Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.

Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:

C

Q

X

Y

A

B

D

E

F

G

H

I

J

N

O

P

R

S

T

U

V

W

Z

Wil Sterenborg

Van naa tot nuuwsgiereg

bijwoord

nu, nou -

‘Vruuger en naa’, titel van een Korvelse Revue, 1926.

Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306)

Cees Robben – Gao-naa-toch-gaa... (19570817)

Cees Robben – Naa hedde daor himmel gin mölderkes mir... (19570525)

Cees Robben - Ik licht naa ’t höske... en rij meej de ton... (19570309)

Dialectenquête 1876 - Naauw hemme we wir nije menisters - nu hebben we weêr nieuwe ministers

Cees Robben: 'dan denkte: naast gedaon'

Dirk Boutkan:  (blz. 24) 'naw' = naaw

Antw. NA (zuivere a) bijwoord - nu, Fr. maintenant

Tijs Dorenbosch - Vignetten uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 & 1938)

naacht, nachje

zelfstandig naamwoord

nacht

Kees en Bart: ginnen êenen naacht rust

Den aovond komt, daornao de naacht

die over oe valt mee alle maacht; (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Vesperklokke’, 1938)

Cees Robben: ene kaawe naacht; et zal te naacht gin drie uur wòrre;

Cees Robben: wij hèbbe vannaacht meej vèèf man gewòkt;

Cees Robben: 'Ik heb van hil den naacht nog gin ôog dicht gedaon'

Ridderverhaole wieren er verteld. Ik vond dè aaltij héél spannend, veural asse bij naacht en ontij afspeulde en meej gierende störmen gepaord gingen.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
 

zelfstandig naamwoord

bep. uil; nachtbraker

Antw. NACHTUIL zelfstandig naamwoord, mannelijk. - iem.die 's nachts laat uitblijft

WNT NACHTUIL - ... In Z-N. ook in den zin van: nachtraaf, nachtlooper, die tot diep in den nacht blijft drinken, spelen of rinkinken.

naachtmis

zelfstandig naamwoord

nachtmis; heilige mis die begint om 12 uur middernacht van 24 op 25 december om het kerstfeest te vieren; na deze nachtmis werd thuis het kerstmaal genuttigd.

Cees Robben – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam stond ’t kenèèn al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen... (19691212)

werkwoord, zwak

1. slaan

WBD III.1.2:30 'naaien' = slaan; ook: 'ertegenaan peren, bossen'

WBD III.1.2:57 'een labbezoet geven'

erop naaje - erop slaan.

B ik zal em es óp zen gezicht naaje - slaan

2. snel weglopen, maken dat je wegkomt

- uitdr. der tussenöt naaje - er vandoor gaan, 'm smeren

- naajt em! - smeer 'm, maak dat je wegkomt! hoepel op!

V naajtem Pius

Wè iemand deej die der tussen èùtnaaide, wies ik ôok, die liep ineens héél hard. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD III.1.2:128 'daaruit naaien' = op de loop gaan

WBD III.1.4:238 'eruit naaien' = kwaad weglopen

Fries - útnaaije 'ervandoor gaan' (Posthumus)

3. aannaaien, aanzetten

Cees Robben: 'hij naait oe impesaant 'n oor aon'

WBD III.1.2:84 'naaien' = smijten; ook! gooien'

4. gemeenschap hebben

WBD III.2.2:105 'naajen' = geslachtsgemeenschap hebben

Lodewijk van den Bredevoort -- …en toen naaide hij ze zô det de tift langs der béne liep. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

► wegnaaje

Overige bronnen

Bosch naaie - naaien; slaan, schoppen; beetnemen, afzetten; hard weglopen — naaje - naajde - genaajd

Cornelis Verhoeven: NAAIEN (nèèje) onov. en ov.ww - 1. met naald en draad kleren maken of verstellen; 2. grof woord voor: slaan: 'rop nèèje; 3. grof woord voor: overhaastig weggaan; 'r öt nèèje.

Antw. NAAIEN zie wdb.; bij 't gemeen voor 'futuere, coire' (ook in Mnl.)

Jan Naaijkens, Dè's Biks: naaje ww - naaien

oude verleden tijd van 'neeme'

nam

Kees en Bart: in dienst naamp

Cees Robben – Tiest Vermeeren naamp unne raomscheut... (19560428)
Cees Robben – En hij naamp rap de beene... (19700213)

Antw. NAAM - 2e hoofdvorm van 'nemen'; ook NAMP

naanie
samentrekking
nu niet
Cees Robben – “Dus naa-nie of dan nie – of nôôt nie...” (19640710)
Cees Robben – Toenie.. Naanie... Nèè-nôotnie.. (19861128)
 

zelfstandig naamwoord, mannelijk, en dus niet onzijdig

aanrecht

WBD naarècht, aonrècht - aanrecht

uit 'den aanrècht': proclisis fonologische varianten: nòrècht, nòrcht

bijwoord

nou, nu

DANB dè wòrdt naaw en hil nuuwe stad

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - NOUW - nu, nunc, iam. Kil.

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord.

nauwkeurig, precies, net; nauw, eng

Dè stikt nie zó naaw - Dat komt niet zo net

Van Delft - "'t Zit er nauw in", zegt de kleermaker, die maar amper een kleedingstuk uit een lap stof kan maken. Hetzelfde zal ook een ander vakman zeggen, die slechts met moeite de benoodigde hoeveelheid materiaal voor een bepaald werk heeft. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

Bende gek zô naauw motte nie speuren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)

Pierre van Beek: Et zit er naaw in - een lap stof is volgens de kleermaker amper groot genoeg voor het gewenste

- Hij is erg nauw in 't kruis. - Hij is zeer consciëntieus, gewetensvol. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)

Dialectenquête 1876 - naauwe schoene - nauwe schoenen

WBD III.4.4:225 'nauw' = idem, eng, ook 'smal', 'krap', 'bekremmeld'

Jan Naaijkens, Dè's Biks: naaw bijwoord - precies, nauwkeurig

A.P. de Bont: na.u, bijvoeglijk naamwoord. en bijw. naauw - nauw, nauwkeurig, juist, precies

Antw. NAUW bvw - zie wdb. - Het nauw zuken - alles scherp nagaan

werkwoord, zwak

nauwen, spannen, nijpen, erop aankomen

- naawe - naawde - genaawd

Cees Robben – ’t Begienter te naauwe... (19691010)
Cees Robben – [Man spreekt] Ik ben thuis den baos.. Mar as ’t er naauwt is ons vrouw den baos... Mar as ’t er naauwt en wedernaauwt, dan ben ik den baos... [Dan heb ik hetlaatste woord...] (19811113) Robben voegde aan deze prent een voetnoot toe: ’t naauwt er = ’t spant er – wedernaauwt: ’t spant er heel erg.

Henk van Rijen:  naaw naaw et er - nu gaat het spannen

CiT (104) 'Naaw nawet er' - nu spant het er

Haor naawe - spannen

Antw. NAUWEN ww.onp. - Nijpen, gevaarlek worden. (Ook in Mnl.)

Hoeufft: NAAUWEN voor benaauwen. B.v. Niemand weet waar het naauwt.

A.P. de Bont: na.we(n), zw. onpers. ww. naauwen - nauwen, "het aanwezig zijn van groote drukte, haast of levendigheid" (Brabantius): 'Et naawt er' - men is er zeer druk, zeer gehaast; ook: er wordt hevig getwist.

Jan Naaijkens, Dè's Biks: naawe ww - spannen: 't naawt erom - 't is 'n dubbeltje op z'n kant

Hees 't naawt (VIII:11)

bijvoeglijk naamwoord

Henk van Rijen: naakt

bijwoord, voorzetsel

na

Nò zis uur koom ik nao. - Na zes uur kom ik na./ nò zisse

Dirk Boutkan:  (blz. 41) 'nao/ nò ' als ww-deel

zelfstandig naamwoord.

nabuur

Dialectenquête 1876 - de genoddigde gaaste, vrènden en noabure

WBD III.3.1:520 'nabuur' (ook naober) = buurman; ook genoemd: 'buurman, gebuur, buur, naaste buur'

WNT NABUUR

zelfstandig naamwoord

naad

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: vórtdoen dè oew naoje kraoke ('75) - je uit de naad werken

KAREL. Nou me dunkt! Ge ziet bekaant niks aanders dan naoie! Ik wed dettie wel uit virtig verschillende lepkes bestao, diechche aon bekare het gedriegd. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 15 december 1944)

WBD naod (II:923)

Bosch naod - naad

zelfstandig naamwoord.

nagel

Pierre van Beek – Met iemand, die "geen naogels heej om z'n eigen te krabben" is het al niet veel beter gesteld als met degene, die "gin hem(d) aon z'n lijf heej". (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950)

Frans Verbunt: ginne naogel hèbben om òn oew kont te krabbe

Tèùs han ze ginne naogel gehad om der kont te krabbe. Kaole kak waar et en daor waar alles meej gezeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Frans Verbunt: zenèège vuulen as en vlôoj tusse twee naogels

Jè et ‘rèèke Romse lèève’ hiet dieje tèèd naa. Mar zôo rèèk waare de miste meense toen nie. De fabriekaanten èn pestoors wèl. Mar veul Tilbörgse aawers han de grotste moeite om al die Romse mundjes te vulle, èn sommegte waare meej al der kènderrèèkdom zo èèrm as Jòb. Die han dikkels gin rôome in der bèkske leut, jao zogezeej gineens ene naogel om òn der kont te krabbe! (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005)

Stadsnieuws: Zenèège vuule as en vlôoj tusse twee naogels (090408)

WBD III.2.1:499 'nagels' = klauwen

A.P. de Bont: noa.gel, zelfstandig naamwoord, mannelijk. - nagel l)het bekende hoornachtig bedeksel van vinger of teen; 2)spijker; 3)navel.

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt: navel

WBD III.1.1:124 'nagelbuik - navel'

Stadsnieuws: èn waast ok oewen naogelbèùk goed èùt: in de költje woonen ok meense (250407)

Jan Naaijkens, Dè's Biks: naogelbùik zelfstandig naamwoord - navel

zelfstandig naamwoord

kruidnagel, 'krönaogel', 'kruinaogel', 'kruidnaogel'

WBD III.2.3:132 'nagelgruis' = kruidnagel

WNT NAGELGRUIS, in het algemeene Ndl. minder gewoon dan b.v. in het Fries 'nagelgrûs' - gebroken of gemalen kruidnagelen

werkwoord, zwak

nagooien

WBD nagieten (afspoelen van een onthaard geslacht varken)

werkwoord, zwak

naaien

DANB en getrouwde vrouw moet kunne naoje

WBD 'nóóje' en naoje (II:923,922)

WBD oover et köpke naoje (II:1192)-over (het) kopje naaien (= overhandsen)

naoje - naojde - genaojd

M In tegenstelling tot in 'zaaje, maaje, graaje' heeft de stamklank zich in 'naoje' niet gehandhaafd, wegens de homofoon 'naaje'(= coire)

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Geen umlaut, (volgens krt.48 en blz. 91/92)

zelfstandig naamwoord.

naaister, modinette Frans Verbunt: we speule hier nie meej de naojmèdjes (gezegd bij het kaarten)

WNT NAAIMEISJE - dat bij een naaister werkzaam is en aldus meteen het vak leert

zelfstandig naamwoord.

doede dè opt naojmesjien?

Antw. NAAIMACHIEN zelfstandig naamwoord.o. (niet v.) - naaimachine

zelfstandig naamwoord.

naaimeisje

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: meej gin naojmèskes speule (HM '70) - kaartterm! niet met ondeskundigen spelen

zelfstandig naamwoord.

naairing

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: nen naojring vól (De'59) = niets (naairing = vingerbeschermer bij het naaien, die aan twee kanten open was)

zelfstandig naamwoord

WBD naaispaan: het instrument waarmee men bij het naaien de stukken leer bij elkaar houdt (II:731)

zelfstandig naamwoord

naaister

bijvoeglijk naamwoord

naakt, bloot, simpel

gezegde -- en naokende tas teej - kopje thee zonder koekje o.i.d.

Naarus – Brieven van een oud-Tilburger (1940; CuBra) Dat ziedde in oewen gist van die stoere Batavieren mee bistevellen om, mee de hore op d’re kop daor rondwaandele. Ge ziet er om ’n kampvuur zitte, waor ze in wild vèrkske of ’n hert aon ’t rosteren zen, naokende Batavierenkiendjes dartelen om oe henen en perbeeren iets te raoken mee d’r pelsjes en bugskes.
Lechim – uit: ‘Vuls te hèèt…’ (ongedateerd)
'n Moeder roept: ‘Mèd schaomt oe ège
Mee zo'n bekaant host naokend klèèd!’
‘'t Is mèn wel goed hoor, zee d'r dochter
Vur iets aanders is 't te 'hèèt.’
Lodewijk van den Bredevoort – Naa, ik wil gaon vraoge of we meuge gaon fietsen, ik doe de deur van de kaomer oopen en zie hullie baaie spiernaokend liggen.(uit: Kosset d’n brèùne eigelek wel trèkke?, 2006)
Piet van Beers – (CuBra)
Èn… konde irst ´n kiepenaai
vur ’n naokend kwartje haole!!!
Strak zèn de aaike’s (lèt mar op)
vur gin goud nog te betaole.
En moeder roept: «Mèèd schaomt oe èège/ meej zon bekaant hòst naokend klêed»/ «Tis mèn wel goed hor, zeej der dòchter/ vur iets aanders ist te hêet» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vuls te hêet)

WBD III.1.3.19 'naakt' = naakt; ook 'bloot', 'naaks'

WBD III.1.3.20 'nakend' = idem

A.P. de Bont: bijvoeglijk naamwoord. 'nakend' - naakt

Jan Naaijkens, Dè's Biks: nakend bijvoeglijk naamwoord - naakt

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nakend - naakt (div. dial.) = mnl. nakent

WNT NAAKT, daarnaast in de gesproken taal: NAKEND

zelfstandig naamwoord

PM onaangename nawerking na een genot

Henk van Rijen: nagalm, gevolgen, uitvloeisel

Stadsnieuws: Agge zukke dinger doet, moete de naokwalm kunne veele (251009)

WBD III.4.4:253 'nakwalm', 'nagalm' = echo, ook: 'galm', 'weerklank'

Cornelis Verhoeven: NAKWALM (naokwalm) m - onaangename nawerking na een genot (zie blz.99)

zelfstandig naamwoord

gez. Dè kunde ginne naom geeve: Je kunt de reden niet noemen

M noam

Cees Robben: ik kan naa nie óp deren naom koome;

Stadsnieuws: et maag ginne naom hèbbe (110206)

A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'naom' - naam; verb. 'z'ne naom zette' tekenen.

voorzetsel

naar

Nòr school, nòr hèùs, nòr et wèèrk Waor kèkte naor? - Waar kijk je naar?

B nò - naar

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt: aanrecht

Cees Robben – Waor leej m’n schaors, troeleke..? .. Op d’n naoricht.... menneke... (19580118)

►nòrrècht

naoste
bijvoeglijk naamwoord
volgende
Cees Robben – de naoste week krèèg ik den uitsleutel... [uitslag] (19641009)
 

bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen: bekakt, dikdoend

WBD III.1.2:267 'gezworen nat' = etter

WBD III.2.2:30 'nog nat' - nog niet zindelijk (kind)

WBD III.2.3:154 'nat' = sap (van bv. vruchten)

WBD III.4.4:49 'het is een natte' = druilerig, nat weer

Id. 50 'nat weer, natte kou' = koud, nattig weer

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

HTW borreltje, drankje

werkwoord, zwak

natmaken

WBD weken: het in water leggen van loopzool en ander leer (II:756)

- natmaoke - mòkte nat - natgemòkt

- ook vocaal krimping in tegenwoordige tijd: gij/hij mòkt nat

PM pedant, arrogant iemand

Cornelis Verhoeven: NATNEK (natnèk) m - onervaren, onwijze en niettemin zelfverzekerd optredende persoon. Z.a.

WNT niet vermeld

Van Dale: NATNEK (volkst.) nathals; ook voor: vent v. niks, waardeloze kerel.

Jan Naaijkens, Dè's Biks: natnèk zelfstandig naamwoord - ingebeeld sujet ... z.a.

natsjaak

zelfstandig naamwoord

natnek, verwaand persoon

- Hij komt veul bij zó'n natsjaakekeffee óp et Piusplein. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

► natzwiebel

nat weer

zelfstandig naamwoord

We krèège nòg veul natteghèd

Antw. NATTIGHEID zelfstandig naamwoord, vrouwelijk. - regen, sneeuw, stofregen (ook in Brab.)

lidwoord

een ('n), mannelijk (slot-n is fonetisch geconditioneerd, d.w.z. verschijnt vóór onmiddellijk volgende klinker, h, d, t, b en r.)

Nieuwe Taalgids 78:537. Ontstaan uit 'ene(n)'

nen heer, nen boer, nen hof, nen aawen dömstòk, ne pestoor, ne köster

Antw. NE, NEN (toonloze e) - een, Fr. un; vóór een mann.zelfstandig naamwoord.: ne mens(ch), ne goeie jongen, ne kleine wagen. Begint het onmiddellijk volgende woord met b, d, h, r, t of eenen klinker, dan zegt men 'nen': nen heer.

tussenwerpsel

nee(n)

Cees Robben: Naa schrók ik nie, ôo nèè dè nie; hoe-jee nèè; nee, geene kaant èùt;

Cees Robben: tis makkelek 'nèè' zegge, agge nie wòrdt gevraoge; nèè, dè nie dè;

zelfstandig naamwoord

neef

nèèf èn nicht

Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: "kezèèn, nèèf - neef"

gij nichjes en gij nefkes, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Van de luien bekker’, 1938)

Dirk Boutkan:  (blz. 59) onze/ jullie/ hullie neef

bijvoeglijk naamwoord

vurig, nijdig, pienter, driftig

Dialectenquête 1876 - nêg (ê = fr- même) en nèèg mènneke - een pienter ventje, een vurig ventje

Toe dèsse nèèg wier èn de Jaon/ en goei opmieter krêeg. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Blôot slao dôod...)

Henk van Rijen:  wè wier ie wir nèèg - wat werd hij weer nijdig!

Cees Robben – Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122)
Cees Robben – uit de hôôgte.. en wè nèèg (19611201)

WBD III.1.4:31 'nijg' = vlug van begrip; 218 'nijg' = onstuimig

WBD III.1.4:143 'nijg' - flink; 227 'nijdig' = boos; 229 'nijg' = driftig

Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèèg - bijvoeglijk naamwoord - nijdig, driftig

Antw. NIJG bvw+ bijwoord - moedig, werkzaam, driftig, geweldig, fel. (ook in Brab.) E nijg pèèrd. 'Ne nijge werkman. Loopt zoo nijg nie.

Cornelis Verhoeven: NIJG (néég) bijvoeglijk naamwoord - driftig, gehaast: 'n néég mènneke; ook: vlug, op korte termijn.

A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord. vr. ' nijgigheid' - haast, drift. bijvoeglijk naamwoord + bijw. ' nijg' - vurig, driftig, vlug, fel, hard. Z.a.

telwoord

neegeste - negende

Cees Robben: neege mònde èllènde; ene neegeneuger; Dialectenquête 1876 - nège (sic)

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: tisser êene van de neegenenneegeteg (D'16) - bedoeld wordt: een school meester. (Variant: Negenennegentig schoolmeester, honderd gekken, in Oost-Brabant, 1892)

Goem. NEGEN - né:ge tw.: mej ons né:gene; NEGENDE - né:geste

neigen/ nijgen

werkwoord, zwak en sterk

nèège - nèègde - genèègd / nèège - nêeg - geneege: geen vocaalkrimping

neegenôôg, neegenêûger

zelfstandig naamwoord

negenoog

1. riviervis

Wiki - De prikken, lampreien of negenogen (Petromyzonidae) zijn een familie van kaakloze vissen (Agnatha). Er zijn ongeveer 40 soorten, waarvan de meeste in zoet water leven. De mond is rond (zie afbeelding) en volwassen dieren hebben een rasptong met tandjes. Sommige soorten zuigen bloed bij andere vissen. De rivierprik (Lampetra fluviatilis) is een vissoort uit de familie Petromyzontidae.

Rivierprik - bron: Wikipedia

2. Karbonkel

Wikipedia - Een karbonkel, negenoog of koolzweer is het voorkomen van een aantal steenpuisten die naast elkaar in hetzelfde gebied bestaan, soms onderling vervloeiend.

Cees Robben – Onze Peer hee unne pöst in zunne nek zôô grôôt as unne riksdaolder... Unne negen-euger zeker..? (19811023)

Hein Quinten - Khè veul laast van unne negenôôger. (Tilburgse spreuken; ca. 1990)

neeger

zelfstandig naamwoord

neger

- 2020 - Kwinkslag - Tegen een ander: - die ziede nie veul mir!… Ander: wie?.....die neegers meej die witte konte! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

tussenwerpsel

nee, neen

Kees en Bart: neeje

werkwoord, sterk

nemen

Cees Robben: Gij moest en vurbild neemen òn ónzen nuuwen buurman.

B neeme - nôom/naam - genoome;

Dirk Boutkan: : neeme - naam - genoome

- vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij nimt

Dialectenquête 1876 - ik neem, veranderd in: ik nim, hij nimt

Dialectenquête 1876 - Ze nêmen (ê van même. fr.) aalles wetter te krêgen is

Goem. NEMEN - né:me wkw (namp, gene:me)

nèè-nôôtnie
samentrekking
nee, nooit niet
Cees Robben – Toenie.. Naanie... Nèè-nôotnie.. (19861128)
 

persoonsvorm

kneep

- verleden tijd van nèèpe

werkwoord, sterk

knijpen

nèèpe - nêep - geneepe

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij nèpt

em nèèpe - in de knijp zitten, in angst zitten

Dirk Boutkan:  (blz. 40) in verl. tijd: nêep, maar: nipte gij?

Stadsnieuws: Ge meugt wèl in oew haande nèèpe dèt ammòl goed aflopt (180309)

WBD III.1.2:106 'nijpen' = knijpen 106 'nijpen' = knellen

WBD III.1.3:211 nijpen' = knellen gezegd v. schoenen; OOK: 'wringen, drukken'

Antw. NIJPEN zie wdb. Fig. iemand nijpen - hem te veel doen betalen; straffen, doen uitboeten: Ge moet dieë kèrel maar is wel nijpen.

Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèèpe ww - knijpen WNT NIJPEN - Wsch. in verband staande met o.a. KNIJPEN

knijper; bangerik

zelfstandig naamwoord

Antw. NIJPER zelfstandig naamwoord, mannelijk. - nijdigaard, heimelijke persoon.

nèèreges

bijwoord

nergens

zelfstandig naamwoord

nerf, 'bladaojer'

WBD huidschimmelziekte (bij koeien), ook genoemd 'kòjeghèd'

WBD 'nèèref' - nerf, de nerflaag, kant v.d. huid waar haar heeft gezeten.

WBD 'nèèrefkaant' - nerfkant, behaarde kant v.e. huid (II 595)

WBD 'kalfsnèèref' - kalfsnerf (bep. leersoort) (II 663)

WBD 'slangenèèref ' - slangenerf (bep. leersoort)

WBD 'vissenèèref' - vissenerf (bep. leersoort)

WBD 'genèèreft lèèr' - generft leer

A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'nerf(t)'- de hardere, van oneffenheden voorziene buitenkant van leer; 2) begroeide bovengrond, bovenkorst van wei- of hooiland.

zelfstandig naamwoord

nering

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: neering is gin èèrve (Kn'50): alleen een zaak of winkel brengt de klandizie niet aan; wat de eigenaar doet, is ook belangrijk

zelfstandig naamwoord; luis

WBD III.4.1:26 'kale neet' (= kaole neet) - jong en kaal vogeltje; ook: kaol jong of nestjong

Hoeufft: NEET-OOR voor een kittel-oorig mensch.

Cees Robben - Vruuger zaate in de luis... En naaw vort in de neeten (19721208) [De prent gaat over de kosten van het sinterklaasfeest; na de tekst van Robben is een gedrukte ‘Voetnoot’ toegevoegd: ‘Luis moet men verstaan als kinderen. Neeten staan hier voor kleinkinderen.]

neetekont

zelfstandig naamwoord.

Van Delft - "Hij is een neetekont." Dit is: Hij is een akelige, humeurige kerel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

Ill.: Thomé

zelfstandig naamwoord.

1. plant

WBD neteldoek (II:880)

WBD III.4.3:224 neetelduukske - salomonszegel (Polygonatum multiflorum)

2. stofnaam (textiel)

nêeteldoek
J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Neteldoek - Ongebleekt katoenen weefsel. Soms gebleekt, geverfd of bedrukt. Oorspronkelijk gemaakt van brandnetelvezels. Toepassing: voeringstof, overhemdenstof, enz.

Tilburgsche Courant, 9-5-1878

WBD II.4. p. 878-9 – „Oorspronkelijk uit netelgaren, later van licht katoen of mousseline vervaardigd los weefsel in effen binding" (Van Dale). Van Breugel zegt op p. 62: „Neteldoek, dat hoofdzakelijk voor morgenmutsjes werd gebruikt, kwam uit Zwitserland, uit Sint-Gallen; men kende drie soorten." Op p. 82 zegt Van Breugel i.v.m. het maken van de rouwpoffer: „De linten, welke bij de zondagse poffer uit een soort damast bestonden en gemaakt waren van zuivere natuurzijde of van kunstzijde, waren bij een rouwpoffer van books of neteldoek."
neteldoek: nêêteldoek, K 183 (= Tilburg)
WNT – lemma Neteldoek – 1911 - znw. onz.; het zeldzame mv. ter aanduiding van verschillende soorten. ↪Benaming voor een soort van losgeweven stof, vroeger vervaardigd uit de bastvezels van sommige soorten van netels (zie OUDEMANS, Leerb. 2, 602), later van lijnwaadachtig katoen (KUYPER, Technol. 2, 266), en in dat geval hetzelfde als mousseline (Ald.). Hedendaags word geen netel-doek meer uit de netelen vervaardigt, schoon men veelerleij zoorten van zeer fijne of grover witte stoffen heeft, die den naam van netel-doek draagen, maar die van Vlas of Katoen, inzonderheid van de laatste gemaakt worden, en meest alle uit Oost-Indiën, Persien, enz. koomen, CHOMEL 2286 a [1771]. Van de groote brandnetel is de bast van de steng dikwijls gebezigd om daarvan eenen fijnen en vrij sterken draad te verkrijgen, hetwelk nog voor weinige jaren in Duitschland herhaald is. Van daar de naam neteldoek, sedert door weefsels uit katoen geheel en al verdrongen, V. HALL, Landh. Flora 196 [1854].

zelfstandig naamwoord

pestkop, treiteraar, judas, plager

Anoniem – 1959 –
De meulesteller was unne neetoor,
die Nillus wel 'n bietje zocht,
Om dettie bij hum, gin sigaore
of 'n rulleke pruimtebak kocht.

(...)
Mar de meulesteller was nie te genaoke,
die liet zun eige nie vur gleupert en neetoor uitmaoke.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm

Cees Robben – Lôôpt naor de hel neet-ôôr... (19730608)
Cees Robben – ’t zen neet-ôôren van jong (1650115)
WBD III.1.4:82 'neetoor' = persoon met een lastig karakter

WBD III.1.4:102 'neetoortje' = lastig kind

WBD III.1.4:409 'neetoor' = geniepige plager

Cornelis Verhoeven: NEETOOR m - pestkop, plager, iemand die spijkers op laag water zoekt. (= niet-oor? z.a.)

Antw. NEETOOR zelfstandig naamwoord, vrouwelijk. - (met zachtl. e en schrpl. o) - kregelig, vitziek, kitteloorig persoon.

WNT NEETOOR - in versch. bekend als scheldwoord vóór een kitteloorig, vitziek, bedillerig iemand.

voorzetsel, bijwoord

naast, neven; bij de buren

Den boer liep neeve zen pèèrd. - De boer liep naast zijn paard.

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

WBD III.1.4:l6 'erneven zijn', 'erneven zitten', 'ernaast zijn', 'ongelijk hebben' = zich vergissen

WBD III.1.4:245 'erneven vatten' = teleurgesteld worden

WBD III.4.4:l33 'neven' = eerstvolgend, ook '(daar)naast', 'achter'

Bosch neve - naast, ernaast, vlakbij

Cornelis Verhoeven: NEVEN (neffe) voorzetsel - naast. Vgl. 'langs'

Antw. NÈVEN en NEFFEN voorzetsel Hetz. als nevens, Fr. à côté de, près de. Hij woont hier nèven de deur. Er nèven zijn - mis zijn. Dat is er nèven - verkeerd.

WNT NEVEN, ook NEFFEN

voorzetsel

naast, neven

Nèffe wie zaate gij? - Naast wie zat jij?

- Cees Robben – En zit de rest d’r neffe (19600916)

- Interview met de heer De Kok (1978) – jè, ik kèn die straot…  nèffe bè, nèffe et spoor daor! Zuidoosterstraot! KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren )

- De Wijs -- jè Kees, ik zô wel neffen oe willen gaon zitten.. mar dè stao nie… (16-01-1975)

er nèffe zèèn

iets verkeerds doen, het mis hebben, abuis zijn

- KAREL. Dè was er neffe zeker? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)

- De Wijs -- (uit diepzinnig gesprek opgevangen) - ik zeg… ik docht dekket goed daacht mar jè, ik was er neffe omdèk daor zô gezegd zogezeed gin gedaacht op gehad had. (17-10-1966)
- Cees Robben – Nèè meneer... Ge zèèt er neffe... (19580315)
- Cees Robben – gedoegeter neffe [je doet het ernaast = verkeerd] (19560707)
- Cees Robben – Dè was er neffe, meneer... (19791123)

nèffe et pötje piese

naast het potje plassen

- Frans Verbunt: nèffen et pötje piese - zich ergens aan schuldig maken - 2020 - Plagen van een kind: - slòpt jullieje paa nòg nèffe jullie moeder? (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

AANVULLENDE BRONNEN

- WNT - NEVEN, ook NEFFEN

- Bosch - neffe - naast

- Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèffe voorzetsel - neven, naast, mis; ge zit 'r himmel nèffe

- Antw - NEFFEN zie 'neven'

- Hoeufft - NEFFEN, neven of nevens, voor 'langs' of 'voorbij'; b.v. 'zult gij eens aankomen, als gij eens nèffen gaat?'. Zoo ook zegt men 'iemand neven sturen' voor 'iemand aan de deur afwijzen'; het zal dus wel zooveel zijn als iemand naar het nevenstaande huis verzenden.

samengesteld bijwoord uit ‘neven’ en ‘af’, beide in de betekenis ‘langs’,
er langs af
- Cees Robben – Waast er dörrem neffenaaf..../ en blijft van oew krösken aaf...! (19550226) [CRW – In deze prent bij Aswoensdag 1955 neemt Robben een loopje met het Askruisje dat op Aswoensdag door katholieken gehaald werd in de parochiekerk. De katholieke folklore wilde – vooral onder kinderen - dat dit kruisje niet mocht worden afgewassen. Uiteraard lukte dat nooit. Toch had Robben in deze prent een tip om een poging te wagen: wel in bad gaan, wel wassen, maar ‘er neffenaaf’, eromheen, en dus vooral niet aan ‘je kruisje’ komen.]
Cees Robben – Desser vlak neffenaaf.. (19681025)
 

nèftenalte

onbepaald voornaamwoord

geen van allen

- De Wijs -- Hedde göllie de [dè] neftenalte nie? (geen van alle niet) (17-10-1972)

negoosie

zelfstandig naamwoord.

handel

Van Delft - "As 't was da (indien) 'k ne vent kos kreijgen, dan liet ik munne negotie vaoren." Dreef ik geen handel meer. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

zelfstandig naamwoord

nek

Cees Robben – In oew bekske... dur oew nekske (19601007)

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: zooas de nèk draajt, draajt de kòp (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970) - de man schikt zich gewillig (de vrouw heeft de broek aan)

WBD III.1.1:111 'nek' = hals

nèkke

werkwoord, zwak

nekken, de nek omdraaien

De Wijs -- Zukke meense mossen ze nekke (feb. 1962)

persoonsvorm van werkwoord 

knijpt

Hij nèpt en eugske toe. - Hij doet een oogje dicht.

-2^e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'nèèpe', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

knijptang

A.P. de Bont: neptang, zelfstandig naamwoord. vr. - nijptang

Antw. NIJPTANG (ook met verkorte ij uitgespr.: neptang) zelfstandig naamwoord, vrouwelijk.

Jan Naaijkens, Dè's Biks: nèptang zelfstandig naamwoord - knijptang

bijwoord

nergens, nergens anders

►nievraans, nergens ►ievraans, ergens

Van Delft - "Nergeraans" (men zegt ook "nergeraand") beteekent: nergens. Zelfs hoort men gecombineerd zeggen: "ievraand ergens". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

"Ik zie niks, hier nie, ginder nie, nergerand nie!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)

’n Paor daog laoter zik, ‘k zè hil de stad afgewist, d’r zen nèvverans gin Noren [schaatsen] mir te krège... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

De Wijs -- As get nergenââns veint, motte ieveraans kèkke (23-10-1963)

Cees Robben: Hèdde göllie èrgeraand òn gedraajd? Nèè, nèrgeraand.

Cees Robben: netuurlek wir ieveraans nirgeleej, èn nèrgeraans mir te vèène;

Cees Robben: we gòn tòch nèrges nòr toe;

Mar nèrgeraans was ie gewist/ niemand had em gezien... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Toe de aaw toe)

Ik haol wir vorsgebakke mik/ bij onzen èègen bekker/ want toen die meej vekaansie was/ wast nèrgeraans zo lèkker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir int gerêel)

Tiest foeterde dè hil de wèèreld/ nèrgeraans gin rust mir gaaf... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nèrgeraans gin rust)

Tis wèl en vrèmde kèrstgedaachte/ Tòch . . . hoek de wèèreld ok bekèèk,/ hòst nèrgeraans is iets te vèène van kèrst-vreede in de praktèèk. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vreede èn Sneuw...)

Interview met de heer De Kok (1978) – Op den Heuvel èn de Besterd, aanders nèrgerand nie… KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

Bosch nergand - nergens

Antw. NERGERANS bijwoord - nergens, Fr. nulle part. Ook: nieverans en nievers

Hoeufft: NERGERHANDS, voor 'nergens'. ERGEND, voor 'ergens' z.a.

Cornelis Verhoeven: NERGAND bijwoord - nergens (wsch. hypercorrecte vorm naar 'iemand'; zie blz.27)

A.P. de Bont: nèrgent, nèr(e)ges - nergens

nèt]
bijwoord
precies
Cees Robben – ’t Is net zôô ge zegt (19720421)
 

bijwoord/bijvoeglijk naamwoord

natuurlijk

Kees en Bart: 'netuurlijk'

Cees Robben: netuurlek wir ieveraand nirgeleej;

Cees Robben: die hèdde netuurlek wir ieveraans verloore geleej;

WBD III.1.4:57 'natuurlijk' = idem; ook 'tuurlijk'

tussenwerpsel

Henk van Rijen: hoeft niet, niet nodig

zelfstandig naamwoord

M omslagdoek

zie ook: neuzek

Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: "neusdoek - kleine omslag doek voor burgervrouwen"

WBD III.1.3:154 'neusdoek' = sierlijke omslagdoek met franjes

WBD III.1.3:156 'neusdoek' = bont geruite langwerpige omslagdoek

WBD III.1.3:150 'neusdoek' = omslagdoek

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Tilburgs westen: neuzdoek, nuuzdoek, nuzdoek; oosten: nuzzek, neuzek (blz. 148)

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krt.97: neusdoek

A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'neuzek' - neusdoek, wollen omslagdoek over schouders en borst bij vrouwen.

Antw. NEUSDOEK zelfstandig naamwoord, mannelijk. - omslagdoek, doek dien vrouwen over rug + schouders dragen

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'neujzdoek' zelfstandig naamwoord - neusdoek

werkwoord, zwak

Dialectenquête 1876 - de genoddigde gaaste

WBD III.3.1:39 'noden', resp. 'uitnodigen, verzoeken, vragen' = uitnodigen

B neuje - neude - geneujd; ik neu, gij/hij neut

A.P. de Bont: nö.je(n) zw.ww.tr. 'neuien' - noden, (uit)nodigen

Taalk. Mag. I:319 - NEUGEN = aanzoeken

werkwoord, zwak

- neuke - nukte - genukt

- met vocaalkrimping, behalve in inf., praes. meervoud, praes. ik-vorm

- uitmaken, deren; weggooien

Et nukt nie - het doet er niet toe, het maakt niets uit

Pierre van Beek: Nukt dieje rommel mar in den hoek - neergooien

Cees Robben – Luste göllie sewèèle ’n tas koffie.. Ik neuk ‘m aanders toch mar in den gôôtsteen.. (19720804)

Frans Verbunt: dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is

Vunderink - Den dèksel eraaf, èn toen hèb ik die troep/ gelèèk in die pan meej soep genukt. (Henriëtte Vunderink, haovermoutepap, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

WBD III.2.2:105 'neuken' = geslachtsgemeenschap hebben

Hees 't neuk, geneuk, nuksel (V:39)

Jan Naaijkens, Dè's Biks: neujke ww - neuken; weggooien, schelen

Antw. NEUKEN- bedriegen, foppen; - aan = knutselen, knoeien; kijven, grollen; telen

Cornelis Verhoeven: NEUKEN ov.ww - plat woord voor: neergooien: ik nukte 't geléék tege de grond. Ook onpers. en met ontkenning gebruikt om onverschilligheid uit te drukken: dè nukt nie - dat maakt niets uit, dat kan me niets schelen.

ZAFR. NEUK, ww. (geneuk) (plat) 1. slaan, veral met die vuis; 2. lol, sanik; hinder: 'Hulle neuk al die heeldag met my'.

WNT NEUKEN - 6) van zaken: hinderen, er iets toe doen

zelfstandig naamwoord. verkleinwoord

onbeduidend klein kind

WBD III.4.4:223; 'neukepietje' = iets kleins in zijn soort, ook 'geneuk'

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.4:297 'neuker' = kwart liter, ook 'halfke' of 'uppie'

zelfstandig naamwoord.

neus

het verkleinwoord is nuske

- Kees en Bart: 'net of w'uit ons neus bloejen'

...de vurste was zo’n amèchtig kemiek mènneke mee zon aorig nuske... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Mandos, Brabantse Spreekwoorden: en neus as en schoenmaokersvèthoorentje (D'16) spreekwoordelijke vergelijking.

- Mandos, Brabantse Spreekwoorden: daor hoeft nie iedereen zen neus oover te snutte (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1968) –daar hoeft niet iedereen zich mee te bemoeien

- Mandos, Brabantse Spreekwoorden: ieder moet er zen neus oover drêûge, tòt Jan Rap mee zenen örgel ('70)

- Henk van Rijen:  gelèèk heej gin neus - het gelijk heeft twee kanten

nuske

- Hij ha vèrkeseugskes en ’n nuske om te laache. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- De kènderkes staon allemòl/ — Èèrme zo goed as rèèke —/ meej der nuske teege de rèùt/ nòr et ötgepakt te kèèke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok)

- Dan zit ie frèèd op de tribune/ Z'n lekkend nuske af te buunen. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980)

AANVULLENDE BRONNEN

WBD III.4.3:278 steeknuske, prikneus - bolderik (Agrostemma githago)

WBD III.1.2:340 'kwaaie neus' = uitslag onder de neus

Naar het begin van de pagina

Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal

CuBra Home

voornaamwoord

niets

'òf niks' (èn niks) dient ter versterking v.e. ontkenning

MP gez. Ge hèt niks vur niks as ene scheet in oewe slaop.

R.J. 'deh noem ik niks gin schaand'

KAREL. 't Is nog mar niks ginnen zomer, war Sjarel. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)

V ze blêef allêen aachter want ze ha gin kènder òf niks

V ik zèè nie goed èn niks (nie)

Dialectenquête 1876 - Ze doen der niks goeds

B niks

WBD III.4.4:283 'niksnie', 'nikskenie' = onbelangrijk

WBD III.4.4:284 'nikswicht' = iets onbelangrijks

WNT NIKS - in de gemeenzame taal gebruikelijk in den zin van niets.

Hoeufft: NIKS, even als het Plat-Duitsche 'nix', van het Hoogd. 'nichs' voor 'niets', wordt elders meestal schertsende gezegd. Hier vrij algemeen, ook in den beschaafden spreektrant. Z.a.

Antw. NIKS vrnw. Wordt overal gebruikt voor 'niets'.

Nilles

eigennaam

Nelis > Cornelis; hier: de heilige Cornelis en diens bedevaartsoord in Esbeek

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar nèt as in Orschòt daor bèn ik ok verschillende keere nòr toe gewist toen in dieje tèèd, in dieje tèèd, dè was den Hèllegen Eèk! Èn Esbeek dè was vur de, vur de, de Nilles, vur de kinkhoest!” Klik hier om dit bestand te beluisteren

werkwoord, persoonsvorm

neemt

Dialectenquête 1876 - ik neem, veranderd in: ik nim, hij nimt

tegenwoordige tijd sing. 2e + 3e pers. van 'neeme', met vocaalkrimping

werkwoord, zwak

drinken (door kinderen)

Pierre van Beek: ik zal jou is laote ninne

(Werd decennia geleden in Goirle gebruikt; nu daar nagenoeg onbekend.)

Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: "ninnen 'k mot irst nog is ninnen (drinken)"

- ninne - ninde - genind

A.P. de Bont: nine(n), zw. ww.intr. (vooral kindertaal) 'ninnen' - drinken. 'Luste gè nie meer te ninne?' 'Ninne zulde!' (tot een hond gezegd).

Cornelis Verhoeven: ninnen, onov. ww. ... Als mijn herinnering mij niet bedriegt, werd dit ww. bij ons gebruikt als kinderlijke en wat jolige aanduiding voor: plasse

WNT NINNEN, onz.zw.ww. Een reeds oud woord ter aanduiding v.h. drinken, zooals de kleine kinderen dat doen. (Verg. Verdam 4, 2452) In het Romaansch bestaan vormen voor 'klein kind' en voor 'wiegen', gelijkende op 'ninnen'.

bijwoord

Henk van Rijen: neer, terneder

Dirk Boutkan:  (blz. 41) 'neer/ nir' als ww-deel

voltooid deelwoord van 'nirlègge'

Henk van Rijen: neergelegd (vd. van 'neerlegge')

werkwoord, zwak

herkauwen

WBD nirke, nierreke, nierike, (hs K 183) nierken - herkauwen

Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: "nierken - herkauwen der koeien, geiten enz."

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nirken, nierken, euriken, hirke, hùrke, irke - herkauwen

Cornelis Verhoeven: Cornelis Verhoeven:: nirken - herkauwen; verwant met snurken, nurks en nors? Z.a.

WS of misschien uit 'neerkauwen', zoals in K127, l64a, 156 enz.?

A.P. de Bont: ne.reke(n), resp. nirke(n), nirke(n), zw.ww.intr. 'nerikken' 'herkauwen'

Antw. NIRKEN, NIRRIKEN - hetz. als hirken, irriken, herkauwen

werkwoord, zwak

neersmijten, neergooien

Kees en Bart: 'neerkletsen'

- nirklètse - klètste neer - nirgeklètst

werkwoord, sterk

neerlaten WBD m.b.t. de melk: laten lopen (door een koe), ook: 'laote lôope'

nirlaote - liet neer - nirgelaote

werkwoord, zwak

Henk van Rijen: neertellen, betalen

werkwoord, sterk

neervallen

Waor is ie tenirgevallen?

- nirvalle - viel neer - nirgevalle

Hoeufft: Waar is hij nedergevallen? d.i. waar is hij, bij zijne aankomst, ingetrokken?

werkwoord, zwak

Henk van Rijen: neerzetten, 'nirplòtse'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

nestje

Cees Robben: 'Toen wees ie me 'n nisje aon'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

plankje ter ondersteuning bij het veterstrikken, geïntroduceerd t.g.v. het Grôot Diktee 2008 (3e lustrum)

zelfstandig naamwoord, altijd meervoud

schoenveters

B nestel

WNT: lemma nestel - Koord waarvan het einde gestoken wordt in een malie, ten einde het gemakkelijk door een opening te kunnen halen; veter.

- Men nissels zitten in de knêûp. - Mijn schoenveters zitten in de knoop.

Cees Robben – Doe’w-nissels-vaast... Drek-trap-trop... (19580503)

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

WBD Onder 'veter' is het Tilburgse woord niet vermeld (II 719).

Frans Verbunt: krèèg ik jouwe nissel, want men piske van men zwipke is kwèèt

WBD III.1.3:251 'nestel' = schoenveter? ook 'rijgnestel', 'schoennestel'

Hees nistel, nissel (I:21, III:24)

Cornelis Verhoeven: NESTEL m (gewoonlijk uitgesproken als 'nissel') archaïsch woord voor: rijgtouwtje, schoenveter. Vgl. 'bendel'.

Antw. NESTEL, ook NISTEL zelfstandig naamwoord, mannelijk. - veter, Fr. lacet

Jan Naaijkens, Dè's Biks: nissels zelfstandig naamwoord - nestels, schoenveters

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - nestel, naastel - veter (div. dial.)

zelfstandig naamwoord

nest, bed

...mar naa wier et vort negen uur, tien uur, half elf soms eer ie uit z'ne nist kwaam gekropen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
Lee den dokter nog in z'nen nist? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)

Laot in de nist, hommeles is't. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Lui zweet...’, 1941)

Cees Robben – Unne nist jonge fraterkes... (19760903)
Cees Robben – Kom toch uit oewe nist, Nillis... (19821126)

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: nie in den nist ruure (VB Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd door een ouder, als de vrijer niet de oudste dochter maar een jongere ten huwelijk vraagt.

Ge waart in et kiepenhok gekropen en ge had er aaikes uit de nist gehaold en 'n stuk of tien hadde 'r op de deur van de schuur kapot gebutst en uitgesmeerd en toen kwaamde mee oew haanden en oew kleere vol aaiketiet binneloope en ge riept dè ge de deur toch zoo schoon geverfd had! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)

Ene nist jòng katte in mèn maog/ gebonk in mene kop... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nôot mir...)

Elie van Schilt - We haolde ok jong eksters uit ut nist, voeierde ze mee natgemokt ouw bròòd, gemengd mee braandnetelblaoikes en stukskes pierwurm. (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000)

’Tèèd om oewe nist op te zuuke, isset nie keind’? (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Ik koom en des fèèn om te weten, veur jullie, die dees lezen, öt un héél grôot höshauwe, zeg gerust enne nest. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Piet van Beers – ‘Bim bam bom’: Daormee jaogde ie de meense/ al heel vruug der niste èùt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Piet van Beers – ‘En gouwe fist’: De jongste bruur öt onze nist/gaaf meej zen vrouw dees gouwe fist. (Het zeventiende boekje, 2010)

WBD III.4.2:66 'nest' - konijnenhol; ook genoemd 'hol', 'konijnenhol' of 'pijp'

WBD III.2.2:34 'nest' - verwend kind

WNT NEST' - zelfstandig naamwoord. onz., in 't Mnl. m., gelijk thans nog in Zuid-Nederland.

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt: et nistspèl speule - huwelijksplichten vervullen

bijwoord, voorzetsel

na, achter

Cees Robben: nò den listen afzakker;

DANB nò de schòft spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr

Henk van Rijen:  nò zisse koom ek nao

bijwoord

naderhand

Nòdderhaand stónne ze òn de kaant. - Naderhand stonden ze aan de kant.

Kees en Bart: naoderhaand

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “De Piushaove dèttis, dè hèbbe ze toen nòdderaand ok meejpesaant tegelèèk oope gemòkt daor, hè, dè kenaol, dè is durgetrokke…” Klik hier om dit bestand te beluisteren

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Et ging oover den diejen, hè…meer gèld…nòdderaand hèbbe ze dè gedaon gekreege, zo stillekes aon, hè.” Klik hier om dit bestand te beluisteren

voegwoord

nadat

Kees en Bart: 'naodè'

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen: nadeel

WBD III.1.4:341 'nadeel' = idem

werkwoord,sterk

nadenken

Cees Robben: Dènkte gij naa mar nao vurdè ge prikt, ik zal nao oewe preek wèl nòdènke

WBD III.1.4:1 'nadenken' = denken ...; ook 'prakkiseren'

nòdènke - dòcht nao - nògedòcht

zelfstandig naamwoord.

nadeel

Kees en Bart: 'benaodild'; 'vurdeel-naodeel'

werkwoord, zwak

nadruppelen

Frans Verbunt: later binnenkomen op een vergadering

noe
bijvoeglijk naamwoord
nieuw
Cees Robben – Daor staat nu vredig de noe-kerk (19660527)
 

zelfstandig naamwoord

nummer

R.J. 'noemerke tien'

Kees en Bart: noemer zis, noemer êen van lijst zis

noemerke vier, 'n leuk kabouterke,

kreeg den schoone naom van Wouterke. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941)

Cees Robben – En ze trouwde noemer drie.. (19621102)

Henk van Rijen:  hòtie ok ene noemer tusse zen schaawerblaoj bèmmele? - Droeg hij ook een (rugnummer?)

CiT (28) 'Haj okkene noemer tussche z'n schouwerblaoie bemmelen?'

A.P. de Bont: numer, zelfstandig naamwoord, mannelijk. 'noemer' - nummer

werkwoord, sterk

nagaan

Henk van Rijen: 'nògaon, naogaon'

nògges
bijwoord
nog eens
Cees Robben – Moette-me-noggus... k..k kkakhiele...(19560128)
 

zelfstandig naamwoord.

najaar

Lechim --

(Tilburgse Koerier, ca. 1975)

zelfstandig naamwoord

WBD nokbalk (horizontale balk als verbinding tussen de toppen van de kapgebinten, resp. v.d. daksparren); ook 'nòld' genoemd.

WBD nok v.h. dak (hoogste gedeelte, horizontale lijngevormd door snijding van twee dakvlakken); ook 'vòrst' genoemd.

zelfstandig naamwoord.

nokbalk

WBD nòkbalk (horizontale balk als verbinding tussen de toppen van de kapgebinten, resp. v.d. daksparren); ook 'nòk' genoemd.

bijvoeglijk naamwoord.

naakt, 'naokend'

WBD III.4.3:337 'naakte dame' = herfsttijloos

Hoeufft:. Hoeufft: 'nokt', voor naakt, onder het gemeen. Het is Plat-Brabandsch. Huygens in 'Trijntje': '... ick sie ou nooh mé nockte beentjens stappe'.

Goem. NAAKT - nokt bijvoeglijk naamwoord.

werkwoord, sterk

nalaten

WBD III.1.4:49 'nalaten' = zich onthouden van

WBD III.1.4:374 'nalaten' - verzuimen

zelfstandig naamwoord.

naald

WBD nòld (II:1057) - naald

WBD nòld (II:1060) - naald

WBD 'nolt' (II:1115) - naald

WBD 'naolde' (II:1116) - naalden

WBD III.4.3:99 nòld - dennennaald; ook genoemd: spèl, mastespèl of pin

Antw. NAALD (uitspr.: naold, nöld, näld, nail), Fr. aiguille

zelfstandig naamwoord

naaldebak

WBD 'noldembák' (II:l060) - naaldenbak

WBD nawort (de vloeistof die - in de brouwerij - de tweede keer gewonnen wordt uit het beslag)

WNT NALOOP - B) De latere loop, o.a. bij het distilleren. Z.a.

nòmeete

werkwoord, zwak

Van Delft - "Hij heeft den kastelein nagemeten" zegt men van iemand, die te veel gedronken heeft en daarna gebraakt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

zelfstandig naamwoord.

nummer

Cees Robben – Nommer drie (19600304)

WNT NUMMER, nommer

nondedomme

bastaardvloek

Cees Robben: – Non-de-domme schiet toch op Drikka… Gij wordt vort hoe lammer hoe lammer… (13-10-1978)

uitroep - vloek; verbastering van (au) nom de Dieu

Cees Robben (19840907)

Cees Robben – Pèerdejuu.. Non-de-juu.! (19720923)

Henriëtte Vunderink -- Dus smiddags nòr den Heuvel,/ èn al bij den bocht/ ston enen ijskooboer die/ benaan meej slagroom ok verkocht./ Vur ons gin daogelekse kost,/ dè stond noot opt menuu./ Gelèèk mar ieder tweej besteld,/ dè smokte, nondetjuu!! (uit ‘ Kèrmes’, in kZal van oe blèèven haawe, 2007)

A.P. de Bont: nónded'ü:, nóndejü - basterdvloek

zelfstandig naamwoord.

vlinderdasje

Henk van Rijen:  'nondejuuke meej sööker' - brandewijntje met suiker

WBD III.1.3:145 'nondejuke' = vlinderdas

Stadsnieuws: Ik kreeg bij mèn kemuuniepèkske en schôon nondejuuke - vlinderdasje (080407)

Naar Fr. 'Nom de Dieu', met diminutiefsuffix.

Misschien genoemd naar de kreten tijdens zijn bevestiging.

bastaardvloek

Frans Verbunt: ongekend fatsoenlijke krachtterm

Cees Robben (19840831)

nondeknètter

bastaardvloek

Cees Robben - Prent van de week 02-04-1976

nondetonnèèr

tussenwerpsel

Henk van Rijen: gematigde vloek (Fr. nom de tonnère)

Cees Robben: – Nondetonnair Naris.. is 't naa glad.. of zemme zat…. (02-04-1976)

zelfstandig naamwoord

spotnaam voor een non

Pierre van Beek: Zuster nónnetreut - èèrappelscheut - èerappelzak - ??????? -zuster is enen knapzak.

Cornelis Verhoeven: PREUT, v. oud woord voor het geslachtsdeel v.e. koe; alleen gebruikt als onpreuts scheldwoord voor: vrouw: ''n nonnepreut' - een trut van een non.

nònnie

samentrekking: nog niet

- Dè kunde gullie nònnie al hèddet gèère. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

bijwoord/bijvoeglijk naamwoord

nonchalant, achteloos, slordig

Cees Robben – [over kunstenaars:] wè nonselaant en interressaant (19590321)

Henk van Rijen: 'nonsjelaant'

WBD III.1.4:15 'nonchalant zijn' = veronachtzamen

WBD III.1.4:150 'nonchalant' = slordig = fr. 'nonchalant' met vocaalreductie en rekking v.d. slotsyllabe

zelfstandig naamwoord

nood

R.J. hij ha zonnen hôoge nôod; halverweege krèège wij al hôoge nôod

Cees Robben - ..En hedde gij dan nôôt nôôd..?  (19631108)

bijvoeglijk naamwoord/bijwoord

nodig

Cees Robben: hij heej zene riek hard nôodeg óm ooverènd te blèève;

zelfstandig naamwoord.

noodlanding

Kees en Bart: 'noodlaanding'

bijwoord

node, ongaarne

Ze din et tòch zó nôoj. - Ze deden het toch zo ongaarne.

Belaasting betaolen is wel een van de dingen die 'ne meensch 't nooist doe... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929)

De Herfst die daocht: ik zie 't nie nooi,/ zoo'n bietje locht dè veen ik mooi! (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘De jaorgetij’, 1939)

De Wijs -- Mee dieje maantel heb ik ginnen aord, die doe’k zo nooi aon, ’t stao wel vlug as ge hard lopt en ik vein’t wel schôôn mar ik vein’t nie zo leuk (09-07-1967)

Cees Robben – ‘k Zie ‘m na-mar immel nooi-war... (19680119)
Cees Robben – Ik zie dè huudje ôôk zôô nooi (19831209)
- met een ontkenning: graag
Cees Robben – Ik zieget nie nooi... (19831014)
- in een (soort van) vergrotende trap:
Cees Robben – Mar ik zie ze’r toch nie te nooier om... (19661014) [Maar daarom zie ik haar niet minder graag]

Eén ding wies ik wel zeker, et waar et nôoiste wè’k deej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Ansems - Hij moppert, mar toch doe tie 't nie zo nooi... (Tony Ansems, Hij heget nog steeds over heur; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: wie et miste heej , stèèrft et nôojst (Pierre van Beek: Tilburgse Taalplastiek 1970)

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: nôoj, nôoj, Peer Nôoje waar ók ene meens (D'16) - reactie als iemand zegt 'ik doe et nôoj' = met tegenzin

Bosch nooi - node, niet graag Jan Naaijkens, Dè's Biks: nooj bijwoord - node, ongaarne

WNT NOODE - Gewoon is in de oudere taal de samengetrokken vorm noo; nooie, nooi schijnt vooral in het zuiden te zijn gebruikt.

Ill.: Naumann

zelfstandig naamwoord.

Henk van Rijen: noordsijs, barmsijsje, paapje (Carduelis flammea)

WBD III.4.1:l35 'noordsijs', ' noordsijsje', 'sijsje - barmsijs'

WNT NOORDSIJS, ook Noordsche sijs, benamingen van het barmsijsje

bijwoord

nooit

 "Noot moet iemand noot zegge!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
Freddags gaok noot nie de netuur in... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Annemieke, pront en groot,

vijf en twintig pas geworre,

zie de jongens al mee snorre...

mar den eene z'n haor is rood...

en dieën aandere... neemt ze nóót!... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Annemieke’, 1941)

De Wijs -- Nè en nog ‘ns nè, náá nie, mêrregù nie en nôt nie (23-02-1972)

Cees Robben – Wie heej gin haost en nôôt gin vort... (19570615)
Cees Robben – Nôôt genog en nôôt content... (19601007)
Cees Robben – Hij hô d’n baos nôôt iets miszaaj... (19600701)
Cees Robben - ..En hedde gij dan nôôt nôôd..? (19631108)
Cees Robben – Un vrouwetong en unne gèètestart .. staon nôôt stil.. (19640626)
Cees Robben - .. en liege meude nôôt... (19641231)
Cees Robben – Nôôt op tèèd... (19760102)

Cees Robben – “Dus naa-nie of dan nie – of nôôt nie...” (19640710)

Lechim - ...nôot hagget rizzeltaot... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dakloôs)

DANB hij zal et nôot vèr brènge; hij komt nôot en menuut te laot

Henk van Rijen:  ze hèn em nôot nie kunne vatte - ze hebben hem nooit kunnen pakken

Henk van Rijen:  nôot niks - nooit iets

Henk van Rijen:  strôojhuuj ziede hòst nôot nie mir - ... zie je bijna niet meer

Piet van Beers – ‘Praote zô as ge ’t geleerd hèt’: Doe of ' t nôot nie aanders was. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

B - no-ot

A.P. de Bont: no'it, bijw. - nooit; verbinding 'nooit nie' - nooit

Goem. - NOOIT - nunt nit, ook 'nunt' bijwoord

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'nòòt' bijwoord - nooit

WNT NOOIT , in vroeger tijd, en thans nog in Vlaanderen, ook nooint en soms NOOT.

nòp

zelfstandig naamwoord.

Van Beek - "Veel kinderen is de zegen van den Heere, maar ze houden de noppen van de kleren." (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)

zelfstandig naamwoord.

nopijzer

WBD 'nòpéézer' (II:1057) - nopijzer

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

Henk van Rijen: nopje

WBD III.1.4:191 - in zijn nopjes zijn = vreugdevol zijn

voorzetsel

naar

Cees Robben: de zaok nòr de klôote; ge gaoter nie nòr toe;

Cees Robben: zene rug stao nor et wèrke, en zen maog nor et hongerlije;

DANB zuukt is nòr menen hoed; de tweed dötsers kwaame nòr bèùte

Henk van Rijen:  nôr school, nôr hoos èn nôr et weèrk

WvM 'me unne koets mee peerde nao Boksmèr'

zelfstandig naamwoord.

het noorden

Henk van Rijen: noorden

zelfstandig naamwoord.

WBD het narijzen van het deeg

zelfstandig naamwoord.

aanrecht

Meej den handdoek dieter bij de nòrregt aaltij hong, zonne blauwgerèùte, moes ik men èège mar afdrêûge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

De radio stond dan op de nòrregt want in de kaomer zitte waar der dur de week nie bij. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Op de nòrregt laag de moter van et wasmesjien, die digget niemer. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Stadsnieuws: Der stao me tòch enen hôop omwaas op de nòrrèècht. (140207)

zelfstandig naamwoord, meervoud

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: et waar vrij norweege (D'16) - er was geen onraad (oir = van - af; op weg zijn = in orweege, wat in gesproken taal klinkt als innorwege)

zelfstandig naamwoord

nasmaak

Cees Robben: de koffie spuulde de zaolege nòsmaok wèg

bijvoeglijk naamwoord, sup.

naast, eerstvolgend, dichtstbijzijnd

Dialectenquête 1876 - hij is den noaste

Cees Robben: de nòste week krèèg ik den èùtsleutel (uitsluitsel)

WBD III.4.4:133 'naast' = eerstvolgend

superlatief van 'nao'

Antw. NAAST bvw. - eerstvolgend

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'noste' bijvoeglijk naamwoord - naaste, de noste femielie

voorzetsel

naast

Henk van Rijen:  den boer stin nòst zen pèrd - de boer stond naast zijn paard

bijwoord, voorzetsel

ten naaste bij, ongeveer

Hij fiedelde zoo-mar-ongeveerten-

naoste-bij wè raok, (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Jan Viool’, 1938)

diktee 2000 'In sisteg òf zo te nòstenbaaj ...'

Frans Verbunt: 'te nòstebaaj' - zo ongeveer; ook: nòstenbaaj

Antw. NAAST EN BIJ - omtrent: Hoe laat is 't? Zal naast en bij twee uren zijn.

WNT TEN NAASTE BIJ - 2° ongeveer

ww. zw.

WBD afscheiding geven na het kalven, gezegd van de koe, ook 'witvèùle'

nòvèùle - völde nao - nògevèùld

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: völt nao

bijvoeglijk naamwoord

schrijnend, navrant

bijwoord

naar verhouding, navenant

Hij pròt wèl mar doe nòvvenaant nie veul.- Hij praat wel maar doet navenant niet veel.

Nicolaas Daamen woordenlijst 1916: "noavenaant - en alles waas er noavenaant (naar gelang)"

Novvenaant we hier zo'n goeie baon hadden zèn er toch mar weinig goei fietsers (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)

Van Delft - "'t Ies nen goejertrouwen vent naovenaant ie zoveul geld hee." "Naovenaant" is eigenlijk advenant uit de samenvoeging "naar advenant", hetgeen betekent: in evenredigheid, in overeenstemming met het vorige. (Volgens Van Dale zegt de spreektaal: "na venant".) (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929)

Kees en Bart: 'alles naovenaant'

De Wijs -- ’t Lèkt wè, mar ‘t is navenaant niks (feb. 1962)

De Wijs -- tis nie veul naovenaant dettis (1965)

De Wijs -- Wat hebt u ’n prachtige “Hals”, mevrouw! -Jè en zô is alles naovenaant (23-09-1970)

Cees Robben – De geurkes novvenaant... (19701016)
Cees Robben – De judasweek is wir vurbij, en ’t weer was novvenaant... (19800404) [Robben voegde aan de prent een voetnoot toe: ‘Judasweek = goedeweek’]
Cees Robben – En novvenaant zun verstaand viel ie nie dur de maand (19811127)
Cees Robben – [over een koe:] Un uier as ’n maand... Mar gin speene novvenaant... (19871023)
Cees Robben – ’t Lekt hil wè... Mar ’t is novvenaant niks.. (19620316) [over een modern schilderij]

Mistentèèds ging’t zingen goed;

novvenaant wier d’r veul opgehaold.

Vooral in winkels en cafees,

dáor wierde echt onthaold.

(Jos Naaijkens; ‘Drie kôoninge’; CuBra, ca 2005)

Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Nòvvenaant dètter veej was krêege ze der aantal èn nòvvenaant dèsse slaagers hadde krêege ze zogezeej der vlêes èn dè ging sewèèle in kieloos gepaord èn dè ging sewèèle in enen halleven bist gepaord èn et ging ok wèlles in enen hêelen bist gepaord….” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)

…ik waar nog aaltij un klèèn menneke, naovenaant menne lèèftèèd.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Witt. "naovenaant" (S.G. 345 a venant 1; blz.87, 32, 90, 108, 111, 179)

WNT NAAR ADVENANT, ook na (ad)venant, ontleend aan 't fr. à l'avenant; i.p.v. bepaling met van, of een bijzin met dat.

Goem. A(D)VENANT - In 'na a(d)venant' - 'nu:venant' voorzetsel, bijwoord, vw: Prijzen navenant de markt. Fr. selon, à l'avenant, selon que.

A.P. de Bont:: nòvenaant, bijw. verb. 'navenant'; vanaant resp. venaant - naar verhouding.

Cornelis Verhoeven: NAVENANT (novvenant) bijwoord (uit Fr. à l'avenant) naar verhouding, gezien in een groter geheel: 't valt novvenant ammal nie tege.

Jan Naaijkens, Dè's Biks: novenant bijwoord - in verhouding tot

Haor noffenaant - navenant

zelfstandig naamwoord. verkleinwoord

GG nakomertje

GG ons Sjaantje waar en nòzaojke èn ze wier nòvvenaant ok verwènd

bijvoeglijk naamwoord

nuchter

A.P. de Bont:: bijvoeglijk naamwoord. 'nuchteren' - nuchter: e nuchtere jungske - een pasgeboren kind

Antw. NUCHTEREN - nuchter, Fr. à jeune; niet dronken; pasgeboren.

effenaar

WBD nuffenèèr, uffenèèr, öffeneer (II:1001) - effenaar, toestel om kettingdraden gescheiden te houden.

Opm. 'nuffenèèr' is wsch. een geval van metanalyse.

persoonsvorm van het werkwoord

et nukt nie - het doet er niet toe, het maakt niets uit gez. Dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is. - Dat maakt de baker niets uit, als ’t kindje maar gezond is

Cees Robben: Dè nukt nie

Mandos, Brabantse Spreekwoorden: dè nukt de baoker nie, ast kiendje raar gezond is - dat is van ondergeschikt belang

tegenwoordige tijd sing. 3e pers. van 'neuke', met vocaalkrimping

Jan Naaijkens, Dè's Biks: dè nukt de baoker nie, as ...

Hees wa nukt'a (II:10 + III:9)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

Henk van Rijen: nulletje

Henk van Rijen: nulleke-êenôog - de slimste niet

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

zustertje, nonnetje

Pierre van Beek: een soort fluitje uit jonge rog gemaakt

GD05 ons taante Sjaan waar as nunneke ingetreejen op den Aawendèèk

verkleinwoord van 'non', met umlaut

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

neusje

verkleinwoord van 'neus', met vocaalkrimping

Cees Robben – ...ziet ie om z’n nuske wit... (19581122)
Cees Robben – d’r zit ’n vlieg op oew nuske... (19690620)
Cees Robben – Mar swels dè den Sjarel zun nuske uit-snoot... (19560526)

►neus

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

neutje; alleen in deze verkleinvorm van neut een 'borreltje'; niet te verwarren met 'nutje', verkleinwoord van 'noot', noot.

Koos stond zene gal te spierse/ bij zen nutje òn de kiest... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gefrut meej de friet‘)

Ge drinkt naa van oe nutje vort/ host driekwart òn accèèns (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moet dè naa persee?)
...mar gij oe nutje, ikke koffie... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van veurenaaf aon)
Ge vat wè vruuger nòr oe nutje... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Zôo gao dè dan, zeej Peer)

Twee cènte hier, ene stèùver daor/ dè maokt mèn ok gin mieter/ mar wörom moet den draank omhoog/ meej drie gulde de lieter?/ Bezèùnige? Allee dès goed/ mar ik dènk ondertusse:/ «Wie zèn er wir et biste mee?/ Die zèlf gin nutje lusse! (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et mòkt hullie niks)

Ons moeder zeej dèt vur onze paa/ natuurlek gin ècht fist is/ asser op zene vadderdag/ gin nutje bij gewist is. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vadderdag)

...meej en nutje bij de haand,/ pas gevuld toe òn de raand (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kerwaai is geklaord)

Piet van Beers – ‘Vrèmde kòst’: Gif mèn mar wèk hier gewènd zèè,/ ene goeje vètte pòt./ Zuurkôolstamp òf brèùne bôone.../ Èn 'n nutje toe...  tòt slòt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

nutje rolle

werkwoord, zwak

kinderspel

Van Delft - Het "nootje rollen" geschiedde met een schuin tegen den muur geplaatste plank, waarbij op eenigen afstand van het ondereinde eene noot gelegd was. Ieder mocht nu om beurt met een noot langs die plank rollen en raakten de noten elkaar, dan was degene, die de noot op den grond had moeten leggen, deze kwijt. Hetzelfde geschiedde met eikels of ander rollend materiaal. Was de voorraad van den een ten koste van den ander aanzienlijk vermeerderd, dan begon vaak de handel over zooveel voor één cent, ofwel enkel en alleen om een "oppers of mis". Het geluk mocht dan weer beslissen. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)

nuus, nuuws

zelfstandig naamwoord

het nieuws; iets nieuws

korte uu

- Waorom ’n revue? Och ’t is weer ’s wè d’aanders en weer ’s wè nuuws. Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.

Cees Robben – Des gin nuus.. ik wiesser van... (19590328)
Cees Robben – Wir iets nuus (19600116)
Cees Robben – Ak mèèrege iets nuus begien (19710122)
Cees Robben – Men kender wille toch wel elke week wè nuus, Nel... En zelf hek nog ginne buuste-haauwer aon m’n kont... (19860926)

In vruuger tèèd ha iederêen/ wè nuus aon meej de Paose. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Ze maoken et vort wèl van aaier‘)

Stadsnieuws: Asse wè nuus ònheej, dan draajt ze zolang vur oew neus toedègge der iets van zègt (290407)

Ik ha binne- bij bötelaands nuuws gezet en stad- en streeknuuws dur mekaare. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Tilburg heeter nog jaore laast van gehad, desse toen zon heisa gemokt han dè jaor over un paor gevalle van pokke. Tilburg waar wel wereldnuuws gewist, mar zôo, ha naa ok wir nie gehoeve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Antw. NUUS - nieuws (Antw., Brab. en elders)

1. bijvoeglijk naamwoord

nieuw

Dirk Boutkan:  'nüt' (nieuw) (blz.19); et hèùs is nuut; et nuuwe hèùs, en nuuw hèùs (48)

nuuw èèrpel = nieuwe aardappels

Mèn nuuw schoen(e) zèn nòg nuut. - Mijn nieuwe schoenen zijn nog ongedragen.

- Cees Robben – ’n nuu pet (19780602)

- Zôo draaie wij bevobbeld de nuuste hitsingle van Tieske van Gèèrven  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- DANB nò de schòft [het schaften] spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr

- DANB dè wòrdt naaw en hil nuuwe stad ;

- Dirk Boutkan:  (101) en hêel nuuw stad

- WNT XI:230 NUUT, nuwe, nuwer, nuutste: 'iets nuuts' Z.a.

- A.P. de Bont: niut, bijvoeglijk naamwoord. 'nieuwt - nieuw: ''Hij (de japon) is nieuwt'; 'Die fiets he'k nieuwt gehad, d.i. onbereden gekocht

- Dialectenquête 1876 - soms: nuuw of nuuwd, soms: nij of nê; 'nen nuwen boek, 'n nuuwd buukske

- Dialectenquête 1876 - 'n nij rêtuig mid 'n aauw pêrd er veur

2. bijwoord

Kees en Bart: 'op nuut'

3. zelfstandig naamwoord

Ze was himmòl int nuut. - Ze was helemaal in nieuwe kleren gehuld.

Cees Robben –  in ’t nuut... (19550806)

Et mooiste aon de irste communie waar, degge hillemol in et nuut wiert gestoke, tot nuuw schoenen toe. Et wier onderhaand wel tèèd degge ens wè nuuts kreegt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Antw NIEUW (uitspr.: nief, in 't N.: noew, noewt) - nieuw

Jan Naaijkens, Dè's Biks: nuuwt, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord - nieuw 'in 't nuuwt'

Hoeufft: NIEUWD, voor 'nieuw' Z.a.

3.1. Nieuwjaar:

Cees Robben: Ze spulde saom vant aaw int nuu

Irst vier daoge rondom de stal/ was wènd op onze meule./ Daor wir drie daoge aachteraon/ om vant aaw int nuu te speule. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Allee, stèrkte war....)

Overige bronnen

Keyser nuwt, nuwwer, nuwst - nieuw

WAT (XI:230) NUUT, nuwe, nuwer, nuutste; iets nuuts Z.a.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - nuuw (krt.35); nij/nèj/neej/nej/ni-j: grootste deel v. T (blz.55)
 

Bijwoord (lange u)

IJverig, nijver

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867) - Moejer! zoo nuver legde 't aon mé ’t gelap aon die mouwen.

- De Bont - bijw. nuver, ijverig

- Dialectenquête 1876 - nuver

Nuuw
naam, onzijdig
Nieuwjaarsdag; ook ‘Et Nuu’
Cees Robben – Wij speulen wir van ’t Aauw in ’t Nuuw (19601230)
Cees Robben – Ik heb al minstens duuzend keer/ Van ’t Aauw in ’t Nuuw gespuld..! (19601230)
Cees Robben – En we speule mar wir deur... mee de kaort van ’t Aauw in ’t Nuuwe... (19860103)
Cees Robben – Ze spulden saom van ’t Aauw in ’t Nuu.. (19710102)
 

zelfstandig naamwoord

nieuwsblad, krant

het Nieuwsblad van het Zuiden, de krant waarin Cees Robbens prenten vanaf 1970 verschenen
Cees Robben – Spulde gij ôôk in den Bingo van het Nuuwsblad..? (19810417)

WBD III.3.1:310 'nieuwsblad' = krant

WBD III.1.4:10 'nieuwsblad' = nieuwsgierigaard

bijvoeglijk naamwoord.

nieuwsgierig 

WBD III.1.4:8 'nieuwsgierig' = idem

Naar het begin van de pagina

Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal

CuBra Home