zelfstandig naamwoord

de lach

- Voorbeeld systeemkaart Wil Sterenborg - Hij zeej (tegenwoordige tijd) et meej ne laag; hij zigget (verleden tijd) meej ne laag
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - Et kiendje schôot al in zene laag
- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 'hij schoot in 'nen laach'

- Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Mijn deuntje’, 1939 -  Toen schoot ik hardop in m'ne laach...

- Cees Robben - Dan komt unne laach om m’n lippe... (19570706)

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk - la.ch 'in z'ne laach schiejte'

werkwoordsvorm

1. lag = verleden tijd van 'ligge'

- Voorbeeld systeemkaart Wil Sterenborg - Et laag ernèffe - het lag ernaast

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 (blz. 40) Er treedt geen vocaalkrimping op: laagde (lag je)

- Dialectenquête 1876 - ze laage op den grond - zij lagen op den grond

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LAAG - 2e hoofdvorm van 'liggen'

2. gebiedende wijs van 'laache' = lachen

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 (blz. 66) imperatief [van lachen]: laagt/ laag

werkwoord, zwak

lachen

de uitspraak van de G varieert

1. Uitspraak met zachte G

- laage - laagde - gelaage

- Voorbeeld systeemkaart Wil Sterenborg - Daor moete nie meej laage.

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 'gelagen'

- Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd, ’Oome Teun op collecte’, feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 12-8-1939 –26-8-1939 - Laagen en borden kapot laoten vallen kos ze [het keukenmeisje] nog et best!

- Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 6 april 1945 - KAREL. Jè, en soms begiene ze nog te schène óók! SJAREL. Och, Karel, daor kunne me ok beter mee laage dan schreuwe. Ge mokt naaw eemel van meensche gin Trappiste…

- Cees Robben - Meude hier nie laage...? [in de wachtkamer van de tandarts] (19691205)

- Cees Robben - Van schreuwe tot laage... (19570112)

"Ehum!" dee de paoter en 't kwaoken hield op

en de kinkenduut laag daor te loere,

mee puilende oogen en laagenden mond

- Lodewijk van den Bredevoort, pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken?, Dl. 2, Tilburg 2007 - …iederéén zaat zen èège kepot te laage.

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - la.gə(n) zw.ww. (vd. gelaagd) intr. - lachen 'Ik laagden da'k schokte'.

- 2020 - Tegen iemand die hem of haar hard uitlacht in gezelschap: - der laagt niemand as gij! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: klik hier

- 2020 - Als het erg druk is op een feest of bijeenkomst: - hier moete in de lèngte laage! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

►Volledige bron: klik hier

2. Uitspraak met scherpe G = CH

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - laache - laachte - gelaache

- Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926 - En laachen van 't begin tòt 't end.

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'de mus laachde'

- Cees Robben - Dan laach ik... (19570706)

Uitdrukkingen e.d.

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Agge oewèège nie kietelt, dan laagde nôot.

- schaojlek laage - overdreven lachen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - laagende mundjes zèn bèètende hundjes (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - waarschuwing: vertrouw vriendelijke mensen niet altijd.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - tis nèt prèùmzuur zónder laage (Si'69) - gezegd van iemand die vaak lelijk kijkt

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ek zèè nòg vèr van laage, zi de brööd, èn ze schruwde - ik ben nog lang niet waar ik moet zijn.

- Karel de Beer; Tilburgse bijnamen (2000) - et laagend ròggebrôod = Schoenmakers (blz. 70)

- Informant Toine Raaijmakers - Die laacht nòg nie as ie ne scheet/strónt teege de muur omhoog zie krèùpe (m.b.t. een zuurpruim)

- Pierre van Beek – "Wocht 'ns efkes, zeej de bruid, 't is nog wijd van laachen!", een uitdrukking, die betekent, dat men geen "Hei!" moet roepen vóór men over de brug is. Zolang de bruid nog de bruid en het huwelijk nog niet gesloten is, kan er immers altijd iets tussen komen, waardoor het "afketst". Een wijsheid, die maar al te velen uit de ervaring geput hebben. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950)

- Cees Robben - ge laacht net as ’n gèèt op gummi-hakke... (19650305)

3. Zelfstandig gebruik

Geluk is 't laage van 'n hart vol liefde (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941)

zelfstandig naamwoord

lei, plaat van leisteen

lei (om op te schrijven, in het bijzonder in het onderwijs op de lagereschool, hier in oneigenlijk gebruik als strafmiddel)

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “...èn agge oover die schaansmuur zôo es en stintje ooverheene gôojde èn hij, hij zaag dè, dan moeste binnekoome in de klas èn dan moeste meej oew haande vurröt gòn staon èn dan leejie er en paor laajen op èn dan stond ie er meej en Spòns rietje, stond ie erbij dègge oew haande èn as ge ze dörft te zakke sloeg ie er èlke keer onder!” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment

figuurlijk als aantekening om een kleine schuld vast te leggen

- Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - laaj - lei, looprek. Zèt et mar op de laaj - op de rekening

- Dialectenquête 1876 - op de laai

looprek voor kinderen

- WBD - III.2.2:32 'lei' = looprek

- Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - laaj zelfstandig naamwoord - looprek

- WNT, lemma Lei II - Misschien mag men hetzelfde woord in een andere uit ”leiding” voortgekomen bet. zien in het brabantse lei in den zin van toestel waarin men kinderen leert loopen; of is dit eene verkorting van het daarnaast gebruikelijke leiwagen en leikorf?

toponiem

riviertje de Leij (Ley)

► dossier Ley

- Dialectenquête 1876 - Hij dokkelt in de Laai

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929) - Ik vergeet dè [wieler]bontje nie gemak omdè 't-er nog iets bezunders bij was. On den aachterkaant stromde 'n klein revierke, de Laai.

- Cees Robben - Mar ochèrum langs de Laai/ Liggen naa verbraande waai... (19570704)

- Cees Robben - Aon de kaanten van de Laai/ Kan ’t schôôn zèèn en zô fraai... (19570704)

- Cees Robben - Enkel kender in de Laai/ Dokkelen wè in d’n braai (19570704)

- Cees Robben - Hedde wir in de Laai te ligge te meutele, dab-klutje... (19790504)

- Cees Robben - Ik zèè mee m’n mokkel in de Laai wiste dokkele... (19850607)

- Cees Robben - Hier aon de oevers van de Laaij/ Ben ik geboren... In de waaij/ Heb ik gespuld.. en blom geplukt.../ En hier... zô zong ie as verrukt.. / (Swels dettie Dientje kuste)/ Moet laoter men gebinte rusten... (19590815)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 62 02 02 - Daogiender pruttelt en krabbelt de vuile Laai...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 06 03 - Vier aovenden d'n èkker in / Dur bossen en dur haai / Mersjeeren langs d'n Buunder / ‘t Baksven en langs de Laai.

- Interview Jolen - 1978 - “..ènne toen waare ze ònt springe! Oover waoter, oover en waoterke, en lôop, ik zal mar zègge de Laaj òf zoiets, hè”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan

- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps, transcriptie Hans Hessels, 2015 - In de Laaj hèb ik zwèmme geleerd! Nouw moete gij es goed kèèke! De Laaj is niks mir!

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007 - Nèè daor zo nog veul waoter dur de Laai strôome vur dè…

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de laaj (waternaam); Laajpark

zelfstandig naamwoord

leiband

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - (over ’n hond die weigert op straat te poepen: ) ik haaw ‘m aon de leibaand en nog leetie 'm aaltij op de kaaibaand (09-04-1973)

- Cees Robben - Ik haauw ’m [de hond] aon de laaibaand.. En nog leettie’m op de kaaibaand... (19760430)

- Ed Schilders, Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009 - Mar de schonste hundjesprènt van Keese is dees: Meej ’n bòske dè zunnen hond ötlaot, en ’n vraauw die daor iets op aon te mèrreke heej. Wòrop ’t bòske teege die vraauw zeej: ‘Naa hè’k ’m òn de laaibaand, en naa leetie ’m tòch nòg op de kaaibaand.’

zelfstandig naamwoord

leiboom

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - boom waarvan de takken geleid worden/werden, bijvoorbeeld de linden vóór een boerderij

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEIBOOM zelfstandig naamwoord mannelijk - boom die langs een gelint of eenen muur opgeleid wordt

werkwoord, zwak

leiden

- WBD - 'lije' (‘leië’), c.q. 'voermanne' - besturen (leiden van een paard dat de kar trekt

- WBD - 'in de lòsse strènge lije; laaje - (een paard) losgetuigd leiden

- Dialectenquête 1887 Willems - laaje - laajde - gelaajd
- WBD - (hs K 185) 'hèdde ze al gelaajd' - is ze al bij de bok geweest?' (=Daamen, Handschrift 1916)

- Cees Robben: Jöllie nòr den heemel laaje; 't bisje nie te laaie'
- Dialectenquête 1876 - laaie
- WBD - III.1.4:326 'leiden' = beheren

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - GELE(D)EN - 3e hoofdvorm van 'leiden'

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEE - (zachte e) 2e hoofdvorm van 'leiden'; daarnaast: leidde

zelfstandig naamwoord

leidsel

Henk van Rijen - teugels, leidsels

- WNT - LEIDSEL - Benaming voor elk der beide riemen of touwen die, aan weerszijden aan het gebid van een paard bevestigd, dienen om het dier te mennen.

advertentie 1922

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

lamp, lampje

- Cees Robben - Dilletrieke laamp is kepot, köster... (19750425)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Z-is zo maoger, dè ge ze dur un laampeglas kunt haole'
- Dialectenquête 1887 Willems - laamp: De laamp hangt te braande

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 20) laamp naast lamp

- Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - Stikt de laamp aon! - oversprong-krachtterm

- A.A. Weijnen - Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - laamp (blz. 12); rekking in het grootste deel v. h. Tilb. (blz. 103)

- Piet Heerkens -"Kek naa toch 'ns aon!" Mee die woorden kwaam den herbergier van "'t Hert" in al z'n dikte opzij deur de binnendeur in de kaomer. (In z'n breedte kos ie nie deur de deur deurkome.) "Kek naa toch 'ns aon, vrouw! De laamp dröpt heel de taoffel weer vol! 'nen heelen plaas bronolie midden op taoffel. 't Is me hier 'n keet heurre! Ajasses wè'n smerlapperij toch!" (…) "Prosit, Versteeg," zee den herbergier, terwijl ie 'n glas bier veur den burgemister zette, "nimme-nie-kwaollik, dè-t-er 'n plek ollie op taoffel lee, want Katrien, de meid, ha de laamp te vol gedaon!" (A. Wibbelt / Piet Heerkens)

- Piet van Beers, website CuBra -

Mar... van lieverleej wòrre de daoge al langer
èn steeke we de laamp wè laoter aon.
Ik zal blij zèèn as 't wir zo wèèd is
dèk in munne tèùn ònt spitte kan gaon.

- Piet van Beers, website CuBra -

Och, stikt de laamp aon, dè kunde nie maoke,
zègge we as we´r nie öt kunne raoke.

zelfstandig naamwoord

land

- Dialectenquête 1876 - laand

1 land in de betekenis grond

- WBD - bouwland

- WBD - III.4.4:137 'land’ = veld
- WBD - (Hasselt) tulaand (= teelland) - land

- WBD - III.4.4:137 'land’ = ook 'platteland'

- Cees Robben - Hij zaat op z’n hukkes, en zaag hoe ’t laand/ mee huiskes bebouwd wier... (19551119)

- Cees Robben - Hij zaag unne boer... verjaogd en op zuuk/ Naor laand ieveraans... (19551119)

2 Begrensd gebied

- Cees Robben - In de schônste stad van ’t laand (= Nederland). Prent over de geboorte van de 127.000ste Tilburger, genaamd Tôôntje van Zundert. ‘De schonste stad van et laand’ is de volksnaam voor Tilburg. (19540213)
- Cees Robben - Uit het laand van den Hertog [=het Brabant van hertog Jan] (19580308)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - en kaoj' laand, waor et gin meens goed heej (zie volgende)

- Zegsman dhr. Hessels (1931-2006) - 2020 - Op een moment dat je met z’n allen ergens van zit te genieten: - slèècht laand wòr et niemand goed heej! [Cynisch reactie op pessimisme.]

►Volledige bron: klik hier

3 Uitdrukkingen e.d.

- A.J.A.C. van Delft - Hij stak niet onder stoelen of banken, dat hij "ook wel eens neven 't potje gepist had" en drukte dat uit door te zeggen: "Ik heb ook wel eens over geploegd laand geloopen." (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - èngelaand; ze zèn wèg nòrt laand

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - Gin laand oover den dèèk kunne kôope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972)-arm zijn (= land over de Maas in de polder, vruchtbare kleigrond)
- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - tis en slèècht laand, waor et gin man goed gao ('87)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - gin laand oover den dèèk kunne kôope (Midden-Brabant heeft zandgrond; betere grond ligt over de dijk)
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'K-hè-r zo ut laand aon' - Ik heb er zo'n hekel aan.
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'laand veroovere' - spel waarbij een mes in de grond wordt geworpen
 

zelfstandig naamwoord

landloper

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - laandlooper

- WBD - III.1.4:96 'landloper' = vagebond

bijwoord

lang

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "de pastoor hee laank geprikt"

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "ik heb er laank genog om motten soebatten"

- Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; Nieuwe Tilburgsche Courant 15-10-1938 - ..."al kwart veur elleve! Verstaandige meensche liggen al laank te bed!"

- Cees Robben - “Laank zulde lèève...” zingen ze meens... (19560707)

- Cees Robben - Laank geleeje (19560929)

- Cees Robben - Daor lèèfde laank geleej... (19610915)

- Cees Robben - Zô laank... (19600701)

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - (gehoord bij brei-bezigheden:) - Dès broddelwerk, die braainolde zèn te laank. - ’t is zunt want ge zèt al aon den buîknaovel (23-09-1970)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 61 09 08 - Zó hèdde urelaank gefietst...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 63 03 29 - 'n Kwart euw laank.

- Interview met de heer De Kok (1978) – “En dan krêege we dan zo langk amme gewèrkt hadde vur èlk jaor gèld. (transcriptie Hans Hessels 2014)

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

werkwoord, zwak

lanterfanten, leeglopen

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - laanterfaanten

- WNT - LANTERFANTEN - Zijn tijd verbeuzelen, leegloopen.

zelfstandig naamwoord

last

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - laast (blz. 107); komt in gedeelte v. h. Tilburgse voor, naast 'dòls'? -'geneuk' is synoniem. (blz. 165) zie ook krt. 95.
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - la.st zelfstandig naamwoord mannelijk - last

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

lastig

- Cees Robben: laasteg sekreet! klèèn ont laasteg vrukseltje dè ge zèèt;
laasteg potstuk - lastpost, vervelend iemand

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord en bijwoord - lastig

werkwoord, zwak

lasteren

- Dialectenquête Willems 1887 - laastere - laasterde - gelaasterd

lauw, niets

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - sufferd, iemand die niet wijs is

bijvoeglijk naamwoord

- WBD - III.4.4:33 'lauw weer' = idem, ook 'voos weer', 'zacht, zoel'

sufferd, onoplettend iemand; niets

onbepaald voornaamwoord
- Cees Robben - ’t brengt louw op... (19870619)
- Cees Robben - D’n dikke die zeej dettie louw hô gevangen [bij het vissen] (19590801)
- Cees Robben - Bij ons sôôrt daor vangde louw/ Om detter toch niks zit... (19611020)
 

werkwoord, zwak

kijken, staren, suf kijken, iets bekijken

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - lauwen

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont) in: Groot Tilburg 1941 & CuBra - ...iets waor ge mee plezier ’n ketierke naor kunt gaon staon te louwe

- Cees Robben - [Hij] louwde mar wè rond (19590530)

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Die meense zullen wel gedocht hebben, wè staon die mennekes ons aaltij zô aon te louwe.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Ok agge kameraodjes zaagt, die stonden te louwe, moeste net doen of ge ze nie zaagt.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007 - We louwde ze niemer nao, we zaage ze eigelek niemer.

- Hein Quinten, Tilburgse spreuken, ca. 1990 - Zaagdum laauwe, dun golliepaoper?

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - suffend kijken, onoplettend zijn, bekijken

- F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Ik bedoel, sinds hullie Kee em gesmeerd is meej dieje portier van kaffee 't Bôomstrunkske zittie daor mar wè te lauwe èn te zèùpe.

waoges laawe

gaan kijken naar de opbouw van de wagens in de komende carnavalsoptocht of andere openbare attracties

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Vlak vur karneval gò-me aatèj waoges laawe'

- Ed Schilders, Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus,  2009 - Èlk jaor gao’k waogeslouwe omdèk zo nuuwschiereg zèè wèsse der dees jaor wir van braoje.

- Ed Schilders, Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus,  2009 - In sommige Tilbörgse kèrke stonne leevendigge kèrstalle, meej schaope en alles. Daor gingeme louwe

kèrstalle laawe

- WTT, 2013 - kèrstalle laawe - gaan kijken naar de kerststallen die in de Tilburgse parochiekerken bij het altaar waren opgezet, in sommige gevallen met levende figuranten.

kèrmesbaawlouwer

degene die naar het opbouwen van kermisattracties gaat kijken.

- Karel de Beer, website Bijnamenboek op CuBra, 2023 - een groep mannen die in de stad, dagenlang vóór het begin van de Tilburgse kermis, de opbouw van de attracties met grote aandacht zit te volgen. Geboeid zijn zij door de behendigheid, ja zelfs acrobatie van de bouwers, terwijl ze ook uitstekend op de hoogte zijn van de technische snufjes in dit metier.

►Klik hier voor dit lemma in het Bijnamenboek.

laawuurke

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - de carnavalsstichting kent 't louwuurke.

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - kijker, gaper

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Gin kôopers mar laawers '

- Tillie B.(pseudoniem van Nicole van Wagenberg) uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012 - Èn enen hillen hôop laawers, puubliek, zak mar zègge.

bijwoord

- WNT - LAUW LOENE zie LOUW LOENE (lou loenen, lauw loene) - bijvoeglijk naamwoord en bijwoord. Van Bargoense herkomst en door De Vries in navolging van Moormann teruggevoerd op Hebreews lau lonu 'niet aan ons'. Vaak ook aangetroffen als aaneengeschreven verbinding in de vormen lauloenen, louwloene.1) Bedroevend slecht, om te huilen; 2) niets, niemandal.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Laawloene meej de klèp toe' - Helemaal niets/mis

- Dialoog Karel en Sjarel, in Groot Tilburg, 8 december 1944 - Och meensch schaai uit! Ik heb bekaant al den halven wèreldbol erveur afgesjouwd. Mar overal: louw loene!

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 71 11 25 - De cup-wedstrijd van PeeEsVee / Is iets wè'k gère zaag / Mar 't zal wel wir louwloene zèn / Ajax zee dè't nie maag.

Laazerus

eigennaam

WNT- lemma LAZARUS - Lazarus is de naam van twee personen in het N.T., den met zweren overdekten bedelaar uit de gelijkenis in Luc. 16, en den broeder van Maria en Martha, die door Jezus uit den dood werd opgewekt (Johann. 11)

- Robben gebruikt de naam voor een aandoening aan de hoofdhuid - Zunne kop is eene Lazerus...

(1983-08-26)

labberke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

soort van goedkope schaats; etymologie onduidelijk

- Naarus, pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941 - Vlee jaor hamme ieder zon paor labberkes van vèf en twintig stuiver, mar naa hemme schotse.

zelfstandig naamwoord

wang, oren, klap

uit het Franse 'l'abajoue' of 'La bajoue'; in beide gevallen samentrekking van 'bas' en 'joue', letterlijk: de lage wang, hangwang, wangzak.

- WTT - 2012 - In het Tilburgs niet in die betekenis aangetroffen maar als 'grote oren'. Daarnaast veelal voor een 'klap', waarschijnlijk dus een klap om de oren; ook het werkwoord 'labbezoete' komt in die betekenis voor.

- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; Nieuwe Tilburgsche Courant 1-10-1938 - "Geen oore," riep den örgeltrapper, "hij hee me aanders nog al 'n paor labezoeten aachter z'n kaoke hange!"

►Dossier Labbezoe

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "ik gaf hem een labbezoet (een klets)"
- WBD - III.1.2:31 'een labbezoet geven' = slaan
- WBD - III.1.2:34 'labbezoet' = slag

- WNT - LABBEZOET bijvoeglijk naamwoord, flauwzoet (verouderd); Als zelfstandig naamwoord gebezigd was labzoet(e) een naam voor een flauwe, niet degelijke vrouw.

labendig

bijwoord

- WNT - lemma Labendig - Geweldig, duchtig. In verschillende oostelijke en zuidelijke dialecten gebruikelijk. 

- WTT - 2017 - de volgende bewijsplaats suggereert toch iets anders, maar wat dat is, is niet helder.

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867) - lk weet er labendig regttoevoort geenen raod toe. Daar echter geannoteerd als een bastaardvloek: ‘Bendig , behendig [Huijdecoper]; waar deze bastaardvloek van daan komt, weet ik niet.’

- In Van de Schelde tot de Weichsel (deel 1, 1882) geannoteerd als: Labendig, waarlijk, wezenlijk.

laboerêere

werkwoord, zwak

uit Frans: labourer; de grond omploegen; zwaar werk verrichten

- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 22-4-1939 – 8-5-1939) - ...die vremde ziekte [...] waoraon ie naa laboereerde.

Vicia faba

zelfstandig naamwoord

tuinbonen, vicia faba; 'boeretêene' 'knaawbôone', 'moffe(l)bôone'

► zie dossier tuinboon

- WTT - 2012 - de labboon, en dus geen verbastering van lap-boon

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier - 1960-1980)

Iederen dag wè-d- aanders

Sjaan schèpte en mòndag op
nou, dè rook lang nie gèk
Ik hèb geschraanst tòt ’k niemir kos
van lapbôone meej spèk.

Dinsdag was et presies gelèèk
dè zaat nie goed bij mèn
mar ze zeej: “Man, ge ziet tòch wèl,
dèt moffelbôone zèn.”

En woensdag wir dezèlfden hap
ik vuulde me genèpt
Ons Sjaan riep: “Heej schiet op, ik hèb
knaawbôone opgeschèpt.”

Toen et vandaog krèk inder was
ging ik pas goed te keer,
ze laachte èn zeej: “Asteblief,
tèùnbôone vur meneer.”

- Piet van Beers, uit ‘Goeje raod’ - Kees Hènne zeej: "Ik lèg zo medêene,/ de Labbôon, Knaawbôon, Boeretêen èn Tèùnbôon in dezelfde rij/ èn ik leg er moffelbôone bij."

- WBD - III.2.3:84 'labboon' = tuinboon, ook 'flodderboon' 'knauwboon'

- Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - labbòòne zelfstandig naamwoord - tuinbonen

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - labo'n zelfstandig naamwoord vrouwelijk labboon, tuinboon, grote boon

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LAB-BOONEN, of 'lap-boonen' heet men hier veel de anders zoogenaamde Roomsche-, boeren- of groote boonen.
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - LABBOON - zelfstandig naamwoord vrouwelijk (< ladboon)
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LABBOON zelfstandig naamwoord v. - groote tuinboon
- WNT - Vicia faba - 'bezuiden de Moerdijk' (1911)
- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten
- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - labboon - tuinboon (zelfstandig naamwoord l.)

bijvoeglijk naamwoord.

- WBD - III.4.4:29 'laf weer', 'lui weer' = benauwd weer

zelfstandig naamwoord

lakei

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 'lakaai'

lam

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

dronken

- Lodewijk van den Bredevoort, pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - ‘Tôontje waar me toch lam mar die hatter ok veul èùt’, heurde ik dan.'

zelfstandig naamwoord

bepaald soort olielamp van Belgisch fabrikaat

- Jan Naaijkens, Biks: lampbèls zelfstandig naamwoord - petroleumlamp

- WBD - (III.2.1:272) onder 'lampe belge' wordt Tilburg niet genoemd

- WTT - 2012: ook in Tilburg voor de invoering van electriciteit wel degelijk een bekend product, zowel in staande als hangende uitvoering. Het systeem werd in 1884 gepatenteerd door de Belgische firma Lempereur & Bernard. Al in 1885 waren de lampen te koop in Tilburg.

Advertentie: Nieuwe Tilburgsche Courant 1885

werkwoord, zwak

- - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "ligt d'r nie te lamhanisse (flauw, aklig doen ook wel bedriegen)

lamke, lèmke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van lamp

lampje

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  uit cluster mpk wordt de p verzwegen

zelfstandig naamwoord

lamlendigheid
- WBD - III.4.4:325 (zonder het achtervoegsel) 'lamlendig = langzaam'

werkwoord, zwak

- WBD - (Hasselt) lammeren ter wereld brengen

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - betalen

► lamme

werkwoord, zwak

lamenteren, weeklagen over onwerkelijk leed

...mar gère of nie, ge hed 't te nemen zooas Onze Lieve Heer 't opschept en 't biste is er nie over te lammenteeren. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)

- Cees Robben - Ze [de echtgenote] ôôliekont en lammenteert/ en zeurt aon munne kop. (19650507)

- Cees Robben - [soldaat tegen vrouw:] En mocht ik sneev’len... (...) Dan nie gelammenteerd... / Dan zèdde gij gebrooid.. Ge wit ik ben goed verastereerd... (19551217)

- Cees Robben - Dus nie gelammenteerd, ik ben (...) goed verastereerd... (19760514)

- Cees Robben - Hier zèn al veul kuuskes wè steeg en wè knorrig/ En fel lamenterend de pèèp uit gegaon... (1970) [Geen Prent van de week, maar een advertentie bij het zeventigjarig bestaan van Slagerij Ooms]

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 02 05 - As onzen opa lammenteert / Dèttie ‘r nie teege kan

Ze heej volgens Lia nog wel staon te lamenteere… (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Vruuger zeeje ze dè Tilburgers ‘nie ont mar pront’ zèn. Òf ok wèl: ‘Nie lammenteere mar akkedeere.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LAMMETEEREN (met zachte e) - lamenteren, jammeren

Typha latifolia

zelfstandig naamwoord

zo genoemd omdat de aar gebruikt kon worden om het glas van olielampen aan de binnenzijde te reinigen

- WBD - III.4.3:411 lampepoetser - lisdodde (Typha latifolia), ook genoemd: lis of lisdòt, tompoes of riet
- WBD - III.4.3:412 lampepoetser - aar van de lisdodde, ook genoemd: lisdòt, kolf, tompoes of kattestèrt

zelfstandig naamwoord

lamstraal

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - lammeling, vervelend iemand

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - wie et langst lèèft, heej hil de vèùl broeke

lang

zelfstandig naamwoord

de lengte

aon öllie vertellen in 't lang en in ’t bree...

zelfstandig naamwoord

- WBD - koe met hoge poten, ook genoemd 'hôogbinder', 'óndiepe koej' of 'lochte koej'

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk langbeender - die lange benen heeft (bijvoorbeeld paard)
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - 350. Ook voor mensen van toepassing.

langdraojerig
bijvoeglijk naamwoord
lang van draad, langdradig
- Cees Robben - Slachter.. Gif men mar ’n stuk langdraoierig vlees, kortdraoierig gaoter bij ons nie in... (19860801)
 

langenaon

bijwoord

langena

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Ze wônen zô diep in, as ge denkt degger zèt, zedder nog bij langenaon nie… (16-01-1975)

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

languit

- Cees Robben: Hij schôof langèùt in de geut.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LANGSUIT bw. - ten volle uitgestrekt

voorzetsel

naast

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  'daorlangs' (zin 87, blz. 99.)

- Verh. - LANGS vz - niet alleen gebruikt om een beweging parallel met een lengte aan te duiden, maar ook in de betekenis van 'naast', in rust: op school zit ik langs...

langsem

bijwoord

langzaam

- Cees Robben - De potternoster gao na hil langsem dur m’n vingers.. (19540501)

voorzetsel

langs

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "langst - langs"

Want iederendeen die draogt z'n kruis,

en 't hangt in ieder, ieder huis,

en 't stao langst al de wege.

(Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘’t Kruis’, 1939)

— Nèt as meej Driekôoninge wier langst de deure getrokke (circ. Grôot diktee 2000)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LANGST (veeltijds gekrompen tot 'last') vz + bw. - Wordt gebruikt om eenvoudig een betrekking v. plaats, een ligging, ook wel om een richting van of naar zekere zijde aan te duiden. Langst den eene kant van de straat staan huizen; langst de waterkant.

- WNT - LANGS, langes, langst

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

lang

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - zis jaor laank (sic)

zelfstandig naamwoord

lantaarn, lantaarnpaal

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 'lantères' (plur.); 'lanteirn'

- Pierre van Beek - Ge zèèt ene grôote lantèère, mar ge gift nie veul licht (uitdrukking ) gezegd tegen iemand die een ander in het licht staat.

- Cees Robben - Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg (...) of vonge ze rond de lantèère op straot... (19570525)

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - diejen lanternpaol hee ginne tèd om uît zunnen grondverf te koome (23-09-1970)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 04 04 - / 'n Stuk van de muur afgereeje / En d'n èène lantère kwaam dur dieje klap / Ok mee veul geweld naor beneeje.

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…was er zonne man, zon man van et gaslicht òngestèld meej zonne lange stòk meej zon lèmpke veur derin, petrollie, hè, en knoetje in meej bronnollie èn dan gingie saoves dieje lantèère veur in dè gòtje steeke, de lantèèren ònmaoke.”

► Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Elie van Schilt; ut was un schòòn gedenktééken, Schóón smeewerk, bovenin 5 lanteerns, ik denk det die toen nog op gas braanden, onderaon un hardstéénenblok, mee daorin gewerkt un drinkfontein. (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000)

- Elie van Schilt; De gaslantèèrns daor was un menneke veur mee un kort ladderke en poetsgeridschap, die mokte ut glas schòòn en zette nuuw kouskus in de lantèèrn as ut nodig was. Die kouskus waren nogal frutdingen, ene trap tegen de lantèèrn-paol en ut ding was kapot. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000)

- We han wel straotverlichting, om de 25 meter stond wel zonne gaslantèèrn, die elke dag aongestoken wier deur ééne van de gasfebriek... (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- De gaslantèèrns han plots gemaokt vur elektriese lampe. Dè baontje van lantèèrnopsteker waar dus ok overbodig gewòrre, net asset baontje van gasmaoker. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Piet van Beers – ‘Beeter licht’: Al virteg jaor stond ie hier vur schandaol./ Dieje grèèze, gebutste lantèèrepaol. (‘t Èlfde buukske, 2010)

- WBD - (III.3.3:264) 'lantaarn', 'lantaarntje', 'flambouw' = flambouw

- WBD - (III.4.3:396) 'lantaarntje' = stijve ogentroost (Euphrasia officinalis)

- WBD - (III.2.1:277) 'lantaarn' = idem

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - lantèère (krt.37)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LANTÈREN zelfstandig naamwoord v. en mannelijk — lantaarn
- Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lantèère zelfstandig naamwoord - lantaarn
 

lantèèremènneke

zelfstandig naamwoord (verkleinde vorm)

lantaarnmannetje

lantaarnopsteker

Kinderspotlied op het werk van de lantaarnopstekers: Een, twee, drie lantèremenneke / Val mee oe g.... [gat] in ’t oliekenneke/ Van avond schent de volle maon/ Dus na kunde wel naor huis toe gaon;

lantèèrenònsteeker

zelfstandig naamwoord

lantarenopsteker

- Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb aatij veugeltjes gehad…in de fejèèr, aatij…ik ging ze zèllef vange…vinke…in de Diepestraot…Sanneke Hòns, Sanneke Haans, dè was ene lantèèrenònsteeker, die ha zèllef ene vinkeslag aachter zenen hòf…grôote nètte…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan

zelfstandig naamwoord

lantaarnpaal

Henk van Rijen - ek liep meej men harses teegen ene lantèèrnpaol

Ferry van de Zaande-sticker -2013

zelfstandig naamwoord

uit het Franse 'lancier', in het Frans uitgesproken als 'lansjee'

volksdans

- lancier werd in de uitspraak verbasterd tot 'lancee' - 'lanzjee' drie kwartier durende dans met lansiers (gelegerd in Tilburg)
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - Lanzjee (eigenlijk 'lancier') lanciersquadrille

laobes
zelfstandig naamwoord

goedzak, 'goeje klôot'; lobbes

Anoniem – 1959 –
"Staode daor naauw wir te slaope,
lilleke laobus daor ge daor staot,
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm
Pierre van Beek - ± 'klossenbak', 'gaoper'

- Cees Robben - Wè bènde toch unne laobes, Louw... (19820507)

- Cees Robben - Jè, kèèket mar nao laobes..! (19870410)

- WBD - III.1.4:64 'goede lobbes' = goedzak

- WNT - VIII 2529 lobben (I), zelfstandig naamwoord verwant met lob (I) 2525/26, dat weer verwant is met o.a. lub en lubberen. Deze woorden betekenen nog steeds volgens het WNT, in het alg. iets kwabbigs, diks, slaps, flodderigs en zijn wsch. van onomatopoëtische aard

►loebes

zelfstandig naamwoord

la, lade, laatje

Voorbeels op systeemkaart Sterenborg - Lòt dè mar in de laoj ligge; lòmme naa mar - laat me maar met rust
- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 'die zitten bij 't laoike'

- WBD - laojbalk (II:953) - ladebalk van een handweefgetouw (ook: II:981)
- WBD - laoj (II:979) - lade, weeflade, onderdeel van een getouw

- WBD - snèllaoj (II:979) - snellade, onderdeel van een getouw; ook wel schietlaoj
- WBD - laojèèrme, laojèrme (II:980) - ladebenen, twee verticale latten aan de weeflade

- WBD - ónderlaoj (II:981) - onderlade; ladeboom

- WBD - laojbaon (II:983) - ladebaan: loopvlak van de weefspoel; ook: laojvlakte
- WBD - gladde loaj (II:986) - gladde lade: enkele lade (voor de weefspoel)
- WBD - wissellaoj (II:986) - wissellade (onderdeel van weefgetouw)
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk laoi, laai - lade (in alle bet.) dim.'laoike(n).
- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (52) loaj - laojke

werkwoord, zwak

laden

- WBD - mist laoje - mest laden

- WBD - inlaoje (II:1050) - inladen (?) van een nieuwe draad = inlègge, inleië

- Dialectenquête 1887 Willems - laoje - laojde - gelaoje

- WBD - III.4.3:33 laoje - vrucht zetten, c.q. spenen, zetten, dragen, krijgen

- Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - laoje ww - laden

laoje èn lòsse

uitdrukking

eten en naar de wc gaan

- Cees Robben - Korsemis.. Vrede... En toepertoe mar laoie en losse... (19851227)

laojelichter

zelfstandig naamwoord

ladenlichter, iemand die steelt uit de la van kassa of tafel

Tekening: - Cees Robben - uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. van de Ven jr., 1946

zelfstandig naamwoord

ladenkast

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - ladetafel (kastje met, gewoonlijk, vier laden).

zelfstandig naamwoord

laken als naam van de stof

- Henk van Rijswijk - Laken: effen en dichte wollen strijkgaren stof, meestal in platbinding of vierschachts satijnbinding geweven, gevold, geruwd, geschoren, gestreken en gedecatiseerd, waardoor een kort naar één richting gestreken glanzend haardek ontstaat. Vooral door het sterk vollen wordt een grote dichtheid verkregen zodat men van de oorspronkelijke draden bijna niets meer kan zien. Afhankelijk van de dikte van de stof, de zwaarte van de stof en het gebruiksdoel komt ook een van de onderstaande specifieke namen voor laken in aanmerking.

Ordinair laken: de meest eenvoudige en lichtste uitvoering.

Biljartlaken: kort geschoren, fijn laken, in groene kleur geverfd. Ketting wollen kamgaren, inslag fijn strijkgaren. Binding 3 schachts ketting- of inslagkeper of 9 schachts schuine ribs.

Grijs keperlaken, dik uitmonsteringslaken, dun uitmonsteringslaken, fijn donker indigolaken, cadettenlaken, zwart laken, uniform laken zijn veel gebruikte namen om onderscheid aan te brengen in de verschillende uitvoeringsvormen. Veel van deze stoffen werden gebruikt als uniformstof voor leger, postbeambten en muziekkorpsen. Veel gebruikt als monnikspijen.

- Ze stonke nòr smoutolie, dè wèl, mar ze mòkten ok laoke èn ze mòkte flenèl. Èn rips, èn baaj, èn ok mesjèster. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

- WBD - laoke (II:874) - laken, effen stof met keperbinding geweven

- WBD - biljartlaoke/biljèrtlaoke (II:898) - biljartlaken

- WBD - laokewèèver (II:942) - lakenwever

- WBD - laokeketaaw (II:946) - lakengetouw

- WBD - III.1.4:327: 'de lakens uitdelen' = de baas spelen

overtrek van de matras

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 01 14 - En as ‘t gao 'n paor nuuw laokes / Want 'k hè niks mir op m'n bed.

laokens

bijvoeglijk naamwoord

van laken stof gemaakt

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit 't klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929 - Z'n postuur brengt dè trouwens al eenigszins mee. Op 'n paor korte beentjes torst-ie 'n gezellig kogelbuikske waorover 'n laokensche-broek-mee-presenteerblad spant, die zô gruun zie alsof er mos op groeit.

Laor, 't

toponiem

Het Laar

- 't Tweede bedrijf is de zitting van den Körvelschen gemènteraod, Körvel vurgesteld as stad, mee ’t Körvelsch Huukske, het Laor en den Berrendijk as vursteeën…; Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

laat

- Cees Robben -
Heel laot op den aovend... (19540925)
- Dialectenquête 1876 - 's oaves loat

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij kómt nôot en menuut te laot
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - laote haover komt ok op

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  lòtst, lèst en list: superlatieven van 'laot'

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord en bijwoord - laat

werkwoord, sterk

laten

met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij lòt

- Dialectenquête 1887 Willems - lao'k - laat ik, lòmme - laat me, laotewe - laten wij

- Dialectenquête 1887 Willems - laote - liet - gelaote; lomme = laat me; laotewe = laten wij

- Dialectenquête 1876 - Loan m'is 'n lutske proate - laten wij eens keuvelen

- Mar overigens: losse toch betije! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 6 april 1945)
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Lò-me naa mar' - Laat mij met rust.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Wè klopt, motte laote blèève klòppe' - Wat goed is, moet je zo laten
- WBD - III.1.1:240 ''laten kijken', 'laten zien' = tonen

- WBD - III.1.1. lemma Geluidloos een wind laten – er een laten vliegen – Tilburg [als enige plaats van opgave]

laote schiete

werkwoordelijke uitdrukking

het laten schieten; dat wil zeggen: sterven, het leven loslaten; met de ondertoon: het (leven) opgeven

- Cees Robben - Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad/ Nog efkes – en dan laot-ie ’t schiete... Hij is uit de tèèd.. (19580222) [Over de Reitse Hoevenstraat; Robben bedoelt hier de asfaltering van de zandwegen in het toenmalige buitengebied van Tilburg]

- Cees Robben - Laote ’t lieve lèève schiete... (19591031)

- Cees Robben - Ik ben sjuust op de kèèès [sic] gebid... Want ze heeget laote schiete... (19590328)

- Cees Robben - [Een ‘aanzegger’ spreekt] - Merie heeget laote schiete.../ Van de mèèrege om vèèf uure/ Heese d’r gat dichtgeneepe.. (19640605)

lap

zelfstandig naamwoord

lap

- A.J.A.C. van Delft - Wanneer iemand een weduwe met veel kinderen trouwt, klinkt het: "Hij durft nogal wat aan. Weet ge hoeveel lappen er op staan?" Als dan de ander het aantal kinderen niet alléén 'n bezwaar vindt, verduidelijkt hij zijn meening nog door er aan toe te voegen: "Ja, en 't is toch altijd nog maar opgewarmde potage." (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

- Pierre van Beek – Van iemand, die een weduwe met een aantal kinderen trouwt, zegt men, dat hij nogal "wè aon durreft omdè-t-er zoveul lappen op staon". Met die "lappen" zijn dan de kinderen bedoeld. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950)

- WTT - 2014 - Ter aanvulling op Van Delft en Van Beek: 'Lap' is in dit gezegde bedoeld als een lap waarmee gaten in kleding worden 'opgelapt'. Het betreft dus jonghe kinderen wier kleding nogal eens versteld was.

uitdrukking

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - jan en alleman

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - As lap èn leur derèège dermeej gòn moeje, komt er niks van terèèchte. - als iedereen zich ermee gaat bemoeien... (290807)

- Marc de Coster, Woordenboek van Populair Taalgebruik - slecht volk, nietswaardige mensen. Oorspr. de marktkramers die met textiel langs de deuren leuren. De uitdrukking komt al voor bij Roemer Visscher (Brabbeling. 1614).

lapbôone

zelfstandig naamwoord, meervoud van lapbôon

lapboon, tuinboon (Vicia faba)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 80 07 10 –

Ied'ren dag wè aanders

 

Ons Sjaan schepte 'n maondag op

Nou, dè ròòk lang nie gek

Ik heb geschraanst toe'k niemir kos

Van lap-bòòne mee spek.

 

'n Dinsdag was 't presies gelèk

Dè zaat nie goed bij mèn

Mar ze zee: "man ge ziet toch wel,

Dè't moffelbòòne zèn."

 

 'n Woensdag wir dezelfden hap

Ik vuulde me genèpt

Ons Sjaan riep: "hee schiet op, ik heb

Knaauwbòòne opgeschèpt.

 

Toen 't vendaog krek inder was

Ging ik pas goed te keer,

Ze laachde en zee: "Asteblief,

Tuinbòòne vur menheer."

bijvoeglijk naamwoord.

ten einde toe; suf

Ik hèb menèègen et laplaazerus gezòcht
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - laplaazerus - ongans, stomdronken

werkwoord, zwak

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - bijzetten, de inzet verhogen

- WBD - (III.3.2:22) lappe = extra geld in de pot doen; ook: bijlègge

zelfstandig naamwoord

vervangende peet
- Cees Robben: lappeet (vervangende peter)

- WBD - III.2.2:92 'lappeet' = plaatsvervangende peter

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LAPPEET zelfstandig naamwoord v-peet of meter die de plaats vervangt v.d.meter die verhinderd is te komen.

lappermaand

zelfstandig naamwoord

lappenmand, ziekbed

- Pierre van Beek - Hij is in de lappermand. - Het is met zijn gezondheid niet in orde, zodat er iets aan gedaan moet worden. - Hij is aan de sukkel. (Deze laatste uitdrukking kan ook op moeilijkheden in zaken slaan). (Nieuwe Tilburgsche Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)

zelfstandig naamwoord

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "lapzoet - flauwe akelige vent"

Sch. LAPPIS, LAPIS - kinderachtige jongen (Limb.)

Schilderij van Gerard Portielje - 19e eeuw - Een goed glas wijn (detail)

Latèèn

zelfstandig naamwoord

Latijn

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - Latèèn drinkt wèèn (Kn '34) - mensen met een gymnasiumopleiding drinken wijn

► laawe

lawaaj

zelfstandig naamwoord

lawaai

in het Tilburgs meestal lewaaj

► lewaaj, lawaaj en samenstellingen

► lawèèt

lawaaje

werkwoord, zwak

lawaai maken

- A.J.A.C. van Delft - Boerejongens mee rooie zakdoeken om derre nek en boeremeiden, die kwekten en lawaaiden dè heuren en zien oe vergong! (Nieuwe Tilburgsche Courant, 5 dec. 1929)

ook: lawaai, lewaai

zelfstandig naamwoord

laweit, lawaai

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "ge mot do'r zo'n lawait nie moaken (geweld, rumoer)"
- WBD - III.4.4:244 'laweit = lawaai, ook geweld , 'spektakel'

EWN 'Met het oorspronkelijk Amsterdamse woord lawaai heeft laweit etymologisch niets te maken.' z.o. Dozy en Lokotsch.

- WNT - LAWEIT - lawijt, laweet, lauweit; een ten Z. van de Moerdijk alg. gebruikelijk woord van onbekenden oorsprong. 2) rumoer, spektakel, lawaai

zelfstandig naamwoord, eigennaam

Ledderom, van

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - Van Lèdderóm zèèn (Daamen, Handschrift 1916), - goed zijn, raak zijn (v. Ledderom was een spullebaas op de kermis)

zelfstandig naamwoord

leed

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - meej lêed èn vrêet gegaon (Kn'50) - (WS:) hoewel sjiek, toch gebukt onder (financiële) zorgen, of lichamelijk lijdend (?)

leedekaant

zelfstandig naamwoord

ledikant

uit Frans: lit de camp, 'veldbed' en/of 'lit de champ'

- de uitspraak is algemeen vanaf de 16de eeuw, en later regionaal bepaald; het - WNT - lemma Ledikant - geeft:

- WNT - lemma Ledikant, 1912 - sinds de 16de eeuw alleen ledekant en ledikant (het laatste werd afgekeurd door HUYDECOPER, Pr. 2, 180 volgg.) Thans is het woord in de volkstaal van het Zuiden onbekend.
Ledekant, oft lidekant, veltkoetse. Vn lict de champ, PLANT. [1573].
Rijst Aurore bleeck en bestorven uit de saffrane ledekant van haren Tithon, VONDEL 5, 87 [1646]. Artikel gepubliceerd in 1912.

Nieuwe Tilburgsche Couant 9-10-1886

zelfstandig naamwoord

lijf

- WBD - baarmoeder van de koe

- WBD - (Hasselts) het middendeel van het paard, ook genoemd (Hasselt:) 'midderib' of elders: 'middehaand, 'middelhaand'

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs
– Ge meugt alles mee me doen, as ge mar van m’n lèf afblèft (27-12-1968)
Cees Robben: Ge meugt meej me doen wè ge wilt, agge mar van men lèèf afblèèft.
Cees Robben: Naa moete den draank vórt öt oew lèèf laote

Cees Robben: Hij heej den hits in zen lèèf; we hòn allebaaj den hits in óns lèèf;
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - wie de vrouw trouwt om et leef, haawt et weef mar nie et leef
WvM 'deur mun layf'

Cees Robben: 'de meensen vroegen 'm z'n hemd van 't lèèf aaf'
- WBD - III.1.1:6 'lijf' = lijf: ook: 'flikker'
- WBD - III.1.1:120 'lijf' =buik; ook 'pens'

lèèfmieljeu

zelfstandig naamwoord

levensmilieu

- Cees Robben - hiegiejèène... lèèfmieljeu (19701016)

zelfstandig naamwoord

- WBD - (Korvel) - koekje dat veulens bij de geboorte in de mond hebben, elders 'plèske' genoemd

- WNT - LEEFTOCHT (in Mnl. lijftocht) - collectieve benaming voor spijs en drank in 't bijz. voor de proviand die vereischt wordt voor...

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie LEEFKOEK

bijvoeglijk naamwoord.

leeg, ledig

- WBD - (van een koe) niet bevrucht bij de dekking, ook 'verlôope' of 'leejg'

D'r geduld waar leeg. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; Nieuwe Tilburgsche Courant 15-10-1938)

leege kaorte - speelkaartje zonder prentje

- WBD - leeg (van een merrie) - niet drachtig, ook 'gust' genoemd of (Hasselt) 'nie behaawe'
Cees Robben: mar jou pòrtemenee is leeg;
- WBD - III.1.4:439 'leeg' - sober
- WBD - III.4.4:200 'leeg' = leeg, verlaten

leegsjaak

zelfstandig naamwoord, mannelijk

leegloper, profiteur

- De hèlleft van mèn ötkering gao fort nòr die leegsjake. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

lêeg
zelfstandig naamwoord; de lagere klasse
- Cees Robben - Van hôôg toe lêêg (19651224)
 

bijvoeglijk naamwoord.

laag

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Dè zèn daor zón lêege höskes dègge wèl plat mót praote; aanders kunde nie binne
Cees Robben: èn hij zingt en tóntje lêeger;

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Hij zong hil lêeg: toe et wit zaand toe - met een heel lage basstem. (070710)

- Dialectenquête 1876 - leeg (scherpe klinker)

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LEEG voor 'laag'; men vindt dit ook veel bij oude schrijvers.
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bnw - laag

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEEG (scherpe e) bvw - hetzelfde als Holl. 'laag'
- WNT - LAAG, gewestelijk ook LEEG

toponiem

Lage Mierde

samentrekking

ligt het

legt het (met ge/gij/gullie, hij/zij/et als onderwerp)

- Daor leeget

- Hij leeget ernèffe.

- 3e pers.enk. 'leej' + et (uitsl. vn, onderw.)

Het fonetisch hiaat dat ontstond tussen 'lee(j)' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g'. (Zie Schuurmans: Enclit. pron., blz. 22 )

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LEEGET voor 'leet het', ligt het. Waar leget? Daar leget.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEGET (in 't Z. ook lèget) - samentrekking van 'leet' en 'het', 1) voor ligt het en 2) voor legt het

werkwoord, zwak

leegladen

Henk van Rijen - afladen, uitladen, leegmaken

bijvoeglijk naamwoord, overtreffende trap van 'laog'

laagst

- Dialectenquête 1876 - hij is den leegste

- Dirk Boutkan - lêegst(e) zonder vocaalreductie, superlatief van 'lêeg'

zelfstandig naamwoord

laagte
Henk van Rijen - 'lêegt' - laagte

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEEGTE (scherpe e) zelfstandig naamwoord v. - laagte
Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lêêgt zelfstandig naamwoord - laagte

persoonsvorm

ligt, legt

1 - tegenwoordige tijd van ‘ligge’

ligt

- Cees Robben - Waor leej m’n schaors, troeleke..? (19580118)

- Cees Robben - Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad (19580222)

- Cees Robben - D’n ekker-gods die leej zô schôôn vol blommen... (19571102)

- Cees Robben - dan leej tenminste Pius goed... [in zijn graf] (19600916)

- Cees Robben - Wè leej-leej... (19620824)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de 'snuw' leej dik

- WBD - (de ketting/inslag) wèrkt/ leej boove (II:1047) - bovenwerken
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - dè leet eraon - dat ligt eraan

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - leeter ginne pulling op et schoor? - ligt er geen peluw op de vliering?
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - onzen oopaa leej al virtien daog - opa is al veertien dagen ziek

2 – tegenwoordige of verleden tijd van ‘lègge’

legt of legde

- Cees Robben - Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... / En die preutse pik-madam/ Leej ’n aaike... en ’t woog zuiver.../ Honderd-vijf-en-sistig gram... (19560428)

Henk van Rijen - as en kiep leej, stao se - als een kip legt, staat ze

Henk van Rijen - hij leej et in de laoj - hij legde (?) het in de la

- Cursus in Tilburgs – krantenrubriek circa 1940 - Azzen kiep lee, staose (44)

zelfstandig naamwoord meervoud

meervoud van lid

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - lejen

- Cees Robben - of ie ’n ziekte onder de leej-heej... (19860221)

- WBD - III.1.2:195 'een ziekte onder de lee hebben' = idem

- WBD - III.1.1:145 'leden' = ledematen

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 28) leeje - leden

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord o. lid; mv. lei, Brabantius 'leei'; "'n ziekt onder de lei hebbe" - door een ziekte aangetast zijn, die zich nog niet openbaart.

zelfstandig naamwoord

leek, niet-deskundige

persoonsvorm

leek

verleden tijd van het werkwoord lèèke, lijken

lèèk

1. zelfstandig naamwoord

lijk, dode

- Cees Robben - [over begrafenisondernemer]: den zoon van et lèèk komt zegge dè we der êenen op kunne vatte; [ES 2012 - de humoristische dubbelzinnigheid is een subtiel verschil in nadruk; als de nadruk op 'op' ligt, wordt het lijk door de begrafenisondernemer opgepakt, opgehaald; ligt de nadruk op 'vatte', dan betekent de uitspraak dat de begrafenisondernemer een borrel te wachten staat. In de praktijk vielen beide mogelijkheden samen.]
- Pierre van Beek - en gezónke lèèk - lijk dat niet langer thuis mocht blijven (bijvoorbeeld in geval v. besmettelijke ziekte) en dus naar het lijkenhuisje moest).

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dan wier zon zandkar meej pèèrd èn waoge, wier zon lèèk op zon zandkar geleeje…gezèt…èn dan ginge der ènkele femielieleeje, ginge der rondom op zon kar zitte èn dan brènge ze oe van öt de haaj èùt, zak zègge, dèsse oe nòr et dörp toe brènge!” Klik hier om dit bestand te beluisteren

- WBD - III.4.2:32 'lijk', ook: kadaver, kreng, dood beest of dode

- WBD - III.3.3:102) lèêkenhöske = lijkenhuisje

- en schaojlek lèèk - waarvan niets te plukken valt, eerder het tegengestelde?

2. voegwoord

gelijk, net als

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 08 17 - 'ze Pa zee: "Dès naauw èènmaol zò, / Mee 'ne sportman lèk ikke.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 60 01 15 - ’ze Willemòòm, die skoeter rijdt / Hee laast van kaauwe oren / Veural as ’t vriest lèk van de week / Dan zèn ze host bevroren.

lèèke

werkwoord, sterk

lijken

lèèke - lêek - geleeke
in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij lèkt

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 40) verl. tijd lêek, maar: likte gij?

- - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - - gezegd van de zoon: Dè lèkt naa nèt nen ólliefaant. - Dat lijkt nou net een olifant.

- Cees Robben - ’t Lekt hil wè... Mar ’t is novvenaant niks.. (19620316) [over een modern schilderij]
- Cees Robben - Wè lekt jou, Drikka? (19801031)
- Cees Robben - [over een vrouw:] Ze lekt net de ster van betteljem.. Jè, alleenig blinkt ze nie... schèène doese wel.. (19800105)
- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachtern óp hil zen femielie

► Zie de oudere vorm: lèèkene

bijvoeglijk naamwoord.

in: lêekende nat - drijfnat; lekkend

- Cees Robben - Naa leeget laand wir leekend nat/ en glunder fris te kèèke... (19600902)

- Cees Robben - leekend-nat... (19581011)

- Cees Robben - En [hij] krôôp toen leekend-nat uit ’t waoter... (19590815)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 03 16 - Leekende nat van kop toe tèèn / Gelèk verzoope katte.

Henk van Rijen - hij wier lêekendenat - hij werd druipnat
- Grôot diktee van de Tilburgse taol 94... dèttie nie wir leekende nat wòrt

- WNT - LEKEN (I) onzijdig; en bedr. zw.ww., Mnl. leken, verwant met lek en lekken. In sommige dialecten is 't woord zeer gewoon; in de algemeene taal, althans tegenwoordig, behoort het echter tot den hoogeren stijl en bezigt men in den gewonen omgang in dezelfde beteekenis lekken.

werkwoord, zwak

lijkenen; verkorte vorm van gelijkenen; verouderde vorm van lèèke

- WNT - IV:1192 'gelijkenen' - bijna uitsluitend gebruikt in de onbepaalde wijs, in den tegenwoordige tijd en de beide deelwoorden.

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 't lijkent wel...

- Cees Robben - Dan lèèkenet veul meer... (19651203)
- Cees Robben - lèèkent wel... (19681004)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 02 03 - Mee blauwe kiele en 'n pet / Lèkende dan ineens / Wègge nermaol ok doe of zèt / ’nen Hèèlen aand're meens.

- F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - 'T lèèkent toch himmel nèggeraans öp.

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'deh 't ie sprekend lèkend is deh zeej iederëen'

- WBD - III.4.4:301 'lijkenen' = gelijken

- Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) - 't lèèkene wel Watt èn Half Watt

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - uitvaartmis

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lèèkmisse èn trouwmisse zèn kèèkmisse

lèèkwaoge

zelfstandig naamwoord

lijkwagen

Lodewijk van den Bredevoort - Toen et Pauske, de kompaan van de Metser, meej wie ie aaltij vocht, plotseling et leven liet, bleek wel dè den drank zen énige kameraod waar gewist. Niemand liep er aachter de
lèèkwaoge. Dè vonden wij eigeluk ok mar un triest gezicht. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
 

Nieuwe Tilburgsche Courant 27-3-1892

zelfstandig naamwoord

leem

- WBD - III.4.4:156 'leem' = zavel; 170 'leemgrond' = zware grond

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord o., - leem

zelfstandig naamwoord

lijm

- WBD - lèèm - lijmvlees, de resten vlees-, bind- en vetweefsel van de vleeskant van een huid (II 610), ook 'vlees' genoemd

- WBD - lèèmhoop - lijmkuip, kuip waarin lijmvlees wordt bewaard (II 610)

- WBD - lèèmraom - lijmraam, raam waarop lijmvlees wordt gelegd om te drogen(II 611)

- WBD - lèèmvèl - lijmvleeskoek (II 611)

- WBD - lèèmfebriek - lijmfabriek (II 611)

- WBD - lèmroej, lèmstòk (II:1023) - platroede

- WBD - lèèmvèllelèèm (of: lèm- ?) (II:1025) - lïjmvellenlijm; ook: lèèm

- WBD - lèèmkeetel, lèmkeetel (II:1025) - lijmketel: sterkbak

- WBD - 'lémbák', 'lèèmbák' (II:1027) - lijmbak; ook: papbak, 'lémásjien'

- WBD - 'lémasjien' (II:1027) - lijmmachine: lijmbak

werkwoord, zwak

lijmen

fig. overhalen, bepraten

- Voobeeld systeemkaart Sterenborg - Hèddoe wir laote lèème?

- Informant Toine Raaijmakers - Meej ne natte vinger te lèème zèèn - zich makkelijk laten overhalen
- WBD - lèème (bèlèème) (II:1022) - lijmen (bijlijmen): sterken (v. kettinggaren)

- WBD - lèmroej, lèmstok (II:1023) - platroede

- WBD - lèèmvèllelèèm (of: lèm— ?) (II: 1025) - lijmvellenlijm; ook: lèèm
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - zenèège laote lèème - zich laten bepraten, overhalen

lêeme

stoffelijk bijvoeglijk naamwoord

lemen, van leem

- Audioregistratie 1978 - Lêeme vloere…Die hèb ik wèl gekènd… Net de Visser. “Hier wont Net de Visser”, zi pestoor Bèèrendonk. Jan van Hulten hiete hij, de man, “èn die heej enen vloer meej bulte”, zi pestoor teege de kappelaon.

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - (textiel) kettinglijmer (bediener 'lèèmmesjien')

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - leemput

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - (textiel) machine om de 'kèttings' te lijmen

- Audioregistratie 1978 - Bij ons stonde tweej houte ketaawe in hèùs, dè weet ik nòg goed èn wij han en, en schèèrraom èn wij han en lèèmmesjien ammel int hout, kompleet! Wij waare hillemòl as ene, ene tèkstielfabriekaant mar ammel int hout! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lijmstokje gebruikt bij de (illegale) vogelvangst

zelfstandig naamwoord

leen

hij ha de fiets van zenen buurman in lêen

zelfstandig naamwoord

lijn, spoorlijn

et Bèls lèntje, de lèèn nòr Den Bosch
- Informant Toine Raaijmakers - Et Bèls lèntje ister mar en bisje bij (schamper gezegd van iets kleins
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'ze hield van slanke lèn' of onbeduidends)

- WBD -
III.3.1:409 'lijn' = spoorweg
- waor ik iedere lèèn van kèn

werkwoord, zwak

lenen

lêene - linde - gelind

- A.J.A.C. van Delft - "Met leenen volle neef, met teruggeven hoerekind." Dit is: Als hij geld wil leenen, is hij poeslief, doch als het later op teruggeven aankomt, is hij onbeschoft. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - ge leert de wèèrde van ene fèfteger pas kènne, as ge der êene moet gon lêene (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970)

Vocaalkrimping, behalve in inf., praes.plur. en praes. ik-vorm

zelfstandig naamwoord meervoud

lendenen

- WBD -
III.1.1:132 'lenen' = lendenen
133 'lende' = zijde

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - lijnolie

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lèènòllie zelfstandig naamwoord - lijnolie

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - lijnwaad, linnengoed

- WNT - LIJNWAAD - 1) als collectivum voor het linnen als handelsartikel,..., linnen goederen, linnengoed, waschgoed.

zelfstandig naamwoord

lijnzaad, vlaszaad

►lèzzend

zelfstandig naamwoord

- WBD -
III.4.3:412 leepeltjeskrèùd - herderstasje (Capsella bursa-pastoris)

werkwoord, zwak

lebberen

— lèèpere - lèèperde - gelèèperd

bij het rikken met opzet een aas achterhouden = lèètere

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "laipere - het laipert, stof die op ongewenschte wijze uitgerekt is"

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Die trui is aoreg versleete, ze begient òn alle kaante te lèèpere. – Die trui is best wel versleten: ze begint aan alle kanten te lubberen. (270610)

- WBD -
III.4.4:210 'lijperen' = kleverig worden; ook 'lijpen

- WNT - LIJPEN (I) - A1) Lijp zijn, scheef zijn, verkeerde plooien of vouwen vertoonen; 2) uitrekken, langer of wijder worden; LEIPEREN (- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ) = lijpen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LIJPEREN, LEIPEREN onoverg. - freq.van 'lijpen' - valsche plooien hebben, beurzen, lobberen (van kleederen). Wordt ook gezegd van bier, wanneer het bij 't schenken dik en olieachtig schijnt. Frans: filer, graisser.
Hees lebbere (VIII:48)

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - sluwerik

- Van Dale - iemand met tranende ogen

- WBD -
III.1.1:245 'leepogen' = tranende ogen

- WNT - lemma LEEPoog - druipend oog : ontsteking in de randen der wenkbrauwen, tusschen de wanden der traanklieren.

zelfstandig naamwoord

ladder

- Dialectenquête 1876 - klim op de leer

DANS der is ene spòrt öt de lêer

- Audioregistratie 1978 - Dan wèrd hil die dinge [het geslachte varken] durgesneeje, hè, van die pôote èn die pees, hè, òn wirskaante. Der wèrd en touw durgedaon, hè, èn die wèrd zôo òn die spòrte van die ladder òf die leer gehange èn dan wèrd ie oope gesneeje! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - le:r, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'leer' - ladder (welk laatste woord ten onzent gebruikelijk is)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEER (scherpe e), zelfstandig naamwoord v. - ladder

leer, leder

- Mee de tram konde nor Wolluk…/ Die ha schoon zittinge van lèèr… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.

- WBD -
'napalèèr' - nappaleer (II 664)

- WBD -
voeringlèèr - voeringleer (II 676)

- WBD -
vèèrekeslèèr - varkensleer (II 675)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LÈÈR zelfstandig naamwoord o. - leder, Frans: cuir

werkwoord, zwak

leren
- Dialectenquête 1876 - hij wil niks lère (tusschen ee en è in.)

- Dialectenquête 1887 Willems - leere - lirde - gelird

- ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij lirt

bijvoeglijk naamwoord.

leren, lederen
ene lèère jas

lèerlôojeraaj

zelfstandig naamwoord

leerlooierij

Daor heej irst daor de Volt is, hè, dè is vruuger en lèèrlôojeraaj gewist van Gust Smetsers (?). Èn toen isser en lampefebriekske ingekoome… [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

zelfstandig naamwoord

laars

Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Drie kènder öt de buurt, drie zwarte snuutjes./ Meej krontjes op der bölleke èn lèèrze òn der vuutjes/ zonge ze "Gif mèn enne nuuwen hoed". (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- WBD -
zètlèèrs – zetlaars, een laars die de bewerking van het spannen op een houten vorm heeft ondergaan (II:735)

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - lä.rs zelfstandig naamwoord mannelijk - laars

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LÈÈRS zelfstandig naamwoord v. - laars, Frans: botte

- WNT - LAARS, leers, leerze

zelfstandig naamwoord

lijs

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - die lange lèès heej lange schoepe - dat lange meisje heeft lange nagels

- WNT - LIJS - eigennaam, verkorting van Lijsbeth

bijvoeglijk naamwoord.

lijzig, sloom

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - lijst

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - lijster (Turdus)

zelfstandig naamwoord

leidsel, teugel syn. 'laajsel'

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - òn de lèèter haawe ( '70) - aan het lijntje houden, afleiden, afschepen
Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - òn de lèèter blèève ('70) - treuzelen, melken

Haor LÈITER - lijntje: on de lèiter haawe

- WNT - LEITS - 1) smalle riem waaraan een jachthond wordt vastgehouden; 2) paardetoom; teugel, leidsel, (wsch. een vervorming van LEIS, onder invloed van 'leiden'.)

leeter
samentrekking
ligt het er
- Cees Robben -
Van d’n aandere kaant leeter mar te ligge (19870619)
 

zie: lèèpere
werkwoord, zwak

treuzelen, rekken, vertragen

- lèètere - lèèterde - gelèèterd

- van Frans: 'lait'?

- WNT - VERLATEREN (II) - verschuiven (naar een later tijdstip)

samentrekking

ligt hij

Leetie wir int gaasthèùs? Leetie naa al te bèd?

3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'ligge', met vocaalrekking en samengesmolten enclitisch pronomen

werkwoord, zwak

leven

- Informant Toine Raaijmakers - Ik weet nie mir òf ik van vurren òf van aachteren lèèf - Ik weet niet meer hoe ik het heb van de drukte.
Cees Robben: daor kan ik nie van lèève

- Dialectenquête 1887 Willems - lèève - lèèfde - gelèèfd ; M: lèève - lêef - gelèèfd
geen vocaalkrimping
- Dialectenquête 1876 - lève en stèrreve (tusschen ee en è in); lève, gelèefd

'Geleefd' luidt iets langer dan gelifd); lêve, pêre
Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - die et langst lèèft, heej tòch alles

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 37) lèève, (hij) lèèft'; (blz. 39) geen verkorting: lèèfde

Zou imperf, 'lêef' analogie zijn bij 'blêef'?

Piet van Beers – ‘Harrie de Vet’: Ik zi nog: "Val dôod Harrie... lèèfde gij ok nog." (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 07 hil oew lèève
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LÈVEN - leven, Frans: vivre
Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lèève ww – leven

zelfstandig naamwoord

leven

al zen lèève - vast en zeker

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 39) ww lèève - lèèfde (geen vocaalkrimping)

't volk lift er leutig in tijen van vreej... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vaonelied’ , 1932) [- WTT - : Dus in 1932 toch vocaalkrimping]

‘k Vergeet 't ze lève nie... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

'et Leeven is 'nen boemeltrein: / stap-in, stap-uit, - en 't zit nie fijn! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘‘t Leeve’, 1938)

- Cees Robben -
’t Lèève is kort war. (19560707)

- Cees Robben -
Ge doet mar vort.. Des ’t lèève war.. (19580705)

Piet van Beers – ‘Aawkes op Internet’: Ze zeej: ' k Zèè blij dè ik 't lèève hèb. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - Hij is es ôot in zen lèève gebeete
- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - dieje 'mis' heej en lèèven as ene prins

Henk van Rijen - 'Val dôot.' Lèèf de gè nòg? - Wat een verrassing! Leef je nog?
- WBD -
III.4.3:65 'leven' = spint, zachte houtlaag onder de schors

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LÈVEN zelfstandig naamwoord o. - leven, Frans: vie
Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lèève zelfstandig naamwoord - leven

bijvoeglijk naamwoord.

levend

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'vijf mensen zijn levendig verbrand'

In sommige Tilbörgse kèrke stonne leevendigge kèrstalle, meej schaope en alles. Daor gingeme louwe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord - levend.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LÈVENDIG, LÈÈFDIG - levend, Frans: vivant

zelfstandig naamwoord

lever

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 22) lèèver naast leever

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - lèèver (krt. 13)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEVER zelfstandig naamwoord m en niet v. - lever, Frans: foie

zelfstandig naamwoord , plur.

Henk van Rijen - levensdagen

werkwoord, zwak

- WBD -
(Hasselt) kortwieken, leewieken

Zie - WNT - 'leewieken' = kortwieken (bij vogels)

werkwoord, sterk

lezen

- leeze - laas - geleeze

Geen vocaalkrimping: hij leest

Cees Robben: Hèdde dè geleeze?; Ik hèb vur ónzen Pietôom gin mis laote leeze;

- WBD -
leeze (II:995) - een kruis inlezen; ook: gelès erin doen, fenès erin doen, de flès erin doen, flès indoen, in de flès doen

- WBD -
(III.3.3:107) leeze = (de mis) doen, ook: opdraoge

bijvoeglijk naamwoord.

lijzig

Cees Robben: Hij was toen wèl wè lèèzeg en tijlijend
- WBD -
III.3.1:292 'lijzig praten' = traag praten
- WBD -
III.4.4:325 'lijzig' = langzaam

- WNT - LIJZIG - saai, zeurderig, traag

zelfstandig naamwoord

- WBD -
lijnzaadmeel: 'pap van lèèzendmèèl

- WBD -
leezendmeelepap - lijnzaadmeelpap
- WBD -
lènzaodpap - lijnzaadpap
Cees Robben: lèzzendmèèl - lijnzaadmeel

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de koeje frèète gèère lèènzaotkoeke

- WBD -
III.2.3:139 'lijzendpap' = lijnzaadpap; ook 'lijnzaadpap'; 'pap van lijzameel

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk lezendenolie - lijnzaadolie.

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - lijzend, lijzem - lijnzaad (Meierij)

- WNT - LIJNZAADMEEL - meel van lijnzaad (= vlaszaad)

zelfstandig naamwoord

lefdoekje

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - pochette

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

lijfje

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - ''t slaanke van d'r lèfke'

- WBD -
III.1.3:98 'lijfje' = onderhemd; ook: kamizool

- WBD -
III.1.3:100 'lijfje' = bustehouder

- WBD -
III. 1.3:100 'onderlijf je' = onderjurk

- WBD -
III.1.3:126 'lijfje' = bovenstuk van een jurk

lèg
in de uitdrukking: van de lèg af zèèn
kip die geen eieren meer kan leggen; vrouw die geen kinderen meer kan krijgen
- Cees Robben - En as ik nog is ôôt trouw.. Dan moet ze nog goed in de vèère zitte en van de leg af zèèn ôôk... (19760130)
 

zelfstandig naamwoord

- WBD - (Hasselt) het geheel der geslachtsorganen van een kip

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk - baarmoeder van een kip.

werkwoord, sterk

leggen

- Cees Robben: ze (de aajer) han eigelek mèèrege pas geleej meuge wòrre;

- Ik heb deez' passage wè meer uitgelee omdè ge, as ge 't ziet, zelf zult zeggen, dèt't schonste en aondoenlijkste deel uit de revue is. Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.

- Cees Robben: ik hèb ene pulling óp et voetènd geleej;

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  lègge - lee/lègde - geleed/ geleej ; (66) imperat.: lègt/lèg

- Dialectenquête 1887 Willems - lègge - li(n) - geleej

— tegenwoordige tijd: ik leg, hij leej, gij lègt

— verleden tijd: ik li(n), wij leeë, gij li(n)t

lègger

zelfstandig naamwoord

legger

- 2019 – gezegde in combinatie met ‘hèffer’: De hèffer èn de lègger: de regelaar/organisator (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980.

►Voor de volledige lijst Klik hier

werkwoord, zwak

- WBD - besturen (het paard leiden terwijl het de kar trekt), ook 'voermanne' genoemd

- WBD - 'in de lòsse strènge lije; laaje; (een paard) losgetuigd leiden

- WBD - inlije (II:1050) - inleiden van een nieuwe draad; ook: inlègge, inlaoje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

leitje (dakbedekking)
- WBD - (III.2.1:60) leike - leitje

bijvoeglijk naamwoord.

lek

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zó lèk as en zeef nèffe de gaote (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - ironisch voor 'lek' - hij ha ne lèkke tuut - hij had een lekke band

voegwoord

gelijk, zoals

gelèèk'

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'jouw twee ugskes zen lèk blumkes'

...dè blinkt net lek zilver! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; Nieuwe Tilburgsche Courant 18-11-1939)

- Cees Robben - Lek ’n prentje... (19601118)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - toen ie daor zo gèèl laag, leek ie lèk en leek

lèkasböllie
samentrekking
net als bij jullie
- Cees Robben - Kwossebons lekasböllie drötzagge... (19540605)
 

werkwoord

1 - likken (sterk)

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de schipper lèkte zen lippen aaf. 'De schipper lèkte zen lippen aaf.' (blz. 94)

Naarus - Wij lekken tegesworrig bekaant ammel smiddags ons bord aaf. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Cees Robben - D’n ijsco lokt klèènen... Die toe-per-toe lekken... (19580524)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 11 05 - "Juffrouw ik mot op deezen brief / Unne poszegel plèkke, / Mar ik heb zònne dreuge mond / Wilde gij nie is lèkke?"

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - de kaoter zen kónt gelèkt hèbbe ('50) nadorst hebben, na overmatig alcoholgebruik

- Ik koos veur enne kanéélstok, van enne zuursteel kréégde zon schraol tong, trouwes die waar ôk lang nie zô lekker. Al lekkend gingen we wir op hèùs aon. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Meej oewe vinger deur de rôomboter en dan deur den hagelslag haole, detter veul aon blééf hangen en dan aflekke. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

2. lekken (zwak)

lèkke, likte, gelikt

- Gieleke (wsch. pseudoniem van Michel van de Ven) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980 - Dan zit ie frèèd op de tribune/ Z'n lekkend nuske af te buunen.

- - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 08 14 - De règen viel mee stròòmen neer / Ik drupte en ik likte...

Stickers, ontworpen door Sander Neijnens en Ivo van Leeuwen in het kader van hun lettertype TilburgsAns (2016) om 'lekker' op de vuilcontainer te 'plèkke'.

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

lekker

iets wat goed smaakt

iets wat aangenaam is

gezegde: Et hoeft nie op, al ist lèkker

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LEKKER, in ''t is wè lèkkers' - het is niet zo moeilijk als je suggereert.

Snoepkraam bij de Hasseltse kapel van Van den Dries, met de slogan 'efkes wè lekkers' (mei 2017).

lèkkers

zelfstandig naamwoord, onzijdig

iets wat goed smaakt

Slogan: 'Efkes wè lekkers' bij een snoepkraam bij de Hasseltsr kapel, mei 2017.

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek - snoeptand, tand die houdt van iets lekkers; dure lekkernij

- WNT - LEKKERTAND 1) tand die op lekker eten gesteld en kieskeurig is; 2) iemand die een lekkeren tand heeft, een smulpaap, lekkerbek
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - APPELTAND: Ge zult uwen appeltand meugen uittrekken - (schertsend) om te beduiden dat de appelen op zijn.

lèkkes

Voegwoord

Alleen aangetroffen in ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Gij gao lekkes aovend nie bizzen veur de eerste baauw. ‘Lekkes wordt daar niet verklaard; wel: ‘“Bizzen veur de eerste baauw” d. i. op de eerste vermaning heen gaan. Bizzen, biezen, bijzen is alleen nog gewestelijk en beteekent snuiven, brieschen en ’t gevolgelijke rondhollen. Baauwen zijn groote vliegen.’

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - lekkes aovend (lees lekkes t' aovend) = van avond, deze avond.

- WTT - 2017 - ‘Lek’ lijkt een verkorting van ‘gelijk’, ‘ongeacht welke’.

Afbeelding uit het 'Tilburgs Leesplèngske' dat in 1997 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven. De illustraties zijn gemaakt door Jan van de Wiel.

zelfstandig naamwoord

- Informant Ad Vinken; bep. snoepgoed, in steelvorm, dat al likkende wordt geconsumeerd
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - zuurstok, kermistraktatie

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Van ons oopoe krêege we meej de kèrmes en dubbeltje vur ene leksteel (180707). –... voor een zuurstok.

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Zonder lèksteel hamme gin kèrmes gehad. (240310)

Schilders - Mar ik vonnet wèèd zat lôope vur ene lèkstòk òf ene schar. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

- WTT - 2012 - Op het 'Tilburgs leesplèngske' komt voor: lèkstêel; het naglijderteken (^) is terecht. Het gaat om een zachtlange ee.

N.B. Geen naglijder; de 'ee' is zachtlang; volgens - WNT - meervoud: stelen

- Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

Prentbriefkaart ter promotie van de 'Jaozeetie' (zie dat lemma). Afbeelding: facebook.com/dejaozeetie, 2019.

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - stroopsoldaatje

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lèktuutje zelfstandig naamwoord - stroopsoldaatje

werkwoord; alleen de infinitief wordt gebruikt:

hulpeloos liggen, + te

ligge te lèllepôote - op apegapen liggen, naar adem snakken
- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Hij is zo muug: hij leej gewoon te lèllepôote - hij is uitgeteld (151006)

- Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LELLEBEENEN - lillebeenen (overal in Brab. en - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - )

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lèllepòòte ww - stuiptrekken

persoonsvorm

lijmde

verleden tijd van 'lèème', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

lampje

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'en ze hangen lempkes'

...ware grootheid moete mee 'n lempke zuuken... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 20-5-1939 – 17-6-1939)
Ik hè de [kerst]verlichting gezien; 't was crimmeneel!... "'n Laon van licht" noemen ze 't. Mar dan toch 'n laon mee kaol plakken erin, want er hangen nie overal lempkes. Ik docht irst, dè ze 'r nie genog bij mekare hôn kunnen vènen - er hangen er wè - mar laoter zè'k te weten gekomen dè't-er meer aachter zit. De winkeliers, bij wie gin lempkes vur d'r huis hangen, hebben straf. Gin lempkes hebben beteekent naa in de Heuvelstraot ongeveer 't zelfde as op school in den hoek staon. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929)

- Cees Robben - de lempkes langs de Lieve Vrouw (19600715)

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…was er zonne man, zon man van et gaslicht òngestèld meej zonne lange stòk meej zon lèmpke veur derin, petrollie, hè, en knoetje in meej bronnollie èn dan gingie saoves dieje lantèère veur in dè gòtje steeke, de lantèèren ònmaoke.” Klik hier om dit bestand te beluisteren

Den kerststal mee zôn lempke d’rin/ had ons pa ôot èùtgezaogd./ Èùt triplexplaot, ge wit dè wel./ En dè waar hêel geslaogd. (Jos Naaijkens; ‘Et Kèrstklêed’; CuBra, ca 2005)

Cees Robben: 'de lèmpkes langs de Lieve Vrouw'

Henk van Rijen - kèk tòch es wènne strêûp lèmkes èn vlègskes!

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lèmkes kèèke (de klèènmanne saoves meej de kèrmes)

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - De klèènmanne meugen êenen aovend meej nòr de kèrmes lèmkes kèèke. (200509)

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  lamke (blz. 28)

zelfstandig naamwoord

- WBD -
III.2.1:271 'lemmert' = lampenpit

lèndenbôom

zelfstandig naamwoord

de Lindeboom (op de Heuvel te Tilburg) (Tilia) (wsch. 8 eeuwen oud) [al vele jaren geleden gekapt]

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - de lèndebôom

- Cees Robben - De blaoikes van den lendenbôôm... die hebben veul geheurd... (19540522)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 71 04 15 - Onder d'n lèndenbòòm…

- Irst hamme den aawe lèndenbôom. Dè waar ôot ene grôote, schôonen bôom, ak de teekeningen èn footoos maag geleuve. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

- Op Den Heuvel is deeze week ene nuuwe lèndenbôom geplaant. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  lèndenbôom - linde

- WBD - III.4.3:140 lèndenbôom - linde (Tilia), ook genoemd: lènde

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk lendenboom d.i. lijndenboom - lindeboom

- WNT - LINDEBOOM zelfstandig naamwoord mannelijk Mnl. lindeboom; uit LINDE en BOOM. Daarnaast LINDENBOOM waarin 'linden' soms als bijvoeglijk naamwoord zal bedoeld zijn.

zelfstandig naamwoord

- WBD -
(Hasselt) rugriem (riem over de paarderug, die aan beide zijden de strengen draagt)

zelfstandig naamwoord

lengte

uitdrukking De lèngte krèège - de gelegenheid krijgen

zelfstandig naamwoord /bijvoeglijk naamwoord.

linnen

- WBD -
II.4. p. 868 –

puur linnen (lijnen): puur linne, K 183 (= Tilburg) ;

puur lénne, K 183 (= Tilburg) ;

zuiver linnen (lijnen): zèùver linne, K 183 (= Tilburg) ;

zèùver lénne, K 183 (= Tilburg) ;

linnenweefsel: het type (...) linne wêefsel, K 183 (= Tilburg)

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord lenden d.i. lijnden - linnen
zelfstandig naamwoord o. lennen, d.i. lijnnen - linnen

toponiem

Lijnsheike ('t)
- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - ''t Linshaaike'

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn van Tilburg aaf kwaam et tòt hier op de Lènshaajke, zak zègge…” Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Audioregistratie 1978 - …asse dan beurden, hi, dan ginge ze aatij en paor borreltjes vatte bij dingen, hi. Daor in de Koejstraot op diejen hoek, daor den dinge… bij den Engel, bij den Engel…Ik hèb onze paa vruuger heure vertèlle, dan stond hier hilt Lènshaajke… daor nèffe de Kraon hadde ok èrges en kefeej gelêûf ik, dan stond hiiiilt Lènshaajke vol kruiwaoges!” (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

Lènsezijstraot

toponiem

Lijnsezijstraat

- Audioregistratie 1978 - …et Linsheike, van Jaonus Tuurlings… Lènsezijstraot… waor naa die hôoge flèt stao, die hil hôoge, zèstien hôog… (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

zelfstandig naamwoord

lint

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "lent - een touw of teugel, waarmede den boer zijn paard ment"

- A.J.A.C. van Delft - Een boer rijdt "zen pèrt mee een lent en haauwt bij het uitwijken hot (rechts) of aar (links) aon". (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- WBD -
kordeel (enkele band die aan de loenje wordt vastgemaakt boven de schoft van het paard)

- WBD -
(Hasselt) lijnt (de enkele band van leer of touw die aan het paardehoofdstel is vastgemaakt)
- WBD -
(hs K 183) - touw, teugel waarmee de boer zijn paard ment.

- WBD -
krèùslènte- ploeglijn (het leidsel van het paard dat gebruikt wordt bij het ploegen)

- WBD -
'meej ènkele lènt vaore', (Hasselt) 'meej en lènt laaje' – leiden (van een paard) met een enkele lijn
- WBD -
'voermanne meej twee lijste', (Hasselts) '... meej tweej lènte' - leiden (van een paard) met een dubbele lijn
C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LENT v. - lijn waaraan het paard loopt; -t zoals bij pent, néét (nieuw), enkelt, wegt. 'Lijn' in de zin van 'streep' luidde als in ABN.
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk lent (d.i. lijnt, zoals bij Brabantius) - lijn, leidsel.
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LENT zelfstandig naamwoord o.- bij landb.: lang leizeel dat in 't bebouwen van het land gebruikt om de werkossen of peerden te geleiden.
Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lènt zelfstandig naamwoord - leidsel, lint

- WBD - III.1.3:133 'linten' = lange linten van een schort; ook; 'binders'

- WBD - III.1.3:133 'gatlinten' = korte linten van een schort; ook 'bindels' of 'gatbanden'

zelfstandig naamwoord

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

lapje

verkleinde vorm van 'lap', met umlaut

- Cees Robben - men lepke grond (19830401)
- Ons moeder heej vruuger hil de femilie vurzien van ‘nne kèrstman. Ze mòkte die van vilte lèpkes. D’r zaate vèkskes in om de kèrstkaorte in te stoppe. (Jos Naaijkens; ‘De kèrstman die mar nie vol kwaam’; CuBra, ca 2005)

Der waar niks te krèège, gin lèpke ketoen veur un jurkske, ginne lap stof veur un ordenteluk jaske. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Ik heb van aaw lepkes en houtwol nog pupkes gemokt. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - óp zêûme nao èn en klèèn lèpke (HM'70) - bijna klaar
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "Jan Lepkus - de arlekijn bij de oude gilden"

- WBD - III.3.1:307 'lapje (lepke)' = snipper (strook papier of stof)

- WBD - III.1.3:18 'lapje' = vod

lèppe

werkwoord, zwak

drinken, vooral van thee door vrouwen onder elkaar
- Cees Robben - Lept toch nie zôô, zuipschuit... (19731005)
- Cees Robben - En dan gaon we bij oma’s thee-leppen... (19640228)
 

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - iemand die de hele dag door koffie of thee drinkt

zelfstandig naamwoord

- WBD - moederloos veulen, ook 'lèpvulle' genoemd

- WNT - LEPLAM - een lam dat men met vreemd zog opvoedt, oplept, zegt men in Gelderland.

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

leertje, stukje leer

- Cees Robben - ’n lerke in de kraon [tegen het lekken] (19680816)

Henk van Rijen - er lèrke leej en laojke lêeger - het leertje ligt een laatje lager

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

laarsje

verkleinde vorm van 'lèèrs', met vocaalkrimping

- Dialectenquête 1876 - lerske

- WBD - III.1.3:221 'laarsje' = halfhoge damesschoen met knopen opzij

ook: 'knooplaarsje'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- Van Dale - lestje - het laatste tikje (bij een kinderspel)
- - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "lesje spelen (krijgertje)"

- A.J.A.C. van Delft - Hoe heerlijk onschuldig staat daar tegenover het "lesje doen" of "gevangetje". Een vlot elkaar na loopen en als men elkaar bereikt had een tikje geven, waardoor de "getikte" het contraspelletje ging vertoonen. Wie het "lest" tikte, was ditmaal ook het best af. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)

zelfstandig naamwoord

lijst

- WBD - ötmeutelende lèst, ötgemeutelde lèst (II:1051) - uitmeutelende/uitgemeutelde lijst (v. een geweven stof); ook slèèchte kaant genoemd
- WBD - lèst (II:911) - zelfkant; ook: zèlfkaant of kaant genoemd
- WBD - (II:2797) 'lést' - bovenbouw van een karbak

bijwoord

op de laatste plaats; van tijd: onlangs

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 35) lòtst, lèst, list (van 'laot' met vocaalreductie)

- Dialectenquête 1876 - hij is den leste

- List waarde gij de lèste, - Laatst was jij de laatste.

- Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose.../ ’t Is de leste van den tôôm.../ En asse lee.... dan staose... (19550312)

Uitdrukking

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - óp et lèst lôope - de bevalling voelen naderen

- 2020 - Wanneer er gesproken wordt over een vervelend kwaaltje: - dè ha onze paa op zen lèst ôok! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - - lèst bijvoeglijk naamwoord - laatst; de lèste Mis
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEST bw. - laatst, Frans: dernier; bw. onlangs

werkwoord, zwak

- WBD - (III.3.2:52) lèste, ook lèsje speule = krijgertje; ook gevangertje

zelfstandig naamwoord

lijster (Turdus)

Turdus viscivorus - grote lijster; afbeelding uit Naumann

Luister naar het geluid van de grote lijster (turdus viscivorus)

Luister naar het geluid van de zanglijster (turdus philomelus)

- WBD - III.4.1:85 'lijster', 'todlijster', ' schijtlijster' , balklijster' - grote lijster (Turdus viscivorus)
- WBD - III.4.1:88 'dubbellijster', ' kramlijster ' = kramsvogel, ook genoemd: vlierscheut; 81 'lijster' = merel; 85 -balklijster' = grote lijster 85 'schijtlijster','todlijster' = grote lijster

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

latje

- WBD - rietlatjes, rietlètjes (II:982) - rietlatjes (v.d. rietkam)
- WBD - lètjes, krôonlètjes (II:1032) - kroonlatjes; ook: kroonspèèle

zelfstandig naamwoord

leugenaar

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 'leugenaer'

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - tis ene leugenèèr dieter wè afdoe ('76) - gezegd als men vindt dat iemand overdrijft, of bij twijfel aan de echtheid van zijn verhaal.

Henk van Rijen - leugebist, liegebist

- Karel de Beer; Tilburgse bijnamen (2000) - Hein de leugenèèr = Hein de Groot (41)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEUGENÈÈR zelfstandig naamwoord mannelijk - leugenaar (zoowel van vrouwen als van mannen)

zelfstandig naamwoord

luik

werkwoord, zwak

leunen

zelfstandig naamwoord

vogelkooitje van klein formaat, dienend om een gevangen vogeltje stiekem te vervoeren (bijvoorbeeld onder de jas)

- WNT - LOOPER (II) 21) - In Z.-Nederl. bij vogelvangers. Lange kooi die aan een draagstok, en waar de lokvogels in zitten, of waar men de levende vogels in zet die men vangt.

zelfstandig naamwoord

lopens

- WBD - een half hond (oppervlaktemaat)

- Verhoeff: morgen (0,99 ha) = 6 lopens/hond (van 0,165 ha)
roede (à 33,06 m2). Zie ald.

- Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'leùpes' zelfstandig naamwoord - lopens (oppervlaktemaat)

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - leupese, lopsel, loopsaat - bep. landmaat (Meierij, - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899))

zelfstandig naamwoord

zware bewolking

- Wè ist tòch en lèùplócht: der kómt rèège. - Wat is er toch een zware bewolking: er komt regen.

- WBD - III.4.4:14 'luiplucht' = lucht die onweer voorspelt

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Ziede die lèùplocht, et zal naa gaa gòn rèègene - Zie je die donkere wolken, het zal nu vlug gaan regenen (270408)

- Cees Robben: 'Kek is wèn luiplocht; jè, 'thaauwt er om det rèègent'... (130985)

- Cees Robben: 'Sjonge,sjonge.. drie daoge luiplocht.. en de spurrie is wir naor de kloôte' (151071)

- WNT - LUIPEN - van dezelfde basis lû- als loeren en luimen; verwantschap met gluipen en misschien met sluipen is niet onaannemelijk. Met valschheid en baatzuchtige en boosaardige bedoelingen kijken, loeren, gluipen.

zelfstandig naamwoord

luiper, gluiper(d)

zelfstandig naamwoord

luis

- 2020 - Biologieles: - en vlôoj is en zèùver bisje…et heej gin lèùs! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: klik hier

als metafoor voor armoede

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'die hadden gin lùis'

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - - 'lùis' zelfstandig naamwoord - zò èrm as ’n lùis

- Pierre van Beek – Om iemands welstand uit te drukken houdt men er in Tilburg ook een paar kernachtige uitdrukkingen op na. Zo zegt men van iemand bijv. dat "hij geen luis heej om dood te trappen", wat betekent, dat hij heel arm is. "Geen luis in de mars hebben" betekent hetzelfde en wanneer iemand "zô hard is as 'nen spijker op z'nen kop" dan is het met zijn materiële welstand al even erg gesteld. (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950)

- èn hij heej ok nòg es gin lèùs om dôod te nèèpe ok nie. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

andere metaforen

- Pierre van Beek - Hij voelde zich in die functie zeer op z'n gemak "als 'n luis op 'n zeer hoofd." (Nieuwe Tilburgsche Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

- Cees Robben - Vruuger zaate in de luis... En naaw vort in de neeten (19721208) [De prent gaat over de kosten van het sinterklaasfeest; na de tekst van Robben is een gedrukte ‘Voetnoot’ toegevoegd: ‘Luis moet men verstaan als kinderen. Neeten staan hier voor kleinkinderen.]

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - hij liegt dètter de lèùzen óp zene kòp van barste (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek '71)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - irst vangen èn dan knippe (Daamen, Handschrift 1916)-de huid niet verkopen, voordat.. (Men kan luizen pas doden nadat ze gevangen zijn)
- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zó vêeg as en lèùs óp ene kam (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek '73) - in doodsgevaar (variant: as en vèèreke óp enen bak: een mestvarken)

zelfstandig naamwoord

plezier, koffie

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - en tas leut - een kop koffie

- WBD -
III.1.4:188 'leut' = vermaak; 191 'leut' = vreugde ;'leutig' - vrolijk

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - leut (= pleizier) (krt.99)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

- Cees Robben -
Ik lèèfde louter vur de leut.. (19600415)

- Cees Robben -
Luste ôôk ’n bekske leut... koffie lut... (19870213)
Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - leujt zelfstandig naamwoord , plezier, koffie

Str. leut (2:54)

- WNT - LEUT (II). In min of meer platte taal in Holland een naam voor koffie in 't alg.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - drinken; kòffie leute

werkwoord, zwak

leutere - leuterde - geleuterd

1. plassen, wateren (inz. in de broek)

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "hedde nie in oe broek geleutert (p....)?"

- WBD - III.4.2:38 leutere - ook: 'zeiken', 'pissen', 'plassen'

- WBD - III.1.1. lemma urineren - Tilburg

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LEUTEREN onov.ww 3) langzaam een plas doen, speciaal: in zijn broek pissen.
2. praten, en wel onsamenhangend of onzin verkopend; tijdens carnaval: tonpraten, sauwelen, in wedstrijdverband (òpperleuterèèr worden)

- Cees Robben - Ik leuter m’n lieke (19570713)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 12 15 - 'n Zaoterdag gaon ze vur 't Karneval / Aon 't leutere en aon 't blère / Alles op z'n Tilburgs, zó plat as mar kan / Kèk, zóiets dè heur ik naa gère.

- Èn nòr et leutere löstere, dè doe’k ok gèère. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
- Witte gullie dètter in Tilbörg ene Tonpraotakkedeemie is? Wòr ge kunt leere leutere? (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LEUTEREN onov.ww 2) onverstandig en onsamenhangend praten in een laag tempo;

3. Andere betekenissen

- WBD - III.4.4:248 'leuteren' = rammelen

- WBD - III.4.4:317 'leuteren' = loszitten; ook 'uitleuteren'

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LEUTEREN onov.ww 1) loszitten, door slijtage losraken, vooral in verbinding met 'uit-', bijvoorbeeld van een slot;

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zwak werkwoord intransitief luiteren -leuteren - 1) het onvaste uitlopen
van draaiende tollen; 2) urineren.

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lijzig prater, tonprater

- WBD - III.1.4:161 'leuteraar' leegloper

- WNT - LEUTEREN – 2) onvast, onzeker zijn, verslappen; 3) aarzelen, weifelen; 4) talmen, treuzelen; 5) haperen; enz.
LEUTERAAR - treuzelaar

zelfstandig naamwoord

leeuw

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  verkleinde vorm leuwke

- Dialectenquête 1876 - leuw

- Cees Robben - Meej den leuw in ’t blazoen (19580308)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 04 15 - En leuwen in d'r kooien / Daor waren ze net stukken vlèès / Bij aon 't binnengooien. / "Pa - zee de klène - wörom wordt / Dè vlèès hier zò gegeven? / Gij zelf serveer 't aaltij fèn / Soms staotig overdreven.” / "lk zet 't eten netjes neer, / De oppaassers die gooien / Mar daor is 'n goei reeje veur: / 'ne Leuw die gift gin fooien."

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord mannelijk - leeuw.

zelfstandig naamwoord

leeuwerik

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEEUWERK zelfstandig naamwoord mannelijk - leeuwerik, Frans: alouette
- WNT - LEEUWERIK, leeuwrik, leeuwerk(e)

► Dossier Leeuwerik - Brabantse namen, dialectkaarten, afbeeldingen - citaten

- Zoo tob ik, gekooide kenaorriepiet,
swijls de leuwerik de locht in schiet... (Piet Heerkens, ‘De knaorrie’. In: De knaorrie, 1949)
- Pas wakker worren as ge de leuwerik heurt tuureluure terwijl ie hoog in de lucht z'n rondjes draait… (Tontje: ‘Op m’n eend’je’ – in: Goirle, 1974)
- In de hagen botte 't jonge leven... een dalende leeuwerik spiraalde tierelierend naar beneden, en een verborgen merel zong met overmoedige levenslust... (Cees Robben, ‘Maria, dè been van Anna’s moete geneze’; in: Robben en rooms, 1981)
- Den daauw laag as purpere pèrels
te fonkele over de waai;
in ut hout sloege vinke en mèrels
en de leeuwerik schoot ut de haai. (Jodocus (Jacques Stroucken), ‘Daauw-trappe’. In: Toemet-hooi, 1993)
- ‘Ziede dieje leeuwerik, hôog vliege die jé, heej daor springt enen haos weg, zaagde gullie dè knèèn in zen hol schieten?’ (Lodewijk van den Bredevoort (Jo van Tilborg): Kosset den brèùne eigelek wel trèkke? Jeugdherinneringen van een gewone volksjongen, deel 2, 2007)
- WBD - III.4.1:164 'leeuwerik', ook: 'tureluut, 'tuutuut' of 'strontpikker'

li

persoonsvorm van lègge

legde

verleden tijd van lègge; hiernaast ook: 'lègde'

bijwoord

lichtelijk, allicht, enigszins

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - lichelijk, bw. lichtelijk, wat naar alle waarschijnlijkheid zal gebeuren of wat op grond van ervaring te verwachten is: 't is lichelijk wè - er gebeurt altijd wel iets.

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijwoord lichtelijk - 1) gauw, spoedig, gemakkelijk; 2) (hoogst-)waarschijnlijk, vermoedelijk.

zelfstandig naamwoord

licht

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lichtèndonkere - schemering (< tussen licht en donker)

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - licht(e) zelfstandig naamwoord licht(en); Ge staot in de licht!

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

licht, niet donker

èùt licht - klaarlicht, volop licht
- WBD - III.1.4:354 'licht' = gemakkelijk
- WBD - III.4.4:29 'licht' = zeer warm (van het weer), ook heet
- WBD - III.4.4:235 'licht' = helder

licht-onneuzel-wicht
zelfstandig naamwoord
vrouw van lichte zeden
- Cees Robben - ’t waerelds licht-onneuzel-wicht (19610317)
 

bijwoord

Pierre van Beek - allicht, waarschijnlijk

Pierre van Beek - As alleman et doe, zal ik et lichtvèèrdeg ók doen.

Henk van Rijen - 'lichvèèrdeg' - lichtvaardig, allicht, gemakkelijk

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LIGTVAARDIG voor 'ligtelijk'. B.v. Ik kan het ligtvaardig toestaan, dewijl het Mij niets kost. - Ik wil het ligtvaardig gelooven, d.i. gaarne, ligtelijk gelooven.
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijwoord - lichtvaardig

lichtwörm

zelfstandig naamwoord

lichtworm

- WBD - III 4,2:172 lemma Glimworm - De glimworm (Lampyris noctiluca) is een in onze streken zeldzaam voorkomend en tot de verbeelding sprekend insect dat op vroege zomeravonden licht geeft. Het mannetje heeft lichtbruine dekschilden en vliegt, vaak in grote aantallen, op warme juliavonden onder de bomen; het wijfje is ongevleugeld, lijkt op een larve en kruipt over de grond. Beide hebben aan het achterlijf een gecompliceerd fel geel lichtgevend orgaan. Ze worden 12 mm.
glimpworm – Middennoordbrabant
lichtworm – frequent in Tilburg
dwaallicht – Tilburg
pierworm – Tilburg
pier – Tilburg
 

zelfstandig naamwoord

lid, meervoud: leeje

- WBD - et ónder de leeje hèbbe - (van een koe) aanstalten maken om te gaan kalven

- WBD - III.1.1:145 -lid', 'lidmaat' = lidmaat

- WBD - III.1.1:159 'voorste lid' = vingerkootje

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - l:t, zelfstandig naamwoord o., lid; mv. 'lei', Brabantius 'leei'. (zie ook: 'leeje')

liebertèèt

zelfstandig naamwoord

vrijheid – uit het Franse liberté

- Interview met de heer De Kok (1978) – Èn toen zeetie (Jaon van Aorendonk) van: “Bartje”, zeej, “Wörrom zèède gij bij den bond?” Ik zèg “Vur men èège liebertèèt…

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

werkwoord, sterk

liegen

liege - loog - gelooge

- Informant Toine Raaijmakers - Als men zich niet meer herinnert wat men wilde zeggen: 'Dan zalt wèl gelooge zèèn'

Pierre van Beek - "Hij liegt as 'nen houtraper" zegt men van iemand, die er "ongegeneerd" op los liegt. Dus "liegt dat-ie zwart zie", zoals Lowie van Dorrus Misters zei. Waarom het nu juist de houtrapers waren, die om hun liegen berucht schenen, is ons niet duidelijk. Wél weten we, dat het houtrapen of houtsprokkelen door de arme bevolking in Tilburg vroeger méér beoefend werd dan thans.. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)

- Gezegde: Henk van Rijen - liegen in kómmissie - buiten eigen verantwoordelijkheid: Ast nie waor is, dan lieg ik in kómmissie.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - hij liegt dètter de lèùzen óp zene kòp van barste (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - hij liegt dat ier barst

- Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - liege ww - liegen

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - liegbeest, leugenaar

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - liegbist, leujgebist zelfstandig naamwoord - leugenaar

- WNT - LIEGBEEST - leugenaar

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

liedje

verkleinde vorm van 'lied'; samentrekking van 'liedeke'?

...allemaol bekende aaw melodieën en kerkliekes... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 5; Nieuwe Tilburgsche Courant 29-10-1938)

- Cees Robben - En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612)
- Cees Robben - ’n Lieke zonder end... (19600715)
- Cees Robben - Ik leuter m’n lieke (19570713)
- Cees Robben - Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts klabak.. (19560630)
- Cees Robben - Ze zingen ’n lieke.. (19590110)

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'de taol waorin liekes zat zitten'; 'heur ons lieken es aon'
- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - zen lieke was kòrt mar goed

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  'zen lieke was kòrt, mar goed' (zin 90, blz. 99)

- De meense wille daor tòch nòg aatij gèère en schôon lieke bij heure. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2006)

òf ik vur heur en lieke wilde zinge... (Henriëtte Vunderink, Bewaarschool, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LIÊKE(N) zelfstandig naamwoord o. -lied, liedje, Frans: chanson

zelfstandig naamwoord

liedjesboek

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LIEKESBOEK (met korte oe) zelfstandig naamwoord m., niet o. - liederboek

zelfstandig naamwoord

liedjesmaker, componist?

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 'liekesmaoker'

lienekenolie
zelfstandig naamwoord
linoleum
- Zaand wil haost niemand meer. De meensen worren vort zoo
grotsch dè z'oe nog nie meer zien staon mee oe zaand. Er Is geen huisken zoo klein of daor lee vort van dè lienekenolie (linoleum)
in. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook.
 

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'linie'

- WBD -
III.3.1:314 'linieke' = grens

zelfstandig naamwoord

lis

Witt. 'lieze'

- WBD -
III.1.1:171 'lies' = knieholte

- WNT - VIII:2493: LISCH, in Z-Ned. ook les(ch) - ben. voor een hier te lande in het wild aan waterkanten en in moerassen veel voorkomende plant van het geslacht Iris, in het bijz. Gele Lisch, Iris Pseudacorus.

lietenie

zelfstandig naamwoord

litanie, klaagzang

- 'De Hasseltse Litanie'; vroeger een bekend volksliedje in Tilburg; het begint met:

Tirres van Besouw zat in de hei, Viva brokken lorum
Daar maakte hij alle meskes blij. Viva brokken lorum

Voor de volledige tekst en verklaring KLIK HIER

► littenie

bijvoeglijk naamwoord.

een liter inhoudende

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

lieveheersbeestje

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "lievenheeretietjes - lieveheerebeestjes (Coccinellae)"
Blinkend lieven-

heeretientje,

glaanzend knöpke,

rood gelakt,

zwart getikkeld

keverkiendje,

och, wè bende gij

fraai gefrakt! (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Lievenheeretientje’, 1949)

- WBD -
III.4.9:170 'lieveheertietje', 'lieveheretietje', 'lieveheerhenneke', 'lieveherehenneke', 'lieveheerbeestje', 'lieveherebeesje'

Koenen I (1872) maakt bij onze-lieven-heers-beestje de volgende opmerking: Men hoort ook onze-lieven-heere-beestje. Dit komt daar vandaan dat in de streken, waar deze en soortgelijke koppelingen gehoord worden, de h niet wordt uitgesproken. Maar al wierd zij er gehoord, de n van lieven dient behouden te blijven om der welluidendheid wille.

Piet Heerkens svd - uit: DE KNAORRIE (1949) Blinkend lieven-
heeretientje, /glaanzend knöpke, /rood gelakt, /zwart getikkeld/ keverkiendje, / och, wè bende gij /fraai gefrakt!

Dossier lieveheersbeestje

zelfstandig naamwoord

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "mar wè kreeg ie op z'n lieverij (scherpe terechtwijzing)"

- WNT - LIVREI - Kleedij waardoor zich een bepaalde categorie van personen onderscheidt.

bijwoord

lieverlede (alleen met 'van')
Cees Robben: van lieverleej begós et zôo te lôope

- WNT - VAN LIEVERLEDE - geleidelijk, gaandeweg, kalm, zonder overhaasting; langzamerhand, allengs, beetje voor beetje

Dianthus barbatus

zelfstandig naamwoord, verkleind, meervoud

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - duizendschoon (Dianthus barbatus)

►snòffel

- WBD -
(III.2.1:425) lievermènnekes = duizendschoon, ook genoemd: snoffel of boeresnoffel

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lievermènnekes zelfstandig naamwoord - duizendschoon
Bosch lievermènnekes - duizendschoon
Heuk Lievermannetjes (Br. O.) duizendschoon

werkwoord, sterk

liggen; ziek of bedlegerig zijn

— ligge - laag - geleege

in tegenwoordige tijd vocaalrekking: hij leej

Onzen oopaa leej al virtien daog. - Opa is al veertien dagen ziek.
Cees Robben: Waor wilde ligge? Lòt den hòf tòch ligge, Jan;
- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ónder diejen èèk ligge veul èèkels

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - ge hèt venaacht zeeker nie drêûg geleege (Daamen, Handschrift 1916) - gezegd tegen iemand die opvallend vroeg uit de veren is.
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - niks laote ligge as meulestëene èn gloejend èèzer

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - ligge ww - liggen; wordt dikwijls gebruikt in een andere betekenis.

zelfstandig naamwoord

- WBD -
(in de Hasselt) putzwengel (balk of paal die balancerend aangebracht is in de gaffel van de putgalg)
- WBD -
(Hasselt) - legger, (bep. gewrichtsziekte bij paarden), ook genoemd 'legger', 'gal' of 'klappees'

lighalle

zelfstandig naamwoord meerv.

sanatorium

- A.J.A.C. van Delft - "Zô'n vuil stinkende sigret, waor ze 'n briefke veur de lighallen bij moesse geve as ze verkocht wierre" wordt met graagte opgepaft ten nadeele der gezondheid. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - leegte

werkwoord, sterk

lijden

- A.J.A.C. van Delft - "'n Eerlijk hart moet wè lijden, zee Poeper de Lepper" klinkt het bij verongelijkt worden. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Cees Robben: zen maog stao nòr et hóngerlije;
Henk van Rijen - 'Dè maa-k lèèje' - Dat hoop ik.

- WBD -
III.3.1:230 'lijden', '(gaarne) mogen, goed kunnen zetten, staan op' = iemand graag mogen
lije - leej - geleeje
- WBD -
III.1.4:250 'lijden' = treuren; 261 'lijden' = idem
- WBD -
III.4.4:97 'lijden' = dragen (van ijs)

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - st. ww. tr. en intr. - lijden
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LIJ(D)E(N) - ww, onoverg.

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lije ww - houden, lijden: 't èès lijdt; dè lij ik nie van jou

zelfstandig naamwoord

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - de spoorlijn die Tilburg doormidden deelt

likkisaon
samentrekking
leg ik eens aan; aanleggen in een cafeetje.
- Cees Robben -
En onderweege likkisaon... (19550716)
 

- Cees Robben - Prent van de week 20-04-1973

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

lelijk, erg, danig

Ze han em lillek te pakke. - Ze hadden hem danig te pakken.
- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - innen lilleke wènd
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'en lilleke woorden gezeej'

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs
- (Hondenshow)“Hij is nie lillik in z’n sôôrt, maar ’t sôôrt is lillik.” (ook opgestuurd: 16-1-1975) (15-06-1963)
lillek
- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs
- Meetoere bende ûnne lillikû drèver, dreiner! (feb. 1962)
lillek

- Cees Robben -
D’n onrust is ’n lilluk ding (19651231) 

- Cees Robben -
Lillukke drèèn-ôôr diege-me-daor-staot... (19670603)

- Cees Robben -
Van unne kreugel worde nog is lilluk ôôk... Daor krèède grôôte neusgaoter van en lang èèreme... (19730330)

- Cees Robben -
Ik vèènet nie lilluk (19860516)

- Cees Robben -
Hoe meer dettie uit doe hoe lillukker dettie wordt... (19781222)
- Gezegde: Pierre van Beek - As lillek zeer di, wè zóde gij dan en pènt hèbbe. (Tilburgse Taaklplastiek 124)
Henk van Rijen - "gehòt is lillek" - wat je had, daar heb je niets meer aan
Henk van Rijen - naaw, kzèè er lillek meej afgespannen -... er erg mee ontriefd
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lillek in de luier, schoon in de sluier (ook - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - (180407)

LILLIK (2e lettergr. toonloos)- leelijk; in de Kemp. LELLIK

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lillek bw - lelijk, erg

Bosch lillek - lelijk, brutaal, erg (flink)

zelfstandig naamwoord

iemand met een slecht karakter

- Cees Robben -
Ik zeg: nèè lillukkerd... (19650402)

- echter ook wel gebruikt om sympathie uit te drukken:

- Cees Robben -
En witte wè den lillukkerd toen zeej... (19671110)

- WBD -
onelegant paard, ook (in de Hasselt 'loeves' genoemd)

Henk van Rijen - plaaggeest, lelijkaard

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LEELIJKAARD zelfstandig naamwoord w-m- leelijke mensch

- WNT - LEELIJKERD, leelijkaard - 1) akelig, naar, beroerd wezen, beroerling 3) slecht, gemeen, naar persoon, schurk, booswicht

lillekers
zelfstandig naamwoord, meervoud; het enkelvoud wordt niet gebruikt
- in een uitdrukking met ‘trèkke’; ‘lelijke gezichten’ trekken, uit angst of pijn; mogelijk het meervoud van ‘lillukkerd’ maar dit enkelvoud is in de hier bedoelde betekenis nergens gevonden
- Cees Robben -
Kek-is wen lillukkers dè bluuike trekt... (19680223)
- Cees Robben -
Daor trekte gin lillukkers [een vrouw spreekt over een ‘moderne kraamkliniek] (19681206
 

- Pierre van Beek - Hij lag te lillepoten. - te stuiptrekken. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959)

zelfstandig naamwoord

limonade

ook: 'liemenaade'

- Cees Robben -
Gift dan mar limmenade zeej...! (19661021)

werkwoord, zwak

- mogelijk uit het Franse illuminer, feestelijk verlichten

- het er goed van nemen; de fijne meneer spelen.

- limmeneere - limmeneerde - gelimmeneerd

Cees Robben: Ik hèb aaltij goed gelimmeneerd;

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "ze limmeneeren mar dag in dag uit (de bloemetjes buiten zetten)"

1965 - Een banjermijnheer kan wel eens lopen te "limmeneren". Met dit werkwoord duiden onze mensen aan het fijne mijnheer spelen, waarbij dan soms op de achtergrond nog wel de gedachte meespeelt, dat het van andermans centen gebeurt. (Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek 23 - 02-01-1965)

1965 - Reactie op het voorgaande -

A.C. Hoogendoorn - brief aan Pierre van Beek - archief erven Pierre van Beek

2009 - Piet van Beers – ‘1^ste Lezing uit Lukas 15’: Z' n grotste beezighèd was: Schönsmarsjeere/ èn daogelang fiste èn limmeneere. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Piet van Beers – ‘Groeten uit Mallorca’: De jeugd gao dan flink limmeneere... (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Hij is zondag wir goed wiste limmeneere - heeft de bloemetjes buiten gezet

Mstr. limmenere uit illimenere uit illumineren = feestelijk verlichten

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LIMMENEREN onov.ww - uitbundig feestvieren en potverteren; verbastering van 'illumineren' - de feestverlichting ontsteken.
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zwak werkwoord intransitief (illumineren) - feestvieren en pretmaken (niet zelden door halfdronken kerels in een herberg).

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - limmeneere ww - hevig vieren, tekeer gaan
Bosch limmenere - illumineren

limput

zelfstandig naamwoord

leemput

Hij en zen bruurs gingen aaltij dikkoppen vangen meej un schepnet, in de limputten. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

persoonsvorm

leende

verleden tijd van 'lêene', met vocaalkrimping

bijvoeglijk naamwoord.

links, linker-

- Dialectenquête 1876 - rêchs en links

Linhouwers

verbastering van de achternaam Leenhouders

- 2020 - Als je het geleende niet teruggeeft: - zèède gij er êene van Linhouwers? (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: klik hier

bijvoeglijk naamwoord.

scheef; riskant

- WBD -
III.3.1:362 'link' = verdacht (onder verdenking staand, onbetrouwbaar, onguur)

- WBD -
III.1.4:27 'link' = slim

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LINK bvw - Frans: gauche. Spr. Hoe linker hoe flinker, hoe rechter hoe slechter

werkwoord, zwak

Henk van Rijen - lonken

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 27) van het cluster nks wordt de k verzwegen: lings

- WBD -
III.1.3:11 'links' = binnenstebuiten; ook: 'gereformeerd'
- WBD -
III.4.4:309 'links' = verkeerd, averechts

zelfstandig naamwoord

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 27) van het cluster nks wordt de k verzwegen: lingse

- WBD -
III.1.2:28 'linkse' = linkshandig persoon; ook 'linkspoot'

zelfstandig naamwoord

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 27) van het cluster nks wordt de k verzwegen: lingspôot

- WBD -
III.1.2:28 'linkspoot' = linkshandig persoon; ook 'linkse'

persoonsvorm

Henk van Rijen - leent

lip

zelfstandig naamwoord

lip

- 2020 - Tegen iemand met een brede mond: - der zit een vlieg op oew lip, dòr bij oew oor! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: klik hier

zelfstandig naamwoord

bepaald krentenbrood

- - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "lippert - een soort heel fijn krentenbrood, – 'ne krentenlippert"

persoonsvorm

- Dialectenquête 1887 Willems - leerde

verleden tijd van 'leere', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

Henk van Rijen - laddertje, trapje

verkleinde vorm van 'leer' (ladder)

bijvoeglijk naamwoord.

leerzaam

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 34) lirzaom (met vocaalkrimping)

lis

zelfstandig naamwoord

lelie

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs
- Hij hee ’n luchtje bij’m as fraanse lis in de zomer (20-03-1968)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lusje (om kledingstuk op te hangen)

zelfstandig naamwoord

- WBD - leest, de (beukehouten) pasvorm waaraan men de schoenen maakt in het algemeen (II:688)

- WBD - schèùflist - schuifleest, de houten leest met een los bovengedeelte, een zogenaamde schuif of kap (II:691)

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

telwoord

laatst(e)
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - ''s zondags nor de liste mis'

…net zo lang totter te liste de waore schuldigen wel vur den dag kome. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945)

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Dieje liste hàk niemir motte vatte (15-06-1963)

- Cees Robben - De kender gaon ’t list... (19540724)
- Cees Robben - D’r zaat er list ’n veugeltje/ te zingen in de zon... (19600708)
- Cees Robben - Ik heb list heure zegge (19820409)
- Cees Robben - Ik weet nie wè dè list toch was... (19850823)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 07 14 - Dan kunne me te liste / Wir virtien daoge aon ‘n stuk / Lui zèn en lekker fiste

- Gezegde: Pierre van Beek - Öt de liste mis koome - van niks weten, zich van den domme houden (Tilburgse Taaklplastiek 154)

- Dialectenquête 1876 - list - laatst

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de liste mis

- ze lópt ópt list - ze dreigt spoedig te bevallen

- Piet van Beers – ‘Volkstèlling!’: 't Was 'n rèès mee hindernisse, want Maria liep "op 't list"/ As g' al zôo wèèd op scheut zèèt, is dè hillemòl gin fist. (‘t Èlfde buukske, 2010)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - liste ketier - bijna op zwart zaad

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - nòr de miste van de liste fiste is ie meej gewist

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'List waar de gè de lèste'

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - et liste heugt et miste

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  lòtst, lèst, list

- WBD - III.3.3:119 liste mis = hoogmis

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - litanie, reeks

- WBD -
III.3.1:250 'litanie', 'ceel'

- Audioregistratie 1978 - En as dan gewoon et rôozenhuuke afgelôope was, dan wèrd de littanie gebid èn dan moeste op oew knieje, dan zaate zôo op, op oew knieje op de bank teege de muur òn te kèèke… (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

►lietanie

zelfstandig naamwoord

lijnzaad

Cees Robben: hêel oew lèzzendmèèl èn kalmoes

bijwoord

lichtelijk, een beetje

1940 - Gelijk 'n liefdevolle haand/ die deur m'n haore aait,/ zo vuul ik den aovend over et laand,/ as 't lekker lochjes waait. (Leo Heerkens, uit: ‘Zomeraovend’, in: Piet Heerkens, De Knaorrie, 1940)
Henk van Rijen - terloops, op z'n gemak

Henk van Rijen - luchtig, lichtjes; luchtigjes

Haor LOGJES - licht, bijv. m.b.t. ploegen

bijwoord

licht - luchtig - lucht
1969 - Wanneer een boer zijn akker "lochtjesweg ploegt" gaat er de ploeg maar ondiep doorheen. "Locht" heeft de betekenis van "licht" en "luchtig". In sommige streken van Brabant spreekt men trouwens wel van "locht" als men de lucht in de zin van uitspansel bedoelt. Bijv.: De locht zat vol witte wolken. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 80, 29-5-1969)
terloops
1974 - "Lochtig" krijgt soms ook een enigszins figuurlijke waarde, bijv.: Staande aan het buffet sloeg hij zo lochjesweg in een kwartier tijd zes borrels naar binnen". Het neigt dan al naar "terloops" zoals we dat aantreffen in: "Ik heb hem lochjesweg de waarheid gezegd".
1974 (ca) - lochjesweg –Als een boer zijn akker heel ondiep ploegt, dan noemt hij dat ploegen: "lochjesweg ploegen". Men bezigt het gezegde ook in de betekenis, averechts aan "niet gering". bijv.: "Hij wipte er, binnen ‘n kwartier, zo lochjesweg aacht nor binnen.” "lochjesweg" wordt ook gezegd in de betekenis van "terloops": “lk heb het hem lochjesweg zôô gezeej". (Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek)

Pierre van Beek - typoscript - archief Pierre van Beek

1. zelfstandig naamwoord

de lucht

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 21) locht naast lucht

- "Bartje oeë kneuter is los!" riep de Tuter, die 'n snuit trok of de locht nor benejen gevallen was. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-29)
- Ik weet dè beter want ik ken die lochten al jaoren. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)...as moeder zooiets veur had, dan kos heel de wereld op z'ne kop gaon staon, mee de beenen in de locht, dè moes gebeure! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; Nieuwe Tilburgsche Courant 16-9-1939)
-...er waar geen wolkske aon de locht te bespeuren... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 12-8-1939 –26-8-1939)
...en slaope kan ik toch nie zoolang et onweer in de locht zit... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1-7-1939 –29-7-1939)
- Zelfs de moeder van den burgemister, die bekaant stokdoof waar, staak d'r wipneus de locht in... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; Nieuwe Tilburgsche Courant 8-10-1938)
- Juffrouw Jaanse viel bleek op 'nen stoel en sloeg mee d'r errems in de locht... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; Nieuwe Tilburgsche Courant 17-12-1938)
-... zoodoende krègde host gin buitelocht in oewen snuffert. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Zu de locht dan noot meer breken? / Straolt dan 't zunneke noot nie meer? (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Zeeverweer’, 1941)

- De locht is zo zoft as boter, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Merel en moter’, 1938)

'et Sneuwt! 'et sneuwt! - Ik ha' 't verwocht!

Naa worren alle waaie wit,

want in de grijze locht daor zit

nog sneuw genocht!

- Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Op ’t huwelijk van Tijs Dorenbosch’, 1941)

toen et onweer wè bedaorde

en de locht wè-d-openklaorde (

- Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Inleiding’, 1949 - licht van hart en locht van voet...

- Cees Robben - De locht is grauw waor dè ge kekt... (19540724)

de lucht die men ruikt

- Cees Robben - ’t Zit in de lôcht... (19570309)

- Cees Robben - En boven deze soeppot hong (...) Mistal ’n locht van smôôr (19701016)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 07 10 - Hij brocht ’n paor sandaole mee / Zò van die lochte dingen / Van veure en van aachtere niks / Die nergens kunnen vringen.

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - De locht schoof dicht èn et viel er dòrnao meej bakken èùt (290709)

- WBD - III.4.4:23 'motlucht'? 'moklucht', 'dikke lucht', 'mistige lucht' = mistlucht
- WBD - III.4.4:21 'waterlucht' = regenvoorspellend wolkje
- WBD - III.4.4:17 'wolkenlucht' = bewolkt

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LOCHT v. (ouderwets voor:) lucht in de klimatologische betekenis: 'n donkere locht.
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk - lucht
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - LUCHT - zelfstandig naamwoord vr.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LOCHT, LOECHT zelfstandig naamwoord v. - lucht, Fr air, ciel, firmament, climat

2. bijvoeglijk naamwoord

licht (van gewicht); luchtig, lichtzinnig

"En de vrouw van Petit", zee juffrouw Marie mee d'r scherpe stem, "is nog erger dan locht, ze is bepaold wereldsch!" (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939)
...de stad, daor zijn de meensche lochter van aord! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; Nieuwe Tilburgsche Courant 15-10-1938)

...dan hee 't perdje den weg gevonden naor den stal en dan loopt et locht (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)
...ze had dieën lochten jongen al enkelde keeren langs de deur zien komen... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; Nieuwe Tilburgsche Courant 22-10-1938)
...al dè locht jong volk... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; Nieuwe Tilburgsche Courant 22-10-1938)
... 'nen lochten meneer... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)
Pierre van Beek - der lóchjes ooverheene aaje - er zacht over aaien
Pierre van Beek - lóchteg gebakke - luchtig gebakken

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - de schónste boove èn de lóchste van ónder (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek '74) -... en de lichste v. onder (gezegd door bakkers en groenteboeren)
Henk van Rijen - daor motte nie zo locht oover dènke

- WBD - III.2.3:149 'locht gekookt ei' = zacht gekookt ei

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - licht, lòcht bw, bijvoeglijk naamwoord - licht (lòcht dènke oover)
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - LUCHT - bijvoeglijk naamwoord, bijwoord zoo — als eene pluim
C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LOCHT bijvoeglijk naamwoord - luchtig, lichtzinnig: locht volk; als bw: oppervlakkig, vluchtig, ook in de verkleinende vorm 'lochjes': lochjes gebeerd en toch veul bagge.

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord en bijwoord 1) licht, niet zwaar, 2) dol, duizelig, min of meer ijlhoofdig, 3) opgeruimd, luchthartig; 4) lichtzinnig, wuft. bnw - 1) niet kompakt, los; 2) koel, fris, luchtig.
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LOCHT, LOECHT bvw - licht, niet zwaar; koud (wind); niet diepzinnig, luchtig; vroolijk, opgeruimd, blijgeestig; van lichte zeden; ± dronken

- WBD - III.4.4:35 'locht weer' = fris weer, ook: 'kil, killig, kouwig weer'

- WBD - III.4.4:42 'locht weer' = winderig weer
- WBD - lochte koej - koe met hoge poten, ook genoemd 'ondiepe koej ', 'hôogbinder' of 'langbinder'
 

bijvoeglijk naamwoord.

Pierre van Beek - luchtig

zelfstandig naamwoord

loods

- WBD - schop (vaak primitief gebouwde, alleenstaande of aangebouwde bergplaats

- WBD - karlóds - karhuis (soms zelfstandig bouwsel, soms een afdak aan voor- (en achter-)zijde open)

loebes

zelfstandig naamwoord

- WBD - (Hasselt) onelegant paard, ook 'lillekerd' genoemd
- WBD - III.1.4:64 'loebas ' = goedzak

- WNT - LOBBES... In de bet. van 'pummel' kennen versch. dialecten een woord 'loebas', dat wel eveneens van onomatopoëtischen aard zal zijn. 1) Naam van een hond; 2) goedige kerel, sul.
Ter Laan - LOEBES = 1. lobbes; 2. ploert. 'Oetoe, loebes.'' - ga weg, lummel!
Goem - LOEBAS - zelfstandig naamwoord mannelijk - lomperd, onvriendelijk mensch.
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LOEBAS zelfstandig naamwoord mannelijk -loer, lomperd, domme kinkel LOEBBES zelfstandig naamwoord mannelijk - lummel, lomperd, loebas

►LAOBES

loeder

zelfstandig naamwoord

Zie ook 'loeter'

- 2019 – gemene, hatelijke meid (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. Voor de volledige lijst Klik hier)

werkwoord, zwak

- Van Dale - vals doen
Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - we koome nie van loene (Si'66)

- WNT - LOENEN - valsch doen

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - bril

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Hèdde mèn loerèèzer èrgeraand zien ligge? Ge hègget op oewe snufferd, koekerd! (221006)

zelfstandig naamwoord; korte oe

slappe koffie/ thee
- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Dès gin lèkker bèkske leut: dès loerie (200408)
- WBD -
III.2.3:273 'loerie', 'dunne loerie' = slappe koffie
- WBD -
III.2.3:277 'loerie' = koffiedik
- WBD -
III.2.3:286 'loerie' = vuil water in een pijp

Haor - LOERIEJE - drinken
Bosch - loerie - slappe koffie
Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - loerie zelfstandig naamwoord - slappe koffie

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LOERIE (met korte oe) v - dezelfde betekenissen als ABN 'sloerie': 1) loeder (ook wel 'loeter' genoemd); onsympathieke vrouw; 2) slappe koffie

Hees - sloerie (VII:29)

zelfstandig naamwoord

sinterklaasmarkt

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "loermert - Sint Nicolaas markt"

zelfstandig naamwoord

loeder, gemenerik
Pierre van Beek - heel slechte vrouw (zwaar geladen scheldwoord;
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "loeder - O! 't is zo'n loeder (ellendeling)"
- WBD -
III.1.4:109 'loeder' - ondeugende vrouw
- WBD -
III.1.4:111 'loeder', 'loeter' = gemene vrouw

- WBD -
III.1.4:117 'loeder' = vrouw die graag kwaadspreekt

- WNT - LOEDER - 2) scheldwoord voor eenen gemeenen kerel of jongen... wijf

Bosch loeter - loeder, onsympathieke vrouw

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LOETER zelfstandig naamwoord mannelijk - afgezaande, afgelaten melk

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LOEDER voor eene dienaresse van Venus vulgivaga; van het Hoogd. Luder, 't welk Wachter afleidt van 'los'
C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LOETER v. - loeder (vgl. loerie)

bijwoord

PM louter

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LOETER bw - louter; alleen gehoord in 'klaor loeter kojighèt' – pure woede. - WNT - vermeldt de uitspr.'luter' als 16e-eeuws: luter ende klaer.

- WNT - LOUTER - In het laatst van de mnl. periode ontleend aan het hd. lauter; het eig. mnl. woord is luter, lutter. 6) zonder iets anders erbij.

zelfstandig naamwoord

- 2019 – gemene, hatelijke meid (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. Voor de volledige lijst Klik hier)

zelfstandig naamwoord

middagkerkdienst

In maaj iedren dag nòrt lòf.

- Pierre van Beek - Draagt een meisje of vrouw een onderjurk, die onder de bovenrok uitkomt, dan heet het: "'t Lof ies langer as de lèste mis". (Nieuwe Tilburgsche Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Et lòf is langer as de liste mis. (als een onderrok onder de jurk uitkwam)

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LOF. In het onzijdig geslacht wordt de avond-godsdienst, de vesper, alhier door de Roomschen, het lof genoemd.
- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord o. - namiddaggodsdientoefening.

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

laagje

verkleinde vorm van 'laog', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

luiigheid, lamlendigheid

Hij wies van löjeghèd nie hoetie moes gòn ligge.

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - locomotief

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - verklede politieman of -vrouw om tasjesrovers te arresteren

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

luikje

verkleinde vorm van 'lèùk', met vocaalkrimping

aanvoegende wijs van 'laote'

laten we

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 06 lòmme dè venaovend mar es perbeere

zelfstandig naamwoord

lommer, schaduw
- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - in de lómmerd is et bist

- WBD -
III.4.4:241 'lommer', 'lommerte' = schaduw

- WNT - LOMMER, lomber, in 't - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ook lommerd(e) - schaduw; gebladerte

bijvoeglijk naamwoord.

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  lómste - lompste; in de superlatief wordt de p verzwegen: lomst

...want ik zè zoo lomp as 't aachterste end van 'n vèrreke, heej me onze vadder vruger aaltij gezeej. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)

- Pierre van Beek - "Lomp als 't achtereind van een vèrken" (varken). (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

- WBD -
III.3.1:223 'lomp', 'boers, ruw, rouw' = ruw

- WBD -
III.3.1:225 'lomp' 'onbeleefd, strant' = onbeleefd

- WBD -
III.1.4:33 'lomp' = dom; 'lomperik' = dommerik; 34 'lomperd' = idem
- WBD -
III.1.4:37 'lomperik' = ezelachtig persoon

zelfstandig naamwoord

lompheid

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LOMPIGHEID (in Z. wn W. loempigheid) zelfstandig naamwoord v. - lompheid

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lampion

werkwoord, zwak

foppen

- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - 'ik laot me nie lompen' (bedriegen)

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord superl.

lompst

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 27) mps > ms lomste

lonse

zelfstandig naamwoord

iemand uit Loon op Zand: ene Lonse

bijvoeglijk naamwoord

Piet van Beers – ‘Lôon op zaand’: Mar et miste zaand dè vènde toch, daor.....in de Lonse dèùne. (Het zeventiende boekje, 2010)

► Lôon op zaand

persoonsvorm

loont, loonde

tegenwoordige tijd, resp. verleden tijd van 'lôone', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

Henk van Rijen - laantje

zelfstandig naamwoord

lood: metaal en gewicht (decagram)

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'zwaor a's lòod'

- Cees Robben -
Daor wieren z’n pôôtjes zô muug as van lôôd. (19551119)

- Dialectenquête 1876 - kruid en lood

- WBD -
III.4.4:294 'lood' = decagram; pok 'looike'

zelstandig naamwoord - stofnaam (Textiel)

loden

- Henk van Rijswijk - 2013 - uitgesproken als 'loode' (Schriftelijke mededeling)

- Henk van Rijswijk - Loden: wollen strijkgaren stof, meestal in platbinding en uit grove wol geweven, soms in gelijkzijdige keperbinding, licht gevold, geruwd en gestreken met lang naar één richting gestreken haardek. Gebruikt voor regenkleding, vaak waterafstotend gemaakt.

(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954), http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Loden (Schweitzer-), Geruwd weefsel, van wol, afkomstig van Zwitsersche geiten, met lang haardek. Wordt waterdicht gemaakt en dient voor regenkleeding. Bij goedkoopere soorten wordt wel een inslag van kunstwol of katoen gebruikt.
Els de Baan - Voor een goede kwaliteit loden wordt wollen kaardgaren gebruikt. Een mindere kwaliteit bestaat meestal uit een combinatie van wol en andere garensoorten. Het weefsel ondergaat diverse bewerkingen zoals vollen, strijken, stomen, persen en het waterafstotend maken. Loden is zeer geschikt voor winterjassen, regenjassen en capes. (Goed garen, 1994)
 

zelfstandig naamwoord

de bladeren van een boom samen

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'lóóf zelfstandig naamwoord - loof; zegsw.

persoonsvorm

loog

verleden tijd van 'liege'

zelfstandig naamwoord

loog (chemische stof)

zelfstandig naamwoord

gemalen boomschors

zelfstandig naamwoord

- WBD -
mannelijk kalf; ook loojkalf genoemd

- WBD -
lòj, loj - stier

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - Looikalf = stierkalf (in tegenstelling tot maalkalf = vrouwelijk kalf).

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Van ’t looike valt er goeschiks ook al nie veul te beuren.

werkwoord, zwak

looien

- WBD -
lôoje- looien, het bereiden van leer (II 598)

lôoje - lôojde - gelôojd

bijvoeglijk naamwoord.

loden

Cees Robben: 'ze is zoo link as 'n looi deur

bijvoeglijk naamwoord.

Henk van Rijen - zwaar

zelfstandig naamwoord

looiing

lôojke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'lôod'

Audio-opname 1978 - “Mar dan moese die biste gefèrrefiejeerd wòrre, dè was zogezeej aksijnze derop witte nie èn dan krêege ze en lôojke in dere start!” (- Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)
KLIK HIER om het bestand te beluisteren
 

zelfstandig naamwoord

look (plantengeslacht)

bijvoeglijk naamwoord.

loom

zelfstandig naamwoord

loon

Cees Robben: Ik kan teegen èlk lôon wèrke;

Henk van Rijen - vaast lôon, vaaste èèremoej - vast inkomen, vaste armoede
- WBD -
III.3.1:213 'loon' = loon

zelfstandig naamwoord, eigennaam

Loon op Zand

- A.J.A.C. van Delft - "En van Loon (Loon op Zand) heet het: Loon op Zaand/ Èrm volk, èrm laand./ Ze schooien de kost/ En ze stèlen den braand." (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)

- Cees Robben -
Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (19540508)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - de Kèts èn Lôon.... (zie onder Kèts)

Henk van Rijen - Lôon en de Kèts zèn êene gadoome - een pot nat (?)

► lonse

Lôon-ènd

toponiem

Loon-eind (Riel of omgeving?)

- Cees Robben -
Van Braokel toe Lôôn-end (19810515)

werkwoord, zwak

lonen

Cees Robben: Gòd zal et oe lôone;

- Dialectenquête 1887 Willems - lôone - lónde - gelónd

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping gij/hij lónt

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - dakgoot, sloot

- WBD - III.1.2:153 'loop' = stap, schrede
- WBD - III.1.2:256 'loop' = diarree

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - De lôop zitter nie in – Als de klanten de winkel/gelegenheid links laten liggen

werkwoord, sterk

lopen

- lôope - liep - gelôope; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd; gij/hij lópt

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  (blz. 37) lôope - gij/hij lopt

- Dirk Boutkan - Het postencliticum 'der' (er) veroorzaakt verkorting, bv. 'ik lob der wèl eeve nòrtoe' maar: 'ik lôop-er wèl eeve nòrtoe'

- WBD - (van koeien) grazen (= in de wei zijn), ook 'stòn' genoemd

-gezegde Lópt nór de klôote! - Loop naar de maan.'

- WBD - laote lôope - m.b.t. de melk - laten lopen (door een koe), 'nirlaote'

- Cees Robben: we lôopen en stròtje óm; ik lôop hil den dag meej dôoj haande;

- Pierre van Beek - 't Loopt als 'n lintje. - 't Loopt gesmeerd. - 't Loopt als 'n lier. - 't Gaat vlot. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - lôopen as ene staole Jeezus ('65) spreekwoordelijke vergelijking: stijf lopen, ongeïnteresseerd doen (jongens ten opzichte van meisjes)
- Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - der êene óp zen sòkke laote loope (Daamen, Handschrift 1916) - een geluidloze wind laten

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - kooitje om vogels te vervoeren

- WBD - (III.2.1:436) lôoperkes = Oostindische kers (Tropaeolun majus nana)

bijvoeglijk naamwoord.

lopend, te voet

Zèède himmòl lôopes? - Heb je dat hele eind gelopen?
Henk van Rijen - aander jaore ginkeme aatij lôopes.

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Lôopes isset nòg en hil èndje, mar ge kunt ok de bus vatte (210908)

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'leùpes' zelfstandig naamwoord - lopens (oppervlaktemaat)

bijvoeglijk naamwoord.

klaar om weg te lopen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LOOPE(N)SGEREED bvw. - gereed om te gaan loopen

zelfstandig naamwoord meervoud

loopstekken, benen

...en is gevuuld of oe loopstekken nie gebroke ware... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

zelfstandig naamwoord

- WBD -
big van acht tot twaalf weken, ook 'drift' genoemd

zelfstandig naamwoord /bijvoeglijk naamwoord

Henk van Rijen - slachtafval; leeg

Henk van Rijen - 'Dè-s unne lôoze voejerbak' - Dat is een lege voerbak.

- WBD -
III.1.1:184 'loos' = long

- WBD -
III.2.3:183 'loos' = leeg (v.e.noot)

Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'lòòs' zelfstandig naamwoord , bijvoeglijk naamwoord - longen, verborgen, leeg; de longen van het varken
- WNT - LOOS (II) A 4) - ledig
Haor - Lóós - (varkens)longen

lôospèèp
zelfstandig naamwoord
luchtpijp, longpijp
- Cees Robben -
Wè piepte toch... Ik heb ’t aon m’n lôôs-pèèpe.. (19670303)
 

werkwoord, zwak

loten

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - ze ha nen spiegel gelooterd

- WBD -
(III.3.2:201) lootere = loten
- WBD -
III.4.4:317 'loteren' = loszitten

lootere - looterde - gelooterd
— Frequentativum van 'loten' ?

Bosch lotere - loten
Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lootere ww - loten (wsch. ontstaan onder invloed van loterij)
- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LOTEREN voor loten. In het Neder-Saksisch is Luder een spel, of ook eene grap, en in het Gothisch hlutur, lutr, het Lat. sors.
Men achte het woord dus niet van het bastaardstaartige 'loterij' gevormd.

C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LOTEREN onov.ww en ov.ww - loten

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zwak werkwoord intransitief (vero.) – loten.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LOTEREN - aan iets roeren dat waggelt! bier loteren - warm maken

Naar iet loteren - er naar vernemen (= ± polsen, uitvragen)

Jag. LOTEREN - Volgens - J. H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - is te Breda en in Zuidbrabant 'loteren' in gebruik voor 'loten'.

toponiem

Loven

- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - Lôove (bep. wijk)

- WBD -
III.3.1:54 'loven en biejen', 'biejen, handelen, handel drijven, sjachelen, aanprijzen' = loven en bieden

- WBD -
III.1.4:429 'loven' = idem

werkwoord, zwak

lozen

- samentrekking van uitdrukking ‘hem lozen’ = weg gaan
loos hem
- Cees Robben -
Nou salluu... Ik lozem.. (19590912)
 

persoonsvorm

loopt

- Gezegde: Lópt nòr de klôote! - Loop naar de maan!

Et lópt van èèges. - Het loopt vanzelf.
Cees Robben: dan lópte oewèège dôod; de wèg die nòr... lópt; ze lópt nie wèg;
Cees Robben: men neus lópt as en kròntje: die daor lópt;

2e+ 3e pers.enk. tegenwoordige tijd van 'lôope', met vocaalkrimping
- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - dè mènneke lópt óp zen blôote voete; dieje wèg lópt króm;
ze lópt ópt list - ze dreigt spoedig te bevallen

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.43:109 'lork' = idem, ook 'lariks'

werkwoord, zwak

lurken, hoorbaar met kleine teugen drinken; zuigen

Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), 'Oome Teun naor zee', Nieuwe Tilburgsche Courant 18-11-1939 - Toen z'n pijp schoongemaokt, want ze lörkte den leste tijd asof ze verkouwen waar!

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 63 01 04 - Agge zò zondags lekker wèrm / Oewe koffie zit te lörken
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - wè zèède tòch ene kòffielörker - wat drink je veel koffie.'

- WNT - LURKEN - hoorbaar zuigen

lòrrejèt

zelfstandig naamwoord

lorgnet

...mee 'n lorrejet op z'n neus en 'n bolhuudjen op... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 20-5-1939 – 17-6-1939)

zelfstandig naamwoord

negatieve betiteling van een vrouw
- - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "lorrie - een vrouw van niet veel"

- WNT - LORS, voorheen LORTS(E) - 1 benaming voor een oude personificatie t.w. als vrouw, van het bedrog, in 't bïjz. het bedrog dat daarin bestaat, dat men iets op krediet koopt, maar met 't plan om niet te betalen, en 't dan ook dadelijk weer verkoopt.

zelfstandig naamwoord meervoud

meervoud van lurf

- Cees Robben - Ik heb ’t in m’n lörve, meneer dokter... (19650219)

- WNT - LURF, mv. lurven - Van onbekenden oorsprong. In de verbinding 'bij de (of zijn, enz.) lurven, zooveel als; bij den nek of de kraag of de ledematen, zonder dat men kan zeggen wat onder 'lurven' eigenlijk verstaan moet worden.

bijvoeglijk naamwoord.

los, niet vast

- A.J.A.C. van Delft - Een meisje, dat wat los van zeden is, noemt men "een meisje dat te los is", terwijl men een flink, niet preutsch meisje "een losse meid" noemt. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - lòs van kòp - tobbend met geheugenverlies

- Et kripke [van de kerststal] waar nòg leeg. Daor leeje ze dan in de naachtmis ene lòsse Jezus in. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

- WBD - III.4.4:207 'los' = onvast (vlees, groenten, vruchten)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - luisje

zelfstandig naamwoord

loshoofd, losbol

- WNT - LOSKOP - onbezonnen, lichtzinnig of losbandig persoon

werkwoord, zwak

lossen

- WBD - lòsse - vocht af laten vloeien, inz. uit een kuip of vat (in de looierij; II 696) - in de figuurlijke betekenis ‘naar de wc gaan’:
- Cees Robben - Korsemis.. Vrede... En toepertoe mar laoie en losse... (19851227)
 

werkwoord, zwak

luisteren; eisen stellen

- Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941 - De boome van et bos / staon stillekes te löstere

- Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Goeie raod’, 1941 - Goeie raod is duur, dus löster...

- WBD - III.3.1:270 'luisteren' = gehoorzamen

- WBD - III.1.1:248 'luisteren' = goed, scherp luisteren

werkwoord, zwak

lostornen

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - tornen, naad lossnijden, losmaken

lòtte
samentrekking
laat je
- Cees Robben - Hier lotte wè, en daor vènde wè... (19870123)
 

lòttem
samentrekking van gebiedende wijs van ‘laote’ met voornaamwoord ‘hem’
laat hem (maar)
- Cees Robben - “Lottum mar doen, Toon...” (19560414)
 

zelfstandig naamwoord

etymologie onbekend

- WTT - de betekenis lijkt zoiets te zijn als ‘betweter’ maar kan bij gebrek aan bewijsplaatsen en de bestaande tegenstrijdige bronnen nog niet definitief worden vastgesteld.

- Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980, 2019 – griet die van niets weet, onnozele meid

►Voor de volledige lijst Klik hier

- Cees Robben - Den lotweet desse is... (19600219)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - doetje

zelfstandig naamwoord

►laaw

werkwoord, zwak

dom kijken, onoplettend zijn, gaan kijken naar iets

► laawe

louw loene, louwloene

zonder resultaat, niets

►laawloene

zelfstandig naamwoord

horloge

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996  verkleinde vorm = lozzieke

- Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) - 'lozie'; 'loziemaoker'
-...en hij keek op z'ne lozzie... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’

- 'De nuuwe dokter'; feuilleton in 4 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 – 17-2-1940)
-...dan vat oome Teun z'nen lozzie uit z'nen zak en controleert of ie [de trein] wel op tijd is. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; Nieuwe Tilburgsche Courant 18-11-1939)
-...'n dikke gouwe lozzieketting over z’n bontvestje... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 20-5-1939 – 17-6-1939)
-...alles wè-t-ie dee, dè dee-t-ie zóó krek op tijd en minuut en regel, asof er in plaots van z'n hart 'nen lozzie zaat te tikken in z'n borstkaast. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)
-...Den dokter trok wuust z'nen lozzie uit z'nen vestzak... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 02 15 - Vèftig jaor heettie 't volgehaauwe / Tot aon 't ènd van z'n latèn. / Toen krèèg ie 'nen doubleeje lozzie.

- Hij ha heel schôone kleere aon/ En unne lozzie op zun visje… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

- WBD - III.1.3:260 - 'horloge' = horloge; ook ' (vest)zakhorloge'

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - lo'zi, zelfstandig naamwoord mannelijk - horloge

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lòzzie zelfstandig naamwoord - horloge

lub
zelfstandig naamwoord
maag van de koe; stremsel; bij bereiding van kaas
- Cees Robben - [Onderwijzer:] As is zeg.. ’t land van boter melk en kaas.. Wè bedoel ik dan... [leerling:] ’t Laand van de rôôme den kneut en de lub, mister... [onderwijzer:] Goed, Gijs... (19701030]
 

werkwoord, zwak

- WBD - castreren, ook 'snije', afknèèpe' of 'afbèène' genoemd

- WNT - LUBBEN - castreeren

zelfstandig naamwoord

- Van Dale - lubbert - sul, suffert

- - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - - lubbert ' 't is zo'ne lubbert van 'ne jongen

bijvoeglijk naamwoord

- Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980 – uitdrukking: luije foep; luie, dikke meid

► Voor de volledige lijst Klik hier

- WBD - III.4.4:29 'lui weer', 'laf weer' = benauwd weer
- WBD - III.4.4:325 'lui' = langzaam

luierikke

werkwoord, zwak

luilakken

Ill.: Tijs Dorenbosch

werkwoord, zwak

luiden

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ge kunt nie de klòk luije èn meej de persessie meegaon.

- Cees Robben - [Werkster tegen ongeduldige vrouw:] Ik kan na immel nie luien en meepesaant den tooren nog vasthaauwe ôôk... (19821015)

- Cees Robben - Ik kan nie tegelèèk luije en aachter ’t lèèk aon... (19810227)- A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de köster lèùjt vur de precèssie

- Dialectenquête 1887 Willems - luije - luidde - geluid
- WBD - (III.3.3:86) luije = luiden

zelfstandig naamwoord

luieruitzet; benodigdheden ter voorbereiding van de naderende bevalling

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “…èn toen bèn ik daor gòn wèrke zolang, hak tòt men acht mònde gewèrkt nòg, hèk men luijersötzèt gelèèk verdiend!”. (transcriptie Hans Hessels 2014)

► Klik hier voor audiofragment

bijwoord

lui, op zijn of hun gemak

- Ze kuierden luikes deur den tuin terug... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1-7-1939 –29-7-1939);

- Cees Robben - Zuutjes kuieren, luikes luieren (19540612)

- Cees Robben - Unne schildpad kuierde luikes... (19551119)

- Cees Robben - Luikes bochten nog de wegen (19590905)

- Henk van Rijen – 'lööj(kes)' bw - langzaam, traag, rustig.

- WTT - 2017 - de (ongewone) woordvorming naar analogie van 'stil - stilletjes', 'zacht - zachtjes'; voor het laatste zie - WNT - lemma 'zachtjes'.

zelfstandig naamwoord

luiwagen

- WBD - (III.2.1:300) luiwaoge = schrobbezem, ook: bezem

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'lööjwèèveknêûp' - vrijgezellenknoop, aandrukknoop

zelfstandig naamwoord

beschuitpap, zo genoemd omdat de bereiding nauwelijks enige inspanning behoefde

- WBD - III.2.3:143 'luiwijvenpap' = beschuitenpap; ook 'broksel'

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - As ons moeder ginne tèèd ha gehad vur den haavermout, dan aateme smèèreges luiwèêvepap (280107)

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LUIWIJVEN-GOED, zekere soort van loog, om mede te schuren, elders ook 'luiwijven-water' genaamd.

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal - LUIWIJVENPAP (lö:jwéévepap) - een snel te bereiden pap van melk en beschuit.

► broksel

► bestèl

zelfstandig naamwoord

lul; mannelijk lid; onaangenaam of onbeholpen manspersoon, de gesjochte, het mikpunt

- WBD - III.1.1:219 'lul' = mannelijk lid; 220 'lul' = penis

- Zegsman dhr. Hessels (1931-2006), 2020 - Doe je iets verkeerd: - ge zèèt nòg nie zonne klèène lul! of: - lul meej vingers!

►Volledige bron: KLIK HIER

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt - telefoon

- WTT - microfoon

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - stommeling

- WNT - LULHANNES - lul(le)broer, kletskous

werkwoord, zwak

lullen, onzin vertellen

- Gezegde: As lullewòrst dôod is, krèègde gij et èndje.

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zwak werkwoord intransitief lullen - onbeduidende dingen zeggen, kletsen,
zaniken

- Jan Naaijkens - Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - lulle ww - kletsen, zaniken

- WNT - LULLEN - 2) zachtjes praten; 3) onbeduidende dingen zeggen, kletsen

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - kletspraat, onzin

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - 'Gè mot, nie zo-ne lulpraot verkôope' -... zo'n onzin vertellen.

- WNT - LULPRAAT - geklets

persoonsvorm

leunde

verleden tijd resp. tegenwoordige tijd van 'leune', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord meervoud

toponiem: de Loopjes

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - de Nieuwstraat

- A.J.A.C. van Delft, Van vroeger dagen, Tweede reeks nr. 121, Nieuwe Tilburgsche Courant 29-6-1929 - “Jan Viool" was in het Geldersche klei-dorpje Batenburg op 7 Januari van het jaar 1842 ten doop gehouden (...) Hij heeft hier op de Brabantsche hei jarenlang op de Lupkes geresideerd, ter plaatse ambtelijk geheeten Nieuwstraat 122 en later Nieuwstraat 118. Totdat het verweerde, verzwakte, onverzorgde lichaam niet langer kon...

- Frank Klaroen (pseudoniem van Willem van Mook), Brabantsche Novellen, ‘Toen Frie werk had’, Nieuwe Tilburgsche Courant 28-6-1935 -... en Tiest de Tjoekerd werkt ook hier en onze Nol ook en nog drie andere van de Lupkes die ge nie kent en als hier geen werk meer is kom ik wel terug...
- Frank Klaroen (pseudoniem van Willem van Mook), Brabantsche Novellen, ‘Het Spookgetouwe’, Nieuwe Tilburgsche Courant 8-8-1928 - De gedaante, nog onkenbaar, sloot ijlings en zonder gerucht de vensterluiken weer dicht en vluchtte daarna, dwars over de akkers, in de richting van de “Lupkes”. Na veel inspanning wist de veldwachter haar te achterhalen.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 09 28 - Opa, vroeg ie, krè'k 'n frietje / As we op de Lupkes zèn? / (Dè dè vruuger daor zò hiette / Hee'tie òk geheurd van mèn.)
- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015 - “Wie was dè? Óch… die daor oover de, in de Nuuwstraot wonde bedoelde gij? Ôo…Jaa… Och jè, hoe hiete dè die? Hoe hiete die ok… Och dè was Nòl Fiejôol wèl! Dè was Nòl Fiejôol nie! Die wonde daor op de Nuuwstraot wèl, op de Lupkes! Nòl Fiejòol wonde wèl op de Lupkes!!”

bijvoeglijk naamwoord.

loops

- - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "löps (lups) Onzen hond is lups (tochtig)"

- Cees Robben - Ik heb unne lupse hond... (19821220)

- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord loops

zelfstandig naamwoord

landmaat (± 1/6 hectare), loopzaad; zie ook 'lêûpes'

- Cees Robben - Ik heb unne tuin van twee lupse... (19821220)

- Verhoeff: morgen (0,99 ha) = 6 lopens/hond (à 0,165 ha)
(à 33,06 m2)

- Audioregistratie 1978 - Gij hèt et nouw oover enen buunder, hè, mar ge had vroeger lupse èn ge had en roej ôok, hè. Dè waare ok maote van, van die dingen, hè. En roej èèrappel, ik weet nie hoe, was dè gin aacht meeter òf zôo? Zeuve, zeuve meeter zeuvenentaacheteg! Èn, èn, èn, èn, èn lupse? En lupse was en zisde pòrt van enen hèktaare!” (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- WBD - III.4.4:153 'loopse' = drijfzand

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - leupese, lopsel, loopsaat - bep. landmaat (Meierij, - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - )

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - LOOPZAAD. Zekere landmaat.

LOOP, LOPE. Eene loope lands is bij Kiliaan hetzelfde als eene zille, honderd roeden.
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - LOPENSAAT: ene maat doorgaans van vijftig roeden, maar op sommige plaatsen ook wel van dertig roeden. IDEM: ene droge maat, houdende een vat. Uitspraak: lopense.

lurve

zelfstandig naamwoord meerv.

lurven

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Ze vietze bè d’r lurven (feb. 1962)
- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Dokter, ik heb zo’n pent aan m’n lurven. M’n lurven zitten tussen m’n kladden. Dan zal ik jou ‘n kluts veurschrèève want die zède kwèt. (11-02-1965)
 

werkwoord, zwak

lusten

Ik lus van hilt vèèreke. - Ik lust alles.
Cees Robben: mene maot lust oe gruun; den hónd zótter nòg gin brôod van lusse;
Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - em wèl lussen as ie nòr kooper smòkt (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - graag op een borrel getracteerd worden (koper duidt op geld)
– lusse - luste - gelust

Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - sinte Peetrus weende bitter, zi de zatte Piet, dan zal ie ók wèl klaore gelust hèbbe (Daamen, Handschrift 1916)

Henk van Rijen - dietem nòg gèère lusse - die geen borrel afslaan

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zw.ww.tr. - lusten

bijvoeglijk naamwoord.

gemaakt van een bep. glanzende stof; lustre

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ene lusterse schòlk - een schort van glanzende stof

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - bijvoeglijk naamwoord lusters - lustre: ene lüsterse pon - een lustre japon
- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LUSTER zelfstandig naamwoord mannelijk - bij kleermakers: valsche schijn op een kleedingstuk.
- WNT - LUSTRE - oorspronkelijk Engelsche, dunne geweven stof voor bovenkleeding, met een ketting van katoen (vroeger ook zijde) en een inslag van wol

zelfstandig naamwoord

- Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Die grôote lut spulde nòg aatij meej der poppe in plòts dèsse nòr de jonge kèèrels keek - die grote meid.... in plaats dat ze belangstelling voor de jongens had. (010709)

- WBD - III.2.2:84 'lut' (Korvel) = jongen met wie een meisje verkering heeft

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

poosje

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867) - Komt hersop, in 't huukske; griest en lutske ’t is dondekaoters kaauw.

- Dialectenquête 1876 - loam'is 'n lutske proate - laten wij eens keuvelen
- - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 - "lutske - wòcht 'n lutske (een beetje)"
- WBD - III.4.4:263 'lutske’ = beetje
- WBD - III.4.4:131 'lutske' = poosje

- A.P. de Bont,  Dialekt van Kempenland 2 (1958) - zelfstandig naamwoord o. 'lutske' - poosje - Kom, proot e lutske; Ouver e lutske maok (maak ik) de kachel aan.
- WNT - LUTJE (I) - lut(te)ke, lutske, zelfstandig naamwoord o., geen mv. Een lutje - een kleine hoeveelheid, een weinigje, een beetje.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - LUTSKE(N) zelfstandig naamwoord o, -een beetje, een weinig

bijvoeglijk naamwoord

luxe

- WBD - rank, gezegd van een paard, ook 'luks' genoemd, kort uitgesproken uu

zelfstandig naamwoord

luier

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - ze heeter nòg êen in de luure

- As er oot 'n kiendje werm in de luren hee gelegen, dan is 't Kareltje Vinken geweest; (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 – 24-8-1940)
- …en ha’k me dè luurke fèn aongegespet (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Cees Robben - Jan.. wilde gij d’n klèène efkes unne vorse luur aonspeeten... (19691219)
- Cees Robben - Aon de tel? Dè wel.. Al zis maond op scheut.. En ik heb nog niks aon de luurkörf gedaon.. (19861017)

En vurlichting waar der toen nòg nie bij, dus veul vraauwe waare-n-er èllek jaor steevaast bij. Dan waare ze wir aon de tèl, èn asse ’n mònd of zis op scheut waare, dan werd de luurkörf wir klaor gezèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
 

Tekening: - Cees Robben - schets van luciferdoosjes en vork; collectie - Cees Robben - Stichting Goirle; foto: CuBra

zelfstandig naamwoord

- Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Nou moe’k ùn plasje maoken en heb ik mùn lucifers vergete (10-01-1970)

Tekening: - Cees Robben - uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. van de Ven jr., 1946

Henk van Rijen - lucifer: plur. 'luusiefèère'

Henk van Rijen - 'Gè mot die luusiefèère nie zo onverdoens verschrappe'

zelfstandig naamwoord

- WBD - II.4. p. 877 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „luster": „Weefsel in effen binding geweven. Ketting van katoen en inslag van mohair-wol. Apprêtuur: stoomen, persen en versterken met gom. Toepassing: z.g.n. luster jasjes, schorten e.d. Ook alpaca, mohair of orleans geheeten."
luster : het type luuster, K 183 (= Tilburg)
 

zelfstandig naamwoord

uitdrukking aaw luuvie - oude garde
- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - 'aaw luuvie' - iemand van de oude stempel

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord.

leeuwtje