon, ok hij wil voor 'n karreke hout wa mar 'drie onze vaoders' werd is, nie als unne pin of as unne klippel deur 't leven gaon.

De aondachtige lezer zou hier kunnen opmerken dat de pestoor, d'n boer en dieje mèèns uit d’n achteraf, het nogal gauw goedvonden. Ze nemen het meej ze'n driejen nogal licht op en de lezer zou bij z'n eigen kunnen denken, 'zit daor gin stertje aon vast'? Wat da betreft kan de schrijver de lezer geruststellen. Neeje, daor zit gin stertje aon vast, althands gin stertje zoals de moderne lezers voor ogen hebben. Ge moet de verhoudingen tussende mèènsen, d’n boerenstand en de kerk goed kennen. Het ouwe pestoorke wies precies hoe die lagen, hij kende zijn schaopen al van kleins af aon. Hij was ok meer unne herder over z'n schaopen dan unne leider van de kerk en hij had ok gin zendelingstreken bij 'm. Daorom moest dieje mèèns uit 'd'n achteraf' nog 'ns 'te biechten' bij d'n boer, hij moes gaon verwittigen over z`n daogelijkse zonden. Mar het pestoorke had nie gezeed wanneer. Ok nie dat da hout terug moest naor d'n boer, da zat nie bij de pinnetensie.

Natuurlijk zal diejen boer achterdochtig zijn mar da was ie van te voren al. Dat is dus gin noemenswaordige verandering. Wanneer ie toevallig voorbij het huiske van zunne knecht moes, zal ie hoog op z'n erdkar meej toegeknepen ogen jouwe tas meej kachelhout inschatten. Hij overlegt dan bij z'n eigen, dat ie op d'n dag van vandaog iets aon zun knechten moet overlaten. In deze tijd gaon die liever op 't febriek wèèrreken omdat 't meer vastigheid gift. Hij is dan wel unne goeie knecht kwijt die tie nooit meer terug ziet. Eigenlijk had ie beter zelf 'n karrevracht hout aon moeten bieden mar hij heej daor nie aon gedocht. Hij had er ginne erg in gehad. Hij heej wel andere dingen aon zunne kop. Achterdocht bijvoorbeeld!! 'Neeje', denkt dieje boer dan, 'niksnie hoog op laten lopen, ik zal 't hierbij mar laten, 't is zo wel goed.' En dieje mèèns uit 'd'n achteraf' denkt, 'd'r is hout zat op de wereld, d’n boer hoeft nie alles te hebben, 't is mijn wel goed.' Na 'n tedje denkt 't ouwe pestoorke bij z'n eigen, 'ik oor d'r zo weinig mir van, 't zal wel goed zijn.' Tevreden zal ie dan 'n goei sigaor wir voor d'n helft naor de kloten gaon helpen.

Ge ziet waorde lezer dat het in Brabant altijd goed was. Ge kunt dat ok zien als meejgaondheid meej diepere achtergronden die er niet altijd even fraai uitzagen. Dat kwam omdat de verhoudingen onderling zo ragfijn in mekaore zaten, dagge d'r bekant geboren moest zijn om te weten hoe dat da kot mekaore zit. Langs die ragfijne lijntjes begeven dees mèènsen d'r eigen van d'n ene naor d’n andere mèèns. Op d’n ene mèèns moette nou eenmaol anders reageren dan op d'n andere, dat lag er mar aon waorvoor ge mekaore nodig had om te overleven. Soms waren ze gewoon meejgaond, om ruzie te vermijden en ruzie is heel erg agge op mekaore aongewezen bent. Het leven gaot dan bitter smaoken en oew gezicht gaot er dan wa zurig uitzien. Eeuwenlang was 't daorom al gauw goed omdasse mekaore nodig hadden. Om die redenen zal de schrijver, dees kleine provokasies in de onderlinge meejgaondheid mar meej de mantel van de liefde bedekken. Hij zal 't er mar op houwen, dazze zeer meejgaond waren en mekare veul hielpen meej 't kachelhout, de èèrepels en aandere voornaome dingen.

De nieuwe tijd zit er al aon te komen. Ge kunt da al zien aon Bartjes uit 'd'n achteraf'. Die heegget 't geluk gehad dat ie in de leer kon komen bij de timmerman. Hij verdiende er gin flikker en hij moes twee keeres in de week s'avonds naor school. Da was helemaol in de stad. Hij mocht dan de fiets lenen van d'n baos omdat daor licht op zat. Op de andere avonden leerde ie van zunne baos tekenen onder het licht van de petrolielamp. Baos Broks moes dan wel tijd hebben en nie zat zijn, anders ging 't nie deur. Op het lest kon Bartje al zo'n ingewikkelde uitslagen maoken dagge d'r niks mir van snapte. 'T zaag er zo geheimzinnig uit, dat ge niemer kon zien wat 't nou eigenlijk moest worren. Hij kon in ene keer de verstekskes zagen van 't schap waor de plattebuis moes komen te staon. As Bartje dan begon te praten over valse verstekskes, dan kunde 't beste mar gauw ja knikken, want ge snapt da toch niemer. 'D’n Brok' heej ter unne goeie knecht aon want as ie zat is, doet Bartje z'n wèèrrekplaots gewoon verder. Ge kunt zien dat Bartje deugd in z'n vak heej want als ie 'n mooi taske meej hout zaag, docht ie er al aon wat ie daor allemaol van kon maoken. Op z'n zeventiende kon ie z'n eigen zaog al zetten en over de haand vijlen. Da' kan nie iedereen zeggen. Nou Bartje twintig is, blijf 't 'm gelijk wat ie moet maoken, hij wèèrrekt alles netjes glad af. Meej ontzag staodde te kijken wanneer ie meej z'n eigengemaokte schaof over de harde kopse kant van 't eikenhout gaot. Da' hapert nie en 't splintert ok nie. Meej z'n beitels kunde oe eigen scheren, zo scherp zijn die. 'D’n Brok' heej goei wèèrrek afgeleverd, aon Bartjes kunde de hand van de mister zien.

Toen Bartje z'n kunsten thuis moes gaon vertonen meej het zetten van 'n nieuwe geitenkooi liet de nieuwe tijd alvast mar unne akelige schaduw zien. In dieje nieuwe tijd gaon de dingen veranderen, d'r zal nie veul meer goed zijn. Gijs, de vaoder van Bartje had er nog ginne erg in, hij docht bij z'n eigen dat da wel over zou waaien. Gijs was unne makkelijke mèèns. Agge daor ruzie meej kreeg, dan laag dat aon oew eigen. In z'n leven had ie al heel wat hokken, stallekes en andere onderkomens in mekare getimmerd. Hij was altijd gewend om zo'n onderkomen voor de bisten gewoon uit te trejen. Het kwam er nie op aon of ie unne stap meer of minder deej, d'r was toch plek zat. Dat was altijd goed. Meej zunne klomp zette ie dan schrappen in het zand en het hok moest dan komen van schrap tot schrap. Ge kon daor gerust van afwijken want 't was altijd goed. Mar meej dees geitenkooi ging Bartje dat uittreden controleren en hij deej er goed gewichtig meej. Gijs zag dat allemaol verbaost aon. Toen Bartje er meej klaor was kwaamp ie op de haoksigheid allenig al, meej 'n verschil te zitten van bekant unne meter. 'Da' gif niks' ,zeej Gijs, 'het is altijd goed, ge kekt mar.' Bartje zette dat hok precies haoks uit. Mar,.. toen moessen de ronde masten palen in de grond. 'D'r zijn er te weinig,' zeej Bartje, 'ge kunne't daor nie meej maoken! Dees mastenhout houw 't nie lang in de grond, binnen vijf jaor is ’t rot. Aon d'n onderkaant mot er hete teer op, ik keur z'af', zeej Bartje. Verbaost hoort Gijs da aon, hij wit nie goed hoe ie 't heej. 'Wat afkeuren', denkt ie, 'verstaoi ik 't wel goed, wa maokt ie me nou'? Mar Gijs hagget goed gehoord. Bartje zeej vlakaf voor de twidde keer in zeer heldere taol, 'dat 't niks zou worren.' 'Ik heb er toch nie meer' zeej Gijs, 'en ik heb ok ginne teer want die houw ik voor `t dak, we zullen het hiermeej moeten doen.' Agge de onderkanten efkes in het vuur hout, komt er 'n koollaog op en da is ok goed tegen ’t rotten. Verders zetten we ze gewoon wa wijer uit mekaore. We mikken dat 'n bietje uit zoda we d'r genog hebben, 't komt nie zo nauw, da's altijd goed.' Bartje mat de tussenmaoten precies meej d’n duimstok uit en toen de balkskes voor het dak er op lagen, stond daor 'n schoon mattemaotisch uitgemeten skelet voor 'n geitenkooi. Gijs vond dat het heel goed oogde. De zijkanten en d'n achterkant zouwen meej goei schabben dichtgespijkerd worren en op het dak moes asfalt komen meej 'n laog teer d'r over. De schabben waren aon de korte kaant. 'Da's altijd goed zeej Gijs, we zetten er gewoon ene op zunne kaant, 't komt altijd uit.'

'T is 'n schoon hok geworden, de verhoudingen in de maoten waren volgens het boekske. Het stond mattemaotisch precies op maot en te lood, daor had Bartje voor gezorgd meej z'n meettechnieken uit de nieuwe tijd. Zijn vaoder deed da nooit, al stond ’t bouwsel 'n bietje scheef of waterde het dak aon de verkeerde kant af, de regenton kwam er op d'n lange duur toch altijd aon de goeie kant onder. Bij Gijs kwam 't altijd goed, alleen dat afkeuren en da gesaawel over unne meter zit 'm nie lekker. Hij kreeg 't gevoel ofdat ie nou gin verstaand mir had van geitenkooien en geiten houwen. Da's afgekeurd dur unne vakman.

Neeje, het zal het gineen van alle meer goed zijn, niks zou er mir deugen. Hier gaon dingen veranderen! In plek van de meejgaondheid zal er een ingenieursblik over Brabant komen. De denkgewoontes die daor bij horen, zal de eeuwenoude overlevings gewoontes opzij gaon douwen. Grotsig zijn dees mèènsen d'r nooit op gewiest, ze hebben dees gewoontes lang vol kunnen houwen omdat 't nodig was. Ze zijn d'r ver meej gekomen, daor moette eerlijk in zijn. Die gewoontes van meejgaondheid en de gedachtes, 'dat 't altijd wel ergens goed voor zal zijn', zijn nou goeie ingangen geworren voor de nieuwe tijd. Dat optimisme past daor ok goed in. Tegen de nieuwe tijd hebben ze gin verweer. Stillekesaon zullen die goei gewoontes heel onnozel kwijtgesukkeld worden in de geschiedenis. Afgemeten, rationeel en afgepast zal de nieuwe tijd d'r uit gaon zien. D'r zal gemeten worren meej minuten en honderste van seconden. De weilanden gaon precies vierkantig worden en afgezet meej pinnekesdraod. De slootjes worren kèèrsrecht. Alles wordt uitgemeten en afgepast. Agge unne zak èèrepel gaot halen, krijgde ok nie meer als unne zak. Ge krijgt gin kokseltje meer meej om ze te proberen. Ge moet ook gelijk gaon betalen, de tijd is voorbij dagge meej nieuwejaor de rekeningen kon vereffenen. De mèènsen zullen aon die kruideniersmentaliteit moeten gaon wennen.

Ok de bossen gaon er stillekesaon al aon geloven omdazze meer plek nodig hebben. Na 'n tedje laot 't jong volk 't ouwere achter omdat ze in de steden willen gaon wonen dichtbij 't fabriek. Stadse mèènsen worden da dan en ze denken niemer in termen zoals, 'vooruit mar meej de geit.' Die denken heel anders, ze keuren oew geitenhok af waor ge godverju zelf bij staot!! Maor misschien is 't nog wel ergens goed voor, ge wit da nie van te voren?

Vinde't dan gek dat sommige ouweren wa narrig worden omdat 't nie gauw meer goed is. Vinde't gek dat verschillende jongelui al tegen de grote boeren durven te zeggen, dazze voortaon zelf dur èèrepels mar uit de grond moeten halen. Steeds meer jong uit 'd'n achteraf' gaon un goei vak leren of in de fabrieken wèèrreken, ze hebben het verrek aon d'n boer. Da kunnen ze dan ok omdat er nou 'n keuze is. Ze zijn nou ok minder afhankelijk van mekaore en dan gebeuren er toch gekke dingen. Ze durreven gladweg neeje te zeggen as z't nie aonstaot, ok trekken ze durre mond wijd open as 't nodig is.

Mar, ...da's nie het enigste watter gaot veranderen. D'r staot nog veul meer op 't spel, d'r moet ok nog gewichtig gedaon gaon worden! De directheid, de mathematica en de rationaliteit gaan ons Brabantse dialect opzij douwen

Dees ouw manier van leven was eenvoudig, bekant simpel en ge had ok nie veul spullen en alles was aon de schaomele kant. Ge hoefde nie veul verstand te hebben om te zien, dat er in dat armzalige gedoentje, d’n èèremoei troef was. Ge zaag ok de verschillen meej jouw lage kamerke en de goei kamers van de grote boeren. Ge zaag ok de verschillen tussen de deftige arrogante villa's en jouw lage geplankte stulpke in 'd'n achteraf'. Dat armetierige gedoetje was niks om grotsig op te zijn en da lieten degenen die 't beter getroffen hadden wel merken ok. Het is nie vor niks, dat op school de jong van de grote boeren, het dichtste bij de kachel zaten als het goed koud was. Agge 't goed bekijkt, werd de vermeende bescheidenheid van buitenaf opgelegd, da hebben dees mèènsen nie zelf bedocht. Die hebben nie gedocht, 'kom, laot ons voor de leut eens bescheiden zijn of wa nederig gaon zitten doen omdat de rijkere mèènsen da gère zien.' Ok zouwe ze wa eenvoudig zijn en simpel, da's ok weer zoiets wat uit dieje hoek kwam. Hoe hadden ze 't in godsnaom dan aanders moeten doen? Da was de enigste manier om oew eigen staonde te houwen in dees uithoeken en ge kunt nie ingewikkeld gaon zitten doen in unne uithoek van 't Brabantse laandschap. Bovendien, zo simpel was 't leven van alledag nou ok wir nie. Dur waren er trouwens mar weinig, die simpelkesweg 'n ingewikkeld leven wouwen leiden. Ok al wilde da, zoiets ga nie, 't word op 't lest dan toch te gecompliceerd. Die aongemeten eigenschappen van simpelheid, bescheidenheid, nederigheid en eenvoud kunde dus rustig vergeten, die bestaon nie, die zijn opgelegd van buitenaf en dur d'n èèremoei. Alleen, ge moet er meej oewen èèremoei dan wel aon wennen om wa grotsig te worre in de nieuwe tijd. Da zal voor sommige nie meej gaon vallen mar 't gaot de komende tijd toch rap veranderen!

Dieje ingenieursblik gaot z'n eigen ok stiekum meej 't dialect bemoeien omdat dat ok niemer goed is. Straffe regels worden er op het dialect losgelaten en d'r zit zo'n ijzersterke logica in da beschaofdere Nederlands, dawwe ons eigen nooit niemer kunnen gaon vergissen. Ge moet 't mar 'ns aon de schoolmister vraogen, die is daor goed meej op de hogte. Intussen was ie wir opgeknapt en 't gezever in de taolles kon wir beginnen. Da's altijd moejeluk gewiest omdat de jong al in het Brabants dochten. Ge moest 't naderhand ok nog opschrijven wagge geleerd had en da was nog moejelukker. We zeejen hier gewoon, 'de knijn' tegen de konijnen. da maokte dan nie uit hoeveul er da waren, mar het waren er dan altijd meer as ene. As er mar een knijn was, dan moes daor 'un' voorgezet worren. Meej 'de haos' lag 't anders, als het er mar ene was, dan kwam daor unne voor. Bij 'de koei' kon da precies hetzelfde als bij de knijn en de haos samen. Da wier dan, un koei of unne koei. As het er meer waren, dan konde zeggen, 'de koei, de haos en de knijn hebben gère goed te freette.' Schaopen, kiepen en geiten hadden dan weer dezelfde regels as dat op school geleerd moes worre. Ge kont nie zeggen, de schaop, de kiep en de geit hebben gere 'n goei hok. Da kon wel mar dan hadde mar een schaop, een kiep en ene geit in dat hok staon. De schaop ging ok wir nie wan daor moes van de mister 'het' voor staon. Da was vernakend moejeluk, vooral toen schaopen nog meej twee a's geschreven moes worre. 'T was makkelijker gewiest as ge schaopen meej zoveul a's mocht schrijven as datter schaopen waren? Dan wieste in ieder geval hoeveul datter bedoeld waren.

Neeje, ons moeder heeggut ons nie goed geleerd, ze heej t'r ginne goed aon gedaon om 't dialect aon ons deur te geven. Zonne indruk gaodde krijgen as ge de mister moet geleuven. Waor tie mar wir goed ziek, dan konne we wir bij ons moeder blijven! Mar de taolles gaot deur en ge mot moejelukke woorden leren omdat 't aanders niks meej ons zal worre. Helemaol niks komt er dan van ons terechte as we da nie goed leren en we gaan dan nie goed weg komen. Op 'n aander gaon z'oe dan nie verstaon en da's lastig voor de aandere. Dikkels kwam 't d'r ok op neer dagge meer moes afleren as aonleren. Mar meej da dialect konde altijd nog pestoor worre, die praotte ok gewoon Brabants. Toen de aonkomende misdinaors de miswijn in moesse leren gieten zeet ie, 'nie te veul eej jonges.' De kapelaon was aanders, die moes altijd un bietje meer hebben. Al meej al gaodde da Nederlands toch nie goed leren. 'N paor uur naderhand waarde da al vlot vergeten want as ge dan les van de pestoor kreeg, vroeg ie altijd, 'hoe gaogget jonges, zumme mar beginne'? Heel de les was dan wir in 't Brabants en op het lest wieste niemer wie ge moes geleuven. As ge dan thuis waart, ging 't dialect gewoon verder, zodoende hedde da nederlands nie goed kunnen leren. Ge stond er ok nie voluit achter. Da zou nog zo'n twintig-dertig jaor gaon duren voordat da Nederlands 'n bietje gèèf uitgesproken wier. As de pestoor dan nog 'ns zou vragen, 'hoe gaogget jonges' ,dan zouwt ie as antwoord kunnen krijgen, 'op welk vlak bedoeld u dat meneer pastoor, bedoeld u dat functioneel, structureel of financieel'?

Oew Brabantse dialect, oew eigen taol en gedachtes kende dan nog wel, mar die komen dan alleen nog mar tevoorschijn as ge zwaor onder druk komt staon in d'een of aandere vergaodering. Oew ouw dialect vrukt z'n eige dan onder dat algemeen beschaofde nederlands uit omdat 'r geholpen moet worre. In ene keer gaodde dan van het algemeen beschaofd nederlands over naor oew ouwe dialect. In ene keer bende dan niemer zo beschaofd en ge he't dan kans dagge goed af gaot. Daor moette bij oew eige gin druktes over gaon maoken, dat afgaon komt van buitenaf, 't wordt aon oe opgelegd. Ok maokte da meej as ge bij aon 't komen bent uit 'n zwaore operatie. Ge denkt dan nie, 'och gunst, ik ontwaak uit de narcose. Zou de operatie gelukt zijn? Niet te veel bewegingen maken anders doet het pijn.' Ge denkt dan gewoon, 'ochgod, ik geleuv alzeleven dakker wir ben, da he'k er dan goed van afgebrocht meej da verdove. Ik zal m'n eige nog mar nie omdraaje, aanders gaogget goed zeer doen.' Voor de zattighed telt da ok, ge denkt dan nie van 'och, och, och, wat heb ik toch een hoofdpijn, voortaan drink ik slechts met mate.' De schrijver wit daor alles van. Die denkt dan ok bij z'n eige, 'nondeju wa he'k toch unne koppijn, zo begaoi ik m'n eige niemer. Mar da's nog nie alles, ge mot is proberen om iets te verzinnen in 'n aandere taol. da ga nie, ge kunt vertelseltjes verzinnen zoveul agge wilt mar zonder oew dialect komder nie meej klaor!

Toen Gijs, Bartjes vaoder naor Tilburg moes om z'n zuster wir 'ns 'n keerke te zien, rekende ie heel aanders as de inziejeurs van de provinciale staotte. Hij wies dat het op de nieuwe weg van Breda naor Tilburg 'n uurke gaons was meej zunne deurjasser. S'winters duurde da wa langer mar dan rekende ie er het kwaoi weer bij. 'T kwaam nie in um op om in kilometers te rekenen want dan kreeg ie 'n heel aander getal wa zo rond tenaostebij de twintig ligt. Gijs was op dieje nieuwe weg nog mar net buiten Breda toen ie in ene keer 'n soortement half ronde grafzerk van cement langs de pad zaag staon. Van boven was ie oranje gevèrefd en d'r stond op, Tilburg 21 Km. 'N endje verder stond ter wir ene, Tilburg 20 Km. Van toen af aon is Gijs gaon rekenen in kilometers. Dat uurke gaons, was Gijs al vergeten, hij keek vortaon naor de cemente kilometerpaoljes. Bij de aauwe molenhaai staot er nou, Tilburg 11 Km en hier, in Gilze-Rijen, bende zo wa op d'n helft naor Tilburg. Te naostebij dees hogte, jaste Gijs deur 'n Brabantse taolgrens heene. Van hieraf kon ie 't meej gaon maoke dasse tegen 'm gaon zeggen, 't'is dan wel unne lul mar 't praot dan toch mar.' Gijs laot z'n eige daor nie van de wijs af brengen. Hij heej gezien dat de wegen nou ok al opgemeten zijn. Daor hoefde ginne lul vor te zijn om da te zien. Da hebben de inziejeurs van de provinciaole staotte gedaon. Die hebben gedocht, 'we zulle die kilometers mar groot genog aongeven op die grafzerreke. De mèènse rekenen dan niemer meej uurkes gaons, ze rekenen dan vortaon in kilometers. Meejpersaant hebben we Brabant dan opgemeten want da doen we nie vor niks. Daor hebben we iets meej voor.' Zouwe die cemente grafzerreke iets meej Brabant te doen hebben?

Ge ziet waorde lezer, dat de veranderingen volop gaonde zijn. De goei gewoontes, de eigenschappen en het dialect staon volop onder druk. Het laandschap is al aon het veranderen en achter de ingenieursogen al mathematisch verdeeld in vierkanten, driehoeken en kilometers. Op elke kilometer staot unne grafzerk, 't is net ofda elke kilometer van Brabant al dood en begraven is. In zo'n laandschap komt 'r achter d'n ene rechte hoek wir unne aandere en 't gaot op d'n duur goed vervelen. De schrijver hou nie zoveul van dat afgepaste en afgenepen gedoe.

Ok het taolgebruik wordt zo straf, dat de zachte vorm van 'nee', niemer opgaot. Da's niemer nodig, ge he't in de nieuwe tijd gin mèèns mir nodig, ge kunt het rustig allenig af. Ok kunde 'n keihard 'nee' tegen oew buren verkopen, ge stot ze dan nie vor durre kop. Ze weten dan waor ze aon toe zijn, d'r valt dan niemer over te praoten.

As 'r zo'n mentaliteit in de mèènsen inzit, dan gaodde nog wa meejmaoke. Agge dan nie uitkekt, gaod oewe kijk op de mèènsen naor onderen zakken en da moette nie laten gebeuren.

D'r valt nog zoveul te zeggen over da taolgebruik dagge eigelijk nie goed wit waor ge moet beginne. In dieje nieuwe tijd kunde ok niemer 'n paor woorden teveul gaon gebruiken aanders bende al gauw aon 't saawelen. Da kan niemer in unne haostige tijd. Regelrecht, in unne rechte lijn moette tot de kern van de zaok zien te komen want aanders kost da teveul tijd en da'n bende al gauw unne zevereer. Ge dient van kern tot kern te praoten en het woord 'zeveren,' meudde eigelijk niemer gebruiken. Zeveren heej in dieje haostige tijd 'n aandere betekenis. Da betekent dat er 'n bietje zever uit oew mondhoeken loopt. Saawelen gaod ok niemer want da staot nie in 't woordenboek.

Neeje, nie iedere verandering is un verbetering. Ge kunt dat al zien in de febrieken. As ge s'morreges op 't ketoor komt omdagge daor mot wèèreke, dan gaodde nie eerst 'ns al de klerreken af om te vraoge hoe 't gaot. Ge he't ginne tijd om al de ketoren eens in en uit te repen, da doedde nie. As ge er toevallig ene op de gang ziet lopen, dan kunder nie omhene. Ge vraogt dan nie, 'hoe gaogget meej jouw en oew hushouwe', ge vraogt, 'hoe ist.' Da's korter! Het antwoord wagge krijgt is dan altijd hetzelfde, ge krijgt dan as antwoord,...'goed.'

Dat antwoord heej niks te maoken meej, dat 't altijd goed was in Brabant. 'T heej ok niks te maoken meej oew eigen goed houwen. D'r is ginne tijd mir om oew ouwe begroetingsrituelen op te voeren. Ge kunt niemer efkes de klink van de deur vasthouwen om over oew jong te praoten en dan op 't lest vraoge, 'o ja, wa'k nog efkes vraoge wou.'..? Da's aandere èèremoei!! 'T zou best is zo kunnen zijn, dat da samen meej da kaaiharde 'nee,' wa ge as antwoord op die vraog krijgt, nog 's unne keer goed opbrikt. Dan zijdde helemaol van mekaore vervremd omda ge nerreges ginne tijd meer vor he't. Nog niemer vor mekare!!

Neeje, eigeluk zouw dieje nieuwe tijd eens efkes bekeken moette worre. Ge hoeft daor nie perse rechtstreeks in te zijn!! Eigenluk zoudet daor thuis 'ns over moeten hebben. Ok kan er eens efkes over gedocht worre voordatter aon da karwei begonnen gaot worre. Neeje, tegen dieje nieuwe tijd zeg ik nog gin jao.