naa, naaw
bijwoord
nu, nou
-
‘Vruuger en naa’, titel van een Korvelse Revue, 1926.
Cees
Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen
dis..... (19540306)
Cees
Robben – Gao-naa-toch-gaa... (19570817)
Cees
Robben – Naa hedde daor himmel gin mölderkes mir... (19570525)
Cees Robben - Ik licht naa ’t höske... en rij meej de ton...
(19570309)
Dialectenquête 1876 - Naauw
hemme we wir nije menisters - nu hebben we weêr nieuwe ministers
Cees Robben: 'dan
denkte: naast gedaon'
Dirk Boutkan: (blz. 24) 'naw' = naaw
Antw. NA
(zuivere a) bijwoord - nu, Fr. maintenant
Tijs
Dorenbosch - Vignetten uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens
(1939 & 1938)
naacht,
nachje
zelfstandig naamwoord
nacht
Kees en Bart: ginnen
êenen naacht rust
Den
aovond komt, daornao de naacht
die
over oe valt mee alle maacht; (Piet Heerkens; uit: D’n örgel,
‘Vesperklokke’, 1938)
Cees Robben: ene kaawe
naacht; et zal te naacht gin drie uur wòrre;
Cees Robben: wij
hèbbe vannaacht meej vèèf man gewòkt;
Cees Robben: 'Ik heb
van hil den naacht nog gin ôog dicht gedaon'
Et leuke
waar dè die naachtmis meej Kerstmis, ôk echt ’s naachts wier
gedaon.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset
den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Ridderverhaole wieren er verteld. Ik vond dè aaltij héél spannend,
veural asse bij naacht en ontij afspeulde en meej gierende störmen
gepaord gingen.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg,
Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
naachtèùl
zelfstandig naamwoord
bep. uil;
nachtbraker
Antw.
NACHTUIL zelfstandig naamwoord, mannelijk. - iem.die 's nachts laat uitblijft
WNT NACHTUIL
- ... In Z-N. ook in den zin van: nachtraaf, nachtlooper, die tot
diep in den nacht blijft drinken, spelen of rinkinken.
naachtmis
zelfstandig naamwoord
nachtmis; heilige mis die begint om 12 uur middernacht van 24 op 25
december om het kerstfeest te vieren; na deze nachtmis werd thuis
het kerstmaal genuttigd.
Cees Robben – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam stond ’t kenèèn
al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen...
(19691212)
naadè
voegwoord
nu (nu
dat...)
Naadè zen
vrouw dertussenöt is, heetie de zörg vur drie kiendjes.
naaget
samentrekking
nu je het
SJAREL. Jè, naaget zegt, daor stao me ok iets van veur. (Karel en
Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)
naagtemiddag
bijwoord
vanmiddag; verbastering van 'na de middag'; mogelijk ook bedoeld als
's middags in het algemeen
Van Delft - -
Is iemand niet thuis, dan "is ie krèk weg", "komt seffens thuis" of:
wij komen "saanderdags" of "van 't naagtemiddag mar weer is aon". (Nwe.
Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
naaje
werkwoord, zwak
1.
slaan
WBD
III.1.2:30 'naaien' = slaan; ook: 'ertegenaan peren, bossen'
WBD III.1.2:57 'een
labbezoet geven'
erop naaje - erop slaan.
B ik zal em
es óp zen gezicht naaje - slaan
2.
snel weglopen, maken dat je wegkomt

Bedrukt Tshirt. Markt Tilburg Noord.
Foto: Cubra/WTT 2021.
-
-
uitdr. der
tussenöt naaje - er vandoor gaan, 'm smeren
-
naajt em! -
smeer 'm, maak dat je wegkomt! hoepel op!
V naajtem Pius
Wè
iemand deej die der tussen èùtnaaide, wies ik ôok, die liep ineens
héél hard. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg,
Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
WBD
III.1.2:128 'daaruit naaien' = op de loop gaan
WBD
III.1.4:238 'eruit naaien' = kwaad weglopen
Fries - útnaaije 'ervandoor gaan' (Posthumus)
3.
aannaaien, aanzetten
Cees Robben: 'hij naait oe impesaant 'n oor aon'
WBD
III.1.2:84 'naaien' = smijten; ook! gooien'
4. gemeenschap hebben
WBD
III.2.2:105 'naajen' = geslachtsgemeenschap hebben
Lodewijk van den Bredevoort -- …en
toen naaide hij ze zô det de tift langs der béne liep. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk
wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
► wegnaaje
Overige bronnen
Bosch naaie - naaien; slaan, schoppen; beetnemen, afzetten; hard
weglopen — naaje - naajde - genaajd
Cornelis Verhoeven: NAAIEN
(nèèje) onov. en ov.ww - 1. met naald en draad kleren maken of
verstellen; 2. grof woord voor: slaan: 'rop nèèje; 3. grof woord
voor: overhaastig weggaan; 'r öt nèèje.
Antw. NAAIEN
zie wdb.; bij 't gemeen voor 'futuere, coire' (ook in Mnl.)
Jan Naaijkens, Dè's Biks: naaje
ww - naaien
naajgat
zelfstandig
naamwoord
vrouwelijk
geslachtsdeel
WBD III.1.1. lemma vrouwelijk geslachtsdeel – naaigat, uitsluitend
opgetekend voor Tilburg
naamerlek
bijwoord
namelijk
- Et
begos namerlek 'n bietje langdraoerig te wörre. (Uit: F. van der
Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
naamp
oude verleden tijd van 'neeme'
nam
Kees en Bart: in
dienst naamp
Cees Robben – Tiest Vermeeren naamp unne
raomscheut... (19560428)
Cees Robben – En hij naamp rap de beene... (19700213)
Antw. NAAM -
2e hoofdvorm van 'nemen'; ook NAMP
naanie
samentrekking
nu niet
Cees Robben – “Dus naa-nie of dan nie – of nôôt nie...” (19640710)
Cees Robben – Toenie.. Naanie... Nèè-nôotnie.. (19861128)
naarècht,
òrrecht, etc.
zelfstandig naamwoord, mannelijk, en dus niet onzijdig
aanrecht
WBD naarècht, aonrècht - aanrecht
uit 'den
aanrècht': proclisis fonologische varianten: nòrècht, nòrcht
naatie
samentrekking
nu hij
SJAREL. Wel, ik denk, naatie getrouwd is… (Karel en Sjarel, dialoog
in Groot Tilburg, 27 april 1945)
naaw, naa
bijwoord
nou, nu
DANB dè
wòrdt naaw en hil nuuwe stad
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- NOUW
- nu, nunc, iam. Kil.
naaw
bijwoord, bijvoeglijk naamwoord.
nauwkeurig,
precies, net; nauw, eng
Dè stikt
nie zó naaw - Dat komt niet zo net
Van Delft -
"'t Zit er nauw in", zegt de kleermaker, die maar amper een
kleedingstuk uit een lap stof kan maken. Hetzelfde zal ook een ander
vakman zeggen, die slechts met moeite de benoodigde hoeveelheid
materiaal voor een bepaald werk heeft. (Nwe. Tilb. Courant; Van
Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)
Bende gek zô naauw motte nie speuren. (Kubke
Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9;
22-02-30)
Pierre van Beek: Et zit er
naaw in - een lap stof is volgens de kleermaker amper groot genoeg voor het gewenste
- Hij is erg nauw in 't kruis. - Hij is zeer
consciëntieus, gewetensvol. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe
Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit
onze streek; uit de volksmond opgetekend’)
Dialectenquête 1876 - naauwe
schoene - nauwe schoenen
WBD III.4.4:225 'nauw' = idem, eng, ook 'smal', 'krap', 'bekremmeld'
Jan Naaijkens, Dè's Biks: naaw bijwoord
- precies, nauwkeurig
A.P. de Bont: na.u, bijvoeglijk naamwoord. en bijw. naauw - nauw, nauwkeurig, juist, precies
Antw. NAUW
bvw - zie wdb. - Het nauw zuken - alles scherp nagaan
naaw
voegwoord
nu
- Voorbeeld
Sterenborg - Naa et blèèft
sneuwe, gao ik nie de deur èùt.

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen.
De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord
dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in
Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op
het schoolbord werden afgedrukt.
naawe
werkwoord, zwak
nauwen,
spannen, spannend worden
Cees Robben – ’t Begienter te naauwe...
(19691010)
Cees Robben – [Man spreekt] Ik ben thuis den baos.. Mar as ’t er
naauwt is ons vrouw den baos... Mar as ’t er naauwt en wedernaauwt,
dan ben ik den baos... [Dan heb ik hetlaatste woord...] (19811113)
Robben voegde aan deze prent een voetnoot toe: ’t naauwt er = ’t
spant er – wedernaauwt: ’t spant er heel erg.
Henk van Rijen: naaw
naaw et er - nu gaat het spannen
Haor naawe -
spannen
Antw. NAUWEN
ww.onp. - Nijpen, gevaarlek worden. (Ook in Mnl.)
Hoeufft: NAAUWEN
voor benaauwen. B.v. Niemand weet waar het naauwt.
A.P. de Bont: na.we(n), zw. onpers. ww. naauwen - nauwen, "het aanwezig zijn van groote
drukte, haast of levendigheid" (Brabantius): 'Et naawt er' -
men is er zeer druk, zeer gehaast; ook: er wordt hevig getwist.
Jan Naaijkens, Dè's Biks: naawe
ww - spannen: 't naawt erom - 't is 'n dubbeltje op z'n kant
Hees 't
naawt (VIII:11)
naken
zelfstandig
naamwoord
Nicolaas
Daamen woordenlijst 1916: "naken - 't is 'n vies naken (een
vreemdsoortige vent)"
naks
bijvoeglijk naamwoord
Henk van Rijen: naakt
nao, nò
bijwoord, voorzetsel
na
Nò zis uur
koom ik nao. - Na zes uur kom ik na./ nò zisse
Dirk Boutkan: (blz.
41) 'nao/ nò ' als ww-deel
Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op
oewen dis..... (19540306)
naobuur
zelfstandig naamwoord.
nabuur
Dialectenquête 1876 - de
genoddigde gaaste, vrènden en noabure
WBD
III.3.1:520 'nabuur' (ook naober) = buurman; ook genoemd: 'buurman,
gebuur, buur, naaste buur'
WNT NABUUR
naod,
naoj, naoie, nòdje, naojke
zelfstandig naamwoord
naad
Mandos, Brabantse Spreekwoorden:
vórtdoen dè oew naoje kraoke ('75) - je uit de naad werken
KAREL. Nou me dunkt! Ge ziet bekaant niks aanders dan naoie! Ik wed
dettie wel uit virtig verschillende lepkes bestao, diechche aon
bekare het gedriegd. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg,
15 december 1944)
WBD naod (II:923)
Bosch naod -
naad
naden; spieren van het lichaam
Cees Robben – oew naoi kraoke... (19660225) [van het werken]
naogel
zelfstandig naamwoord.
nagel
Pierre van Beek – Met iemand, die "geen naogels heej om z'n eigen te
krabben" is het al niet veel beter gesteld als met degene, die "gin
hem(d) aon z'n lijf heej". (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe
Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950)
Frans Verbunt: ginne
naogel hèbben om òn oew kont te krabbe
Tèùs
han ze ginne naogel gehad om der kont te krabbe. Kaole kak waar et
en daor waar alles meej gezeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps.
v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2,
Tilburg 2007)
Frans Verbunt:
zenèège vuulen as en vlôoj tusse twee naogels
Jè et ‘rèèke Romse lèève’ hiet dieje tèèd naa.
Mar zôo rèèk waare de miste meense toen nie. De fabriekaanten èn
pestoors wèl. Mar veul Tilbörgse aawers han de grotste moeite om al
die Romse mundjes te vulle, èn sommegte waare meej al der
kènderrèèkdom zo èèrm as Jòb. Die han dikkels gin rôome in der
bèkske leut, jao zogezeej gineens ene naogel om òn der kont te
krabbe! (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005)
Stadsnieuws: Zenèège
vuule as en vlôoj tusse twee naogels (090408)
WBD
III.2.1:499 'nagels' = klauwen
A.P. de Bont: noa.gel, zelfstandig naamwoord, mannelijk. - nagel l)het bekende hoornachtig bedeksel van vinger of
teen; 2)spijker; 3)navel.
naogelbèùk
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt: navel
WBD
III.1.1:124 'nagelbuik - navel'
Stadsnieuws: èn waast
ok oewen naogelbèùk goed èùt: in de költje woonen ok meense
(250407)
Jan Naaijkens, Dè's Biks: naogelbùik zelfstandig naamwoord - navel
naogelgrèùs
zelfstandig naamwoord
kruidnagel, 'krönaogel', 'kruinaogel', 'kruidnaogel'
WBD
III.2.3:132 'nagelgruis' = kruidnagel
WNT
NAGELGRUIS, in het algemeene Ndl. minder gewoon dan b.v. in het
Fries 'nagelgrûs' - gebroken of gemalen kruidnagelen
naogôoje
werkwoord, zwak
nagooien
WBD nagieten
(afspoelen van een onthaard geslacht varken)
naoje
werkwoord, zwak
naaien
DANB en
getrouwde vrouw moet kunne naoje
WBD 'nóóje'
en naoje (II:923,922)
WBD oover et
köpke naoje (II:1192)-over (het) kopje naaien (= overhandsen)
naoje -
naojde - genaojd
M In
tegenstelling tot in 'zaaje, maaje, graaje' heeft de stamklank zich
in 'naoje' niet gehandhaafd, wegens de homofoon 'naaje'(= coire)
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Geen
umlaut, (volgens krt.48 en blz. 91/92)
naojmèdje,
-mèske
zelfstandig naamwoord.
naaister,
modinette Frans Verbunt: we speule hier nie meej de naojmèdjes (gezegd bij het
kaarten)
WNT
NAAIMEISJE - dat bij een naaister werkzaam is en aldus meteen het
vak leert
naojmesjien
zelfstandig naamwoord.
doede dè
opt naojmesjien?
Antw.
NAAIMACHIEN zelfstandig naamwoord.o. (niet v.) - naaimachine
naojmèske,
-mèdje
zelfstandig naamwoord.
naaimeisje
Mandos, Brabantse Spreekwoorden: meej
gin naojmèskes speule (HM '70) - kaartterm!
niet met ondeskundigen spelen
naojring
zelfstandig naamwoord.
naairing
Mandos, Brabantse Spreekwoorden: nen
naojring vól (De'59) = niets (naairing = vingerbeschermer bij het
naaien, die aan twee kanten open was)
naojspaon
zelfstandig naamwoord
WBD
naaispaan: het instrument waarmee men bij het naaien de stukken leer
bij elkaar houdt (II:731)
naojster
zelfstandig naamwoord
naaister
naokend,
nòkt
bijvoeglijk naamwoord
naakt,
bloot, simpel
gezegde -- en
naokende tas teej - kopje thee zonder koekje o.i.d.
Naarus – Brieven van een oud-Tilburger (1940;
CuBra) Dat ziedde in oewen gist van die stoere Batavieren mee
bistevellen om, mee de hore op d’re kop daor rondwaandele. Ge ziet
er om ’n kampvuur zitte, waor ze in wild vèrkske of ’n hert aon ’t
rosteren zen, naokende Batavierenkiendjes dartelen om oe henen en
perbeeren iets te raoken mee d’r pelsjes en bugskes.
Lechim – uit: ‘Vuls te hèèt…’ (ongedateerd)
'n Moeder roept: ‘Mèd schaomt oe ège
Mee zo'n bekaant host naokend klèèd!’
‘'t Is mèn wel goed hoor, zee d'r dochter
Vur iets aanders is 't te 'hèèt.’
Lodewijk van den Bredevoort – Naa, ik wil gaon vraoge of we meuge
gaon fietsen, ik doe de deur van de kaomer oopen en zie hullie baaie
spiernaokend liggen.(uit: Kosset d’n brèùne eigelek wel trèkke?,
2006)
Piet van Beers – (CuBra)
Èn… konde irst ´n kiepenaai
vur ’n naokend kwartje haole!!!
Strak zèn de aaike’s (lèt mar op)
vur gin goud nog te betaole.
En moeder roept: «Mèèd schaomt oe èège/ meej zon bekaant hòst
naokend klêed»/ «Tis mèn wel goed hor, zeej der dòchter/ vur iets
aanders ist te hêet» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd
knipsel 1960-1980; uit: Vuls te hêet)
WBD
III.1.3.19 'naakt' = naakt; ook 'bloot', 'naaks'
WBD III.1.3.20 'nakend' = idem
A.P. de Bont: bijvoeglijk naamwoord.
'nakend' - naakt
Jan Naaijkens, Dè's Biks: nakend bijvoeglijk naamwoord - naakt
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nakend -
naakt (div. dial.) = mnl. nakent
WNT NAAKT,
daarnaast in de gesproken taal: NAKEND
naokwalm
zelfstandig naamwoord
PM onaangename nawerking na een genot
Henk van Rijen: nagalm, gevolgen, uitvloeisel
Stadsnieuws: Agge zukke
dinger doet, moete de naokwalm kunne veele (251009)
WBD
III.4.4:253 'nakwalm', 'nagalm' = echo, ook: 'galm', 'weerklank'
Cornelis Verhoeven:
NAKWALM (naokwalm) m - onaangename nawerking na een genot (zie
blz.99)
naom
zelfstandig naamwoord
gez. Dè
kunde ginne naom geeve: Je kunt de reden niet noemen
M noam
Cees Robben: ik kan
naa nie óp deren naom koome;
Stadsnieuws: et maag
ginne naom hèbbe (110206)
A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'naom' - naam; verb. 'z'ne naom zette' tekenen.
naor, nòr
voorzetsel
naar
Nòr school, nòr hèùs, nòr et wèèrk Waor kèkte naor? - Waar kijk je
naar?
B nò - naar
Cees
Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en
haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek....
(19540508)
naorècht
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt: aanrecht
Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? .. Op d’n
naoricht.... menneke... (19580118)
► nòrrècht
naoste
bijvoeglijk naamwoord
volgende
Cees Robben – de naoste week krèèg ik den uitsleutel... [uitslag]
(19641009)
naovraog
zelfstandig
naamwoord
navraag,
extra vraag naar iets
...ze
moessen er nog enkele rijen stoelen bijzetten omdetter zooveul
naovraog waar. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe
kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938)
nat
bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord
Henk van Rijen: bekakt,
dikdoend
WBD
III.1.2:267 'gezworen nat' = etter
WBD
III.2.2:30 'nog nat' - nog niet zindelijk (kind)
WBD
III.2.3:154 'nat' = sap (van bv. vruchten)
WBD
III.4.4:49 'het is een natte' = druilerig, nat weer
Id. 50 'nat
weer, natte kou' = koud, nattig weer
nathaawerke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
HTW borreltje, drankje
nathiel
zelfstandig
naamwoord
sjieke lui,
kakkerige mensen
Wè hèk men
èège dikkels op zitte vrèète bij die ‘nathielen’ in de keuke.
(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den
brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
natmaoke
werkwoord, zwak
natmaken
WBD
weken: het in water leggen van loopzool en ander leer (II:756)
- natmaoke -
mòkte nat - natgemòkt
- ook vocaal
krimping in tegenwoordige tijd: gij/hij mòkt nat
natnèk
PM pedant,
arrogant iemand
Cornelis Verhoeven: NATNEK (natnèk) m - onervaren, onwijze en
niettemin zelfverzekerd optredende persoon. Z.a.
WNT niet vermeld
Van Dale: NATNEK (volkst.)
nathals; ook voor: vent v. niks, waardeloze kerel.
Jan Naaijkens, Dè's Biks: natnèk zelfstandig naamwoord - ingebeeld sujet ... z.a.
natsjaak
zelfstandig naamwoord
natnek, verwaand persoon
- Hij komt veul bij zó'n natsjaakekeffee óp et Piusplein. (Uit: F.
van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger,
2010.)
- Ik
zeg: ‘Naachtburgemister? gaode gij dan mar gaaw nor oew kameraoi op
et gemintehèùs, tusse de aandere natsjaake zitte.’ (Uit: F. van der
Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
► natzwiebel
natteghèd
nat weer
zelfstandig naamwoord
We krèège
nòg veul natteghèd
Antw.
NATTIGHEID zelfstandig naamwoord, vrouwelijk. - regen, sneeuw, stofregen (ook in Brab.)
natteneerke
zelfstandig
naamwoord
dasje of
strikje; van: nette heer, net heertje
- Daor was is
in Bosse koopvrouw in dèskes en petten en zoo, en die verkocht goed,
want ze was er hendig aon. ’t Mist waren het van die strikskes die
ge met in klemke aon oewen boord kost klemmen. As ge bij die vrouw
is in d’r kraom keekt, dan sprong z’op oe aaf, en ’t volgend
oogenblik hadde al zon strikske onder oew kien vaast zitten. ’t
Zelfde moment hazze de spiegel vur oe neus hangen en dan zizze op
z’n Bosch’s: “Kaik nou is, bende nou niet innen natten Eer?” In de
miste gevallen wier d’er zeuve stuiver betaold en gongen ze as
‘Nette Heeren’ verder, mar die dèskes, die hietten nao dieën tèd nie
mir, daske of strikske mar ‘Natteneerkes’ en dès lang zo gebleve.
(Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
natzwiebel
zelfstandig naamwoord
natnek,
aansteller
- die
natzwiebels van de T. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande,
verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
ne, nen
lidwoord
een ('n), mannelijk (slot-n is fonetisch geconditioneerd, d.w.z.
verschijnt vóór onmiddellijk volgende klinker, h, d, t, b en r.)
Nieuwe Taalgids 78:537.
Ontstaan uit 'ene(n)'
nen heer,
nen boer, nen hof, nen aawen dömstòk, ne pestoor, ne köster
Antw. NE,
NEN (toonloze e) - een, Fr. un; vóór een mann.zelfstandig naamwoord.: ne mens(ch),
ne goeie jongen, ne kleine wagen. Begint het onmiddellijk volgende
woord met b, d, h, r, t of eenen klinker, dan zegt men 'nen': nen
heer.
nèè
tussenwerpsel
nee(n)
Cees Robben: Naa
schrók ik nie, ôo nèè dè nie; hoe-jee nèè; nee, geene kaant
èùt;
Cees Robben: tis
makkelek 'nèè' zegge, agge nie wòrdt gevraoge; nèè, dè nie dè;
nèèf,
nèfke
zelfstandig naamwoord
neef
nèèf èn
nicht
Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: "kezèèn,
nèèf - neef"
gij
nichjes en gij nefkes, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Van de luien
bekker’, 1938)
Dirk Boutkan: (blz. 59)
onze/ jullie/ hullie neef
nèèg
bijvoeglijk naamwoord
vurig,
nijdig, pienter, driftig
Dialectenquête 1876 - nêg
(ê = fr- même) en nèèg mènneke - een pienter ventje, een vurig
ventje
Toe dèsse nèèg wier èn de Jaon/ en goei opmieter krêeg.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Blôot slao dôod...)
Henk van Rijen: wè wier
ie wir nèèg - wat werd hij weer nijdig!
Cees Robben – Öllieje Sjennie is ’n nèèch
hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122)
Cees Robben – uit de hôôgte.. en wè nèèg (19611201)
WBD
III.1.4:31 'nijg' = vlug van begrip; 218 'nijg' = onstuimig
WBD
III.1.4:143 'nijg' - flink; 227 'nijdig' = boos; 229 'nijg' =
driftig
Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèèg
- bijvoeglijk naamwoord - nijdig, driftig
Antw. NIJG
bvw+ bijwoord - moedig, werkzaam, driftig, geweldig, fel. (ook in Brab.)
E nijg pèèrd. 'Ne nijge werkman. Loopt zoo nijg nie.
Cornelis Verhoeven: NIJG (néég) bijvoeglijk naamwoord - driftig, gehaast: 'n néég mènneke; ook: vlug, op korte
termijn.
A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord.
vr. ' nijgigheid' - haast, drift. bijvoeglijk naamwoord + bijw. ' nijg' - vurig,
driftig, vlug, fel, hard. Z.a.
neege
telwoord
neegeste -
negende
Cees Robben: neege
mònde èllènde; ene neegeneuger; Dialectenquête 1876 - nège (sic)
Mandos, Brabantse Spreekwoorden: tisser
êene van de neegenenneegeteg (D'16) - bedoeld wordt: een school
meester. (Variant: Negenennegentig schoolmeester, honderd gekken, in
Oost-Brabant, 1892)
Goem. NEGEN
- né:ge tw.: mej ons né:gene; NEGENDE - né:geste
nèège
neigen/
nijgen
werkwoord, zwak en sterk
nèège -
nèègde - genèègd / nèège - nêeg -
geneege: geen vocaalkrimping
neegende
telwoord
negende
Dirk Boutkan: : blz. 90
neegen ôôg,
neegenêûger
zelfstandig naamwoord
negenoog
1.
riviervis
Wiki - De prikken, lampreien of negenogen
(Petromyzonidae) zijn een familie van kaakloze vissen (Agnatha). Er
zijn ongeveer 40 soorten, waarvan de meeste in zoet water leven. De
mond is rond (zie afbeelding) en volwassen dieren hebben een
rasptong met tandjes. Sommige soorten zuigen bloed bij andere
vissen. De rivierprik (Lampetra fluviatilis) is een vissoort uit de
familie Petromyzontidae.

Rivierprik - bron: Wikipedia
2.
Karbonkel
Wikipedia - Een karbonkel,
negenoog of koolzweer is het voorkomen van een aantal steenpuisten
die naast elkaar in hetzelfde gebied bestaan, soms onderling
vervloeiend.
Cees Robben – Onze Peer hee unne pöst in zunne nek zôô grôôt as unne
riksdaolder... Unne negen-euger zeker..? (19811023)
Hein Quinten -
Khè veul laast van unne negenôôger. (Tilburgse
spreuken; ca. 1990)
neeger
zelfstandig naamwoord
neger
-
2020 - Kwinkslag - Tegen een ander: - die ziede nie veul mir!…
Ander: wie?.....die neegers meej die witte konte! (Zegsman dhr.
Hessels (1931-2006). Volledige bron:
KLIK HIER )
neeje
tussenwerpsel
nee, neen
Kees en Bart: neeje
neeme
werkwoord, sterk
nemen
Cees Robben: Gij moest
en vurbild neemen òn ónzen nuuwen buurman.
B neeme -
nôom/naam - genoome;
Dirk Boutkan: : neeme -
naam - genoome
-
vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij nimt
Dialectenquête 1876 - ik
neem, veranderd in: ik nim, hij nimt
Dialectenquête 1876 - Ze
nêmen (ê van même. fr.) aalles wetter te krêgen is
Goem. NEMEN
- né:me wkw (namp, gene:me)
nèè-nôôtnie
samentrekking
nee, nooit niet
Cees Robben – Toenie.. Naanie... Nèè-nôotnie.. (19861128)
nêep
persoonsvorm
kneep
- verleden tijd
van nèèpe
nèèpe
werkwoord, sterk
knijpen
nèèpe -
nêep - geneepe
vocaalkrimping
in tegenwoordige tijd: gij/hij nèpt
em nèèpe -
in de knijp zitten, in angst zitten
Dirk Boutkan: (blz. 40)
in verl. tijd: nêep, maar: nipte gij?
Stadsnieuws: Ge meugt
wèl in oew haande nèèpe dèt ammòl goed aflopt (180309)
WBD
III.1.2:106 'nijpen' = knijpen 106 'nijpen' = knellen
WBD
III.1.3:211 nijpen' = knellen gezegd v. schoenen; OOK: 'wringen,
drukken'
Antw. NIJPEN
zie wdb. Fig. iemand nijpen - hem te veel doen betalen; straffen,
doen
uitboeten: Ge moet dieë kèrel maar is wel nijpen.
Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèèpe
ww - knijpen WNT NIJPEN - Wsch. in verband staande met o.a. KNIJPEN
nèèperd
knijper;
bangerik
zelfstandig naamwoord
Antw. NIJPER
zelfstandig naamwoord, mannelijk. - nijdigaard, heimelijke persoon.
nèèreges
bijwoord
nergens
- Èn et
lèkt nôôt nèèreges op. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande,
verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
nèèrf
zelfstandig naamwoord
nerf, 'bladaojer'
WBD
huidschimmelziekte (bij koeien), ook genoemd 'kòjeghèd'
WBD 'nèèref'
- nerf, de nerflaag, kant v.d. huid waar haar heeft gezeten.
WBD 'nèèrefkaant'
- nerfkant, behaarde kant v.e. huid (II 595)
WBD 'kalfsnèèref'
- kalfsnerf (bep. leersoort) (II 663)
WBD 'slangenèèref
' - slangenerf (bep. leersoort)
WBD 'vissenèèref'
- vissenerf (bep. leersoort)
WBD 'genèèreft lèèr' - generft leer
A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk.
'nerf(t)'- de hardere, van oneffenheden voorziene buitenkant van
leer; 2) begroeide bovengrond, bovenkorst van wei- of hooiland.
neering
zelfstandig naamwoord
nering
Mandos, Brabantse Spreekwoorden: neering
is gin èèrve (Kn'50): alleen een zaak of winkel brengt de
klandizie niet aan; wat de eigenaar doet, is ook belangrijk
neet
zelfstandig naamwoord; luis
WBD
III.4.1:26 'kale neet' (= kaole neet) - jong en kaal vogeltje; ook:
kaol jong of nestjong
Hoeufft: NEET-OOR
voor een kittel-oorig mensch.
Cees Robben - Vruuger zaate in de luis... En naaw vort in de neeten
(19721208) [De prent gaat over de kosten van het sinterklaasfeest;
na de tekst van Robben is een gedrukte ‘Voetnoot’ toegevoegd: ‘Luis
moet men verstaan als kinderen. Neeten staan hier voor
kleinkinderen.]
neetekont
zelfstandig naamwoord.
Van Delft -
"Hij is een neetekont." Dit is: Hij is een akelige, humeurige kerel.
(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)
nêeteldoek

Ill.:
Thomé
zelfstandig naamwoord.
1. plant
WBD
neteldoek (II:880)
WBD
III.4.3:224 neetelduukske - salomonszegel (Polygonatum multiflorum)
2. stofnaam (textiel)
nêeteldoek
J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Neteldoek -
Ongebleekt katoenen weefsel. Soms gebleekt, geverfd of bedrukt.
Oorspronkelijk gemaakt van brandnetelvezels. Toepassing:
voeringstof, overhemdenstof, enz.

Tilburgsche Courant, 9-5-1878
WBD II.4. p. 878-9 – „Oorspronkelijk uit netelgaren, later van licht
katoen of mousseline vervaardigd los weefsel in effen binding" (Van
Dale). Van Breugel zegt op p. 62: „Neteldoek, dat hoofdzakelijk voor
morgenmutsjes werd gebruikt, kwam uit Zwitserland, uit Sint-Gallen;
men kende drie soorten." Op p. 82 zegt Van Breugel i.v.m. het maken
van de rouwpoffer: „De linten, welke bij de zondagse poffer uit een
soort damast bestonden en gemaakt waren van zuivere natuurzijde of
van kunstzijde, waren bij een rouwpoffer van books of neteldoek."
neteldoek: nêêteldoek, K 183 (= Tilburg)
WNT – lemma Neteldoek – 1911 - znw. onz.; het zeldzame mv. ter
aanduiding van verschillende soorten. ↪Benaming voor een soort van
losgeweven stof, vroeger vervaardigd uit de bastvezels van sommige
soorten van netels (zie OUDEMANS, Leerb. 2, 602), later van
lijnwaadachtig katoen (KUYPER, Technol. 2, 266), en in dat geval
hetzelfde als mousseline (Ald.). Hedendaags word geen netel-doek
meer uit de netelen vervaardigt, schoon men veelerleij zoorten van
zeer fijne of grover witte stoffen heeft, die den naam van
netel-doek draagen, maar die van Vlas of Katoen, inzonderheid van de
laatste gemaakt worden, en meest alle uit Oost-Indiën, Persien, enz.
koomen, CHOMEL 2286 a [1771]. Van de groote brandnetel is de bast
van de steng dikwijls gebezigd om daarvan eenen fijnen en vrij
sterken draad te verkrijgen, hetwelk nog voor weinige jaren in
Duitschland herhaald is. Van daar de naam neteldoek, sedert door
weefsels uit katoen geheel en al verdrongen, V. HALL, Landh. Flora
196 [1854].
neetoor
zelfstandig naamwoord
pestkop,
treiteraar, judas, plager
Anoniem – 1959 –
De meulesteller was unne neetoor,
die Nillus wel 'n bietje zocht,
Om dettie bij hum, gin sigaore
of 'n rulleke pruimtebak kocht.
(...)
Mar de meulesteller was nie te genaoke,
die liet zun eige nie vur gleupert en neetoor uitmaoke.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs
folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie
rikkemendaosie.htm
Cees Robben – Lôôpt naor de hel neet-ôôr... (19730608)
Cees Robben – ’t zen neet-ôôren van jong (1650115)
WBD III.1.4:82
'neetoor' = persoon met een lastig karakter
WBD
III.1.4:102 'neetoortje' = lastig kind
WBD
III.1.4:409 'neetoor' = geniepige plager
Cornelis Verhoeven:
NEETOOR m - pestkop, plager, iemand die spijkers op laag water
zoekt. (= niet-oor? z.a.)
Antw.
NEETOOR zelfstandig naamwoord, vrouwelijk. - (met zachtl. e en schrpl. o) - kregelig, vitziek,
kitteloorig persoon.
WNT NEETOOR
- in versch. bekend als scheldwoord vóór een kitteloorig, vitziek,
bedillerig iemand.
neeve
voorzetsel, bijwoord
naast, neven; bij de buren
Den boer
liep neeve zen pèèrd. - De boer liep naast zijn paard.
Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte
Tilburger als...’ maart 2013 -

WBD
III.1.4:l6 'erneven zijn', 'erneven zitten', 'ernaast zijn',
'ongelijk hebben' = zich vergissen
WBD
III.1.4:245 'erneven vatten' = teleurgesteld worden
WBD
III.4.4:l33 'neven' = eerstvolgend, ook '(daar)naast', 'achter'
Bosch neve -
naast, ernaast, vlakbij
Cornelis Verhoeven: NEVEN
(neffe) voorzetsel - naast. Vgl. 'langs'
Antw. NÈVEN
en NEFFEN voorzetsel Hetz. als nevens, Fr. à côté de, près de. Hij
woont hier nèven de deur. Er nèven zijn - mis zijn. Dat is er
nèven - verkeerd.
WNT NEVEN,
ook NEFFEN
nèffe
voorzetsel
naast, neven
Nèffe wie zaate gij? - Naast wie zat jij?
- Cees Robben – En zit de rest d’r neffe (19600916)
-
Interview met de heer De Kok (1978) – jè, ik kèn die straot… nèffe
bè, nèffe et spoor daor! Zuidoosterstraot!
KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
)
- De Wijs -- jè Kees, ik zô wel neffen oe willen gaon zitten.. mar dè
stao nie… (16-01-1975)
er nèffe zèèn
iets verkeerds doen, het mis hebben, abuis zijn
-
KAREL. Dè was er neffe zeker? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot
Tilburg, 20 april 1945)
- De Wijs -- (uit diepzinnig gesprek opgevangen)
- ik zeg… ik docht dekket goed daacht mar jè, ik was er neffe omdèk
daor zô gezegd zogezeed gin gedaacht op gehad had. (17-10-1966)
-
Cees Robben – Nèè meneer... Ge zèèt er
neffe... (19580315)
-
Cees Robben – gedoegeter neffe [je doet het ernaast = verkeerd]
(19560707)
-
Cees Robben – Dè was er neffe, meneer... (19791123)
nèffe et pötje piese
naast het potje plassen
-
Frans Verbunt: nèffen
et pötje piese - zich ergens aan schuldig maken
-
2020 - Plagen van een kind: - slòpt jullieje paa nòg nèffe jullie
moeder? (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron:
KLIK HIER )
AANVULLENDE BRONNEN
-
WNT - NEVEN,
ook NEFFEN
-
Bosch - neffe
- naast
-
Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèffe voorzetsel - neven, naast, mis; ge
zit 'r himmel nèffe
-
Antw - NEFFEN zie
'neven'
-
Hoeufft - NEFFEN,
neven of nevens, voor 'langs' of 'voorbij'; b.v. 'zult gij eens
aankomen, als gij eens nèffen gaat?'. Zoo ook zegt men 'iemand
neven sturen' voor 'iemand aan de deur afwijzen'; het zal dus wel
zooveel zijn als iemand naar het nevenstaande huis verzenden.
nèffenaaf
samengesteld bijwoord uit ‘neven’ en ‘af’,
beide in de betekenis ‘langs’,
er langs af
-
Cees Robben – Waast er dörrem neffenaaf..../ en blijft van oew
krösken aaf...! (19550226) [CRW – In deze prent bij Aswoensdag 1955
neemt Robben een loopje met het Askruisje dat op Aswoensdag door
katholieken gehaald werd in de parochiekerk. De katholieke folklore
wilde – vooral onder kinderen - dat dit kruisje niet mocht worden
afgewassen. Uiteraard lukte dat nooit. Toch had Robben in deze prent
een tip om een poging te wagen: wel in bad gaan, wel wassen, maar
‘er neffenaaf’, eromheen, en dus vooral niet aan ‘je kruisje’
komen.]
Cees Robben – Desser vlak neffenaaf.. (19681025)
nèftenalte
onbepaald voornaamwoord
geen van allen
- De Wijs --
Hedde göllie de [dè]
neftenalte
nie? (geen van alle niet) (17-10-1972)
negoosie
zelfstandig naamwoord.
handel
Van Delft -
"As 't was da (indien) 'k ne vent kos kreijgen, dan liet ik munne
negotie vaoren." Dreef ik geen handel meer. (Nwe. Tilb. Courant; Van
Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
nei
bijvoeglijk naamwoord
nieuw
en nei
boks, een nieuwe broek
voor
Tilburg nog niet opgetekend
iets neis: iets nieuws
Achche zelf iets neis moet koope laote zoe betaole dechche nie wit
waor che blèft. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2
februari 1945)
nèk,
nèkske
zelfstandig naamwoord
nek
Cees Robben – In oew bekske... dur oew nekske (19601007)
Mandos, Brabantse Spreekwoorden: zooas
de nèk draajt, draajt de kòp (Pierre van Beek: Tilburgse
Taalplastiek 1970) - de man schikt zich
gewillig (de vrouw heeft de broek aan)
WBD
III.1.1:111 'nek' = hals
nèkke
werkwoord, zwak
nekken, de nek omdraaien
De Wijs --
Zukke meense mossen ze nekke (feb. 1962)
nèpt
persoonsvorm van werkwoord
knijpt
Hij nèpt en
eugske toe. - Hij doet een oogje dicht.
-2e
+ 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'nèèpe', met vocaalkrimping
overlijden
Cees Robben – Het mar ginne bange degger tussen uit nept, Jaon...
(19720519)
nèptang
zelfstandig naamwoord
knijptang
A.P. de Bont:
neptang, zelfstandig naamwoord. vr. - nijptang
Antw.
NIJPTANG (ook met verkorte ij uitgespr.: neptang) zelfstandig
naamwoord, vrouwelijk.
Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèptang zelfstandig naamwoord - knijptang
nèrgeraand,
nèrgaand, nèrgeraans, nèvveraans, nèrges
bijwoord
nergens, nergens anders
►nievraans, nergens ►ievraans, ergens
Van Delft - "Nergeraans" (men zegt ook "nergeraand")
beteekent: nergens. Zelfs hoort men gecombineerd zeggen: "ievraand
ergens". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april
1929)
"Ik zie niks, hier nie, ginder nie, nergerand
nie!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad
Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)
’n Paor daog laoter zik, ‘k zè hil de stad
afgewist, d’r zen nèvverans gin Noren [schaatsen] mir te krège...
(Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
De Wijs -- As get nergenââns veint, motte
ieveraans kèkke (23-10-1963)
Cees Robben: Hèdde
göllie èrgeraand òn gedraajd? Nèè, nèrgeraand.
Cees Robben: netuurlek
wir ieveraans nirgeleej, èn nèrgeraans mir te vèène;
Cees Robben: we gòn
tòch nèrges nòr toe;
Mar nèrgeraans was ie gewist/ niemand had em
gezien... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel
1960-1980; uit: Toe de aaw toe)
Ik haol wir vorsgebakke mik/ bij onzen èègen
bekker/ want toen die meej vekaansie was/ wast nèrgeraans zo lèkker.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Wir int gerêel)
Tiest foeterde dè hil de wèèreld/ nèrgeraans gin rust mir gaaf...
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Nèrgeraans gin rust)
Tis wèl en vrèmde kèrstgedaachte/ Tòch . . . hoek de wèèreld ok
bekèèk,/ hòst nèrgeraans is iets te vèène van kèrst-vreede in de
praktèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel
1960-1980; uit: Vreede èn Sneuw...)
Interview met de heer De Kok (1978) – Op den Heuvel èn de Besterd,
aanders nèrgerand nie…
KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
Bosch
nergand - nergens
Antw.
NERGERANS bijwoord - nergens, Fr. nulle part. Ook: nieverans en nievers
Hoeufft: NERGERHANDS, voor 'nergens'. ERGEND, voor 'ergens' z.a.
Cornelis Verhoeven:
NERGAND bijwoord - nergens (wsch. hypercorrecte vorm naar 'iemand'; zie
blz.27)
A.P. de Bont: nèrgent, nèr(e)ges - nergens
nèt]
bijwoord
precies
Cees Robben – ’t Is net zôô ge zegt (19720421)
netuurlek
bijwoord/bijvoeglijk naamwoord
natuurlijk
Kees en Bart: 'netuurlijk'
Cees Robben: netuurlek
wir ieveraand nirgeleej;
Cees Robben: die
hèdde netuurlek wir ieveraans verloore geleej;
WBD
III.1.4:57 'natuurlijk' = idem; ook 'tuurlijk'
nêû
tussenwerpsel
Henk van Rijen: hoeft
niet, niet nodig
neudoek,
neusdoek
zelfstandig naamwoord
M omslagdoek
zie ook: neuzek
Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: "neusdoek - kleine omslag doek voor burgervrouwen"
WBD
III.1.3:154 'neusdoek' = sierlijke omslagdoek met franjes
WBD
III.1.3:156 'neusdoek' = bont geruite langwerpige omslagdoek
WBD
III.1.3:150 'neusdoek' = omslagdoek
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Tilburgs westen: neuzdoek, nuuzdoek, nuzdoek; oosten: nuzzek, neuzek
(blz. 148)
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krt.97: neusdoek
A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'neuzek' - neusdoek, wollen omslagdoek over schouders en borst bij
vrouwen.
Antw.
NEUSDOEK zelfstandig naamwoord, mannelijk. - omslagdoek, doek dien vrouwen over rug + schouders
dragen
Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'neujzdoek' zelfstandig naamwoord - neusdoek
neuje
werkwoord, zwak
Dialectenquête 1876 - de
genoddigde gaaste
WBD
III.3.1:39 'noden', resp. 'uitnodigen, verzoeken, vragen' =
uitnodigen
B neuje -
neude - geneujd; ik neu, gij/hij neut
A.P. de Bont: nö.je(n) zw.ww.tr. 'neuien' - noden, (uit)nodigen
Taalk. Mag.
I:319 - NEUGEN = aanzoeken
neuke
werkwoord, zwak
- neuke -
nukte - genukt
- met
vocaalkrimping, behalve in inf., praes. meervoud, praes. ik-vorm
-
uitmaken,
deren; weggooien
Et nukt nie
- het doet er niet toe, het maakt niets uit
Pierre van Beek: Nukt
dieje rommel mar in den hoek - neergooien
Cees Robben – Luste göllie sewèèle ’n tas koffie.. Ik neuk ‘m
aanders toch mar in den gôôtsteen.. (19720804)
Frans Verbunt: dè nukt
de baoker nie, ast kiendje mar gezond is
Vunderink -
Den dèksel eraaf, èn toen hèb ik die troep/ gelèèk in die pan meej
soep genukt. (Henriëtte Vunderink, haovermoutepap, uit: Tis de
moejte wèrd; 2011)
WBD
III.2.2:105 'neuken' = geslachtsgemeenschap hebben
Hees 't
neuk, geneuk, nuksel (V:39)
Jan Naaijkens, Dè's Biks: neujke
ww - neuken; weggooien, schelen
Antw. NEUKEN-
bedriegen, foppen; - aan = knutselen, knoeien; kijven, grollen;
telen
Cornelis Verhoeven: NEUKEN
ov.ww - plat woord voor: neergooien: ik nukte 't geléék tege de
grond. Ook onpers. en met ontkenning gebruikt om onverschilligheid
uit te drukken: dè nukt nie - dat maakt niets uit, dat kan me niets
schelen.
ZAFR. NEUK,
ww. (geneuk) (plat) 1. slaan, veral met die vuis; 2. lol, sanik;
hinder: 'Hulle neuk al die heeldag met my'.
WNT NEUKEN -
6) van zaken: hinderen, er iets toe doen
neukepietje
zelfstandig naamwoord. verkleinwoord
onbeduidend klein kind
WBD III.4.4:223; 'neukepietje' = iets kleins in zijn
soort, ook 'geneuk'
neuker
zelfstandig naamwoord
WBD
III.4.4:297 'neuker' = kwart liter, ook 'halfke' of 'uppie'
nèùlerd
zelfstandig naamwoord
verlenging van ‘uil’
- 2019 – sufferd;
waarschijnlijk een samentrekking van ‘[ene]n èùlerd’ (Mededelingen
van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en
Marinus 1960-1980. Voor de volledige lijst
Klik hier)
neure
werkwoord,
zwak
neurieën
Laot ons simpele liekes neure;/
laot ons zingen en nie treure,/
wè-t-er hier ok maag gebeure! (Piet Heerkens; ‘Kritieke’,
gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche
Courant, 1941)
neus, nuske
zelfstandig naamwoord.
neus
het verkleinwoord is nuske
-
Kees en Bart: 'net of
w'uit ons neus bloejen'
...de vurste was zo’n amèchtig kemiek mènneke
mee zon aorig nuske... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot
Tilburg 1941; CuBra)
-
Mandos, Brabantse Spreekwoorden: en neus
as en schoenmaokersvèthoorentje (D'16) spreekwoordelijke vergelijking.
-
Mandos, Brabantse Spreekwoorden: daor hoeft nie iedereen zen neus
oover te snutte (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1968) –daar hoeft niet iedereen
zich mee te bemoeien
- Mandos, Brabantse Spreekwoorden: ieder moet er zen neus oover
drêûge, tòt Jan Rap mee zenen örgel ('70)
-
Henk van Rijen: gelèèk
heej gin neus - het gelijk heeft twee kanten
nuske
- Hij ha vèrkeseugskes en ’n nuske om te laache.
(Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
-
De kènderkes staon allemòl/ — Èèrme zo goed as rèèke —/ meej der
nuske teege de rèùt/ nòr et ötgepakt te kèèke.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Sintreklaos ôok)
-
Dan zit ie frèèd op de tribune/ Z'n lekkend nuske af te buunen.
(Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd
knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980)
AANVULLENDE BRONNEN
WBD
III.4.3:278 steeknuske, prikneus - bolderik (Agrostemma githago)
WBD
III.1.2:340 'kwaaie neus' = uitslag onder de neus
neusgaote, neusgaoter
zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘neusgat’
neusgaten
-
Cees Robben – Van unne kreugel worde nog is lilluk ôôk... Daor
krèède grôôte neusgaoter van en lang èèreme... (19730330)
- Mar jè, op 'n gegeeve moment begos-ie ammel moelek te doen èn
krèeg-ie et en bietje hoog in zen neusgaote, dus de saomewèèrking
wier verbrooke. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande,
verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
- Die
wèève hèbben et ammel fort futte hoog in der neusgaote.... (Uit: F.
van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger,
2010.)
neuzek
zelfstandig naamwoord
neusdoek;
omslagdoek, sjaal; op of onder jas gedragen
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Op men klumpkes ging ik nòr,
van de Koejstraot moes ik nòr et Gurke toe èn dan moes ik, dan was
ik zon neuzek om, witte nie, mene krèùk in menen êenen èèrem èn men
brôod òn den aandere kaant…”. (transcriptie Hans Hessels 2014) ►
Klik hier voor audiofragment
nie
bijwoord
niet
Kees en Bart: niemir
Cees Robben – “Dus naa-nie of dan nie – of nôôt nie...” (19640710)
Dialectenquête 1876 - nimt ie
nie meer? - neemt hij niet meer?
DANB hij kan
nie vórt òf trug
Henk van Rijen: nie as
naaw - nooit zoals nu
Henk van Rijen: teege
den aovend waar ie nie mir bekwaom - ... was hij dronken
Henk van Rijen: nie
nôoj - niet ongaarne, niet met tegenzin
Hoeufft: NIE,
voor 'niet', in de meeste gevallen. Vaste regel is moeilijk te
geven. Oud-Gothisch 'ni' = niet. NIET is samengesteld uit nie-it.
Z.a.
A.P. de Bont: ni, bijwoord 'nie' - niet
Antw. NI,
NIE bijwoord Wordt meest altijd gebruikt voor 'niet', FR. ne pas
WvM 'da'k
nie mir kos ophouwe'
- NIE treedt
dikwijls als versterking op bij ontkennende woorden.
... ’t wor pekaant hil de dag nie licht nie.
(Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Hij zeej: «Miet, belt den dokter mar/ want ik zè niks nie lèkker»
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Dè hai liever)
...want
zon bui valt, weezeluk waor,/ aaltij hier èn nôot nie daor.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Et weer)
niefel
telwoord, bijvoeglijk naamwoord
Henk van Rijen: 'Hè
heej-t-ur niefel van' = Hij heeft er niet veel van.
niemam
voornaamwoord
niemand
Dirk Boutkan: (blz. 67) 'ze laoten ok niemam binne'
niemer,
niemir
bijwoord
niet meer
De Wijs --
(gehoord bij ’n afscheid: ) Zeg, as ik oe niemer zie, tot ziens war.
(09-04-1973)
Kees en Bart: niemir
DANB meej de
keegels wòrdt nie mir gespuld
Cees Robben – Ik wil ’t niemer heure
(19661021)
Cees Robben – Ik ben niemer zôô kneukelvaast Willem... ’n glas bier
gao nog, mar krom staon en op m’n hukkes zitten desser niemer bij...
(19670825)
Cees Robben – Ik gao d’r niemer uit... zeej Jan,/ ’t zèèl is vuls te
koud (19670428)
Cees Robben – Ik maoket zellef niemir meej... (19600916)
Audioregistratie 1978 -- “Ge onthouwt dè niemer hè…” (interview met
dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
Getrouwde vrouwe môoge niemer werke… (Lodewijk
van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne
eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
- Met extra ontkenning:
Dan
hoefde ok nôot niemer bang te worre van gin man nie. (Lodewijk van
den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk
wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Ik woon er allang niemer, op ’t
Hasseltpleintje... (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants
Dagblad Tilburg Plus 2009)
Haor - niemer
- niet meer
Jan Naaijkens, Dè's Biks: nòòt niemer - nooit neer
A.P. de Bont: nimer, bijw.verb. (niet meer) 'niemer' - niet meer. Vgl. voor de
ontwikkeling
WNT s.v.
nimmer.
Antw. NEMEER
bijwoord - niet meer. Ik bezit niks nemeer.
niemes
onbepaald voornaamwoord
niemand
Van Delft - "Niemes",
dit is niemand. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27
april 1929)
niemes wit waor vandaon... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke
Braobaansch, uit: ‘Maonsverdustring’, 1932)
B is er
niemes nie? - is er niemand?
-- Mar toenker niemes nie mir vèène kos...
(Karel de Beer - Bijnamenboek; 2007)
‘Niemes
wies ze te wone.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van
Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Piet van Beers – ‘Historisch’: Hy slûipt heel zuutjes dichterby,/
zo, dè 't gin niemes heurt. (With Love; 1982-1987)
Piet van Beers – ‘Gin katte’: Hij is niemes tot laast... (‘t Èlfde
buukske, 2010)
Piet van Beers - 'Herfst 1982': Dan
hoefde oe èège vur niemes te schaome. (CuBra)
Piet van Beers - 'Twee goudvinke': Èn der zal dan niemes zègge dè dè
nie waor is. (Cubra)
Cornelis Verhoeven: NIEMES,
oud woord voor 'niemand'. Vgl. 'iemes'.
A.P. de Bont: nimes, vnw, 'niemes' - niemand.
Jan Naaijkens, Dè's Biks: niemes voornaamwoord - niemand; ook: geniemes
nieperd
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt: knijperd:
in zene nieperd zitte - in de knel zitten
Frans Verbunt: bed: in
zene nieperd krèùpe - in bed kruipen
niergend
bijwoord
nergens
niergend laa g/
zo'n simpel dink,/ of 'k heij z'n schoon geheim vernommen... (H.A.
Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Levensles’, 1932)
►nèrgeraand
nierke
werkwoord, zwak
vervelen; (=
nirke 'herkauwen'?)
Henk van Rijen: ze stòn
wir meej zen ammòlle te nierke - ze staan weer met z’n allen te
vervelen
nieteegenstaonde
woordspeling
Van mèèrrege kreege we taol/ ik moog ene zin opgeeve/ Waort woord
"niettegenstaonde"/ In moes worre geschreeve/ Ik wies irst nie wèk
zèggen moes/ Toen in êens en licht opgòng/ "onze Paa draogt ene
slappen boord,/ hij kan nie tegen staonde". (Lechim; ps. v. Michel
van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Niemer nòr school )
nievraans,
nieveraans, nieveraand
bijwoord
nergens
►nèrgeraans ►ievraans
Van Delft - "Nievraand"
beteekent: nergens. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111;
27 april 1929)
B nieverans - nergens
R.J. nieverans
Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: "nieverans, nieverus - nergens"
Cees Robben – D’r was nog nieveraans
gerucht... (19560609)
Cees Robben – En naa is ie nieveraans mir te vèène...(19850726)
Anoniem – 1959 –
Jaans zaag de kaoi rikkemedaosie,
naauw kossie nieveraans aonlegge.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs
folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie
http://www.cubra.nl/wtt/documentlemmas/rikkemendaosie.htm
- Ge kunt ze nieveraans mee vurgelêêke. ‘t ' is
hil aander volk,
't 'is gin sort van meense... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca.
1990)
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nievers
- nergens (brab. vel.)
Hoeufft: NIEVERHANDS, voor 'nergens' of het verouderde 'nievers',
samengesteld uit 'ne' (niet) en 'ievers' (iewaarts). Z.a.
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- NIEUWERS, NIEUWERANDS. nergens. Kil.'niewers'. Z.a.
Dumbar NIEVERS, idem.
nijnaogel
zelfstandig naamwoord.
stroopnagel, nij(d)nagel
Mandos, Brabantse Spreekwoorden: van
vuule krèède nijnaogels (D'16) - waarschuwing aan iemand die iets
nauwkeurig betast
Str.
nijnaogel (2:109)
WNT
NIJDNAGEL, NIJNAGEL - Hetzelfde wat nu gewoonlijk stroopnagel heet:
een plaats waar de huid langs den nagel is ingescheurd.
|