Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.

Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:

C

Q

X

Y

A

B

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

R

S

T

U

V

W

Z

Tekening: - Cees Robben; uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. v.d. Ven jr., 1946

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1941; CuBra - Jè jè, ge kunt zo nog al wè laoie op in fiets as de bendjes mar hard staon

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Dur waar slèècht òn baande te koome (in de oorlog)

2. termen uit de industrie en ambachten

- WBD II:997 - ónderbaand – onderband; touw van een dradenkruis

- WBD II:1000 - ónderbaand - vitskoord; ook: flèsroejlus

- WBD II:1050 - lóssem baand - losse band; dubieuze aanduiding voor ‘schie’, bij breuk van het inslaggaren

- WBD II:2765 - vurbaant - naafband (buitenzijde)

- WBD II:2766 - aachterbaant - naafband (binnenzijde)

- WBD II:2766 - spêêgbaande - naafband (aan weerszijden van de spaakgaten)

- WBD II:2868 – baande - banden (voor kuipen en vaten)

- WBD II:2868 - rêêpe - idem

- WBD II:2907 - hawtere(n) baant - houten band (voor een vat)

- WBD II:2868 - baant - (kuip)band  

3. anatomie (dieren)

- WBD - baande - spieren tussen de staart en het kruis van de koe, ook genoemd ‘plaote’

4. lopende band

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 07 17 - We zèn twee weke van d’n baand. [Twee weken vakantie]

4. overige betekenissen

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - Netuurluk moes ik nog wel meejhelpe kraante vouwen en der un bendje meej naom en adres om heene plekke.

- WBD III.3.3.111 - baand - bandelier van de suisse

- WBD III.1.3:134 - gatbanden - korte linten van een schort

baank, bangske

zelfstandig naamwoord

bank, werkbank

- WBD II:956 -  zitbaank, baank - zitplank van de weefgetouw; ook ‘zitplank’

- WBD III.4.4:22 - bank, wolk(en)bank - wolkenbank

- WBD III.4.4:148  - bank - aardlaag

- WBD III.3.3:41 - banken, kerkenbanken - idem

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bank - dur de bank – gemiddeld

►bèngske

baarst

zelfstandig naamwoord

barst

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – baarst - barst

baast

zelfstandig naamwoord

bast, schors; lijf (buik); harde huid van een noot, ook schaol, schölp of bòlster genoemd

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - pènt in menen baast - pijn in mijn lijf

- WBD III.1.1:123 – bast - buik

- WBD III.2.3:80 – bast - schaal van peulvruchten

- WBD III.4.3:104 – bast - schors van naaldbomen

- WNT – bast - als een platte naam voor het lichaam van een mensch, of eigenlijk voor de huid; het meest in verbinding met de voorzetsels ‘aan’ of ‘op’.

baaste

werkwoord, zwak

1. bassen, blaffen

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - baasten - heurde die’en hond nie baasten?

- WNT - bassen - eigenlijk van honden: blaffen

2. omzomen (als onderdeel van de ververij in de textielindustrie)

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - baasten - Het stukgoed dat geverfd moet worden en waarvan men wenscht dat de zelfkant niet mede wordt geverfd, werd eerst gebaast, d.w.z. de zelfkant wordt met een zwaar lint omnaaid zoodat deze bij het verven ongeverfd blijft.

- WTT; Ed Schilders, 2020 - In verband met de aantekening hierboven van Daamen zij gewezen op een bewijsplaats in het WNT, lemma Bast, waarin dit woord in verband wordt gebracht met het Middelhoogduitse ‘Bast’ in de betekenis ‘saum oder bebänderte rand eines kleides’. Het geweven stuk wordt dan, conform Daamen, slechts aan één zijde geverfd. Het WNT maakt bij de afleiding ‘basten’ gewag van een vorm van oplichterij in vroeger eeuwen: ‘Wat kan meer naa bedrog smaaken, dan door het basten, by onvoorsigtige vreemde koopers, een geverfd laaken te doen passeren, gelyk of het in de wolle geverfd ware.’ Met andere woorden, het aan één zijde geverfde weefsel werd verkocht als ‘in de wol  geverfd’. De laatstgenoemde, spreekwoordelijk geworden techniek behelst dat de wol al werd geverfd in ruwe, nog niet gesponnen vorm. Daardoor waren kleur en kwaliteit veel beter.

baaw, baauw

zelfstandig naamwoord

1. horzel

- Een roestpraatje; Weekblad van Tilburg, 1867-10-05 - Gij gao (…) nie bizzen veur de eerste baauw

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, deel 4: Bestarium (2005, bezorgd door Jos en Cor Swanenberg) – baauw, de naam van eene (koolzwarte) horzel die het vee plaagt (in WNT onder ‘biesbouw’). Het woord komt voor in de zegswijze ‘Van d'eurste bauw nie gaon bizze’ letterlijk van koeien en kalveren in de wei gezegd, die met den bek open en de staart in de hoogte op en neer draven uit vrees voor den biesbouw dan: niet licht op de loop gaan, een gevaar durven afwachten.

2. bouw, gebouw, bouwwerk, de bouwsector

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Zèn bruurs wèèreke in den baaw.

baawe

werkwoord

bouwen

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – bawe - baawe

babbiekiendje, beebiekiendje

zelfstandig naamwoord

baby

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - baby

►beebieke

bag

zelfstandig naamwoord

big

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – bag - big

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - Naast ‘drift’ in Tilburg, ook ‘kuuske’ en ‘kap/kabbe’ rond Tilburg, alsmede ‘bag’ in een gedeelte van Midden-Brabant

- A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek, 1995 - bag - big, bagghe

- WBD - jong varken, big, ook genoemd ‘kuuske’ of (in Hasselt:) ‘kab’

- WNT – bagge - zie ‘big’

bagge

werkwoord, zwak

biggen

bagge - bagde - gebagd

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 - baggen - een toom biggen ter wereld brengen.

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bagge(n) - baggen werpen - De zog moet korts bagge.

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - baggen - biggen

- WBD - jongen, biggen ter wereld brengen; ook ‘kabbe’ genoemd (in Hasselt)

- WNT – baggen – biggen, jongen werpen

baggermeule

zelfstandig naamwoord

baggermolen

- Interview met Heikanters, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2015 - Meej ene baggermeule hèn ze et ok wèl gedaon (...het  kanaal aanleggen) mar dè ging nie zo goed. Dieje grond was te hard, dè was te leemachteg!

bak, bakske, bèkske

zelfstandig naamwoord; verkleinwoord ook met umlaut: bèkske

bak(je) in diverse betekenissen

1. in de uitdrukking ‘...halven bak’ - van het zelfstandig naamwoord ‘bak’ in de betekenis ‘het bakken’ ofwel ‘baksel’; met ‘half’ wordt ‘niet geheel’, dus ‘halfbakken’, bedoeld

- WTT Ed Schilders 2012 - In het dialect is de uitdrukking dichter bij de oorsprong gebleven: het baksel (het bedoelde werk) is gebrekkig.

- Voorbeeld van originele systeemkaart Sterenborg - halven bak - half werk: Tis ammòl halven bak wèttie doe!

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - halven baks gedaon (bijwoordelijk gebruik) 

- WNT - halfbakken - bij qualitatieve persoonsnamen. Niet volslagen; in gebrekkige mate datgene zijnde wat door den naam wordt aangewezen; onvolkomen of gebrekkig in zijne soort.

2. voederbak

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - zenèège van den bak laote bèète - zich laten verdringen

- Wil van Pelt; Brabant’s knipoog uit het verleden, 2001; CuBra - Als ze goed ter been waren, mochten ze hooguit wa zaad in het bakske van het kanariepietje doen, nie meer...  

3. Kom, kop, bak om uit te drinken, maar ook ieder komvormig voorwerp waaruit koffie of thee wordt gedronken.

►tas

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - en lékker bakske kòffie

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Ze gaven schôon schilderijkes, un wijwaotersbekske of un lievevrouwebildje.

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Den Sik van Baozel; NTC 1939-02-25 - 1939-04-18 - Daor is naa eenmaol niks aon te doen, we zullen er mar ‘n bekske troost op drinke.

- Wil van Pelt; Brabant’s knipoog uit het verleden, 2001; CuBra - Toen d’n oudste terug kwam mee de boodschap dat vrouw Sjaane al onderweg was zette Sjareltje al vast mar koffie want ze zou eerst wel ‘n bakske lusten.

- Wil van Pelt; Brabant’s knipoog uit het verleden, 2001; CuBra - Maar allee... we zullen eens gaan kijken of de vrouw de koffie al klaar heeft, gij lust toch zeker ok wel ‘n bakske

- Wil van Pelt; Brabant’s knipoog uit het verleden, 2001; CuBra - Het vrouwvollek lust onderwijl wel ‘n bakske koffie.

- A.J.A.C. van Delft; Van vroeger dagen, van vrijen en trouwen; NTC, 1929-11-30-30 - Na de Mis gebruikte die dan bij haar de koffie, soms kwamen meerdere buurvrouwen ‘op een bakske’.

- A.J.A.C. van Delft; Van vroeger dagen, folklore en ambacht; NTC, 1930-02-01 - ’n Buurvrouw komt tegen half elf ‘een bakske doen’, dat wil zeggen zij komt een tas koffie slurpen met een ‘bestel’ (soort beschuit) en suiker onderwijl de nieuwtjes der buurtgenoten te releveeren of kwaad...

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, nr. 66; NTC, 1968-11-04 - Een ‘half elfke’ is het bakske koffie, dat buurvrouwen des morgens om half elf plegen te drinken.

- Cees Robben; Prent van de Week, 1958-02-01 - Dan maolt ze d’n koffie.. en zet unne bak...

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 – Bèkske – ‘n lèkker bèkske koffie

- Lex Reelick; Bosch’ woordenboek, 1993 en 2002 - bèkske - kop met oor, in tegenstelling tot ‘kumke’

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - Men zegt hier wel ‘een bakje thee drinken’ onder den burgerstand...

- WNT – bak – kopje; in de volkstaal van verschillende streken

- WBD III.2.1:l86 - bakske – kopje; ook genoemd: kom, kumke of tas

- WBD III.2.3:40 – bakske - de maaltijd in de namiddag (de warme maaltijd werd vaak gebruikt na het middaguur; de broodmaaltijd aan het eind van de middag (werkdag)) werd vaak aangeduid als ‘koffiedrinken’

4. grap

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); ’t Klokhuis van Brabant; NTC, 2-11-1929-11-2 - Den burgemister hee ’ne schoonen bak utgehold.

- WBD III.3.1:249 – bak - grap

5. bak - doosvormig voorwerp

- WBD II:601 bak – weekbak; soort spoelbak in een looierij.

bakhèùs

zelfstandig naamwoord

bakhuis waar het brood werd gebakken  

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - Ik moes netuurluk alles zien. Allerirst et pèrd, de vèèrkes, de kiepenkooi en et bakhèùs. Dè waar un hèùske meej en schèùn dak, neffen de pèèrdestal. In dè hèùske wier et brôod gebakken. In den oven wiere irst takkenbossen, ‘musterd’ genoemd, geschoven en in braand gestoken. As die ötgebraand waren, wier de aas der ötgeveegd en de te bakken déég erin geschoven. Et deurke ging dicht en un uur of aanderhalf laoter waar et brôod gebakken.

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Bakhèùs - Gebit

- WBD – bakhuis – vrijstaand gebouwtje of deel van het boerenhuis, waarin de bakoven zich bevindt en de baktrog.

bakke

werkwoord, zwak

bakken

. A.J.A.C. van Delft; Van Vroeger Dagen; NTC, 1929-04-06 - hij bakt met alle pannen - hij is van alle markten thuis; ook: hij huilt met de wolven, waarmee hij in ‘t bosch is

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - bakke me en aaj of bakkeme en aaj? - doen we het of doen we het niet?

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - bakkeme en aaj òf maokeme en kiendje?

- Hein Mandos; Brabantse spreekwoorden, 2003 - die is met ht bakken uit de pan gesprongen – een buitenechtelijk kind.

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - bakke, ik bak, gij/hij bakt, wij bakke - ik bakte - wij hèbbe gebakke

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bakke - bakken.

- Willems; Dialectenquête, 1887 - en poets speule - een poets bakken

- Willems; Dialectenquête, 1887 - bakke - bakte - gebakke

- WBD - bakoove, oove, oowve - bakoven (in het bakhuis van een boerenhuis)

- WBD III.4.4: 91 - bakken - vriezen

bakkelaaje

werkwoord, zwak

bakkeleien

- Van Dale - uit Maleis ‘berkelahi’; twisten; ruzie maken, kibbelen

- Onze Volkstaal; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal nr. 4, 1882 - Bakkelaejen, mee iement, iemand naloopen en flikflooien om zijne gunst te verwerven. Het tegendeel dus van Nederlands ‘bakkeleien’; elkander afrossen.

bakker, bèkker

zelfstandig naamwoord

bakker

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - bèkker

- Hein Mandos; Brabantse spreekwoorden, 2003, gebaseerd op Nicolaas Daamens Handschrift Tilburgs Dialect (1916) - De bakker hee in den oven gescheten. De bakker heeft in de oven gescheten. De bakker sluit zijn bedrijf. (De bakker schiet een brood in de oven; schijt hij erin, dan heeft hij niets te bakken.)

bakkerij

zelfstandig naamwoord

achterste

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - Ze heeft een flinke bakkerij (achterste)

bakkes

zelfstandig naamwoord

Etymologie

- WNT - Bakkes is verkort uit bakhuis ‘gezicht, kinnebak’ (...) Het eerste lid is Middelnederlands backe ‘wang, kaak’  (...) Het tweede lid is huis in de betekenis ‘omhulsel, kap’, zoals dat ook voorkomt in bijv. klokhuis.

1. het gezicht, in het bijzonder de mond als deel van het geheel; meestal van een man, vaak spottend bedoeld voor een lelijk of uitzonderlijk uiterlijk

- Voorbeeld op originele systeemkaart Sterenborg – bakkes – gezicht, mond, bek

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs dialect, 1916 - 't ïs een hard gelaach 'n kaind te kussen mee 'n steene bakkes.

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden 1981-02-20 - onze pa heej meej z’n schaors in z’n bakkes gesneeje;

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden 1981-02-20 vervolg van de zojuist genoemde prenttekst) - as gij naa nog eene keer tegen ’t smoel van onze pa bakkes zegt, dan zakkes op oe vruut timmere...

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden 1982-04-24 - wè hee dè strontjong toch ’n straant bakkes war...

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - fèèn bakkes - kieskeurig

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - zo gaaw we geslacht hèbbe, krèède gij de bakkes (zoethoudertje)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - haawt oew bakkes - hou je mond

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - …hil dè volk zaat meej zen bakkes vol taande

- Stadsnieuws; dialectrubriek, 2006-02-26 - Ge kunt den draank öt zen bakkes tappe.

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Die zeergeleerde meense aaltij meej der groot bakkes.

- Frans Hessels (1931-2006); uitspraken opgetekend door zoon Hans Hessels, 2020 - Wanneer iemand flink uit zijn mond stinkt: - Hèdde gij gin kont omdègge zo öt oew bakkes stinkt?

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Zakkoe es meej oew bakkes oover de kaaje naaje – Zal ik jou eens met je smoel over de straatstenen slaan

Object, tentoongesteld als onderdeel van de kermistentoonstelling 'Jaozeetie', Tilburg 2018.

bakkesvol

zelfstandig naamwoord

soort snoepgoed

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 117, Nieuwsblad van het Zuiden 1971-01-11 - In de vroegere snoepwinkeltjes, waar de jeugd haar zondagse cent ging "verbrassen" door voor een halfje te kopen en dan een halfje terug te vragen, zag zij zich o.a. in haar keuze ook gesteld voor een bepaald soort snoepgoed, dat uit de circulatie verdwenen schijnt. Het betrof hier nogal vrije grote blokjes, waarin vermoedelijk nogal wat druivesuiker verwerkt zat, die rose van kleur waren, doch die als hoofdkenmerk de erin verwerkte, hele olienootjes bezaten. Zo'n brok in je mond betekende letterlijk een hele mondvol. Wij hoorden dit snoepgoed, dat bij de Hasseltse kapel in de meimaand nooit op de kraampjes ontbrak, betitelen als een "bakkusvol".

- Cees Robben; Prent van de Week, Roomsch Leven 1970-07-16 – ’t kèènd heej d’r bakkes vol sjep...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - mondvolle dubbeldikke zwartwit-toffee

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - snoepgoed voor een halve cent te koop bij de Hasseltse kapel

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - bakkesvol [sic; zie Robben hierboven] meej sjèp - mondvol drop

- Je bent een echte Tilburger als...; Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’, maart 2013

► Zie Dossier Balkenbrij

zelfstandig naamwoord

grote lijster

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - grote lijster (turdus viscivorus)

ballefrutter

zelfstandig naamwoord

bijnaam, scheld- spot- en geuzennaam voor en van een Goirlenaar. Goirle was een van de belangrijkste leveranciers van kaatsballen; ‘frutte’ betekent dan zoveel als ‘in elkaar zetten’, ‘vervaardigen met de hand’

- Cees Robben; Prent van de Week, 1976-12-10 - ’t Zen (de Goirlenaren) nie vur niks al z’n lèève al ballefrutters gewist...

- Cees Robben; De Sint Janskapel op Nieuwkerk, Goirle 1975 - ... er was eens een tijd dat die van Goirle hier over de grens hun grens-kapel bouwden.... dan liet de jeugd Onze Lieve Heer aan het kruis hangen en luisterde naar het begrijpelijke lijdensverhaal van de armzalige ‘ballefrutters‘ in vroeger eeuwen.

- Cees Robben; Prent van de week - 1968-12-06

- Cees Robben; Prent van de week - 1979-02-09

- A.J.A.C. van Delft; Van vroeger dagen, 1930-06-07 - Als spotnaam der inwoners van Goirle noemt men ‘Ballefrutters’, wijl er vroeger een fabriek bestond, waar kaatsballen werden gemaakt, niet van gomelastiek, want die waren toen nog niet bekend, doch gevuld met draden, waarschijnlijk afval van draad der handwevers, welke tot een vasten bal ineengewerkt, ‘ineengefrut’ werden. De werklui uit die fabriek noemde men spottend ‘Ballefrutters’, welke schimpnaam op de geheele bevolking is overgegaan.

- Anoniem; Folklore 2; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1933-12-08 - In de Tilburgsche gemeente-archieven zijn tal van bescheiden te vinden, die spreken van de fabrikage van ‘n soort kaatsballen te Goirle in vroeger eeuwen. Die ballen werden niet vervaardigd van elastiek, want die grondstof kende men vroeger nog niet, maar werden gevuld met afval van de weversdraden. Dat afval nu, werd ‘ineengefrut’ tot ballen.

- Anoniem; Toen Tilburg nog dorps was, bekende straattypen uit vervlogen dagen; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1955-10-18 - De spotnaam der naburige Goirlenaars is ‘ballefrutters’, ook alweer een uitdrukking, die aan het bedrijfsleven ontleend werd. Er is een periode geweest, dat ‘Tilborg ende Goerle’ administratief verenigd waren. Vandaar dat men in de Tilburgse archieven bescheiden vindt, die duiden op een vervaardiging van een soort kaatsballen te Goirle in vroeger eeuwen. Die ballen werden niet gemaakt van elastiek, want die grondstof kende men toen nog niet, doch zij werden gevuld met afval van weversdraden. Dat afval nu werd ‘ineengefrut’ tot ballen en zo ontstond de scheldnaam.

- Piet Heerkens; Brabantse scheldprocessie, Brabant, 1941 - De Goolse Ballenfrutters/ Zijn rooie mannekesputters... (Goirlenaren werden ook bespot - door Tilburgers - wegens de  vermeend overheersende haarkleur aldaar.)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 65 09 17 - Tilburg is un gròòte stad / En Gòòl is mar hèèl klèn / Toch wil ik echt wel aaventoe / ‘nen Ballefrutter zèn.

- Ed Schilders; De Ballade van Kees Kruik, 2000 - Öt Gôol kwaam toen unnen ballefrutter/ Meej de bus nòr onze stad./ Èn die bespruuide toen dè bumke [...de lindeboom]/ Meej wèttie bij Bet Koole ha gevat.

- Karel de Beer; Tilburgs Bijnamenboek, 2000 – ballefrutter – Goirlenaar

- Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske - Wè en hoe in de Tilburgse Taol, 2008 - Scheldnaam voor de Goirlenaar, samenhangend met het feit dat in Goirle tot in de 19e eeuw nog de vervaardiging van kaatsballen een belangrijke huisnijverheid was.

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’; website ‘Je bent een echte Tilburger als...’, maart 2013 – ballefrutter

- Anoniem; Typisch Tilburgs en Tilburgse typen, Oude zegswijzen en oude verhalen; Nieuwe Tilburgsche Courant - 1957-02-02 - De Brabantse volkshumor is vroeger kwistig geweest met het geven van spot- en bijnamen. De Goirlese ‘ballefrutters’ is uit het tegenwoordige spraakgebruik vrijwel reeds verdwenen, maar de bijnaam onzer stadgenoten (kruikenzeiker), ontleend aan het textielbedrijf, leeft voort.

- Wim van Boxtel; Zo is ’t gekoome; Brabants Bont Sprokkels, 1981 - Hier wieren wij zelfs ballefrutters,/ al warre we dikkels rare schutters.

- Willy van Rooy; Schoon en lilluk, 1983 - Dè kan iedere ballefrutter wel zeggen.

- Jan Naaijkens; De’s Biks, 1992 - Tussen Gôôl en Beek heerste van oudsher enige rivaliteit. De Peejzerikken of Inhangers hadden nogal een hekel aan de Gôlse geijte of Ballefrutters.

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - ballefrutters

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op website ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

zelfstandig naamwoord, carnavalesk toponiem

Goirle

zelfstandig naamwoord

boterham; tegenover kinderen gebruikt

- WBD III.2.3:206 - bam, bammetje - kinderwoord voor boterham

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – bam - tegenover kinderen gebruikt voor boterham: doe’s mooi bammetjes happen.

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bam – boterham; kindertaal

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - bam - boterham in de kindertaal

- Lex Reelick; Bosch’ woordenboek, 1993 en 2002 - bam – boterham; kindertaal

►bammeke

zelfstandig naamwoord

uitgaander, feestvierder

►bambezjoere, bamboezjoer, bezjoerder, bezjoere, bombezjoere, bonzjoerder

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - uitgaander met veel belangstelling voor vrouwen
 

zelfstandig naamwoord

feestvierder

►bambesjoerder, bambezjoere, bezjoere, bezjoerder, bezjoere, bombezjoere, bonzjoerder

- A.J.A.C. van Delft; Van Vroeger Dagen; Nieuwe Tilburgsche Courant; 1929-04-27 - Een ‘bamboezjoer’ is ‘n fuifnummer, ‘n lefmaker.

zelfstandig naamwoord

voorrijzen

- WBD - het voorrijzen van deeg buiten de trog (op de bank of tafel)

zelfstandig naamwoord

►baaj

- WBD II:855 - baai - dik en grof wollen weefsel, op molton gelijkend flanel, meestal donkerrood, ook wel bruin, geel of blauw van kleur, waarvan onderkleren, vrouwenrokken en hemden voor zeelieden en boeren worden gemaakt (Van Dale).

- Ed Schilders; WTT 2012 - het WBD geeft voor Tilburg (K 183) uitdrukkelijk de uitspaak ‘baoj’, niet ‘baaj’, ook in de volgende samenstellingen:

- WBD II:942 - baojwèèver - baaiwever

- WBD II:946 – baojgetaaw, baojketaaw - baaigetouw

- WNT - baai - Benaming van zeker grof, op molton gelijkend flanel.

►zie het bijvoeglijk naamwoord baoje

werkwoord, zwak en bijvoeglijk naamwoord / stofnaam

1 werkwoord

baden

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 124, Nieuwsblad van het Zuiden 197l-06-03 - We kennen echter ook een door de sneeuw "baoien" of "baoieren". Hier staan we voor de dialectische omzetting van "baden" in de betekenis van "waden".

- WBD III.1.2:152 - baden - met grote stappen lopen

- WBD III.1.2:160 - baden - waden

- WBD III.1.2:161 - baden - pootjebaden

- WBD III.4.4:5 – baden - schuilgaan in een wolk (van de maan)

- Willems; Dialectenquête, 1887 - baoje - baojde – gebaoje; geen vocaalkrimping

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - baoje(n) - baden, waden, met zekere moeite en op zekere diepte gaan door...

2 bijvoeglijk naamwoord

baaien, van baai gemaakt

►baoj

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek 175, Nieuwsblad van het Zuiden 1973-06-21 – Als een welgestelde fabrikant door de achter de gordijntjes loerende buurvrouwen niet gewaardeerde bezoeken aan een arbeidersvrouw bracht, werd dat spoedig decent rondverteld. Zij hoefden maar te zeggen: "Hedde dè gezien? Hij heej daor 'nen baoien rok binnengegooid". "Baai" was een dik grof wollen weefsel, dat eens in Tilburg veel vervaardigd werd in verschillende kleuren en o.a. door vrouwen voor rokken werd gebruikt.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - ook: baokster

- Interview met Heikanters, 1978; Transcriptie door Hans Hessels, 2015 - Ik wies vruuger aaltij al, hè, waor èrges ene klèène moes koomen, hè. Want toen was ik mar en jaor òf aacht òf zôo, dènk, hè. Èn dan kwaame ze ons moeder roepen, hè. Ik dènk “òch, òch, meens nòg toe tòch”, hè. Dan blêef ze ôot hil lang wèg, hil de naacht òf zôo! Die was en baoker! Die ging baokere dan nòg, hè!”

- Karel de Beer; Tilburgs Bijnamenboek, 2000 - et baokerke (Toepoel)

- WBD III.2.2:14 - baker, baakster - vroedvrouw

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - baokster - baker

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - baokster - baker

toponiem

Bakertand, gebied tussen Tilburg en Goirle

zelfstandig naamwoord

baal, een zak van jute of grof linnen

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken?; deel 2, 2007 - Asse de nog warme kolen uit de ovens van een gasstoker afgekoeld of bekaant koud waren, moeste ze in enne baole zak doen.

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - baol - baal

►Bèls

baolketoen

zelfstandig naamwoord

baalkatoen   

- A.J.A.C. van Delft; Bekoring van dialect; Typische zegswijzen uit onze streek, uit de volksmond opgetekend; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1961 - Hij is gemeen als ‘n stuk baalkatoen van ‘n cent de el. - Men zegt het bijvoorbeeld van iemand, die ‘politiek pleegt’ en daarbij vaak verre van edelaardig blijkt.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - katoen, speciaal bestemd voor het maken van balen, katoen van de minste kwaliteit

baolzak

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - slecht passende japon

Kis-ke - onbekende tekenaar; circa 1970 in Bisdomblad

baomes, baomis

zelfstandig naamwoord

Op deze dag, 1 oktober, werden tot in het begin van de 20ste eeuw ook zakelijke overeenkomsten afgerond (vervaldag) of aangegaan.

1. de feestdag van St. Bavo, 1 oktober

Tilburgsche Courant 1892

- Een roestpraatje; Weekblad van Tilburg, 1867-10-05 - Mer prencipaol aon den baomis, die nog dubbeltjes-briefkes [rekeningen] doe verwachten. [Op 1 oktober zullen nog wat rekeningen betaald moeten worden]

- A.J.A.C. van Delft; Van Vroeger Dagen, aflevering 110; NTC, 1929-04-20 – ‘Mee Baomus’ (St. Bavomarkt) betaalt de boer zijn landhuur en ‘mee Kauwmert’ (Koudemarkt) huurt hij zijn personeel.

-  C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal ( Udenhouts), 1978 - (St.-) Bavomis - 1 oktober, vaste termijn voor betalingen e.d.; ook herfstweer

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - Bamis, voor St. Bavo’s Mis; de 1e dag van October, is een van die, welke in dezen omtrek, bij de boeren, tijdmerk maken, gelijk Lichtmis, St. Jan, St. Maerten.

 - WNT – bamis - inzonderheid gebruikelijk als tijdsbepaling. Ontstaan uit ‘baafmis’, dat is de mis van St. Bavo, op 1 October. In Zuid-Nederland nog zeer gebruikelijk, ook wel in den ruimeren zin van ‘herfsttijd’

2. zeer slecht weer, herfstweer, de herfst

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 06 23 - 't Was alle daoge baomisweer / Mee störm en donderbuie.

- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, circa 1990 – t’Is baomus-weer baos!

- Cees Robben; Prent van de Week, 1970-10-09 - Zukkes weer is baomis-weer...

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, 2007 - Et waar ene echte baomisdag, regen en wènd. Bij et foto’s maoke vur de kerk blêef et gelukkig efkes drêûg.

- Wim van Boxtel; Brabants Bont, 1979 -

Goud is ‘t zonlicht, ‘t ketst uit de ruiten
en lokt in de herfst, de meènsen nor buiten.
‘n Processie van blaoikes, als ‘n waandelend tapijt.
Straks zen we mee baomis al die schoonheid wir kwijt.
 

- Hans Heestermans; Witte nog?, 1988-1994 - bamisweer

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 – baomes, baofmis - baomesweer

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899) - bamis (toonloze ‘i’) - feestdag van St. Bavo, 1 october; tijd rond St. Bavo; de herfst

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - Bamis, Baafmis; dialekt van Hilvarenbeek e.o.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - baomes -  herfst (kaart 46 en bladzijde 160)

- A.A. Weijnen;Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - baomes = herfst (krt. 46 en blz. 160)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937 

3 Uitdrukking

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Gè mot hièr gin baomes koome zaaje'- ... geen onrust komen stoken.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel (1996) - baomes zaaje - onrust stooken

Bavo als jonge ridder - schilderij van Geertgen tot Sint-Jans

baon, bòntje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

1. baan, weg

- Cees Robben; Prent van de Week, 1960-11-25 - De steekes langs de groote baon

- WBD III.3.1:396 – baan – heerbaan; grote, brede weg; ook genoemd: ‘dijk’

- WBD III.3.1:397 – baan - openbare weg

- WBD II:983 - laojbaon - ladebaan (van de weefspoel); ook ‘laojvlakte’

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - baon - baan 1. de grote weg; 2. een strook van enige meters breedte over het veld.

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - baan - openbare weg die niet gekasseid is; ook pad of spoor; ook ‘tamelijk brede aardeweg, waar men met eene kar kan rijden’

 2. baan, betrekking

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? – stadsbaontjes   [een niet al te inspannende betrekking]

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1975-01-16 - Ik zuuk nog aaltij ’n baon van ’s merreges vrij en ’s middags nie hoeven te komen en salaris over de giro.

baor
zelfstandig naamwoord
baar; draagbaar met daarop de doodskist
- Cees Robben; Prent van de Week, 1979-01-30 - Bij ’n lôôze baor fiste...

- Ed Schilders; WTT 2020 - De zogenaamde ‘loze baar’ is een ‘katafalk’, ofwel ‘een loos getimmerte dat, behangen met een doodkleed, de gedaante van een doodkist op een draagbaar vertoont en waardoor bij kerkelijke rouwplechtigheden de kist met den of de overledene wordt vertegenwoordigd’ (bron: WNT lemma ‘baar’). De loze baar werd bijvoorbeeld gebruikt bij uitvaartdiensten die kort na een overlijden gehouden werden terwijl het lichaam van de overledene nog niet kon worden bijgezet.
 

baord

zelfstandig naamwoord

baard

►bòrdje

- Cees Robben; Prent van de Week, 1978-09-02 - Noemde gij dè baord...

- Cees Robben; Prent van de Week, 1958-11-22 - Krèègt ie [het kind] irst van men ’n baordje../ Dan z’n hanne-sjöpke aon... [Het woord is nergens anders aangetroffen in de hier kennelijk bedoelde betekenis van ‘onderkleding voor een kind’; mogelijk betekent het ‘borstrok’; mogelijk is het een verbastering van ‘boord’]

- Dialectenquête Kernkamp, 1879 – 'nen ruigen board

- H. Mandos & M. Mandos van de Pol; Brabantse spreekwoorden, 2003 - Dur z’nen baord zeike. Door zijn baard plassen. Zich onbetrouwbaar gedragen. Variant: i.p.v zeike: schijten. Tilburg '50.

- WBD III.1.1:55 - bakkebaard, bakkenbaard, bakkebaardjes, bakkenbaarden

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - baord - baard; meervoud ‘baorte(n)’

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 – baard; bij vuiligheid rond den mond: “Kuis(ch)t uwen baard af.”

baore

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - baren, spel waarbij twee groepen in twee vakken blokken omgooien

baors, bòrske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

baars

- WBD III.4.2:92 - baars - baars (perca fluviatilis)

- WBD III.4.2:92 - baarske - pos (gymnocephalus cernua), ook genoemd ‘pos’, ‘schele jood’ of ‘koolbaars’

Baors, de
toponiem
De Baars
ven in het oosten van Tilburg nabij Koningshoeven, tegenwoordig overschaduwd door de ‘kunstwerken’ van Rijkswaterstaat: Knooppunt De Baars.
- Cees Robben; Prent van de Week, 1957-03-16 - Blauwslôôt.. Buunder.. Baors en Broek.
 

baos, bòske

zelfstandig naamwoord

baas, baasje

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - Baos melwurm, as g'em op z'ne kop trapt, is ie dood. Baas meelworm, als je hem op zijn kop trapt, is hij dood. Zo'n baas heeft niet veel gezag. De meelworm is een in oud meel voorkomende larve van de meelton.

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - ze zijn nog den baos; zèn dees aajer vòrs, baos?

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden 1981-11-13 - Ik ben thuis den baos.. , mar as’ter naauwt is ons vrouw den baos;... mar as ’ter naauwt en wedernaauwt, dan ben ik den baos...

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden 1981-01-30 – En ik zèe dees jaor feftig jaor stikkedoor bij een en de zelfde baos...

- Interview met De Kok, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Den baos die maag nie iem… den baos, om zen nèk geeve int bijzèèn van zen pèrseneel!

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

baot

zelfstandig naamwoord

baat

- WBD III.1.1.1.2 - òn de baot, on (de) télling - de koe heeft het einde van de dracht bereikt.

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 – 1. baat, genezing, herstel; baot zuujke, - vèène; 2. baat (weinig gebruikt in een zin als ‘We haan geenen, respectievelijk goeien baot gevonde’.)

baote

werkwoord, zwak

baote - baote – gebaot

- Hein Mandos; kladscriptie Nijmegen, 1932-33 – baten.

baozele

werkwoord, zwak

geen vocaalkrimping

- Piet Heerkens; De Mus; Merel, 1939 - Ge baozelt gepraotte muziek!

- WBD III.1.2:221 - bazelen - ijlen

- WNT – bazelen - van ‘bazen’; eigenlijk ‘bevelen’; bij overdrijving ‘onzin praten’, ‘beuzelen’

baozin

zelfstandig naamwoord

bazin

- WBD III.3.1:35 – bazin - boerin, ook ‘vrouw’

Bartje de Ganzenèk

bijnaam

bekend Tilburgs straattype

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Mar Bartje de Ganzenèk die, die was vroeger loopjongen bij de vishandel, hè? Bij de vishandel, jè, bij de Leuw, bij de Leuw op de Körvelsewèg…

►Klik hier voor het audiofragment

bazzeloen, bazzeroen

zelfstandig naamwoord

boezeroen, overhemd

uit het Franse bougeron

►boezeroen

►Een bijzondere Tilburgse variant is 'toekiel'

- Ed Schilders; WTT 2012 - In  Tilburg (na 1950?) valt ‘bazzeloen, boezeroen’ samen met ‘kiel’, met name de blauwe kiel van boeren (en het hemd), gedragen tijdens de lokale carnavalsviering. In oorsprong betreft het echter twee duidelijk onderscheiden kledingstukken voor mannen, waarbij de boezeroen een onderkleed is waaroverheen nog een vest en een jas gedragen werden, terwijl de kiel juist vest en jas vervangt en het bovenkleed is van de boer of arbeidsman. In het algemeen kan gezegd worden dat het moderne woord voor ‘bazzeloen, boezeroen’ ‘overhemd’ is, een hemd gedragen over het onderhemd en/of de borstrok. (zie Van den Bredevoort hieronder)

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, 2006 - Hattie zen èège geschoren en afgewaase dan trok ie zen overhemd aon. Dè noemde hij men bazeroen. Daor zaat ginne kraog aon. Aachter in de kraog zaat un knupsgat, waor un boordeknupke in paaste. Hattie dè bazeroen dichtgeknupt, et waar mistal un blauwwit gestript geval, dan vatte ie dieje boord, die er los bij heurde. Meej et gaotje in dieje boord naor aachteren, perbeerde ie dan dè boordeknupke in dè gaotje te krège. Dè lukte netuurluk nôot aachtermekaar. Dieje boord waar ôk zô stèèf as un plank. Mistal nao zon drie mislukte pogingen, riep ie er éne van ons. Wij moese et al hillemol op ons gevuul doen. Wij zagen nie wè we deeje, daor waren wij nog te klèèn veur.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 01 12 - Ze kòòpe, truije, kleekes, rokke / 'n Theeservies, ’n bazzeroen.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 05 12 - Wie waast oew vuile bazzeroene?

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 60 03 11 - Z'n bazzeroentje was gescheurd...

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - …èn dan ginge wij om twaalf uur, gòn wij schòfte èn dan zètte we de zaak stil èn dan vlug, vlug in et bazzeroentje zôo mar èn en paor klumpkes aon nèt doen òf ge stond te wèrreke. Gauw èfkes nòr Fonske Illese (Elissen), gauw en glòske bier drinke èn dan wir in et febriek!  

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg) , Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Hattie zen èège geschoren en afgewaase dan trok ie zen overhemd aon. Dè noemde hij men bazeroen. Daor zaat ginne kraog aon. Aachter in de kraog zaat un knupsgat, waor un boordeknupke in paaste. Hattie dè bazeroen dichtgeknupt, et waar mistal un blauwwit gestript geval, dan vatte ie dieje boord, die er los bij heurde. Meej et gaotje in dieje boord naor aachteren, perbeerde ie dan dè boordeknupke in dè gaotje te krège. Dè lukte netuurluk nôot aachtermekaar. Dieje boord waar ôk zô stèèf as un plank. Mistal nao zon drie mislukte pogingen, riep ie er éne van ons. Wij moese et al hillemol op ons gevuul doen. Wij zagen nie wè we deeje, daor waren wij nog te klèèn veur.

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op website ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – bazzeloen - boezeroen, kiel

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bazeloen, bezaloen, boezeroen

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - bazeloentje - kort lijnwaden kieltje, gedragen door arbeiders bij vuil werk

- WNT – boezeroen - barzeloen, bazeloen (Leuven)

- WNT - Korte kiel met lange mouwen, meestal van blauw gestreept katoen of linnen; door zeelieden, sjouwers en ambachtslieden, vooral als onderkleed, gedragen. In Zuid-Nederland zijn nevens ‘boezeroen’ allerlei andere vormen in zwang als ‘boezeron, buzeron, bazeron’ (West-Vlaanderen), ‘barzeloen, bazeloen’ (Leuven), ‘bazeroentje’ (Limburg), ‘boe(r)zelaan’ (Lier en Mechelen); (...) Al deze vormen kunnen onstaan zijn uit het gelijkbeteekenende Frans ‘bourgeron’.

bè

uitroep

voorafgaand aan een mededeling - wel nee! bè-nee!

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Oome Teun op collecte; NTC 1939-08-12 - 1939-08-26 - Bè-nee, den baos is taai zat...

bè

voorzetsel

bij

- Voorbeeld op originele systeemkaart Sterenborg - Toe teej toe haj bèm. - Zelfs thee had hij bij zich.

Ed Schilders; WTT 2020 - Waarschijnlijk door Sterenborg (hierboven) ontleend aan een prent van Cees Robben. Mogelijk moet dit voorbeeld echter gelezen worden als ‘Toet eej toe haj bèm’, uit het Frans ‘tout et tout’ = alles).

- Wil Sterenborg - Met vocaalreductie ontstaat ‘bè’ uit ‘bij’ in o.a. bèdehaand en werkwoorden als bèhaawe, bèlappe, bèpèère, bèschiete

- Cursus in Tilburgs; krantenrubriek in Groot Tilburg, circa 1940 - Kem bemme - Ik heb hem bij me

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bè - bij

bèbbel

zelfstandig naamwoord

kwebbel

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - hak menen bèbbel mar dichtgehaawe - had ik maar niet zoveel gepraat

- Piet van Beers; Brabants Bont, circa 2005 - Nòdderhaand moete nie maawe; Dan moete oewen bèbbel haawe

 - WBD III.1.1:100 – babbel - mond

bèd

zelfstandig naamwoord

bed

- Cees Robben; Prent van de Week,Nieuwsblad van het Zuiden 1978-07-21 - Hij is nie goed of niks, en leej te bed en alles...

- Pierre van Beek; Typisch Tilburgs; NTC, 1958-01-10 - Iemand, die zijn vriend precies verkeerd ergens mee helpt, helpt hem ‘van bed op strooi’.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - leetie naa al te bèd?

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - et is mèn om et eeve, òf ik in bèd lig òf erneeve

- WBD III.2.1:100 - bed

- WBD III.2.2:31 - nog alles in bed - nog niet zindelijk (kind)

bedaanke

werkwoord, zwak

bedaanke - bedankte - bedankt

in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij bedankt 

1. bedanken

- Voorbeeld op originele systeemkaart Sterenborg - dègge bedankt zèèt, dè witte - nou, dank je wel hoor! [hier dus in cynische zin gebruikt]

- In het traditioneel gezegde: 'Èn dègge bedankt zèèt dè witte’

Dankbetuiging van Ferry van de Zaande - internet 2013

- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld; diksjenèèr van de Tilburgse taol, 2004 - bedankt -  dankjewel (ook ironisch)

2. ontslag nemen

- Interview met de heer De Kok, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 – “Dè moete doen!”, zègge ze, “...ge moet allemòl bedanke!”, zeetie, “...want et gèld is op! Ge zult nòr Duitsland moete as dè gèld op is!..” Èn toen hèbbe we ammel bedankt bij Jan van Aorendonk, hè. Ammel bedankt!!

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren\

bedaore

werkwoord, zwak

bedaren

geen vocaalkrimping

- WBD III.1.4:74 – bedaard - bezadigd

- Willems; Dialectenquête, 1887 - bedaore - bedaorde - bedaord

bèddekes
zelfstandig naamwoord meervoud, verkleinwoord van ‘bèd’
bedjes
- Cees Robben; Prent van de Week, 1958-05-31 - Ze slaope daor, de dröllekes/ In beddekes... as möllekes...
 

bèddeplaank

zelfstandig naamwoord

beddeplank

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - tisser êene van de bèddeplaank - wordt gezegd van een kind dat precies negen maanden na de huwelijksvoltrekking geboren is

- WBD I.1.1.1.1 - beddeplank, beddeplaank – bedsteesponde; losse plank in de opening van de bedstede, die verhindert dat de slaper eruit valt

- WBD I.1.1.1.1 - beddeplank, beddebaank – beddeplank; plank in de bedstede boven hoofd- of voeteneinde, waarop iets gelegd/gezet kan worden.

- WNT - Hij is van de beddeplank - waarmede waarschijnlijk bedoeld is dat de bevruchting reeds plaats had vóór de jonggetrouwden nog ordelijk te bed lagen.

bèdding

zelfstandig naamwoord

brede weg

- WBD III.3.1:396 – bedding – heerbaan; grote, brede weg, ook ‘baan’ genoemd

bedèèrve

werkwoord, sterk; bijvoeglijk naamwoord

bederven

bedèèrve – bedierf - bedörve

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - bedèèreve - bedieref - bedöreve

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - bedurreve eetwaoren

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 44, Nieuwsblad van het Zuiden 1965-11-27  - "Mee waoter valt niks goed te maoken en mee suiker kunde niks bederven" is een equivalent voor de meer bekende uitdrukking: "Men vangt meer vliegen met honing dan met azijn".

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden 1983-08- 19 - Beter ’n aauw perd kepot as en jong bedörve.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, 2007 - Waar et gin kwaste bedèèrve dettie deej, dan waar ie wel kaomers òn et behange.

- Willems; Dialectenquête, 1887 - bedèèrve - bedörf - bedörve (in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping)

- WBD III.2.3:202 – bedorven - beschimmeld (brood)

- WBD III.2.3:203 – bederf - bederf in het brood 

- WBD III.2.2:34 – bedorven - verwend kind

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 – bedörven zijn tot in ‘t merk van zijn beenen - door en door bedorven zijn  

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 - bederven - bedéreve - bediref - bedoreve

bèdehaand

bijvoeglijk naamwoord

bijdehand

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1967-03-10 - Zij is aaltij haontje de veurste gewist, echt bèdehaand; ze vree mee d’ur zistien al thuîs en mee ’t trouwen mos ze ôk hard lôope…

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 5, Nieuwsblad van het Zuiden 1964-05-30 - Van iemand die onhandig is, kan men horen, dat hij "bijdehand is als een pan zonder steel".

- WBD - bèddehaandsketier - linker voorkwartier van de koeie-uier

- WBD - bè de haand - linkerkant van het paard, ook genoemd ‘óndehaand’ of’ ‘van de haandse kaant’.

bedille

werkwoord, zwak

bedillen

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1963-02-10 - Die zitten naa te bedillen, wietter bedééld mot worre.

- Cees Robben; Prent van de Week, 1965-04-02 - D’r valt hil wè te bedillen, Merie, asser gedild moet worre..

bedisseld
voltooid deelwoord van ‘bedissele’ of ‘bedistele’
in orde gemaakt
- Cees Robben; Prent van de Week, 1970-02-20 - Dur ’n vrouwehaand bedisseld... 

bedistele

werkwoord, zwak

bedisselen, in orde maken, beredderen

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - bedistelen - in orde brengen

bedoen

werkwoord, sterk

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – bedoen - aandoen, veroorzaken

bedòllie
zelfstandig naamwoord
medaille, medaillon
- Cees Robben; Prent van de Week, 1967-04-28 – (De vrouw...) “Ik kan nie verder.. zeej ze toen..” (De man...) “Dè hedde goed gedaon..”/ Sprak Jan.. “Kust de bedollie mar../ Dan kumme slaope gaon...” [Robben doelt op de medaillon die onderaan de rozenkans bevestigd is. Na het bidden van de rozenkrans of het rozenhoedje werd die medaille tegen de lippen gedrukt. In de prent van 28 april 1967 krijgt ‘bedòllie’ echter een andere betekenis: bij gebrek aan een rozenkrans stelt een slaperige man aan zijn vrouw voor dat zij in plaats van een rozenkrans zijn ruggengraat gebruikt (de wervels als kralen van de rozenkrans). De vrouw bidt het eerste tientje, vervolgens het tweede, ‘al ging dè dan mar krap’. Robben gaat uit van 12 borstwervels en 5 lendenwervels, dus inderdaad is dat ‘krap’ twee ‘tientjes’.]
►tientje
►rillekwie
 

bedrèève

werkwoord, sterk

bedrijven

geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd

- Willems; Dialectenquête, 1887 - bedrèève - bedrêef - bedreeve

bedriege

werkwoord, sterk

bedriegen

bedriege – bedrôog - bedrooge

- Willems; Dialectenquête, 1887 - bedriege - bedrôog - bedrooge

bèdsteej

zelfstandig naamwoord

bedstede, bedstee

- WBD - bedstee – bedstede; geheel door omtimmering afgesloten ruimte waarin een slaapplaats is gemaakt  

bèdstrôoj

zelfstandig naamwoord

beddenstro

- Pierre van Beek; Onze folklore; NTC, 1959-03-19 - verhuizen kost bedstrooi - verhuizen brengt meestal vele ongedachte kosten mede.

beduije

werkwoord, zwak

beduiden

WTT 2020 - Ötbeduije: contaminatie uit ‘uitleggen’ en ‘beduiden’

- Willems; Dialectenquête, 1887 - beduije - beduide - beduid; ik bedui, gij/hij beduit

bèdzèèkersgezicht

zelfstandig naamwoord

samenstelling uit bed + zeiker + gezicht

beddenzeikersgezicht

- Hans Hessels; opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus, 2019 - bleek, ongezond gezicht, zoals van een bedlegerig, bedzeikend persoon.  Voor de volledige lijst KLIK HIER

beebieke, beebiekiendje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

baby’tje

►babbiekiendje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - baby

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - beebiekiendje

beek, bêek

zelfstandig naamwoord

beek

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - meervoud ‘beeke’ naast enkelvoud ‘beek’ ook ‘bêek’

Beek

zelfstandig naamwoord, toponiem

Hilvarenbeek in de volksmond

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1954-05-08 - Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek....

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1960-01-02 - En naor Beek gao de rèès...
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1975-11-21 - Over Brees naor Beek.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - hier èn te Beek - krentemik met weinig krenten

- Interview met echtpaar Staps, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2015 - Want, want Beek… As gij in Hilverenbeek vruuger en verbaol krêegt, dan moeste gij in Orschòt vurkoome!

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 65, Nieuwsblad van het Zuiden 1968-10-15  - In Goirle vingen we de uitdrukking op: "Ze gaan als de zagers van Beek". Om uitleg gevraagd kregen we er de volgende verklaring voor: In vroegere dagen plachten houtzagers uit Hilvarenbeek in Goirle bomen tot planken en balken te zagen, wat op een hoge installatie geschiedde. Vervoer was er niet, de reis werd derhalve te voet gemaakt. Tegen een paar uur lopen zag men toen niet op. Men koos daarbij echter wel de kortste weg en die ging in dit geval door de hei. Aangezien zo'n heipaadje smal was, liepen die zagers niet naast maar achter elkaar. Deze manier van "reizen" was zodanig tot gewoonte geworden, dat de zagers ook nog achter elkaar bleven lopen op een brede weg. "Gaan als de zagers van Beek" betekent derhalve: achter elkaar lopen.

- Drs. H. Mandos & M. Mandos-Van de Pol; Brabantse spreekwoorden, 2003, opgetekend in Tilburg 1970 - Beek Hier en te Beek één; Hier en in Beek één. Spottend als er bijvoorbeeld maar weinig rozijnen in het brood zijn. (Beek = Hilvarenbeek.)

- Drs. H. Mandos & M. Mandos-van de Pol; Brabantse spreekwoorden, 2003, opgetekend in Tilburg en omstreken 1986 - Over Beek en Esbeek naar Poppel gaan. Met een omweg zijn doel willen bereiken.

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 – Beek

bèèl, bèltje

zelfstandig naamwoord

mannelijk/vrouwelijk maar ook aangetroffen als onzijdig

bijl

►hakbèèl

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1941; CuBra - ’t Bijl staot er om zoo te zeggen al tegenaon.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - Het volksgebruik verandert op verscheidene plaatsen de geslachten der naamwoorden; het bijl.

bêen, bêene, bintje  

zelfstandig naamwoord, meervoud, verkleinwoord

been, benen, beenderen, beentje

Naast ‘bêene’ komt ook ‘bêen’ voor als meervoudsvorm

1. enkelvoud

- Pierre van Beek; Tilburgse Typen; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1958-03-28 - Heeft men iemand beledigd of toornig gemaakt, dan wordt gezegd: “Toen was ‘t tegen ‘t kwaai (kaoi) been”; toen werd hij kwaad; door daad of woord werd de ander beledigd en ontstond vijandschap.

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 83, Nieuwsblad van het Zuiden 1969-07-24 - "Die opmerking was tegen het verkeerde been" betekent, dat ze bij diegene tot wie ze gericht was een aanleiding vormde om diens ergernis op te wekken. Dat been is dan wel hetzelfde als waarmee sommige mensen uit bed plegen te stappen.

- Cees Robben; Prent van de Week, Rooms Leven 1959-01-31 – ’t Gao goed, zi dokter:Jaanse... en ’t aander bêen moet er ok aaf.

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden 1983-12-16 – Och meneer den dokter, m’n haand is wir doof, en m’n been dè slaopt, m’n neus lôopt as ’n kraontje, m’n ooren die fluiten...

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, 2006 - Ons moeder waar der wel wir mooi klaor meej, daor laag ze te bed
in de höskaomer. In de bedstee zal et wel te benauwd zèèn gewist omdesse naa in un normaol bed laag, laag ze aaltij asse wir un kiendje kréég, meej un schôon spraai erover. Ze ha der haore los over et kussen liggen. Ons moeder ha van dè lange haor tot op der kont. Aanders vlocht ze dè elke mèèrge tot twee sterten en rolde die dan op tot un knötje, desse meej haorspelden bij elkaar hield. Zeker gin tèèd gehad, omdè dieje ooievaar ineens vur de deur stond. Dieje vogel ha ze wir in der béén gepikt, de rotzak.

2. meervoud

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – meervoud ‘bêene’

- A.J.A.C. van Delft; Van Vroeger Dagen; Nieuwe Tilburgse Courant, 1929-04-06 - Ze bleef zitten met twee platte kinderen, terwijl ze weer op d’r leste beenen liep. - Haar man stierf terwijl ze twee kinderen had, die nog niet loopen konden, terwijl spoedig een nieuw kindje verwacht werd.

- Pierre van Beek; Dialect en spreekwijzen; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1959-01-10 – M’n vrouw loopt op d’r laatste benen. - Haar zwangerschap loopt ten einde.

- Cees Robben; Prent van de Week, Rooms Leven 1967-10-06 - M’n vrouw is van de been afgeraokt... [van de bêên – ziek]

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - …Pieta (Melis) zit in Fatima, die heej alletweej der bêene kwèèt… Vruuger asse... aatij siegaare rôoken, hè, èn veul vur èèreme meense doen… hil veul!

►Klik hier voor audiofragment

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, 2007 - Trouwes daor liepe der un paor bij waorvan de toekomstige echtgenoote al op der liste bééne liep, wè die daor nog moesse koome leere, waar vur mèn un raodsel.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, 2007 - Gelukkig han we nog jonge bêen…

- Drs. H. Mandos & M. Mandos-van de Pol; Brabantse spreekwoorden, 2003, opgetekend in Tilburg en omstreken 1986 - Mee twee bêen ineens schuppen. Met twee benen tegelijk schoppen. Erg kwaad zijn.

- Drs. H. Mandos & M. Mandos-van de Pol; Brabantse spreekwoorden, 2003, Tilburgse zegsman 1950- Als 't vlees eraf is, gooien ze de benen buiten. Als het vlees eraf is, gooien ze de beenderen buiten. Typering van werkgevers die hun personeel ontsloegen als het oud en afgewerkt was.

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 - been

3. verkleinwoord

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - bintje

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 60, Nieuwsblad van het Zuiden 1968-07-13 – [Wie] "op de Mokerhei mee z'n beentjes ligt te rammelen." Zo'n iemand is dood, "effenaaf" dood. Op de heide bij Mook werd ooit een veldslag geleverd.

- WBD III.1.1:28 – benen - beenderen

- WBD III.1.3:239 – beenkap - lappenkous

bêene

stoffelijk bijvoeglijk naamwoord

benen, van been

- Voorbeeld op originele systeemkaart Sterenborg - En bêene handvat - een benen handvat

- WBD II.1100 - beene knéúp - benen knoop

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 - biene – beenen; uit been vervaardigd

bèène

werkwoord, sterk

binden

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bènt

- Kees en Bart; dialoog in Tilburgsche Post, 1922-193? - beinen

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - bèène – bónd – gebónde

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - bèène (kaart 15)

- WBD III.1.3:132 – binders - lange linten van een schort

- WBD III.2.1:365 - binden – idem; dik worden van gerechten

- Kernkamp; Dialectenquête, 1879 - bêne (‘ê’ als in Frans ‘même’)

- Willems; Dialectenquête, 1887 - bèène - bón(de) - gebónde;

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - be.ne(n) - beenen, bijnnen, bijnden - binden

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - bijnen - binden. En koor(d) aan ‘ne’ stok bijnen; gebonnen - 3e hoofdvorm van ‘bijnen’

beenedije

werkwoord, zwak

benedijen, loven

beenedije - beenedijde - gebeenedijd

- Kernkamp; Dialectenquête, 1879 - benedije

beentjessoep

soep, getrokken uit beenderen en knoken.

- Willem van Mook; Uit het land der Brabantsche week; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1930-07-31 - …èrrepel mee juin of wé sloeber van beentjessoep..

bèèr

zelfstandig naamwoord

beer, mannelijk varken, stront

- Kees en Bart; dialoog in Tilburgsche Post, 1922-193? - brombeir

- Karel de Beer; Tilburgs Bijnamenboek, 2000 - brèùne bèère - trappisten

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – ‘bèèr’ naast ‘beer’

- WBD - volwassen mannelijk varken

- WBD - binnenbèèr - mannelijk varken dat door geslachtelijke afwijking niet als zodanig herkenbaar is

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bèèr - beer, mannelijk varken

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - be:r – beer; volwassen manlijk zwijn dat ter dekking wordt gehouden

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - Metaforisch gebruik; ‘ruwe, onbeschofte kerel’.

bèère

werkwoord, zwak

dekken van een varken

- bèère - bèèrde – gebèèrd; geen vocaalkrimping

- WBD - laten dekken van een varken (in de Hasselt), aldaar ook ‘ònbèère’ genoemd

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - be.re(n) - beren

bèèrg

zelfstandig naamwoord

berg

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bèèreg - berg

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 – 1. bèrg - manlijke (gesneden) big; 2. berg, hoogte

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 168, Nieuwsblad van het Zuiden 1973-02-28 – Tegenwoordig kennen we langzaam-aan-acties om uiting te geven aan ontevredenheid. Iets tergend langzaam doen, hebben we echter altijd wel gekend. Van wie zich hieraan schuldig maakte, heette het dat hij "van de lange berg kwam".

- WBD III.4.4:139 – berg - duin

- WBD - gesneden mannelijk varken; ook ‘bèrreg’ genoemd

bèèrege

1. werkwoord, sterk

bergen

bèèrge - borg – geborge; geen vocaalkrimping

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - bèèrege - bóreg - gebòrege

2. zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘bèèrg’

bergen

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden 1978-08-25 – En hij zaat as unne ezel tussen twee bèèrege hooi en wies nie aon welke kaant te begiene...

bèèrk

zelfstandig naamwoord

berk

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - bèèrk, naast ‘bèrk’

Bèèrkel

zelfstandig naamwoord, toponiem

Berkel; gemeente Berkel-Enschot

bèèrput

zelfstandig naamwoord

beerput

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - …èn toen zaatie dan op zen gemak, zaatie daor ok op diejen balk… Ik zèg teege mènne maot, ik zèg “gòdverdomme”, ik zèg “daor zittie”, ik zèg “naa zummem tòch es te pakke neeme!” Èn wij stillekes aachteraon ok ammel bij diejen balk. Èn ik stot meej menne schouwer zôo in êene keer teege dieje klikker aon èn hij viel aachteroover in diejen bèèrput! Hè, hè, hè... ik zèg ‘”gòdverdomme, heej!” 

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

Bèèrs

zelfstandig naamwoord, toponiem

Middelbeers, de Beerzen; Oostel-, Westel- en Middelbeers

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - Middelbeers; de Beerzen (Oost-, West- en Middelbeers)

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - Bèèrs - alleen voor Middelbeers; Oostel- en Westelbeers worden steeds bij de volle naam genoemd.

bèète

werkwoord, sterk

bijten

bèète – bêet – gebeete

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bèt

- Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus, 2009 - ...mèn schonste Tilburgse spreuk. Die gao zôo: ‘Bèttie akkum aaj?’

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1962-02 - Kwô dettie oe béét 

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - kwottie oe bêet - ik wou dat hij je beet

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - verleden tijd bêet, maar “bitte gij?”

 - Drs. H. Mandos & M. Mandos-van de Pol; Brabantse spreekwoorden, 2003, opgetekend in Tilburg 1977 - Daar kande geen strooi mee bijten. Daar kun je geen stro mee bijten (...) arm zijn.

bèètel

zelfstandig naamwoord

beitel

beeterder

bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap

vergrotende trap van ‘beter’ in de betekenis ‘genezen’

- WBD III.1.2:410 – beter - genezen

beeters

bijwoord

beter

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 123, Nieuwsblad van het Zuiden 1971-05-03 - Een eigenaardige, gewestelijke constructie zien we ook gehanteerd in een uitdrukking als bv.: "Niet beters te weten of hij had een gabardine regenjas aan". Men houdt hiermede een slagje om de arm, omdat men de positieve uitspraak niet helemaal aandurft. Er wordt rekening gehouden met de mogelijkheid, dat men zich vergist.

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 171, Nieuwsblad van het Zuiden 1973-04-12 - "Niet beters te weten of..." fungeert als equivalent voor "naar mijn mening", waardoor een bewering iets van haar boudheid verliest, doordat er ruimte voor een andere opvatting gelaten wordt. Bv.: Niet beters te weten of dit zijn kievitseieren.

- WNT – beter;  bijwoord; In Zuid-Nederland komt ook als bijwoord de bijvorm ‘beters’ voor.

beevaort
zelfstandig naamwoord
bedevaart
►bèèvert
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden 1981-08-07 - ’t Pastôôrke van Esbeek zat stil en alleen en hij docht/ Aon de kerk van Rôome.../Wwè was die veraanderd, en zijn beevaort liep terug.../ Wie hà dè naa toch ôot kunne drôome...
 

bêeve

werkwoord, sterk

beven

ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij bift

- Willems; Dialectenquête, 1887 - bêeve - bifde - gebifd

beever

zelfstandig naamwoord

niet uitgesproken als ‘bèèver’

bever – stofnaam; uit Engels ‘beaver’ of Duits ‘Biber’

- Henk van Rijswijk; Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool, 1950-09-01 - 1954-07-31 – bever - namaak beverhuid

Een sterk aan één zijde geruwd en gestreken wollen weefsel in 8-schachts versterkte kettingsatijnbinding geweven met hardgedraaide ketting en iets losser gedraaide inslag. Soms ook geweven in 5 schachts inslagsatijn. Gebruikt voor sportkleding of winterbedrijfskleding. De boven- en de onderzijde zien er geheel verschillend uit.

Uit: Henk van Rijswijk, Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954.

►Voor de volledige tekst KLIK HIER

- WNT, II 1900 - bever - Bij Kuyper (Technologie 2, 270 ) wordt ‘bever’ vermeld als naam van eene katoenen stof met het voorkomen van dik, grof en langharig laken, waarschijnlijk eene navolging van Engels ‘beaver’ in den zin van ‘a felted cloth, used for overcoats etc.’ (Murray 1, 745).
- J.T. Bonthond; Woordenboek voor de manufacturier, 1947 - biber:

Van oudsher zeer gewilde pelssoort. (bever). In Europa levert Duitschland de meeste vellen. Roodachtige kleur. Platte staart. Door overgroote jacht op het dier, is de kans op uitsterven zeer groot. Biber of bever. Grof, sterk geruwd en daarna geschoren wollen of katoenen weefsel voor onderkleeding. Effen binding. Donkere kleuren.

bèèvert

zelfstandig naamwoord  

bedevaart  

►beevaort

Nicolaas van Tolentino

- Informant Toine Raaijmakers - l0 september naar Eindhoven om Sint-Nicolaas van Tolentijn aan te roepen ‘vur et vee’

- Informant Toine Raaijmakers - 2e Pinksterdag in Loon-op-Zand ‘vèèrekesbeevert’

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, Tilburg 1984 - de Gòolse mannen die bèvurten gère

- Cees Robben; Prent van de Week, Roomsch Leven 1960-05-20 - ter bèèvert in de maond van maai...
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden 1970-09-25 - Saome trokke ze ter bèèvert
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 71 05 19 - Vruuger was 't mee Hemelvaort / 's Mèrges om vèf uur op / En dan dur de Enschotsebaon / Op bèvert naor Sint Job.

- Ad van den Boom; De wèèvers van Tilburg, circa 2005 - In de Maaj mee vrouw en kender/ Gonge ze op bèèvert nor St. Job/ Dan wir nor huis mee unne stok/ Van flötjeshout, unne schar in top…

- Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer; Bèèvert, 2009 - En zôo, waare der overal pestoors/ die unnen hellige op stal han staon./ Op zon bèèvert wier flink/ mee de schaol rondgegaon.

- Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus, 2009 - Onze vadder en ons moeder ginge nòg op beevert. Nòr Keevelèèr. Zèlf zèèk nôot vèdder gewist as de Hasseltse kepèl èn Sint Jòb.

- WBD - III.3.3:27l - op/te bèèvert gaon

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bèèvert - bedevaart

beezeg

bijvoeglijk naamwoord

bezig

- WBD III.1.4:352 - bezig zijn

- WBD III.2.2:31 – bezighouwerke - nog niet zindelijk kind

beezem, beezie

zelfstandig naamwoord

bes

- Voorbeeld op originele systeemkaart Sterenborg - Gòmme mèèrege beezeme plukke?

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - beezeme – bessen

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – bizzem - bes, bezie; ook ‘-bei’ in ‘èrbizzem’ - aardbei.

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 – beizi, bezie - bes

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - beejzem - bes; ook ‘beejzie’

- WBD III.4.3:91 -  vergifbeezie, kriek, vergiftegde beezem, vergiftege beezem - oneetbare bes

- WBD III.4.3:174 - lievevrouwbeezem - jeneverbes

- WBD III.2.3:174 - bezem, bezie - bes

- WBD III.2.3:176 - bezem, bezie - aalbes

- WBD III.4.3:179 - bosbes, bosbezem - blauwe bosbes

- WBD III.4.3:179 - sint-jansbeezem - blauwe bosbes; ook genoemd ‘klòkkebaaj’

- WBD III.4.3:180 – bosbes - rode bosbes

begaaje

werkwoord, sterk

►begaoje

begaffele

werkwoord, zwak

aan de steel steken, handig aanpakken, soms ook slordig werken

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - klaarmaken, afmaken

- Cees Robben; Prent van de week; Roomsch Leven 1965-01-15 - Ik zal oe wè teugwèès maoke hoe degge dè vort moet begaffele...

- Cees Robben; Prent van de Week, Roomsch Leven 1962-09-14 - Ge hegget meej de riek begaffeld... [namelijk het bed niet netjes opgedekt]

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - beeindigen, voltooien

- Stadsnieuws; dialectrubriek, 2008-12-07 - Ik zal oe es teugwèès maoke hoe dègge dè moet begaffele. - Ik zal je eens precies uitleggen hoe je dat zo efficiënt mogelijk doet.

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - begaffelen - misdrijven, misdoen

- WNT – begaffelen -  l. den mond zoo ver opendoen dat men een groot brok eten naar binnen kan krijgen; 2. vandaar: handig en snel iets weten gedaan te krijgen; 3. ten slotte verschilt het weinig van ‘bedisselen’

- WBD III.4.4:302 – begaffelen - ordenen

begaofd

bijvoeglijk naamwoord

begaafd

- Kees en Bart; dialoog in Tilburgsche Post, 1922-193? - begaofdheid

begaoje

werkwoord, zwak

begaaien, begaden

begaoje - begaojde – begaojd; geen vocaalkrimping

Etymologie
- Jos Swanenberg; mededeling 2020 - In het Middelnederlands betekent ‘begaden’ nog ‘in orde brengen, regelen, verzorgen, behandelen, toetakelen’ maar in het Nederlands en dialecten bleef alleen de negatieve betekenis behouden: bevuilen, verbruien.

- Mededeling Anton van der Lee, 2020 – ‘Begaoien’ is waarschijnlijk afkomstig uit de taal van de vroegere klompenmakers. Die zetten twee klompen in wording op de ‘gaoibank’ en met het paalmes dat aan één kant vast stond werd daarop bepaald dat de klompen een paar zouden gaan vormen, dus elkaars ‘wirgaoi’. Deed je dat verkeerd dan had je het ‘begoaid’.

- Van Dale - begaaien - uit het Middelnederlandse ‘begaden’ - het gelijke bij elkaar brengen. Gewestelijk echter: bevuilen, bezoedelen, het in de broek doen (van kinderen); en ‘zich begaaien’, zich te goed doen aan voedsel of drank.

- WNT - begaden - met uitstooting der d ook ‘begaaien’ – begaadde - begaad

Thans verouderd, maar in de Frankische dialecten nog gewoon, vooral in het deelwoord ‘begaaid’. In de Middeleeuwen een groote reeks betekenissen., in 17e eeuw slechts enkele overgebleven. In het algemeen: iets in een zekere toestand brengen, in orde brengen, ook versieren. Bij Cats ook: bevuilen, bezoedelen.

Negatieve betekenissen

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - begoait - wè waas ie begoait; toegetakeld

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); ‘t klokhuis van Brabant; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1929-10-09 - ...as ze mènen dè’k ‘t volgens hullie te veul begaoi.

- Cees Robben; Prent van de Week, Roomsch Leven 1957-06-08 - Ge hegget me hier wir is begaoid...

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden  1980-02-15 - Toen ge ’t vleeje week mee ’t karnevalsbal zôô begaoid had...

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1964-08-17 - Hij hee hil wè te verstouwe mar hij begaait ’t nogal is.

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1966-07-13 - Hij heeget ’t toch wir begaoît; assie vandaog wir iets goed doet, isset d’n irste keer

- Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer; ’t Draaihèùs, 2009 - èn paast er vur op dègget nie gaot begaoie.

- Piet van Beers; With Love; ‘t Maag wir lente worre, 1982-1987 – ‘t Is nou te hope dè ’t weer/ t’nie te veul gao begaoie/ Dan kan ik wir zo zuutjesaon/ den hof mee om gaon spaoie.

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ - maart 2013

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013

- J.M. Van der Donck; Mooi Truike; in Joh. A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882 - Op ‘t lest begaoide ie den boel zoo êrg, dè Driek (…) ‘t nie laanger kon ùthaauwe.

- Brabantius, 1884; Onze Volkstaal, 1882; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal    - begaojen, mishandelen, leelijk toetakelen, er slecht doen uitzien

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - maken, miskleunen, begaden, begaaien

- A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek, 1995 - begaden

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - begaoje - bevuilen, tekeer gaan

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 – bega(d)en, begaaien - bevuilen, besmeuren, bemorsen, bederven, schenden

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – begaden – het (begaoje)

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - Begaden - bevuilen, besmetten

- WBD III.1.4:340 – begaden - het lelijk laten liggen

- WBD III.4.4:320 – begaden - bevuilen

begèèfèèchteg  

bijvoeglijk naamwoord

misselijk

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - begaif-aichtig - misselijk

begèère

werkwoord, zwak

begeren

- Kernkamp; Dialectenquête, 1879 - Dè beger ik vaan jaau te wète (‘è’: tussen ‘ee’ en ‘è) - Dat begeer ik; begeerte

- WBD III.1.4:433; 435 - begeren

- Willems; Dialectenquête, 1887 - begèère - begèèrde – begèèrd; geen vocaalkrimping

begènkenis, begankenis

zelfstandig naamwoord

heel gedoe, zware opgave, moeite, werk

De oorsprong is echter (conform Van Dale) de grote inspanning die een bedevaart vereist, of ook wel een processie.

- Informant Toine Raaijmakers - Daor zulde veul begènkenis meej krèège.

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1957-02-09 - ..’t Is me ’n hil begenkenis...

- Pierre van Beek; Typisch Tilburgs, aflevering 11; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1958-01-10 – ‘t Is me ‘n hil begengkenis. – ‘t Is een tobberij; moeizaam werk.

- Anoniem; Typisch Tilburgse uitdrukkingen, Nieuwe Tilburgsche Courant; 1958-01-10 -  ‘t Is un begengkenis - Het is een tobberij, een moeilijkheid.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 – ook ‘begankenis’

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - begènkenis – 't waas 'n hil begènkenis; drukte

- WNT - van begang; een der stammen van begaan + nis; het begaan, dat is het bezoeken van eene plaats; het volbrengen, verrichten van een handeling, en wel kerkelijke; in bijzonder gebruik: begrafenis, bedevaart

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - begankenis - drukte, gedoe - ‘t is ‘n hil begankenis, ook ‘begenkenis’

- Brabantius, 1884; Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal, 1882 – begenkenis, bedevaart; in het oosten: drukte, feestelijkheid

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - begankenis - bedevaart of toeloop van bedevaarders op ‘n bepaalde dag

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - begenkenis, begankenis, drukte, beweging - vuil (veul) begänkenis maoken op niks

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – begankenis, begènkenis - heel gedoe, omslachtige aangelegenheid, persecutie.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - begankenis - begrafenis, bedevaart

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 - begankenis.

- A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek, 1995 - begenkenis, begankenis

begèrbeleure, begèrveleure

werkwoord, zwak

verwaarlozen, bederven, beschadigen

begèrveleure - begèrveleurde - begèrveleurd

De etymologie is onzeker; mogelijk verbastering van het Franse ‘guère de valeur’; niet veel waarde hebben

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 02 10 - Mar ’t is zò'n zund hoe’se ons taol / Dikkels begèrbeleure. // Ons Tilburgs’ dè is vuls te schòòn / Nie plat, nèè hèèl wè rèker / Mar kèk, zòiets begrèpt allèèn / 'ne Pronte kruikezèker.

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1956-04-28 - Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... / En die preutse pik-madam/ Leej ’n aaike... en ’t woog zuiver.../ Honderd-vijf-en-sistig gram.../ Naor d’affaire waar ’t kiepke/ iet of wet begerbeleurd...
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1965-03-26 - ...begerbeleurd van kop toe teen
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1970-03-13 - En toen viel ik op m’n batterij, meneer dokter, en../ En naa denk dek munne/ startschroef heb begerbeleurd.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - varianten: begarbeleure, begèrbeleure, begèrveleure

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 - ouderwets en tamelijk zeldzaam

► verballemonde, verbèllemonde, verbèllemonte  

begèrreg

bijvoeglijk naamwoord

begerig

- WBD III.1.4:434; 435 - begerig – begerig, begeerlijk

- WBD III.2.3:20 - begerig - gulzig

begien

zelfstandig naamwoord

begin

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Bad Baozel, feuilleton in 8 afleveringen; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1938-12-31 - 1939-02-18 - ...In et begien...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 01 02 - Ik vroeg deez' week verschaaie meense: / "Hèdde efkes tèd messchien? / Zodde gij mèn is wille zegge, / Wè vènde gij 'n goei begien?" / D'n bronollieboer: "Ik wô dè ons Trees niemir maauwde / Dè ik nie genog verdien / En dèsse mèn m'n pilske gunde / Dè was vur mèn 'n goei begien."

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - begien

begiene

werkwoord, sterk

beginnen

begiene - begos(se) - begonne

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 71 03 18 - En dan begient de lente.

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 -beginne/begiene - begós/begón – begónne

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - begiene - beginnen; verleden tijd ‘begós’; voltooide tijd ‘begóst’

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - begiene – beginnen; verleden tijd ‘begòs’

1. infinitief en tegenwoordige tijd

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 59, 1968-09-07 - Een Alphense boer vertelde ons over de verovering van Alphen tijdens de laatste oorlog. In het heetst van het gevecht bij zijn huis tussen de Duitsers en de Polen begon zijn vrouw te “kraoken”. Uit het verhaal konden we afleiden, dat hij bedoelde, dat de barensweeën in letterlijke zin waren begonnen. Zie hieronder bij Hoeufft!

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? – Hoe laot begient?

- Willem van Mook; voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926 – ‘t Begient mee ne Proloog…

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945-05-18 - En naa zon ze in eenen keer zóó begiene!

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1970-10-23 - Meej ’n schôôn laai gao’k begiene

- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1971-01-22 - Ak mèèrege iets nuus begien...
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1984-08-24 - Hij zit daor as unne ezel tussen twee bèèrege hooi... Waor zal ie naa ’t irst aon begiene?

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, 2007 - ’s Aovens onder et eete wiesse te vertelle dèk ’s maondags om 9 uur op et ketoor van de Tilburgse Courant as lôopjongen kos begiene.

- Grôot Diktee van de Tilburgse Taol, 1994 - ik dènk dèt oover en uurke begient te rèègene

- Gieleke (waarschijnlijk pseudoniem van Michel van de Ven (Lechim)); ongedateerd knipsel uit onbekende bron, circa 1960-1980 - Mar kom allee, doe goed oew bist!/ Begient mee goed te willen...

- Gieleke (waarschijnlijk pseudoniem van Michel van de Ven (Lechim)); ongedateerd knipsel uit onbekende bron, circa 1960-1980 - Allemol deeje ze d'r bist/ D'n beker te verdienen/ Mar kossen tegen Willem II/ Ten liste niks begienen.

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, 1952 - et ‘begint’ (korte ‘ie’) te klèppe vur dirste mis

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – lemma ‘beginnen’ - heet hier van de vrouwen 'jamjam instantis partus signa dare’ [zodra er tekenen zijn dat de bevalling begint; vergelijk Van Beek, hierboven].

- WBD III.1.2: 4 – beginnen - op gang komen

- WBD III.1.4:315 - vanher beginnen - opnieuw beginnen

2. verleden en voltooide tijd

begos(se); hiernaast ook de vormen ‘begon’ en ‘begonne’

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - Ge had al gelaïk, vurge begont. Je had al gelijk, voor je begon.

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven 1956-07-07 - Mar as ik kôs... begôs ik nog eens...!
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven 1957-07-27 - Gin wonder dè diejen bond daor begôs

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); ’n Staandbild in Baozel, feuilleton in 4 afleveringen; NTC, 1939-05-20 - 1939-06-17 - ...en toen begossen al de heeren rondjes te geven...
- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); De nuuwe kapelaon van Baozel, aflevering 2; NTC, 1938-10-08 - ...en ie sloeg op de taofel detter de borreltjes van begosse te daanse...

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); De nuuwe kapelaon van Baozel, aflevering 3; NTC, 1938-10-15 - ...de heeren gongen dan naor d'r kaomers en de naacht begos.

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); De nuuwe kapelaon van Baozel, aflevering 11; NTC 1938-12-10 - Toen begos et!
- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Bad Baozel, feuilleton in 8 afleveringen; NTC 1938-12-31 - 1939-02-18 - ...en 't begos me toch te regene...

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - toen ik wè begos te wènne..

- Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer, ‘Asperges me’, 2009 - Boove op 't koor zonge de heere/ saome meej 't allergrotst gemak./ Die hadde vur dèsse begosse/ soms al gepruufd van de kejak.

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - begost - 2e en 3e hoofdvorm van ‘beginnen’

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - kwòsse begòsse

- WNT - ook: begonde en begonste, begost, begoest, met deelwoord: begonst, begost, begoest.

begienter
samentrekking
begint er
- Cees Robben; Prent van de Week, Roomsch Leven, 1969-10-10 - ’t Begienter te naauwe...
 

begòzziedraoger

zelfstandig naamwoord

bagagedrager (van rijwiel), pakkendrager

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 76 08 05 - Wè laoter kwaam z'n zwaoger / Mee drie jong hundjes in 'n maand / Op z'ne begozzie-draoger.

- Stadsnieuws; dialectrubriek, 2007-05-16 - Sprinkt mar op mènne begòzziedraoger, dan brèng ik oe wèl èfkes tèùs

begraove

werkwoord, sterk

begraven

begraove - begroef – begraove; geen vocaalkrimping

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden, 1975-07-04 – Of ge naa begraove wordt in ’n kiest van waai-bôômehout of van èèke... d’r onder gaode...

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 181, Nieuwe Tilburgsche Courant, 1973-05-10 - van den èèrme begraove - op kosten van het Burgerlijk Armbestuur

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 181, Nieuwe Tilburgsche Courant, 05-10-1973 - De goede man of vrouw hoorde het zelf niet meer, maar de praatgrage goegemeente had er heel scherpe oren voor. "Ze hebben 'm mee 't klein bimke begraoven", werd er dan gezegd. Een buitenstaander werd daar misschien niet direct helemaal wijs uit, de insider daarentegen wist onmiddellijk, dat de betrokkene "van den èrme", dus op kosten van het Burgerlijk Armbestuur, begraven was. Zwaar klokgelui kon er dan niet op overschieten, maar het lichte bimbamklokje speelde wel mee voor een grijpstuiver.

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - In iemes z'n hart begraven liggen as 'n boerenkont in 'nen turkslaire broek. 

begrèèpe

werkwoord, sterk

begrijpen

begrèèpe - begrêep - begreepe

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij begrèpt

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 – ‘deh g’ ’t nie’ kunt begrèpen’

- WBD III.1.4:32 - begrèèpe - begrijpen

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - begrijpen - bevatten, inhouden, behelzen.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – begrijpen; wordt in deze streken veel gebruikt in den eigenlijken zin van ‘omvatten’.

begrèpte
samentrekking
begrijp je?
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1956-06-30 - En dan waasewum... begrepte...
 

begròffenis

zelfstandig naamwoord

begrafenis

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - begroffenis

- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1973-10-05 – En de biste plaots bij un begraofenis en ’n bruiloft des den twidde waoge...

- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, circa 1990 - Des un hil beleevenis, zon begroffenis.

- Willems; Dialectenquête, 1887 - begraofenis

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - begraffenis - begrafenis

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - begroffenis - begrafenis

begrôotelek

bijvoeglijk naamwoord

te kostelijk

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - te duur

- WNT - begrootelijk - zoodanig dat iets iemand moet ‘begrooten’, spijten; spijtig, verdrietig; alleen gewestelijk.

begulzeg

bijvoeglijk naamwoord

gulzig

- WBD III.2.3:20 – begulzig - gulzig

behaandele

werkwoord, zwak

behandelen

behaandele - behaandelde – behaandeld; geen vocaalkrimping

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - behaandeld

- Grôot diktee van de Tilburgse taol; 2007 - agge daor wòrt behaandeld

behaawe

werkwoord, sterk, voltooid deelwoord 

1. behouden  

- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1972-02-04 - Dan bende behaauwe, man... [gezegd door een huisarts tegen een 81-jarige man

2. drachtig zijn van dieren

- Een roestpraatje; Weekblad van Tilburg, 1867-10-05 - ’t Vaol versken (…) witte wel, wil nie behaauwen. [Wil maar niet drachtig worden.]

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - Van een koe die gestierd is en het zaad van de stier niet als het ware weggeworpen heeft, heet het: Ze hëe behaauwe; Ze is bevrucht (…)

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – behouden – behaawe Gezegd van een koe die met succes gedekt is

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 – behou(d)en - behou(d)en zijn, kalf inhebben, drachtig zijn; bij landbouwers

bèhaawe

werkwoord, sterk

haaw bè - hiel bè/hiel baaj - bègehaawe

bijhouden

behange

werkwoord, sterk

behangen

behange – behong - behange

- WBD - goej behange koej, schôon behange koej - harmonisch van bouw; ook ‘vierkaante’, ‘gelèjnde’, ‘goej gesloowte’, ‘goed gestòpte’ koej

behaoge

zelfstandig naamwoord

behagen, in goeden doen

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - krèède et nòr behaoge, dan wòrde nòr et kèrkhòf gedraoge

behèèmeld

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

beheimeld (verouderd voor geheimzinnig)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – geheimzinnig

behèmd, behèmst

bijwoord

geheimzinnig (van ‘gehèèm’?)

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1965-04-02 - Hij deej nogal behemst

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 81, Nieuwsblad van het Zuiden 1969-06-27 - Nog even voortwandelend op het pad van "geheimheid" stuiten we op: "Hij is op alles effe (even) behèmd". Ook hier hebben we met ons "beheimd" te maken. De man waarvan bovenstaand gezegd wordt, kenmerkt zich door een neiging de zaken geheim te houden. Dat is derhalve het tegenovergestelde van een die het hart op de tong heeft. We hanteren dat "behèmd" ook nog in de vergelijking: "Hij doet zo behèmd as 'n kat mee d'r jong!" Zoals bekend hebben katten de neiging hun jongen te verstoppen.

- WBD III.1.4:416 - behemd - geheimzinnig

- WNT II:1491 – behemstig (thans onbekend) - geheim, op eene geheimzinnige wijze

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – beheimd, behèmd - geheimzinnig, geheim doend (Van Dale ‘beheimst’)

- C.J. Verhoeven; Haorese woorde, spreuke en gezegdes, 2007 – behèmd - geheimzinnig

beheurlek

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

behoorlijk

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - behórlek, behoorlek

- Grôot diktee van de Tilburgse taol, 2008 - meej enen beheurleken hôop tjèmtjèm

behippere

werkwoord, zwak

langzaam van een ziekte herstellen

behippere – behipperde - behipperd

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - behibberen - hij is wir an’t behibberen - bijkomen, herstellen

- Pierre van Beek; Dialect en spreekwijzen; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1959-01-10 - Geef die man eens ‘n flinke bedrag tot steun, dan kan hij wat behipperen. - ...dan kan hij wat bijkomen, uit zijn moeilijkheden raken, aansterken, ruimer in de middelen komen

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1955-12-17 - Onze Jaon die zô behippere/ As z’n Willem II mar won...!
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1982-03-26 - Ik ben wir behipperd...

Met deze prent kondigde Cees Robben zijn herstel aan na een hartaanval, waarvan hij aan het herstellen was in een verpleeghuis ‘op Nuukerk’.
►Nuukerk

- Nel Timmermans; ’t Rèèke Roomse lèève; CuBra, 200? - ‘n Paor daoge vur z’n kemuunie was ie zôver behippert dèttie mee d’aander kènder nòr de kerk kon om te biechte.

- C.J. Verhoeven; Haorese woorde, spreuke en gezegdes, 2007 – behèèpere - bekomen

- C.J. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – behééperen - beter worden, verkoevereren (herkomst en zelfs schrijfwijze (met ij en met e?) zijn mij niet bekend)

beitel

zelfstandig naamwoord

beitel

- WBD II 2708 - béjtel - beitel

- WBD II:2709 - hagbéjtel - hakbeitel

- WBD II:2710 - steejgbéjtel - steekbeitel

- WBD II:2711 – schiedbéjtel - schietbeitel

- WBD II:2395 - draajguuts - draaiguts

bekaampeg

bijvoeglijk naamwoord

wedijverig, jaloers; uit ‘kampen’

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1959-02-28 - Wè zen ze toch bekaampig
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1969-11-07 - ’t Was unne bekaampige meens..

Koffiemok. Foto: CuBra/WTT/Brabants 2021

bekaant, bekaanst

bijwoord

bijna, bijkans

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1954-04-03 - Zô wè van m’n eigen, bekaant de sigaar....
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1958-07-05 - Ik heb er naa bekaant al tien...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 05 09 - Naa ziede daor bekaant gin meens.
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1981-11-27 - Bekaant unne plezaante klaant...
- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1975-01-16 – Is ie al dreug? Bekaant, zo af en toe verliest ie nog wel is wè. (gehoord over ’n kind dat pas loopt en praat)

- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1985-04-12 - Is ie al dreug, Drieka..? Bekaant, Miena.. Af en toe verliest ons broekpoeperke nog wel is wè...

- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1986-10-03 - Ze stond er zôô breed bij mee d’r braoi dewwer bekaant mee gedrieje aachter kosse...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - bekaant aflèggesgerêed - stervende

- Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer; Visse, 2009 – ‘t Is bekaanst 'n jaor geleeje/ dè menne maot is overleeje./ Ik denk daor steeds opnuu wir aon/ Ak m'n vistèùg in de schuur zie staon.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, 2006 - Opeens schrokken we ons èège kepot van enne knal, we gingen bekaant zelf de lucht in. 

- Tillie B. (pseudoniem van Nicole de Jong); website Tilburgs Taolbuuroo, 2012 - ...ik geleuf dè alleman ont klòttere waar, et waar ommers bekaant Siendereklaos.

- Tillie B. (pseudoniem van Nicole de Jong); website Tilburgs Taolbuuroo, 2012 - Teegesworreg kan bekaant alles.

- WNT - bijkans - bekans, bijkant, bekant

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bekant - bijna

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 - bekant., bijkans, bijna -  nog nie bekant - op geen stukken na.

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bekant – bijna (Zie WNT ‘bijkans’)

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 – bekan, bekanst, bekant - bijkans, bijna

- A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek, 1995 - bekant - bijna

►mekaanst  

bekaare

wederkerig voornaamwoord

elkaar

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - bekare, bij bekare, aachter bekare, van bekare gaon

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? – ‘t zal wel veur bekare koomen; mee bekare overeenkoomen

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 1944-12-15 - Nou me dunkt! Ge ziet bekaant niks aanders dan naoie! Ik wed dettie wel uit virtig verschillende lepkes bestao, diechche aon bekare het gedriegd.

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 1945-01-26 - Hoe zit dè dan in bekare?

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 1945-01-26 - …dan vèchte ze wel nie direct, mar dan peste ze bekare 'n bietje veul…

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 1945-01-26 - Jè allemol goed en wel, mar ge kunt toch gin vier en twintig uur aachter bekare slaope.

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bekander, mekander, malkander, bekaar, mekaar, malkander

►mekaar(e), mekaor(e)

bekèèke

werkwoord, sterk

bekijken

bekèèke - bekêek - bekeeke

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij bekèkt

- WBD III.1.4:336 – bekijken - zorgen voor

- WBD III.1.41:51 – bekijken - proberen

bekèks

zelfstandig naamwoord

bekijks, belangstelling

- Voorbeeld op systeemkaart Wil Sterenborg - Veul bekèks hèbbe - in de belangstelling staan

- WNT – bekijk - Het bekijken van iemand. Veel bekijk (of bekijks) hebben. Ergens het voorwerp der algemene nieuwsgierigheid zijn.

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 – bekijk; geen bekijks wèèrd zijn - niets waard zijn

bekènne  

werkwoord, zwak

geen weg meer weten, niets herkennen

- Cees Robben; Prent van de Week, Rooms Leven 1967-09-01 - Ge kunt oewèège hier niemer bekènne...

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 171; Nieuwsblad van het Zuiden, 31-03-1973 - Ik bekèn me hier nie - Als iemand zich vreemd voelt op een plaats waar hij vroeger toch goed de weg geweten heeft of zich thuis gevoeld heeft.

  - A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bekènne(n), bespeuren; z'n aegen erges niks/goewd bekenne - niets uit de omgeving herkennen.

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 – bekennen; zijn eigen ievers bekennen - eene plaats, waar men vroeger geweest is, nog herkennen.

bekèt

zelfstandig naamwoord                                                  

boeket, tuiltje

- WBD III.4.3:208 - bekèt - boeket; ook genoemd bekètje, boske, strökske, blommeke, bos blomme; van Frans ‘bouquet’

Tijs Dorenbosch - vignet uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 & 1938)

bèkker, bakker

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm: bèkkerke

►bèkker - volksliedjes over de bakker op CuBra, verzameld door Ben Hartman

1. bakker van brood

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - Van den luien bèkker

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - bèkker, bèkkers

- Piet Heerkens; D’n örgel; Van de luien bekker, 1938 - Mar de luien bekker sliep en sliep / en droomde van veul mikke

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1954-08-14 - En daornao [na de kermisweek] ... toezjoer gemaon [rekeningen]/ van slachter en van bekker...
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1957-07-06 - Bekker Verstippen
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1973-09-29 - Hier kan unne bekker nog is unne taas wegtaase... - ...veel brood leveren in een kinderrijk gezin.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 02 12 - En ons opoe die zee vruuger al / - Toen was ik nog mar klèn - / "Ge wit wel waor d'n brouwer zit / Kan d'n bekker nie zèn."

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - ónzen bèkker heej in den oove gescheete - ...heeft zijn zaak gesloten

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Schèùn tegenover ons wôonde enne bekker en enne gruunteboer en aon den aandere kaant, op et huukske, zaat enne slager, tegenover un sigarenboer, die ôok taxi reej.

- Nel Timmermans; ‘Wètter ammòl òn de deur komt’; www.cubra, 2004 - Den bèkker èn de slaager die kwaamen aaltij aachterom, die han en transportfiets bij der, meej en grôote maand veurop en die kwaame èlken dag.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - bèkker

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 - bakker - bèkar

Een bakker blaast op zijn hoorn om de omgeving te laten weten dat het verse brood gereed is. - Schilderij van Job Adriaensz Berckheyde; 17de eeuw.

Nieuwe Tilburgsche Courant 27 juli 1944

2. bakker; soort meikever met witachtig dekschild

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1957-05-25 - We han capecientjes en bekkerkes...

 - WBD III 4.2:162 - meikever met witachtige rug. Specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn: mulder, mulderke, molenaar, bakker, bakkerke, kapucientje, manneke, wijfje, wijfke

- WBD III 4.2:164 - kleine bruine meikever, kapucien, bakker
- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bèkker - bakker; bepaalde meikever

- Piet Brock; Vuurstintjes ketsen, 1996 - Mölders/ Ge he’t z’in soorten:/ ‘nen bèkker of kappesien,/ ‘n mènneke of ‘n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.

►kappesien

►mölder

►mulderke

bèkkerskèèr

zelfstandig naamwoord

bakkerskar

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - bèkkerskèèr

bèkkese

zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘bèkke’

bekkens (muziekinstrument)

- Interview Jolen, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - Ik heb irst meej… meej de bèkkese geslaoge, jè! De trom! Et gebeurt ôot wèlles dèk et hèb moete doen omdè dan de trombaone er nie wa, dèk et dan wèl di mar aanders dik dè nie… Nèè, ik blêef bij mèn êen dinge èn zôo ist meej alles!

►KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan

bekla(n)sjeneere

werkwoord, zwak

uitvoerig bespreken, beredeneren

beklansjeneere - beklansjeneerde - beklansjeneerd

van het Frans ‘collationner’

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - uitweiden over quasi-gewichtige zaken

- WBD III.4.303 - beklassineren - ordenen

►klasjeneere

bekoevreere

werkwoord, zwak

herstellen

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - er beter op worden

- Ed Schilders; WTT 2020 - waarschijnlijk een uitspraakvariant op het Franse ‘recouvrir’

bekoome

werkwoord, sterk

bekomen, in een beters toestand geraken; passen bij iets of iemand

bekoome - bekwaam - bekoome

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij bekomt

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1966-07-13 - zoals gij, zô is er gin, mar dè bekomttoe wel

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bekommen - bekomen, in een betere toestand geraken; Ge bent erop bekomme!

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - bekomen - tot zijn zelven komen, weder tot het bewustzijn komen

bekoore

werkwoord, zwak

bekoren

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; gij/hij bekort

- Willems; Dialectenquête, 1887 - bekoore - bekoorde - bekoord

bekomt
tegenwoordige tijd van ‘bekoome’
De precieze betekenis is niet af te leiden, waarschijnlijk betekent ‘bekomt’ hier ‘daar zul je nog spijt van krijgen’.
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1977-06-17 - [man tegen vrouw] Zô as gij bestaoter gin een of gin... Mar dè bekomt oe nog wel...
 

bèkske, bakske

1.zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘bèk’
bekje
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1957-01-26 - z’n snaovelig bekske [van een kanarie]
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1960-10-07 - In oew bekske... dur oew nekske

2. zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘bak’

bakje; kopje koffie
- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1987-02-13 - Luste ôôk ’n bekske leut... koffie lut...
- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1958-02-01 - Zo’n bekske doe deugd

- Piet van Beers; With Love; Unne mooien open dag, 1982-1987 – ‘t Vrouwvolk vat ‘n bekske thee

- Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer; De stinpöst, 2009 - Vier ons vèrse worst èn peeje../  doet er mar wè jèùne bij./ ‘n Bèkske zult ‘n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei.

bekulle

werkwoord, zwak

treuren

de etymologie is onbekend

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - èège schuld wòrdt nie bekuld - om eigen schuld wordt niet getreurd

bekwaom

bijvoeglijk naamwoord

bekwaam; in staat (tot iets); nuchter; rijp (volgroeid)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1964-08-17 – [gehoord van een volkstuinder…] Munne rooie kôôl groeit de buurt in, munne spinaozie stao vol ruigt en mun peekes zèn nog nie bekwaom.  

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - ge zèèt nòg nie bekwaom om meej de gèèt nòr den bok te gaon

- Cees Robben; Prent van de Week; Roomsch Leven, 1964-09-18 - Mun peekes zèn nog nie bekwaom... [ongetwijfeld met een ondertoon die symbolisch is voor ‘voortplanting’]

- Frans van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Alleen mistetèèd zèèk niemer bekwaom om nòr et twidde keffeej te gaon.

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bekwaom - bekwaam, in staat

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [Udenhouts], 1978 – bekwaam, bekwaom – deskundig; rijp, genoeg gegroeid om voor een bepaald doel gebruikt te worden (gegeten, geslacht of gedekt)

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bekwaam, in staat, geschikt.

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 – bekwaam, veur alles bekwaam zijn - zeer te mistrouwen zijn; geschikt om verkocht, geslacht, geplukt, geoogst enzovoorts te worden.

- WBD III.1.2:182 - bekwaam - gezond

- WBD III.2.2:46 – bekwaam - meerderjarig

- WBD - geslachtsrijp (van koeien)

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

bekwèèke  

werkwoord, sterk

bekwijken, beroepen, beschreeuwen

bekwèèke - bekwêek - bekweeke

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij bekwèkt

- Voorbeeld op systeemkaart Wil Sterenborg - ik kós em nie bekweeke gekreege krèège - ik slaagde er niet in met hem door te roepen contact te krijgen [waarschijnlijk ontleend aan een prent van Cees Robben]

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - ...ge elkaor nie bekwèken kunt

- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1987-07-17 - Hij bekwekt mee gemak vèèf, zis ekkers ver.
 

belaasting

zelfstandig naamwoord

belasting

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - belaasting

belaojtòffeld

bijvoeglijk naamwoord; bastaardverwensing

belatafeld, bedonderd

- Lowie van Dorrus Misters; Onze Tilburgse folklore, aflevering 1; Wijkbuurten in vroeger dagen; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1950-11-08 - …een latafel. Deze ziet men heden niet meer in de stad. Zij is vervangen door het dressoir, maar in tegenstelling met het laatste, dat zowat uitsluitend met wat er in en er op staat voor pronk dient, had de latafel een méér practisch doel. Zij was iets hoger en bevatte gewoonlijk drie diepe laden, waarvan dan in de onderste onderkleding, in de tweede betere kleding, zoals de grote poffermuts, moeders zijden pelerine en/of neusdoek (wollen omslagdoek) en in de bovenste meer kleinere maar meestal ook kostbaardere voorwerpen.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - zèède belaojtòffeld! - ben je belatafeld/bedonderd!

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - belaojtoffeld - gek, bedonderd

belaojtòffele

werkwoord, zwak

voor de gek houden

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Bad Baozel, 8 afleveringen; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1938-12-31 - 1939-02-18 - Ieder jaor schreef den riddacteur van den Bode van Baozel daogs veur den irsten April iets in z'nen kraant, waor ie al z'n lezers mee belaoitaofelde.

- Onze Taal, Taaladvies;  internet 2020 - Belatafeld is als grap ontstaan; het is een verbastering van belazerd, dat lange tijd als een erg grof woord werd beschouwd. Belazerd is afgeleid van de naam van Lazarus, een lepralijder die in het bijbelboek Lucas voorkomt. Lepra (melaatsheid) was een gevreesde besmettelijke ziekte die tot ver in de Middeleeuwen ook in Europa voorkwam. In de verbastering belatafeld zit het woord latafel, een ouderwets woord voor een commode. [Een kast met tafelblad en laden waarin linnengoed werd bewaard.]

bèlappe  

werkwoord, zwak

bijlappen, bijbetalen

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - inzet verhogen; verklikken

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – bijbetalen; verraden

- J. Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect, 1899 - bijlappen – bijvoegen - Lapt er nog ‘ne frang bij, dan is ‘t verkocht.

- Jan Naaijkens; Dès Biks, 1992 - bèlappe – bijlappen; er inluizen; inzet verhogen

bèljaa

tussenwerpsel

welja

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [Udenhouts], 1978 – belja - uitdrukking, in allerlei varianten uitgesproken; bejjah, beljat, bajjahs, wel ja!; niet altijd gebruikt om ondubbelzinnig te bevestigen

- WNT – wel-ja; ook verbasterd tot we’ja, be(l)ja, be(l)jaat; uit ‘wel ja' + ‘t’

beljèrt, biljèrt

zelfstandig naamwoord

biljarttafel; verbastering van Frans ‘billard’

- Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post, 1922-193? - biljert

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - Drik Heeren heej en biljèrt

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1964-08-17 - Jè jè, ’t biljert is nie wèrm, de ballen zèn nie rond, de keu is te glad… 

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 10 20 - De Nilles ha drie weeke lang / Geoefend op ’t beljèrt.

- Cees Robben; Prent van de Week, Rooms Leven 1969-05-09 – ’t biljèrt is nie wèèrum... munne  pommeraans frotst...

- Cees Robben; Prent van de Week, Nieuwsblad van het Zuiden, 1982-01-15 - Biljèrten is toch en schôon spel... Mar ge wordt er wel zat van...

- WBD II:898 - biljartlaoke/biljèrtlaoke - biljartlaken.

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - biljèrt - biljart

beljèrte, biljèrte

werkwoord, zwak

biljart spelen

- Cees Robben; Prent van de Week; Nieuwsblad van het Zuiden, 1973-08-10 - Ge kunt toch biljèrte...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), de Tilburgse Koerier, 78 10 05 -

Nôot Genog Geoefend

Onze Grutvadder ging veul beljèrte
bij Jantjes op den Biksendèèk
daor waare ze toendertèèd al
en èchte beljèrtclub rèèk

Die hiette: «Nooit Genoeg Geoefend”
Dè was ene schôone naom
want dur dè gestaog ge-oefen
wiere ze in et spul bekwaom

Onzen Oopaa kos veul kèrbols maoke
mar assie òn et plèkke blêef
liep ie saoves bijt nòr hèùs gaon
Sewèèle wèl is lilluk schêef.

Dan wier ie veur al op den dörpel
dur ons oopoe afgetruufd:
«Tis nie Nôot Genog Ge-oefend,
et lékt meer op Nôot Genog Gepruufd”.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 03 05 Zij gao vort 's middags naor de soos / En 's aoves naor 't beljèrt.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 01 13 - En ak' toch naor 'ne wedstrijd gao / Is 't damme of beljèrte.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 81 09 17 - Beljèrte doen ze gère / Terwèl ze d're pomeraans / Mar òk d'r ège smère.

bèlklèèver

zelfstandig naamwoord

steenklaver

- WBD I:1409 – bèlklééver - steenklaver

►kleever

bèlle

werkwoord, zwak

bellen; afscheiding geven uit de schede (van koeien)

- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - bellen (van koeien gezegd)

- WBD - (van een koe) afscheiding geven uit de schede

Bloemen van de bellenboom - fuchsia hybrida

bèllenbôom 

zelfstandig naamwoord

fuchsia (fuchsia hybrida)

- WBD III.2.l:438 - bèllenbôom – fuchsia, ook genoemd ‘bèlleplaant’ of ‘bèllekesplaant’

bèlnêe

tussenwerpsel

wel nee!

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [Udenhouts], 1978 - belnee (belnee:); uitdrukking, door ouderen soms ook ‘belnent’ (wel neen ‘t)

- WNT - welnee(n); verbasterd tot belnee en belneent, belnint, respectievelijk welnint, welneenk, welnenik; ter uitdrukking  van een sterke ontkenning.

belon

zelfstandig naamwoord

ballon

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - belon - belonneke

Bèls, bèlze 

zelfstandig of bijvoeglijk naamwoord, toponiem

Belgisch; België; Belg

1.1 zelfstandig naamwoord; België, soms onzijdig

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); ’t Klokhuis van Brabant, aflevering 6; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1929-11-21 - Ze stonden er daor in ‘t Bels van te kèken...

- Interview met Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Ik weet goed, vroeger hè, we zitten hier dicht in Bèls, èn dan gebeurde nòg wèlles dègge smòkkelaars had…

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - De pestoor Zinnicq Bergmann isser van gestörreve. De köster, die isser toen nòr Bèls toe gevlucht èn de schilder Mutsers (Mutsaers), hèbbe jaoren in Bèls gezeete. Dus dès nôot nie bekènd gewist! 

 [Van den Aker doelt op verdachten in de zaak rond de moord op Marietje Kessels in 1900-1902]

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Echte kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - Radiodistributie wel te verstaon, waor ge drie zenders op kost krèège, Hilversum 1 en 2 en den Bels.

- Frans van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Dè koop ik in bij ‘n aaw maot van mèn öt Bels. 

- Voorbeeld op systeemkaart Wil Sterenborg - Kèkte göllie ôot nòr den Bèls [de Belgische televisiezender]?

1.2. zelfstandig naamwoord voor de inwoner; een Belg

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); ‘t Klokhuis van Brabant, aflevering 6; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1929-11-21 - Neffen ons wont ‘nen Bels...

- Henriëtte Vunderink; Tis de moejte wèrd; Vlòmse gaaj, 2011 - Der wont sins kòrt enen allòchtoon in onze tèün./ Ze zègge, tis femielie van de kraaj./ Hij heej gineens en paspoort òf en staates./ Èn al et voedsel dèttie it, dè krèègt ie graates./ Van hèrkomst enen Bèls, die Vlòmse gaaj.

1.3. zelfstandig naamwoord; een Belgisch trekpaard

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - Apart in un waai stond hier en daor ene ‘bels’ of zô ge wilt den ‘brèùne’, die et mar moes zien te trèkke, brééd op vier pilèère van pôote meej van die flosse, die over zen hoeve vielen as gerdène. Zon pèrd stond aaltij te drôome, meej êene pôot opgetrokke.