INHOUD WTT
HOME

Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

A

B

BL

D

E

F

G

H

I

J

K
KIK
KRA
L
M
N
O

OOD

P

PLA

R

S

SIEB

SPR

T

U

V

VIE

W

Z

Wil Sterenborg

Van oodeglaar tot ouwer

Van òbberis tot ònzèt

Straatzangers met draaiorgel - uit: Het straatlied, D. Wouters & J. Moormann, 1933

örgel


oodeglaarwaoter

zelfstandig naamwoord

Van Rijen: goulardwater ; loodacetaat tegen huidaandoening

Van Dale: GOULARDWATER - genoemd naar de Franse arts Goulard, die het in 1760 introduceerde; verkoelend en opdrogend heelmiddel, een oplossing van loodacetaat in alcohol, verdund met water (eau de Goulard)

De publicatie waarin Thomas Goulard zijn vinding bekendmaakt (1751) - bron: www.gallica

 

ôog, ôoge, ugske, eugske

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

1. het oog, de ogen, oogje

MP gez. Haawt Gòd vur ôoge èn de haand vur oew gat, dan zal oe niks ontvalle.

"Meens, kijk toch 'n bietjen uit oe soep-ooge!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)

Èn ok zen ôoge waare niemir al te bist. (Henriëtte Vunderink, Vergeefse mankemènte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

DANB zen ôoge

LENA die aander ôog - dat andere oog

Mandos - Brabantse spreekwoorden: Dè zèn de èlf ôoge nie (D’16) - Daar is weinig kans op.

Mandos - Brabantse spreekwoorden: Hij stikt Gòd de ôogen èùt (vB Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd van iemand die ondanks dat hij het goed heeft, altijd klaagt en meent te kort te komen.

Mandos - Brabantse spreekwoorden: kalk in de ôogen hèbbe (vB Tilburgse Taalplastiek 1972) - moeten trouwen (Vrouwen menen aan de ogen te kunnen zien of iemand in verwachting is.)

Mandos - Brabantse spreekwoorden: et ôog moet ók wè hèbbe, al is et mar en blauw (vB Tilburgse Taalplastiek 1972) - ironische aanvulling op een bekend gegeven.

Mandos - Brabantse spreekwoorden: et wiegestrôoj zit nòg in zen ôoge ('7l)-hij is nog niet droog achter zijn oren

Mandos - Brabantse spreekwoorden: zó zèùver as en ôog vól matèrrie (N. Daamen, woordenlijst 1916:) - zo schoon (?) als een oog vol etter: dus niet schoon

WBD 'óóge' (II:974) - ogen; ook: 'heejveléúchskes' (heveloogjes) [?]

Henk van Rijen: ek gao èfkes men ôoge verschiete - ik ga even een dutje doen.

Frans Verbunt: schèèl ôoge geeve - jaloezie opwekken

Interview Hermans - 1978 - dronkenschap - “…dè was en dwèèltocht, war, toedè we tös kwaame èn dan laagen ons ôogen al en bietje boovenop… èn dan kwaame we tèùs èn dan viele we in de bèdsteej oover ons moeder heen omdè ge zat waart!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)► KLIK HIER om het interview te beluisteren

WBD III.1.1:71 'oogklep', 'oogschelp', 'deksel v. h. oog' = ooglid

Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'Oòg' zn - oog z. a.

2. boomknop waaruit scheuten of loten tevoorschijn komen

Mandos - Brabantse spreekwoorden: zó veul ôoge, zó veul vèège (N. Daamen, woordenlijst 1916:)

3. vetringen in de soep

Omdè de kender daor niks van snappen lee-t-ie verder uit: "hoe vetter ik wor, hoe kleiner m'n oogen worren. Mee soep is 't krek aandersom; hoe vetter, hoe grotter oogen erop! Hi, hi, hi!... Dès 't verschil tusschen mijn en soep." (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)

 

ôoge

werkwoord, zwak

ogen, uitzien, een indruk wekken

De Wijs -- Ge mot oew oôge béter opmaoke, dè oôgt mir! (10-01-1970)

 

ôogenblik

zelfstandig naamwoord

ogenblik

Op den ôogenblik

Antw. OOGENBLIK znw. m., nooit o.

 

ôoj

zelfstandig naamwoord

WBD vrouwelijk schaap, ook 'gèrm' genoemd of 'schaop'

 

ôojeklonje

zelfstandig naamwoord

eau de cologne

► onjeklonje

 

ôojevaor, ollievaor

zelfstandig naamwoord

ooievaar

R. J. kómt den oojevaer òngevlooge

De Wijs -- veur d’n marathon motte oewe kuîte insmère mee ooievaorskuîke-vet (23-10-1963)

Cees Robben: Ist waor dè den 'ooievaor' de kiendjes brengt?

Cees Robben: Witte gij wèl dè den 'ooievaor' de kiendjes brengt?

WBD III. 4. 1: 225 'ooievaar' (Ciconia ciconia), ook 'olievaar' genoemd

 

ôok, ok

bijwoord

ook

Dialectenquête 1876 - ik ben tevreeje; zêde gê 't oak?

Antw. OOK, Kemp. ‘ok’ bijwoord, Fr. aussi

 

-ôom

zelfstandig naamwoord

achter een voornaam gevoegd: onzen Jaonôom

Cees Robben – Piet-oom ((19810508)

Anneke van ònze Tiestôom... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Annekes kleeke....)

Dè was et ordêel, tenaostenbij/ van onzeTirrus-ôom... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan wòrret iets aanders)

Onze Tirrus-ôom ploetert aaltij/ vur et daogleks körsje brôod. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As vadder belond)
K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Kees-ôom, Peer-ôom, Sjèf-ôom = gebr. Van Boxtel (blz. 27)

Piet van Beers – ‘Laandhonger’: M'n schôônvadder ha wè bos en wè laand van Kees-omke's ge-orve. (With Love; 1982-1987)

Piet van Beers – ‘Unne mooien open dag’: Mar Jaonusoom die kent gin maot ..(With Love; 1982-1987)

Jan Naaijkens, Dè's Biks: Janòòme, Pietòòme

Dirk Boutkan: (blz. 59) onze / jullie/ hullie ôom

Cornelis Verhoeven: -OOM, achter de naam gevoegd

Tuinstra ‘Enige opmerkingen over composita van het type Jan-oom’ (Nieuwe Taalgids 34:279)

Antw. JAN-OOM znw. m. - schertsende benaming voor Lombaard, berg van Bermhertigheid, Fr. mont-de-pitié

 

oomaa

zelfstandig naamwoord

oma, grootmoeder

Henk van Rijen: ons moeder, onz oomaa èn ons Miet

(blz. 55) et gao de lòtste tèèd wir wè beeter meej oomaas

WBD III. 5. 2:63 'oma' = grootmoeder; ook 'omoe', 'grutje'

 

oomaasfiets

zelfstandig naamwoord

omafiets - oma's fiets

► pestôorsfiets

 

ôome

zelfstandig naamwoord
oom; in de omgang met kinderen echter niet noodzakelijk een familielid, maar bijvoorbeeld ook een buurman of kennis van het gezin; voor ‘taante’ geldt hetzelfde.
Cees Robben – [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510)

WBD III. 3. 1:135 'ome Jan', 'bank, pandjeshuis' = bank van lening

WBD III. 2. 2:75 'oom' = idem

Antw. OOMEN znw. m. - oom, Fr. oncle

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'Oòme' zn - oom

 

oopaa

zelfstandig naamwoord

opa

Cees Robben: 'oopaa'

Cees Robben: naa maag den oopaa zeeker et penneken ötlekke;

Cees Robben: den oopaa heeget bij mekaar geschròpt;

Dirk Boutkan: zulde goed nòr oopaas löstere? - luister je goed naar opa?

Dirk Boutkan: (blz. 59) onzen/onze, julliejen/jullie, hulliejen/hullie oopaa

WBD III. 2. 2:64 'opa' = grootvader

 

oope

bijvoeglijk naamwoord/bijwoord

open

vB in weeke gin vènster oope gehad - wekenlang werkloos geweest

Cees Robben: mar as oew schuurdeur oope gao;

DANB hij zètte zen kwèèk oope

WBD III. 4. 4:55 'open weer' = vriezend weer; c. q. zacht winterweer

 

oope-toe-broek

zelfstandig naamwoord

kruisloze broek, vroeger gedragen door oude vrouwen; ze konden dan gemakkelijk hun behoefte doen

Bron: Geheugen van Nederland

 

Van Rijen: oope-toe-broek, oope-sjoo-broek, snèlzèèker

Jan Naaijkens, Dè's Biks: oopetoebroek zn – bep. soort vrouwenbroek

 

oopoe

zelfstandig naamwoord

grootmoeder

oopoe zien

uitdrukking

Sinds der ok nog zon stuk of vier van onze en heur zusjes, regelmaotig opoe zaage, hasse aon de waas der haande mêer dan vol. Wij han die ötdrukking van ‘opoe zien’ ok mar ôot ergens geheurd en wiese verder ok niks. De emmers stonden aaltij afgedekt in et schòp. Wij wiese bè God nie wè dè waare, waor ze vendaon kwaamen of waor ze vur diende, die lappe meej al dè bloed der aon. Vraoge? Hoe vraoge? En aon wie? (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

 

ôor, urke

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

oor

vB kòrtoore = kinderen (in gez. 'Ze zal dere kak wèl óphaawe as . . . ')

DANB hij heej lôopoore

Mandos - Brabantse spreekwoorden: de oore te dicht bè de kòp hèbbe staon (vB Tilburgse Taalplastiek 1969) gierig zijn

Van Rijen: 'We zun hum us un ôor ònnaaje' - . . . te pakken nemen

Frans Verbunt: hij kan meej zen ôore den èngel dès heere klèppe

WBD III. 1. 3:263 'oorring', 'oorbelletje’, 'belletje' = oorring

WBD III. 1. 3:264 'oorknopje', 'knop(je)' = oorknop;ook: ‘oorbel(letje)’

 

oorvèèg

zelfstandig naamwoord

oorvijg

Antw. OORVÈÈG znw. v. en niet m.

 

ôot

bijwoord

ooit, eens, weleens

Komde ôot op ’t Gurke? - Kom je weleens op het Goirke?

Cees Robben – En heddet ôôt ter haand gehad (19600624)

Hoeveul meense hèbbe der ôot/ vur dè lokèt gestaon? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dakloôs)

DANB hij is es ôot in zen lèève gebeete

B ôôt

Antw. OOIT (uitspr. oeët) bijwoord - op een tijdstip in het verleden

 

ootoo
zelfstandig naamwoord
auto
Cees Robben – Unne ooto vur-de-deur.. (19640925)
 

oove, oowve

WBD oven, bakoven (in het bakhuis v. e. boerenhuis), ook 'bakoove' genoemd

WBD broodoven (van de bakker)

WBD houtoove - oven waarbij men in dezelfde ruimte stookt en bakt (oven in een bakhuis)

WBD onderoove - onderoven (benedenste gedeelte van een oven, vooral de ruimte beneden in de oven, waar het brood gezet wordt om te rijzen)

DANB de scheuter die stao bij den oove - de ovenpaal staat bij de oven

 

oovenbèkkerke

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

Van Rijen: winterkoninkje (Troglodytes troglodytes)

WBD III. 4. 1:76 'ovenbakkerke' - winterkoninkje

 

oover

voorzetsel, bijwoord

over

oover drie weeke, oover de schaansmuur; gaotie nie oover?

B oover aanderse dag - om den anderen dag

Cees Robben: oover twee daog; dè van men is mèèrege oover;

Cees Robben: Waor heetie et ammòl oover?; Ge röst em ene keer oover zen bikkeltje;

Cees Robben: tis oover tèèd; oover men lèèk; oover et köpke;

Van Rijen: 'oover den hòfpat’ – achterom, via de achterdeur

Jan Naaijkens, Dè's Biks: oover vz, bw – over

 

ooveral

bijwoord

overal

 

ooverblèève

werkwoord, sterk

WBD III. 4. 4:28 'overblijven' = droog blijven (het weer)

 

ooverènd

bijwoord

overeind

Cees Robben: hij heej zene riek hard nôodeg om ooverend te blèève;

Cees Robben: hij kós nie ooverend;

Antw. OVEREIND, OVEREND bw - in opschudding, overhoop, in wanorde. Heel de straat stond overeind.

 

ooverènsie

zelfstandig naamwoord

in ooverènsie - overcompleet, te veel

uitdrukking: In ooverènsie - overcompleet, overschietend, overblijvend

Kees & Bart (ca. 1935): nog êen in ooverènsie

N. Daamen, woordenlijst 1916: "iets in overentie hebben (te veel)"

Henk van Rijen: buurvraaw, hèdde meschient en paor aajer in ooverènsie?

Dè ledikantje han ze nog in overentie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WNT zie OVERENTSIG, overensig (klemt. op de 3e lettergr.) - overschietend, overblijvend, overig.

Verh OVERENTIE (overènsie) v. - alleen in de verbinding 'in overènsie hebben' - over hebben, meer hebben dan voor het moment noodzakelijk is.

Jan Naaijkens, Dè's Biks: ooverènsie bw - over; iets in ooverènsie hèbbe

Bosch overènsie – overvloed, voldoende

 

oovergaon

werkwoord, sterk

overgaan, voorbijgaan

— oovergaon - ging/gong oover - oovergegaon

 

ooverheene

bijwoord

overheen

Kees & Bart (ca. 1935): 'Oover tónne stappe ze ooverheene' (de gemeenteraadsleden)

 

ooverhèùs

zelfstandig naamwoord

verhuizing

De Guust was aon den ooverhèùs/ alles stond ooverènd/ Ik snap nie zeetie tot zen vrouw '/ wégge begonnen bènt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Verhèùs-plezier?)

 

ooverkaant

zelfstandig naamwoord

overkant

 

ooverlist

bijwoord

laatst, onlangs

Nèè ooverlist heurdenik nòg zègge: ‘òch val dôod meens, lèèfde gij nòg!’ (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2008)

Van Dale - D14 overlaatst, bw v. tijd (Belg. N. , spreektaal) onlangs, laatst

WNT OVERLAATST - daarnaast (in Brabant) OVERLEST - (klemt. op 3e lettergr. ) - laatst, onlangs. In Z.-Nederl., en gewestelijk ook elders, b. v. in Gelderland. Z. o. De Bo en Corn. Vervl.

 

ooverlôoper

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen: geit die geen jong heeft gehad

Het WBD kent deze naam voor een 'onvruchtbare ooi' (schaap): K242, L281

A.P. de Bont: znw. m. overloper, geit die, al of niet voor de eerste maal gedekt zijnde, niet lamt, maar een jaar overslaat.

 

oovermèèrege

bijwoord

De Wijs -- (gehoord van een maandaghouder) ‘K zè blij dè’k overmerrege kan zegge de wut overmerrege alwir gehad hebbe (10-01-1970)

 

oovermisterd

bijvoeglijk naamwoord

overmeesterd, overspannen

 

oovernuut, oovernuuwt

bijwoord

opnieuw

Cees Robben – Of ze dint overnuut (19571221)

Henk van Rijen: gift is oovernuut - geef eens opnieuw

WBD III. 4. 4:315 'overnieuw doen' = veranderen

Jan Naaijkens, Dè's Biks: oovernuuwt bw - opnieuw

Haor OPNET - opnieuw

 

ooverschiete
werkwoord, sterk
in de uitdrukking:
Cees Robben – Z’n ôôge overschieten... [even de ogen dichtdoen, een dutje doen] (19800314)
 

oovertrèkke

werkwoord, sterk

verhuizen

N. Daamen, woordenlijst 1916: "we zen an den overtrek (aan het verhuizen)"

WBD (III. 3. 2:307) oovertrèk = burenovertrek

WBD (III. 4. 4:9) 'overtrekken' = betrekken (v.d. lucht)

 

ooverweg

zelfstandig naamwoord

overweg

Den ooverweg waar wir dicht.

 

op

voorzetsel, bijwoord

op

Dialectenquête 1876 - ùp (met klinker van fr. oeu)

Henk van Rijen: op slòt van zaoke - per slot van rekening

Van Rijen: óp de middag - in de namiddag

Van Rijen: óp en aander slaope - logeren

WBD (III. 2. 1:395) op, hèl = wakker

Jan Naaijkens, Dè's Biks: op vz., bijwoord - op

 

Albert Servaes - Oogstende boeren; 1905

opbèène

werkwoord, sterk

opbinden

Antw. OPBIJNEN - opbinden. Hout opbijnen, koren opbijnen

Bosch opbeinde - binden, vastbinden, vastmaken

 

opblaoze

werkwoord, zwak

opblazen

Blaost em op - loop naar de maan!

Ge kunt em opblaoze - Je kunt me wat!

CR10 (blz. 61) 'ge kunt 'm opblaoze'

-- opblaoze – blaosde(n) op - opgeblaoze

Bosch opblaoze - opblazen: Blaost 'm toch op! Verrèk toch!

 

opbölk

zelfstandig naamwoord

oprisping, maagzuur opboeren

gez. den vèùlen opbölk krèège - misselijk worden van (te veel) eten:

Cees Robben – [vrouw tegen drogist:] Nog gèère vur ’n dubbeltje vur den vuilen opböllik... (19750620)

- ook figuurlijk en dan meestal in combinatie met ‘vèùle’ en dan bedoeld om een tekortkoming aan te duiden:
Cees Robben – Wek van den onzen krèèg.. Nou daor zak ginne vuilen opbölk van krèège... [vrouw over haar gierige man] (19650416)

 

opbölleke

werkwoord, zwak

Frans Verbunt: boeren

WBD III. 1. 2: [?] 'opbreken' = zuur oprispen

Stadsnieuws: Ik mot smèèreges gin pap eete; dè blèèf ik hil den dag nòg opbölleke (020507)-

 

opbrènge

werkwoord, sterk

opvoeden, grootbrengen

…mar doe der iets aon, dè koste toch nie en ge dörfde nie, ge waart te bang opgebròcht. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

 

opdèkke

werkwoord, zwak

WBD III.2.3:43 de tafel opdekken = de tafel dekken

 

opdoen

werkwoord, sterk

1. opdienen

Frans Verbunt: het eten op tafel zetten; opdienen

2. leren kennen

«Enen blauwe maondag hèb ik toen,/ meej en mèdje omgegaon./ Die hak opt huukske van de straot/ meej et daanse opgedaon» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòg vrij)

3. Frans Verbunt: ook: iemand de broek opdoen

de verbeelding is niet duidelijk; de betekenis is: iemand zijn vet geven, de waarheid zeggen

Piet van Beers – ‘Kaorte’: Toch hèk ze alle drie de broek opgedaon. Al is den "hoofdprèès" toch men neus vurbij gegaon. (Het zeventiende boekje, 2010)

4. jenever tappen

WTT 2012 -Vruger deejen z'm mee 't half of heel motje op, om wè in huis te hebben as ge volk kreegt of as ge 'ns 'nen aanderen smaok in oeë mond wô't hebben, mar naa zen ze van 'n heel kruikske niemer vies. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)

 

opdraaje

werkwoord, zwak

opdraaien; het hoofd op hol jagen

Ik heb ze [haar] heelemaal nie opgedraaid en opgevreje! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)

 

opgaon

werkwoord, sterk

opgaan

as de zon opgao

zèn al die brôojkes opgegaon?

Van Delft - Aanduidende, dat een poging niet gelukken zal, zegt men: "Dieën vlieger zal nie opgaon." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Antw. OPGAAN (met 'zijn') bij kegelaars, biljartspelers: het spel beginnen; soldaat worden, naar het leger gaan; verbruikt worden; opvliegen

 

opgeleej

bijvoeglijk naemwoord

opgelegd

De Wijs -- Dès nie toevalligerwèès, dès opgelee pandoer (09-04-1973)

 

opgemèùsd
voltooid deelwoord van ‘opmèùze’
opsmikkelen
Cees Robben – Vur degget fèèn het opgemuisd... (19600624)

 

opgesòlferde
zelfstandig naamwoord
mogelijk van 'opserveren', ‘opgeserveerde’; alleen gevonden in verband met het zoeken naar een (tweede) echtgenoot, waarbij een koppelaar(ster) een rol speelt
Cees Robben – Zal ik vur jou is naor unne goeie kloris uitkèèke...? Nèè.. vur men ginne opgesolferde! (19660819)

 

opgestokt
voltooid deelwoord van ‘opstooke’
gecremeerd
Cees Robben – Gij wilt nao oew verschaaie zeker opgestokt worre... (19800829)

 

opgetaase
voltooid deelwoord van ‘optaase’
opgestapeld
Cees Robben – Ik heb ’t mar nie opgetaase.. (19651203)
 

opgriesele

werkwoord, zwak

G aanharken

 

ophaawe

werkwoord, sterk

ophouden

-- ophaawe - hiel(d) op - opgehaawe

ophouden in betekenis omhoogsteken, trots zijn op, pronken met
Cees Robben – Ut is ’n heel schôôn kèènd.. (...) en werd om op-te-haauwe (19580705)
andere betekenissen

- WBD inhouden van de melk door een koe, ook 'optrèkke' genoemd

WvM - 'da'k nie mir kos ophouwe'

WBD III. 1. 4:312 'ophouden' = idem

A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. 'ophaauwen' - ophouden: 1) opkweken, opfokken (van dieren en schertsenderwijze van kinderen gezegd); 2) 'et kunnen ophaawe' (van zieken gezegd) kunnen opblijven, niet gedwongen worden door zwakte om naar bed te gaan; 3) de verkoop v. e. boerderij niet laten doorgaan

 

ophange

werkwoord, sterk

ophangen

WBD óphange - ophangen, van leer ter droging (II 640)

WBD óphanger - ophanger, van leer ter droging (II 641)

 

ophaole

werkwoord, zwak

WBD ophalen: de laatste poetsbewerking v. e. schoen met behulp v. borstels, zachte doeken etc. om de schoen zijn diepste glans te geven (II:794)

WBD óphaole (II:1041) - ophalen: opdeunen; ook: òntrèkke

WBD (III. 3. 3:135) ophaole = collecteren

-- ophaole - hòlde(n) óp – opgehòld; (ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij hòlt óp)

 

ophèbbe

werkwoord, sterk

Frans Verbunt: opgedronken hebben

 

ophêûpe, ophôope

werkwoord, zwak

M ophopen

- ophêûpe - hêûpte op - opgehêûpt

 

ophippere

werkwoord, zwak

opknappen

Henk van Rijen: hij is wir aoreg opgehipperd - hij is weer aardig opgeknapt

 

ophôope

werkwoord, zwak

Van Rijen: ophopen

 

opjèùne

werkwoord, zwak

opjutten, gek maken

-- ópjèune - jönde óp - ópgejönd, met vocaalkrimping; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij jönt op

Die kunde gemak opjèùne. - Die kun je gemakkelijk opjutten.

De Wijs -- ’t gao zô gééf goed, mar ge môt me nie opjuine (1965)

Cees Robben – Ge moet ‘m nie zôô opjuine Toke (19660218)

Stadsnieuws: Jantje wier dur zen kammeraoj opgejönd om bèlleke te trèkke (040309)

WBD III. 1. 4:430 'opjuinen' = de hemel in prijzen

Cornelis Verhoeven: OPJUINEN (opjö:ne) ov. ww - gek maken, op slinkse manier iemands geestdrift bevorderen om er dan profijt van te trekken of ermee te lachen.

Bosch opjuine - op stang jagen, opjutten

 

opkalifaatere

werkwoord, zwak

opkalefateren, opknappen

As ie 'n vrouw krijgt die 'm 'n bietje opkalifatert, dan wor et nog iets fatsoendelijks in de maatschappij... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)

 

opkaomer

zelfstandig naamwoord

via enkele treden bereikbare, halfhoge, boven een kelder gelegen kamer

Mandos - Brabantse spreekwoorden: hier groejt de ròg óp de ópkaomer (vB Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd bij het zien van rogge op een hooggelegen akker

LDM - Verder vonden we gewoonlijk in de woonruimte nog een deur naar op- of zijkamer en de bedstee van het ouderpaar. Onder de opkamer was de kelder, waarin de aardappelen en in de slachttijd ook de kuip met de pekel, waarin de hammen en zijden spek en de kleinigheidjes als de pootjes, rugstrang, enz. een plaats vonden. (…) Op de opkamer trof men een ledikant of bedstee, kleerkast en verder gerief aan, indien er de plaats voor was. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 16 ‘Rond de boerenhaard 1’; NTC 27-6-1952)

 

òpke

zelfstandig naamwoord verkleinwoord van 'aop', met vocaalkrimping

aapje

Cees Robben – ’t lèèkend precies op ’n öpke... (19600408)

Witte wè dè is, enen Bimbo-box? Dès zonne sort djoeboks. Mar dan nie meej 45-toere-plòtjes der in, mar meej òpkes. Die òpkes hèbbe kleeren aon èn huudjes op èn ze speulen ammel en instruumènt. En òpkes-òrkèst, dè isset. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

WBD III. 3. 2:351 òpke = aapje

 

öpke-döpke...
aftelrijm
Cees Robben – öpke-döpke-boter-stöpke öpke-döpke-dons.. (19870731)

 

opkèùle
werkwoord, zwak
opkuilen; het bewaren van gewassen (bijvoorbeeld om de dieren te voeren) door ze te overdekken met zand.
Cees Robben gebruikt het werkwoord in de betekenis ‘ter aarde bestellen’.
Cees Robben – ’t Wordt tèèd desse d’r opkuile... (19791116)
 

opkieze, opkieste

werkwoord, zwak

aanhitsen

Zumme den hond is opkieze? - Zullen we de hond eens aanhitsen?

Cees Robben – Zummummis opkieze...? (19681018)

WBD (III. 2. 1:489) 'opkissen', 'opkitsen', 'ophitsen' = aanhitsen (v. e. hond)

WBD III. 1. 4:420 'opkisten' = ophitsen

Haor OPKIESE - ophitsen

-- opkieze - kiesde(n) op - opgekiesd

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - OPKITSEN voor 'ophitsen'. KISSEN voor 'ophitsen'.

Cornelis Verhoeven: HISSEN ov. wvv. ophitsen, vooral v. e. hond gezegd; de hissende kreet is: 'hieskies'.

Antw. OPHUSSEN - ophitsen: 'nen hond ophussen

WNT OPKISSEN - hetzelfde als ophitsen, vooral van honden gezegd

 

opkoome

werkwoord, sterk

opkomen

Frans Verbunt: opkoomen as kak - heel plotseling zich voordoen

WBD III. 3. 1:385 'opkomen' = dienstplicht doen

WBD III. 4. 4:3 'opkomende maan' = eerste kwartier

WBD III. 4. 4:192 'opkomen' = vloed

 

oplaoje

werkwoord, zwak

Van Rijen: opladen

WBD III. 1. 4:232 'zijn eigen opladen' = zich kwaad maken

 

oplaote

werkwoord, sterk

Van Delft - - Wij gaon vliegers maar ook duiven "oplaoten" en laten dan los "twee duiven en drie horens", waarmede wij "prijs verdienen en ook den scherreweg", terwijl een ander "geen veerke thuis had" en er zoodoende weinig om gaf, wie met "de poel" ging strijken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

Van Rijen: oplaten

Van Rijen: 'Wè-s daor te doen? Der wòrt unnen boer opgelaote tusse tweej zakke stront

 

oplappe

werkwoord, zwak

oplappen, verstellen

WBD oplappe (II:1252) - oplappen, verstellen

 

oplègge

werkwoord, sterk

opleggen

Cees Robben: dè was opgeleej pandoer;

-- oplègge - li(n) op - opgeleej

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opleggen

 

oplôope

werkwoord, sterk

oplopen

WBD opzwellen, in het kader v. d. zgn. trommelzucht, een koeieziekte

WBD óplôoping - trommelzucht, een koeieziekte

Cees Robben: waor heetie dè wir opgelôope?

-- oploope - liep op – opgelôope

Cornelis Verhoeven: OPLOPING (oploo:ping) v - trommelzucht of windpens bij een koe. (WBD pag. 468) Ook gezegd v. h. gevolg van overdadig eten door mensen: z'n èègen 'n oploo:ping vrééte - oververzadiging, zwelling.

A.P. de Bont: znw. vr. oploping, trommelzucht

Antw. OPLOOPEN - opzwellen, dik worden;

Kiliaan: tumescere

 

opmaok

zelfstandig naamwoord

WBD III. 1. 3:259 ‘opmaak’ = versiersel; ook: '(op)tooi', 'opdof', 'tierelantijn'

 

opmaoke

werkwoord, zwak

opmaken (in div. bett. )

WBD deegbollen hun broodvorm geven

DANB ze heet em irst zen gèld hèlpen opmaoke

WBD III. 3. 1:208 'opmaken' = besteden

WBD III. 3. 1:209 'opmaken' = verkwisten

-- opmaoke - mòkte op - opgemòkt

— ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt op

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opmaken: 'mutserd opmaoke' - hout tot takkenbossen binden.

 

opmis

zelfstandig naamwoord

WBD ploegschaar, ook genoemd (Hasselt) 'ploegmis'

 

opnaaje

werkwoord, zwak

opjutten, aansporen

-- opnaaje - naajde op - opgenaajd

Ik ha ze allêen un bietje staon op te naaie.(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Bosch opnaaie - opjuinen, gek maken

Cornelis Verhoeven: OPNAAIEN (opnèèje) ov. ww - enthousiast maken met de bedoeling te bedriegen of te profiteren (erop nèèje - erop lostimmeren): lot oew èège nie opnèèje; z'n èègen opnèèje - zich opwinden, steeds enthousiaster of bozer worden. Zie ook: opjuinen, opkloten.

 

opneeme

werkwoord, sterk

opnemen, namelijk van sterke drank

Om den goeien afloop te vieren zè'k regelrecht nor de Looiersbeurs gestapt en daor hè'k m'n eige getracteerd op drie aawe klaores, die 'k zoo mar stondeweg on 't buffet heb opgenomen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)

 

opneuker

zelfstandig naamwoord

schelm, kwajongen, lastig iemand

V klap, vuistslag

klèènen opneuker - lastig ventje

V hij krêeg me tòch en opneuker

GG tis mar en klèèn opneukerke

WBD III. 1. 2:42 'opneuker' = oorveeg; ook: 'fleer, draai, klap, klets' enz.

WBD III. 4. 4:223 'opneukerke' = iets kleins in zijn soort, ook 'geneuk', 'neuk'

Stadsnieuws: Tis mar en klèèn opneukerke, mar hij heej wèl lef (280307)

Antw. OPNEUKER znw. m. - klap, oorveeg. Iemand 'nen opneuker geven.

A.P. de Bont: znw. m. opneuker - opdonder, opstopper

WNT OPDONDER, n. a. v. synonieme znw. in platte taal. De volkstaal kent een aantal synonieme uitdrr. Eenige daarvan zijn afgeleid v. ww die slaan of stompen beteekenen, verg. opdril, opslag krijgen (= afgeranseld worden), en verder: opdoffer, opdokker en opstopper; in navolging hiervan maakte men in scherts andere, die wel schijnbaar van ww waren afgeleid, doch welke ww niet of zeer zelden in de zin van slaan worden gebruikt, b. v. opmepper, opnaaier, opneuker, oppeuter, opwaaier, opzaniker. Z. a.

 

opnooteere
werkwoord, zwak
contaminatie van opschrijven en noteren
Cees Robben – [onderwijzer tegen een moeder die haar zoon aan een baan wil helpen:] Ik kan nie over ‘m stuite, mar omdè gèt-zèèd zal ik opnoteere dek van de week moet optillefeneere en ‘m aon rikkemendeere.. En dan moet ie mar solliciteere.. (19720128)
 

opnuut

bijwoord

opnieuw

èn èlke keer opnuut... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

 

oppaase

werkwoord, zwak

oppassen, opletten

Cees Robben: Vur fèèn meensen en motrèège moette oppaasse

Cees Robben: meej de kòrsemes ist oppaase geblaoze; Ze heej aaltij goed opgepaase (ze is nog maagd ?)

GD94 ik moet oppaasse dèttie nie wir leekende nat wòrt

WBD III. 1. 4:355 ‘oppassen’= in acht nemen

-- oppaase - paaste(n) op - opgepaase

A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. - oppassen

 

oppenuut
bijwoord
opnieuw
Cees Robben – Jöllie moeder is wir oppenuut getrouwd, war... (19800222)

 

òpperleuterèèr

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt: winnaar van het leuterconcours

 

oppernuut, oppernuuw

bijwoord

opnieuw

oppernuut begiene - opnieuw beginnen

B óppernuuw - herdoens

Kees & Bart (ca. 1935): 'op nuut'

...ieder jaor oppernuut... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)
...omdè ge daornao wir oppernuut kost begiene! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)
...en de stoffen ha'n soms zoo lang gelegen, dè ze weer oppernuut in de mode ware gekome. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
De meester stopte z'n pijp oppernuut... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940)
...en boer Verheie stopte z'n pijpke oppernuut... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)
Mee zoo'n schoon mutsken kunde nog 'ns oppernuut aon ’t vrijen; (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
En aaltij, aaltij oppernuut/ trok me mijn hart naor d'aawe stad... (Piet Heerkens; ‘Zeuventig jaor’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)

Cees Robben: as ze wir opnuut begos

Cees Robben: jöllie moeder is wir 'oppenuut' getrouwd war;

Van Rijen: 'oppernuut, oppernuuw, opnuu'

Hees oppernuuwt (I:37)

WNT OPNIEUW- In de vormen 'op een nieuw' en 'op het nieuw verouderd.

 

oppers

zelfstandig naamwoord

getalzijde van een geldstuk

WBD (III. 3. 2:206) oppers (getalzijde van een geldstuk)

 

opploege

werkwoord, zwak

WBD (Hasselt) bijeenploegen (de aarde wordt bij het ploegen in de richting van het midden van de akker gekeerd)

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opploegen

 

opraope

werkwoord, zwak

oprapen

 

oprèùme

werkwoord, zwak

opruimen

GD94 die han ze opgerömd

WBD (III. 2. 1:283( oprèùme = opruimen)

-- oprèùme - römde op – opgerömd; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij römt op

 

opsallemander
zelfstandig naamwoord
oplawaai
Handschrift Daamen, 1916 – ‘Ik gaaf em ’n opsalamander (slag)’
WTT 2013 – Het zelfstandig naamwoord lijkt nergens anders in Noord-Brabant voor te komen. Het WBD geeft wel (III.1.2:126, lemma Op de loop gaan) het werkwoord ‘opsalamanderen’, uitsluitend opgetekend in Reusel.
 

opschèp

zelfstandig naamwoord

opschepperigheid, opsmuk

...mar 'k geef himmel nie om den opschep, daor bedoel ik mee, wè de vrouwkes schon en sjiek vènen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

 

opschèppe

werkwoord, zwak

opscheppen, namelijk: zoals iets zich voordoet

...mar gère of nie, ge hed 't te nemen zooas Onze Lieve Heer 't opschept en 't biste is er nie over te lammenteeren. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)

 

opschèpper

zelfstandig naamwoord

WBD (III. 2. 1:163) ‘opschepper’ = pollepel

 

opschiete

werkwoord, sterk

opschieten

Mandos - Brabantse spreekwoorden: hoe meer volk veur, hoe minder dèt opschiet (vB Tilburgse Taalplastiek 197l) - gezegd m. b. t. een mis met drie heren

WBD III. 1. 2:5 'opschieten' = zich haasten, ook: 'affeceren', 'spoeien'

WBD III. 1. 4:347 'opschieten' = idem

WBD III. 4. 4:323 'opschieten' = vorderen

GD07 'asse en bietje opgeschoote hèbbe . . . '

 

opschoore

werkwoord, zwak

R omhoogbrengen van de boven het vuur hangende 'sòpkeetel', via in de haak aangebrachte inkepingen

Van Rijen: aan de zoldering ophangen, opbergen op zolder

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opschoren, door schoren omhoog grengen, b. v. een stromijt die scheef hangt met behulp van houten stutten.

 

opschrèève

werkwoord, sterk

opschrijven, namelijk: op de bon geslingerd worden door de politie

Hij [een Tilburgse politieagent belast met de sluitingstijd van kroegen] zal oe nog veul liever tien keer worschouwen dan oe eene keer opschrijve. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)

WBD III. 3. 1:349 opschrijven = beboeten (door politie)

 

opslaon

werkwoord, sterk

opslaan (in div. bett.)

Kees & Bart (ca. 1935): ''t teveul dè opgeslaon moet worren'

WBD III. 3. 1:61 'opslaan', 'opzetten' = verhogen

-- opslaon - sloeg op - opgeslaon

 

opsmèère

werkwoord, zwak

besmeren met boter o. i. d. -- nen botteram opsmèère

-- opsmèère - smèèrden op - opgesmèèrd

Antw. OPSMEREN - besmeren, met boter, vet enz. , bestrijken.

 

opsnije

werkwoord, sterk

WBD de buik opensnijden van geslacht vee

Antw. OPSNIJ(D)EN - versnijden, snijden totdat iets op is

 

opsòlfeere

werkwoord, zwak

mogelijk van 'opserveren'; alleen gevonden in verband met het zoeken naar een (tweede) echtgenoot, waarbij een koppelaarster een rol speelt; zie:

De Wijs -- Zal ik veur jou is naor unne goeije kloris uitkèke [?] - Nè, veur men ginnen opgesolferde (13-07-1966)

De informatie van De Wijs werd door Cees Robben gebruikt in zijn Prent van de week van 19 augustus 1966.

 

opspeule

werkwoord, zwak

PM uitvaren, uitvallen, opspelen

-- opspeule - spulden op - opgespuld — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult op

Cornelis Verhoeven: OPSPELEN (opspeule) onov. ww - op zijn poot spelen, iemand een standje geven, uitvallen

A.P. de Bont: zw. ww. intr. 'opspeulen' - opspelen, razen, uitvaren, te

keer gaan.

Antw. OPSPELEN - opspannen, in gramschap uitvaren; in 't N.: OPSPEULEN

 

opstalle

werkwoord, zwak

WBD (van koeien) naar de stal brengen na de zomer; ook genoemd: 'indoen', 'binnedoen', 'inhaole' of 'binnegaon'

-- opstalle - stalde op - opgestald

 

opstaoj

bijwoord/bijvoeglijk naamwoord

►op staoj, waar het woord gesplitst is

As dè mèn nog is vergund moog zèn, dan zo’k dè liefst zoo opstaoi meugelijk wille doen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

vB kalm aan

vB enen ópstaoje meens - een kalme mens , die alles langzaam doet (Tilburgse Taaklplastiek 175)

Van Rijen: 'Ut gong ammòl mar opstaoj aon' - Het ging allemaal maar rustig aan

Van Rijen: rustig, kalm, langzaam

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - STADE, voor gemak. Reeds bij Kiliaan. Z. a.

WNT STADE - 'op stade', 'op zijn stade' - op zijn gemak, zonder zich te haasten (in Zuid-Nederland)

 

opstaon

werkwoord, sterk

opstaan

Cees Robben: vruug opstaon dè is gin profèèt;

-- opstaon - stond op - opgestaon; ik stao, gij staot, hij stao op

WTT-2012: de oudere verleden tijd: Toenk vumèrge opstind was ’t règen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

A.P. de Bont: onr. st. ww. intr. opstaan, opkomen (van plannen, gedachten, neigingen enz. gezegd. )

 

opsteuke

werkwoord, zwak

opstoken, aanzetten tot kwaad

vB zenèègen opsteuke - zich kwaadmaken

WBD III. 1. 4:420 'opstoken' = ophitsen

B opsteuke - stukte op – opgestukt; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stukt op

Cees Robben – En hier kan ik m’n èège toch zôô over opsteuke war... (19870403)

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'opsteujke' ww – opstoken; Indien afleiding van 'stooke', dan wijziging stamklinker

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. en wederkerend 'opstuiken, opsteuken' - opstoken (in het geheim) ophitsen; zich opwinden, zich driftig of bezorgd maken.

 

opstèùve

werkwoord, zwak

opstuiven

Mandos - Brabantse spreekwoorden: opstèùven as ene zak vol vlooje ('72) - naar alle kanten wegvliegen

 

opstiere

werkwoord, zwak

WBD de koe laten paren, ook 'stiere' genoemd

-- lange ie

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opstieren, hetz. als 'sti. jere(n)', maar minder gebruikelijk.

 

opstoet

zelfstandig naamwoord

-- contaminatie van optocht en stoet

Van Rijen: optocht

Mar et schonste van Karneval vèèn ik den opstoet. Meej al die hôogkèère, èn die strêûpe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Stadsnieuws: Alle jaore zitten er meej karneval in den opstoet grôote gaote - (140210) Ieder jaar vallen er met carnaval in de optocht grote gaten

WBD (III. 3. 2:279) stoet, optocht (geen opstoet vermeld)

 

opstooke

werkwoord, zwak

opstoken

-- opstooke - stokte(n) op - opgestokt — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij/gij stokt op

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. opstoken, opbranden, verstoken.

 

optaase

werkwoord, zwak

De Wijs -- (Gehoord van Sint Nicolaas) Ge kunt alles wel optáásse mar als gut ûîtspraait lèk ’t veul en veul meer (11-02-1965)

Hil den hösraod opgetaase... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjors-trubbel‘)

Van Rijen: opstapelen

 

optal

zelfstandig naamwoord

aantal

Henk van Rijen: wittet optal al, waor et schaajt? - weet je het aantal al dat er mankeert

 

optèùg

optuigen

WBD III. 1. 4:166 'optuigen' = uitdossen

 

optillefeneere
werkwoord, zwak
contaminatie: opbellen en telefoneren
Cees Robben – hedde gij (...) opgetillefeneerd..? (19680816)
Cees Robben – [onderwijzer tegen een moeder die haar zoon aan een baan wil helpen:] Ik kan nie over ‘m stuite, mar omdè gèt-zèèd zal ik opnoteere dek van de week moet optillefeneere en ‘m aon rikkemendeere.. En dan moet ie mar solliteere.. (19720128)
 

optòffefe

werkwoord, zwak

een thuisweefstuk opvouwen/oprollen

WBD óptòffele (II:1052) - optafelen: tefelen, het stuk stof dat v. e. weefgetouw genomen is, in brede plooien omslaan, zodat het een stapel vormt die aan een tafel kan doen denken; ook: inmaantele

-- optòffele – tòffelde(n) op - opgetòffeld

 

optrèkke

werkwoord, sterk

optrekken; opdonderen, wegwezen

WBD inhouden van de melk door een koe, ook 'óphaawe' genoemd

Mandos - Brabantse spreekwoorden: trèk mar óp meejoew zije kouse (D'l6) - wees maar niet zo veeleisend (zijden kousen werden door deftige mensen gedragen)

WBD III. 1. 2:245 'zijn neus optrekken' = snotteren

-- optrèkke - trok op - opgetrokke

Cornelis Verhoeven: OPTREKKEN ov. ww - omhoogtrekken; inhouden (zie bij 'rome')

A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. + intr. optrekken 1) van koeien: de melk niet

gewillig geven; 2) (voermantaal) een weinig verder trekken; 3) opharken.

Antw. OPTREKKEN - heengaan, vertrekken; naar het leger vertrekken

 

optuutere

werkwoord, zwak

in verbinding met 'em' = 'em opblaoze'

Ge kunt em optuutere! - . . . naar de donder lopen

-- Alleen de infinitief wordt gebruikt, met hulpww. 'kunne'

 

opval

bijwoord

de betekenis is obscuur; mogelijk is de betekenis ‘op stel en sprong’, ‘binnenkort’
Cees Robben – opval (19801031)
Cees Robben – Ons Wies wô gaon witte opval... (19620209)
N. Daamen, woordenlijst 1916: "opval wel - waarschijnlijk wel"

 

opvatte

werkwoord, sterk

opvatten, oppakken, opbeuren, oplichten

DANB vat dè bèd is meej op - help eens dat bed oplichten

-- opvatte - viet op – opgevat

 

opwaas

zelfstandig naamwoord

afwas, vaat

Daor wier aaltij alles van één bord gegeten, al waren et vier gangen, wè nôot vurkwaam. Den ‘opwaas’ zô aanders te grôot worre en wè dochte gij van de zéép, die dè ging kosten en de afdreughanddoeken nie te vergeten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Wij hebben pas toen we onder de meense kwamen, geleerd det ‘omwaas’ waar en gin ‘opwaas’, wij zin ok aaltij zjam wè zjèm moes zèèn, we liepen wè dè betrof wel un bietje aachter. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD (III. 2. 1:286) opwaas, afwaas, omwaas = vaat

 

opzaante

werkwoord, zwak

Van Rijen: de vloer met zand bestrooien na het vegen

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'opsante' ww - opzanden: met zand bestrooien

 

opzètte

werkwoord, zwak

opzetten; aanschaffen; in het bijzonder het opzetten van een gezin / huishouden

-- opzètte - zètte(n) op - opgezet

Cees Robben – Ge het ’n schôôn vrouw opgezet/ Kees.. (19640221)
Cees Robben – Gij moet ’n vrouw opzette, Sjef.. Gao op de Zaandpad noemer zeuve mar is aon de bel hange... Daor zitte nog twee aauw soepkiepe.. (19720211)

WBD ópzètte (II:999) - bomen, (een kepertje, een platte, 'n andere ketting opzetten; ook: beume of (de ketting) klaorzètte genoemd

WBD III. 3. 1:61 'opzetten', 'opslaan' = verhogen

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opzetten 1) het gemaaide veldgewas; 2) trouwen (resp. v. man of vrouw); 3) een dier op stal zetten, bepaaldelijk om het te mesten.

Antw. OPZETTEN - opschikken, opsmukken; een dier aankoopen om het te vetten; op het vuur zetten.

 

opzèùpe

werkwoord, sterk

opzuipen

DANB ze hèbbe meej der vèève drie lieter wèèn opgezoope

-- opzèùpe - zoop op - opgezoope

 

opzije

voorzetsel

Van Rijen: bezijden

 

opzuuke

werkwoord, sterk

opzoeken, bezoeken

WBD III. 3. 1:38 'opzoeken' resp. 'bezoeken' = bezoeken

 

ordil, ordêel

zelfstandig naamwoord

oordeel

Cees Robben: ''t liste oordeel'

 

òrècht, den - aonrècht

zelfstandig naamwoord

aanrecht, het -

Zet et mar op den òrècht.

Ze stond òn den òrecht. - Ze stond bij het aanrecht.

Mandos - Brabantse spreekwoorden: zie mar is dègge de schootels onder den òrecht krèègt (vB (Tilburgse Taalplastiek 1970) - aansporing om met het werk voort te maken

Henk van Rijen: ze stin òn den òrecht

Henk van Rijen: der stòn kaojkes in den òrecht

Van Rijen: 'ónrèècht, òrecht'

-- aonrecht à ònrècht à òrècht à òrecht à òrcht

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'orricht’ zn - aanrecht

 

orf, orve

verleden tijd van 'èèrve'

erfde

 

òrfeejus

eigennaam

Tilburgse uitspraak van de naam van harmonieorkest Orpheus, daarnaast ook de sociëteit waar het orkest resideerde.

Orpheus aan het Wilhelminapark.

LDM - "Orpheus" is tegenwoordig gevestigd op het Smidspad, in de vroegere zaak van de heer Zebregs. Het eigen gebouw aan het Wilhelminapark heeft niet lang dienst gedaan. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 14 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 2’; NTC 8-3-1952)

 

Tekening van Frans Mandos Tzn - 1945

örgel

orgel, kerkorgel, straatorgel, handorgel

zelfstandig naamwoord, onzijdig

...toen 't nuuw örgel ingeweje wier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940)

Ik heur zoo gère zingen in de kerk en 't örgel is veur mijn gewoonweg 'n feest! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)

Ze zonge alle liekes mee/ die dörgels mar won speule... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger)

melodieus as örgelspel (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Ons eige plat’, 1941)

WBD III. 3. 3:l65 'orgel spelen’, 'het orgel spelen’

WBD III. 3. 3:167 'orgel trappen', 'orgel treeën'

A.P. de Bont: znw. m. 'urgel' - orgel

Antw. ÖRGEL (uitspr. ö'rregel) znw. , Fr. orgue, is meest overal v., doch op sommige plaatsen o. of m.

Bosch ùrgel – orgel

zelfstandig naamwoord, vrouwelijk

zeer gebruikelijk in Tilburg

Wörom spult den örgel nie? - Waarom speelt het orgel niet?

R. J. 'de köster liet den ürgel giechelen'

Van Delft - - Wij plukken "brem bezemen" en "knoesels" en spreken van "eenen houteren haomer", die in eenen "euregel" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

Kees & Bart (ca. 1935): 'nen aawen örgel'

Cees Robben – Unne örgel in de liste mis... (19701113)

WvM 'De u van den urreghel da speulde zoo schoon'; 'mesiek op den urreghel'

als ölleger

De verwisseling van de R en de L (methatesis) komt vaker voor in het Tilburgs; zie: Van Delft - Een dorpel noemt hij een "dulleper"; een orgel een "ulleger"; zelfs hoort men de wijk Korvel ooit "Kullever" noemen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929)

Kees & Bart (ca. 1935): 'den ölleger in 't Café'

- L -- Wordt met R verwisseld, en omgekeerd. Zulker (zurkel), flamboeës (framboos), kellever (kervel), hallever (armvol), enz. (Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870)

Piet Heerkens - D'n örgel - 1938

 

 

òrksier

zelfstandig naamwoord

yorkshire (bep. varkensras: met staande oren)

Van Rijen: 'òrreg sierke, òrrek - kort gedrongen varken (vlees)

WBD L 100: 'orksier' (Berchem bij Oss)

 

Orschòt

zelfstandig naamwoord eigenn.

Oirschot

 

òrtestiesje

zelfstandig naamwoord

Van Rijen: sufferd, dromer

 

òrweege

bijwoord

Van Rijen: onderweg, op komst

 

orzaok

zelfstandig naamwoord

oorzaak

R. J. 'de oorzaok van de pent'

 

òs

zelfstandig naamwoord

Mandos - Brabantse spreekwoorden: daor is ginnen òs oover gemolke (vB Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd als men iets onmogelijk acht

Henk van Rijen: as dè lukt, dan kalft den òs - . . . dan is het een wonder

 

òske

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

Van Rijen: aasje

 

òssekniejes

zelfstandig naamwoord

WBD III. 1. 2:391 'mee osseknieën lopen’

 

Ill.: Naumann

òsseköpke

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

bep. meesje, pimpelmees (Parus caeruleus)

N. Daamen, woordenlijst 1916: "ossenköpke - zwartkopmees"

WBD III. 4. 1:l02 'ossekopke' – pimpelmees

 

òssem, aojem

zelfstandig naamwoord

asem, adem

Hij hò ginnen òssem mir.

Ze gaaf ginnen òssem = Ze reageerde niet.
N. Daamen, woordenlijst 1916: "z'nen ossem waas te kort (hij had geen centen genoeg om te doen wat hij voorhad”

N. Daamen - handschrift 1916 - "(adem) Ik zò er wel over gesproken hebben as ie er mar iet of wè ossem van gegeven ha (als hij er maar iets over losgelaten had)"

Cees Robben – En as ge drie keer het gesnakt/ Zèèd’oewen ossum kwèèt... (19600219)
Cees Robben – kort van ossum (19700925)

PVb aachter zenen òssem zèèn - buiten adem zijn

Mar vurtie halverweege kwaam/ wassie al bèùte òssem (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aanders...)

Frans Verbunt: ik hèb mar êenen òssem èn twee haande - ik kan niet alles tegelijk

Frans Verbunt: ak ernòr kèèk, zèèk al tèènen òssem

Mijn ogen jeuken allemol, ik hoest ak ossum haol... (Tony Ansems,Za’k moete niese akkum aai?; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)

Stadsnieuws: Ik heb mar êenen òssem èn twee haande - Ik kan niet alles tegelijk. (081210)

WBD III. 1. 2:235: 'kort van asem' = kortademig

WBD III. 1. 2:236: 'nie achter zijn asem komen' = stikken

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'ossem' zn - adem

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt.44 ligt T. op de grens van de gebieden met s resp. j.

Goem. ADEM, ASEM - znw. m. : Den - inhouden; kort van - ; enz.

Antw. ASEM - adem: Kört van asem - kortborstig

WBD III. 2. 2:54 'naar aden happen', 'asem tekort komen' = reutelen

 

òsseme

werkwoord, zwak

ademen

R. J. 'daor ossemt m'n ziel dan deurheen'

WBD III. 1. 2:233 'zwaar ademhalen', 'moeilijk esetnen' = hijgen

WBD III. 1. 1:182 'asemen' = ademen

— òsseme - òssemde - geòssemd

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt. 44 ligt T op de grens v. d. gebieden met s resp. j .

Goem. ADEMEN, ASEMEN – wkw. Daar hebben ze niet meer over geasemd = over gezwegen.

Antw. ASEMEN - ademen

 

òssestaawer

zelfstandig naamwoord

vB iemand die niet goed ter been is; = mikhòrst '

Van Rijen: 'Hè lopt as unnen ossestaawer' - Hij loopt wel erg moeilijk

Antw. OSSESTOUWER znw. m. - ossendrijver

 

ost

zelfstandig naamwoord

oogst, oost

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - óst (= oogst) (krt. 47) met korte vocaal (blz. 115)

Goem. OOGST - ust, znw. m.

Antw. OO(G)ST znw. m. , Fr. moisson. Spr. Zijnen oo(g)st opdoen - eene goede gelegenheid waarnemen om een goeden voorraad op te doen.

Jan Naaijkens, Dè's Biks: okst zn - oogst

 

oste

werkwoord, zwak

oogsten

B oste - ostte - geost

Goem. OOGSTEN - uste wkw (rg. )

Antw. OO(G)STEN - de achtergebleven korenaren oprapen van den akker

 

öster

zelfstandig naamwoord

unster, weegschaal; figuurlijk: achterwerk

Daamen 1916 - "öster - klein weegwerktuigje dat de boeren wel mede naar de markt nemen; het werkt met een veer"

Cees Robben – Ge zèèd nie goed aon oewen öster... (19670908)

WNT UISTER zie 'unster'. - UNSTER - ons(t)er, ens(t)er, eunster, anster, uister, huiser, oister, uuser, ulster. Van 'ons' (mnl. unce) met -er, al dan niet met epenthetische t. Z. a.

Cornelis Verhoeven: UNSTER (öster) m - ponder, balans met ongelijke armen.

A.P. de Bont: öster, znw. m. , 'uister' - unster

 

öster

zelfstandig naamwoord

achterste, derriere

op oewen öster valle - op je gat vallen

Cees Robben – Ge zèèd nie goed aon oewen öster... (19670908)

N. Daamen, woordenlijst 1916: "ik viel op m'nen öster (achterste); hij kreeg vur z'nen öster (billen)"

 


Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek


1974 (ca.) - öster – (dialect) - "Hij is op z'nen öster gevallen " "Hij heej z'nen öster flink gestôôte" - "öster" = achterste - is afkomstig van 'uiterste’. (Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek)
 

Osterwèèk

toponiem

Van Rijen: Oisterwijk

 

öt, èùt

voorzetsel / bijwoord

uit

Wè mòkt et èùt, dèttie et ötmòkt.

Wè maok et èùt

Cees Robben: van vruuger, öt verleeje tèèd; de krintjes öt de mik pölleke;

Cees Robben: Gao öt de licht staon! hij frèt öt de rèùf;

DANB der is ene spòrt öt de leer; de rôome spöt öt den èùjer van de koej

Van Rijen: 'Öt diéjen bööl komt nie veul ööt' - er komt niet veel uit die zak.

Van Rijen: 'T-is ööt licht' - Het is volop dag.

A.P. de Bont: öt, voorzetsel en bijw. – uit: ''t Is öt - de verkering is uit.

 

ötbakke

werkwoord, zwak

uitbakken

WBD gewicht verliezen tijdens het bakproces

— ötbakke - bakte(n) èùt - ötgebakke

Antw. UITBAKKEN (met 'zijn') onder 't bakken zijne tocht, zijn sap verliezen en hard en droog worden.

 

ötbeduije

werkwoord, zwak

vB uitleggen, verklaren, duidelijk maken

-- vervoeging: zie 'beduije'

A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. , 'uitbeduiden'- uitduiden

WS Contaminatie uit 'ötlègge' en 'beduije'

 

ötboezeroene

werkwoord, zwak

uitvlakken, onderschatten - Gewoonlijk in negatief gebruik.

Kees & Bart (ca. 1935): Dè moete nie ötboezeroene!

-- ötboezeroene - boezeroende èùt - ötgeboezeroend

 

ötbörstele

werkwoord, zwak

WBD bostel lossen (het weghalen van de bostel uit de beslagkuip, in de brouwerij)

Antw. UITBÖ(R)STELEN - uitborstelen - aframmelen

 

ötbotte

werkwoord, zwak

uitbotten; uit de kiem opgroeien van planten; uitlopers krijgen, loten vormen van planten en bomen; ötschiete.

-- ötbotte - botte èùt – ötgebot

 

ötbraaje

werkwoord, zwak

uitbreiden

DANB ötbraaje

-- ötbraaje - braajde(n) èùt - ötgebraajd

 

ötbroeje

werkwoord, zwak

uitbroeden

Cees Robben: Dènkte naa dèk van zonne stommen haon nog êen aaj wil ötbroeje?

WBD III. 1. 4:19 'uitbroeden' = broeden

-- ötbroeje - broejde(n) èùt - ötgebroejd

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - uitbroeden

 

ötdêele

werkwoord, sterk

uitdelen

Kees & Bart (ca. 1935): uitgedild

— ötdeele - dilde èùt - ötgedild

— ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij dilt èùt

 

ötdeur, ötteur

zelfstandig naamwoord

deur naar buiten, vluchtweg, uitvlucht, smoesje

gez. Henk van Rijen: de ötdeur zuuke - een uitvlucht zoeken (vB Tilburgse Taalplastiek 1965)

 

ötdoen

werkwoord, sterk

uitdoen, doven, uitweiden, rooien van gewas

— ötdoen - di èùt - ötgedaon (zie: doen)

Op den oogenblik zen we druk bezig mee gruunplukken en mangelpeejen utdoen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)

WBD (van koeien) naar de wei brengen

WBD (III. 2. 1:214) 'uitdoen', blussen = doven

A.P. de Bont: onr. ww. tr. - uitdoen, in versch. opvattingen, zoals 1) een schuld doorhalen, 2) aardappels rooien, 3) koeien uit de stal brengen, 4) mest uit de potstal verwijderen.

Antw. UITDOEN - ten einde doen, voltrekken; de(n) stal uitdoen - het mest uit den stal trekken. Eindigen: De meester héet de school vandaag 'en half uur eer uitgedaan.

 

ötdrêûge

werkwoord, zwak

uitdrogen

WBD III. 2. 3:158 'uitdrogen' = rotten van appels

WBD III. 4. 3:215 ‘uitgedroogd’ = verdord

 

ötdrèùpe

werkwoord, sterk

uitdruipen

WBD 'ötrèupe' - uitdruipen, gezegd v. d. huid of het leer na verschillende bewerkingen (II:597)

-- ötdrèùpe – drôop èùt - ötgedroope

 

ötduije

werkwoord, zwak

vB verklaren, uitleggen

Van Delft - "'k Heb 'm uitgeduid, wa'k wó." 'k Heb hem uiteengezet en verklaard, wat ik wenschte. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

-- contaminatie van 'beduiden' en 'uitleggen' (Tilburgse Taaklplastiek 126)

WBD III. 3. 1:271 'uitduiden' = verklaren

 

ötdunne

werkwoord, zwak

uitdunnen

WBD I:1460 op één zetten (tweede fase v. h. uitdunnen van bietenplanten), waarbij van elk hoopje slechts een plantje blijft staan, dat moet uitgroeien tot een biet): 'uitdunne', 'ö'tdunne', 'afdunne'

 

ötêenvalle

werkwoord, sterk

uit elkaar vallen

Mandos - Brabantse spreekwoorden: ötêenvallen as enen braojappel (D’16) – uit elkaar vallen als een gebraden appel : over iets onbenulligs kwaad worden

 

ötènde

zelfstandig naamwoord

Van Rijen: uiteinde

 

ötgaon

werkwoord, sterk

uitgaan

de kèèrk gao èùt

die meense gaon veul èùt

Cees Robben: vurdèttie de deur 'ötgao'; ze doe niks as rôoken èn ötgaon;

Frans Verbunt: as ge ötgaot, moete oewen èèrmoej töslaote

WBD III. 3. 1:42 'uitgaan', 'aan de zwier gaan, de hort opgaan, op stap gaan, op sjanturnel gaan, pierewaaien, zwalken, dweilen' = uitgaan

— ötgaon - ging/gong èùt - ötgegaon

 

ötgeblèkt
voltooid deelwoord van ‘èùtbleeke’
uitgebleekt; verbleekt; wit geworden
WNT – zie lemma Uitbleeken
Cees Robben – Wè uitgeblekt.. verblikt en schraol (19590912)
 

ötgeblòkte
bijvoeglijk naamwoord
stier met uitgeblokte billen; ook dikbil-os
Cees Robben – uitgeblokte (19600226)
 

ötgeboezeroend

voltooid deelwoord

Van Rijen: buitengezet, het vertrouwen verspeeld

 

ötgebroejd
voltooid deelwoord van zwak werkwoord ‘ötbroeje’
uitbroeien; hier in de betekenis ‘geboren’, van bepaalde afkomst zijn
Cees Robben – Ze wit zeker nie waor ze uit is gebroeid.. (19580201)
 

ötgediend

bijvoeglijk naamwoord

tot het eind gediend hebbend

GD08 veul van die zôogenòmde ötgediende zèn himmòl nie van die sukkelèèrs

 

ötgelaote

bijvoeglijk naamwoord

uitgelaten

WBD III. 1. 4:95 'uitgelaten' = baldadig

WBD III. 1. 4:192 ‘uitgelaten’ = zeer blij

 

ötgeleuterd

voltooid deelwoord /bijvoeglijk naamwoord

GG uitgesleten, uitgelopen (van schoenen) uitgepraat

 

ötgepakt

zelfstandig naamwoord

het uitgepakte, het uitgestalde

Nòr et ötgepakt gòn kèèke = Gaan kijken naar de sinterklaasuitstalling

Kees & Bart (ca. 1935): 'naor 't uitgepakt weest te kijken'

Kees & Bart (ca. 1935): 'mee de klein mannen naor 't uitgepakt kijken’

De Wijs -- Gao de gij kèke naor ’t uitgepakt / of wochtte op de klottermert? (11-02-1965)

Cees Robben -  ‘k Gao mee de kènder naor ’t uitgepakt kèèke... (19651119)

Lechim - De kènderkes staon allemòl/ — Èèrme zo goed as rèèke —/ meej der nuske teege de rèùt/ nòr et ötgepakt te kèèke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Sintreklaos ôok)

Jan Naaijkens, Dè's Biks - ötgepakt deelw., zelfstandig naamwoord - uitgepakt z. a.

 

ötgetoerlezjoerd
bijwoord
aan het eind gekomen, uitgerangeerd; uit Franse ‘tous les jours’, ‘alle dagen’
Cees Robben – Gaode dôôd (...) bende uitgetoerlezjoerd.. (19761001)
 

ötgevlooge

bijvoeglijk naamwoord

uitgevlogen

WBD III. 4. 1:32 'uitgevlogen' - in staat om uit te vliegen (van vogels); ook 'vlug'

 

ötgònsdag

zelfstandig naamwoord

uitgaansdag

vB de dôoj hebben ok enen ögòsdag (wordt gezegd als een mop of grappige opmerking niet begrepen wordt)

 

ötgôoje

werkwoord, zwak

WBD III. 1. 2:243 'uitgooien' = fluimen

 

öthaawe

werkwoord, sterk

uithouden, volhouden, harden

Ik kos et nie öthaawe - ik kon het niet volhouden

 

öthaole

werkwoord, zwak

uithalen

Cees Robben: Die et veugeltje vènt die heeget nie, mar die et öthòlt.

Van Delft - Een boer wijkt niet gaarne ver uit en dan zeggen wij, dat hij "niet genog uithaolt".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

WBD öthaole (II:1049) - uithalen (v. e. paddevoet), ook ‘ötrèffele’ Henk van Rijen: de klomp öthaole - eruit halen wat Sinterklaas erin gelegd heeft

— öthaole - hòlde(n) èùt – ötgehòld; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij hòlt èùt

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - uithalen (in versch. bett. )

 

öthèbbe

werkwoord, sterk

Frans Verbunt: opgedronken hebben

 

öthoek

zelfstandig naamwoord

WBD III. 3. 1:318 'uithoek' = gehucht

 

ötkèèke

werkwoord, sterk

uitkijken

Cees Robben: ge kwaamt nie ötgekeeke; kèkt is wè beeter èùt;

Cees Robben: gij meugt wèl iets zeggen oover ötkèèke;

Van Rijen: ötkèèken èn daoge tèlle - op je tellen passen

-- ötkeeke - keek èùt - ötgekeeke

-- met vooaalkrimping in praes. : gij/hij kèkt èùt

 

ötkleeje

werkwoord, zwak

uitkleden, ook fig.

GD07 kleet oewèège mar hillemòl èùt

-- ötkleeje – kleedel(n) èùt - ötgekleed

Antw. UITKLEE(D)EN fig. uitplunderen, uitschudden. Spr. Zijn eigen uitklee(d)en eerdat men gaat slapen - zijne goederen weggeven aan zijne kinderen, eer men dood is.

 

ötklôote

werkwoord, zwak

Van Rijen: sarren, tergen, voor de gek houden

 

ötkoome

werkwoord, sterk

uitkomen; te voorschijn komen kiemen (van zaden)

Cees Robben: dè stuk wèg dè op dieje wèg ötkomt;

Mandos - Brabantse spreekwoorden: óp etzèlfde stròtje ötkoome (vB TT '70) - steeds hetzelfde vertellen; een gesprek altijd naar hetzelfde punt leiden

-- ötkoome - kwaam èùt - ötgekoome

WBD III. 4. 3: 30 'uitkomen' = bloeien

Antw. UITKOMEN, UITKOMMEN - te voorschijn komen, gevonden worden, van iemand of iets dat verloren was.

 

ötkruije

werkwoord, sterk

uitkruien

Henk van Rijen: hij lòt aander meense de aase ötkruije - . . . het vuile werk doen

 

ötlèbbere

werkwoord, zwak

uit zijn model raken van b. v. gebreid goed (intransitief)

vB en ötgelèbberde trui - die aan een kant lager is komen hangen dan aan de andere. (Tilburgse Taaklplastiek 127)

WNT kent wel een transitief 'uitlebberen' (uittrekken, uitrekken, langer of wijder maken), evenals 'uitlepperen', lebberen, lepperen enz.

Cornelis Verhoeven: LEBBEREN onov. ww - 1) slurpen, 2) uitrekken.

Antw. UITLEBBEREN - uitrekken, uittrekken; ik zal oe' ooren is uitlebberen, deugniet'.

 

ötlêege

werkwoord, zwak

Van Rijen: afgraven

Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötlêêge ww - afgraven

 

ötlêene

werkwoord, zwak

uitlenen

-- ötlêene - linde èùt – ötgelind; vocaalkrimping, behalve in infinitief , praes. plur., praes. ik-vorm

 

ötlègge

werkwoord, sterk

uitleggen

WBD ötlègge (II:1250) - uitleggen (een kledingstuk langer maken) WBD III. 3. 1:45 'uitleggen', 'bij elkaar leggen' = lappen

 

ötlèkke

werkwoord, zwak

uitlikken; uitlekken

Cees Robben: naa maag onzen oopaa zeeker et pènneken ötlèkke;

gez. vB As de pestoor gao praote, lèkt alles èùt.

— ötlèkke - lèkte(n) èùt - ötgelèkt

 

ötlôope

uitlopen; loten vormen van planten en bomen, uitlopers krijgen; 'sprèùte', 'ötschiete', ‘ötbotte’

Henk van Rijen: al mot ek er de bêene vur onder mene zulder ötlôope

-- ötlôope - liep èùt – ötgelôope; in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: lopt èùt

 

ötlootere

werkwoord, zwak

Van Rijen: uitloten

 

ötmaok

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt: smoesje

WBD III. 1. 4:334 'uitmaak' = uitvlucht, smoesje

Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötmaok zn - smoesje, excuus

 

ötmaoke

werkwoord, zwak

uitmaken

Henk van Rijen: wè maoket ööt, dèttiet ötmòkt - wat maakt het uit dat hij het uitmaakt; . . . , dè hij et ötmokt - . . . hij beslist

WBD III. 1. 4:317 'uitmaken' = ten einde brengen

 

ötmèlleke

werkwoord, sterk

WBD leegmelken (van koeien), ook genoemd 'uitmèlke', 'ötmèlleke'

 

ötmeutele

werkwoord, zwak

uit: öt + meutel (= wrikken)

WBD ötgemeutelde lèst, ötmeutelende lèst (II:1051) - uitrnetelende/uitgemeutelde lijst: (te) slappe zelfkant van geweven stof; ook 'slèèchte kaant' genoemd

 

ötmiste

werkwoord, zwak

uitmesten

Dan wier dieje stal goed ötgemist... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003)

 

ötneuje, ötnôoje

werkwoord, zwak

uitnodigen

WBD III. 3. 1:39 'uitnodigen', resp. 'noden, vragen, verzoeken' = uitnodigen

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk, 'uitneuien' - uitnod(ig)en

 

ötperbeere

werkwoord, zwak

uitproberen

WBD III. 1. 4:351 'uitproberen' = proberen

 

ötploege

werkwoord, zwak

WBD 'voor ötploege' - middenvoor afwerken (het uitdiepen van de laatste ploegvoor, in het midden)

 

ötpoetse

werkwoord, zwak

uitpoetsen

WBD uitpoetsen: het met diverse uitpoetspreparaten bewerken van schoenen (II:783)

-- ötpoetse - poetste(n) èùt - ötgepoetst

 

ötpraote

werkwoord, zwak

uitpraten

Cees Robben: ik koom er nie oover :otgepròt; lòt me naaw is ötpraote

-- ötpraote - pròtte(n) èùt - tgepròt; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij pròt èùt

 

ötpurgeere

WNT m. b. t. gist, deesem: zuiverend verwijderen; alleen in fig. verband in religieus taalgebruik aangetroffen en na de 16e eeuw verouderd. 2) (Maastricht; uitpraten

Mandos - Brabantse spreekwoorden: ötgepurgeerd zèèn (D’16) - er (gauw) van afzijn, ermee klaar zijn

N. Daamen, woordenlijst 1916: "hij waas gaauw uitgepurgeerd - hij had er gauw mede gedaan, het was er gauw mede afgeloopen"

 

ötreekene

werkwoord, zwak

uitrekenen

WBD ötgereekend - (gezegd van een koe) het einde van de draagtijd bereikt hebbend, ook 'ötgetèld' of ‘òn de telling’, 'òn de baot'

-- ötreekene - reekende(n) èùt - ötgereekend

 

ötrèffele

werkwoord, zwak

vB uitrafelen (onoverg. + overg. ?)

WBD ötrèffele (II:1049) - uitrafelen (v. e. paddevoet), ook 'öthaole'

WBD III. 1. 3:16 'uitreffelen' = uitrafelen

-- ötrèffele - rèffelde(n) èùt - ötgerèffeld

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. + intr. uitreifelen, uitrafelen.

Antw. UITRIJFELEN - uitrafelen

 

ötruste

werkwoord, zwak

uitrusten

Cees Robben: Ist koffiedrinken of ötruste?

-- ötruste - rustte(n) èùt - ötgerust

 

ötschaaje

werkwoord, sterk

uitscheiden, ophouden

Schaaj èùt, òf ik begien ôok

— ötschaaje - scheej èùt - ötgeschaaje/ötgescheeje

Henk van Rijen: schaaj ööt meej dè pènnekes-geschèèr - hou op met dat panne-schrapen

Dirk Boutkan: ötschèje - scheej èùt - ötgescheeje

Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen ging den buk zon bietje meer aachterèùt èn toen isser de man ötgescheeje, witte wèl” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)

 

ötschèène

werkwoord, zwak

uitschelden

WBD III. 3. 1: 'uitschenden' = uitschelden

Stadsnieuws: Mister, hij leej mèn allemòl öt te schèène (050308)

-- ötschèène - scheen èùt – ötgescheene; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij/gij schènt èùt

Cornelis Verhoeven: ÖTSCHÈÈNE: deze samenstelling betekent ook wel: noemen, maar met ontleende woorden.

 

ötschèère

werkwoord, zwak

leegschrapen

Gè meut de pan ötschèère

-- ötschèère - schèèrde èùt - ötgeschèèrd

Antw. 'UITSCHÈREN - met. een scheermes uit- of afnemen: het haar van den hals uitschèren

 

ötschèèter

zelfstandig naamwoord

WBD III. 1. 4:427 'uitschijter' = uitbrander

 

ötschèùve

werkwoord, sterk

vB een blauwtje lopen, bot vangen, ernaast zitten, van de koude kermis thuiskomen

WBD III. 1. 2:14 ‘uitschuiven’ = uitglijden

WBD III. 2. 2:82 'uitschuiven' = een blauwtje lopen

-- ùve - schôof èùt - ötgeschoove

Van Dale: = uitglijden (?)

Van Dale: een flater begaan, zich vergalopperen

Antw. UITSCHUIVEN - eene weigering oploopen.

 

ötschiete

werkwoord, sterk

WBD uitschieten; 'ötloope', 'ötbótte', 'sprèùte'; uitlopers krijgen, loten vormen; gezegd van planten en bomen;

-- uittrekken (van kleren) : Schiet oewe jas mar èùt.

WBD brood uit de oven halen

WBD III. 2. 3:112 'uitschieter' = aardappeluitwas

-- ötschiete - schôot èùt - ötgeschoote

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - UITSCHIETEN: zijn rok aanschieten, uitschieten. Ook fig. gebruikt. Z. a.

A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. – uitschieten: iets ergens uit verwijderen; 2) snel uittrekken (kleding)

 

ötslag

zelfstandig naamwoord

uitslag (i. a. b. )

WBD III. 1. 2:324 'uitslag' = huiduitslag

WBD III. 1. 2:331 'uitslag' = exzeem

R. J. èn den ötslag wòrdt bekènd

WBD III. 1. 2:340 'uitslag' = uitslag onder de neus

-- den ötslag wòrt bekènd

 

ötsleutel, ötslötsel

zelfstandig naamwoord

Van Rijen: uitslag, antwoord
Cees Robben – de naoste week krèèg ik den uitsleutel... (19641009) [van een medisch onderzoek]

WBD III. 3. 1:273 'uitsluitsel' = idem

Stadsnieuws: Ik hèb vendaog mèn waoter nòr den dòkter gebròcht èn mèerege krèèg ik den ötsleutel (230507)

 

ötsliepe

werkwoord, zwak

bespottelijk maken door de wijsvingers over elkaar te strijken

vB sliep èùt, sliep èùt: roept men tijdens de handeling

WBD (III. 3, 2:66) ötsliepe = uitsliepen

Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötsliepe ww - uitlachen

WNT UITSLIEPEN, uitslijpen, bespotten door met den eenen wijsvinger gedurig over den anderen te strijken alsof men een mes slijpt; inz. in den vorm 'sliep uit!' als uitroep waarmee men deze handeling meestal vergezeld doet gaan. (XVII III 1433)

A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. (kindertaal), uitsliepen, iemand voor de gek

houden door met de wijsvinger v. d. rechterhand enige malen over die v. d. linkerhand te strijken onder het roepen van 'Sliep uit! sliep uit!

Antw. UITSLIPPEN - beschimpen, uitlachen met den eenen wijsvinger herhaaldelijk over den anderen strijkend.

 

ötspanne

werkwoord, zwak

WBD uitspannen (v. e. paard), ook 'afspanne' genoemd (in de Hasselt)

-- ötspanne - spande èùt - ötgespanne

 

ötspeule

werkwoord, zwak

uitspelen; het spel beginnen

in een speelbeurt het spel beëindigen, resp. winnen

-- ötspeule - spulden èùt – ötgespuld; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij spult èùt

Antw. UITSPELEN beginnen te spelen, opgaan: Gij moet uitspelen; zoo spelen dat het spel uit is, dat men wint.

 

ötspòldere

werkwoord zwak

zich onhandig bewegen, spartelen

Mar toen ik docht dè’k klaor waar en zô gaaw meugluk dè donker hok ötspolderde, kwaam de kapelaon ôk öt zen hok en ging naor de frater. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

►spòldere

 

ötspraaje

werkwoord, zwak

uitspreiden

-- ötspraaje - spraajde(n) èùt - ötgespraajd

De Wijs -- (Gehoord van Sint Nicolaas) Ge kunt alles wel optáásse mar als gut ûîtspraait lèk ’t veul en veul meer (11-02-1965)

De Wijs -- uît d’n kerk motte irst oewen maantel ûitspraaie in de goei kaomer (23-10-1963)

Thèùs wieren die zakken bij dreug weer nog ens ötgeschud en de èèrpel op de plots ötgespraaid. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

DANB ötspraaje

Èn ons moeder hagget [de sinterklaascadeaus] dan nòg wèt ötgespraaid. Dan leeket meer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

 

ötsprès
bijwoord
expres, met opzet
Cees Robben – Nie uitspres gedaon?! (19631011)
 

ötstaon

werkwoord, sterk

uitstaan; vooral in de zin van 'er iets mee van doen hebben', ontkenning van enig verband, zoals:

D'r ziekte waar wel iets aparts, mee de maog ha't niks uit te staon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)

WBD III. 1. 4:261 'uitstaan' = lijden

 

ötstapke

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

uitstapje

Kees & Bart (ca. 1935): 'ötstapke'

 

öttèlle

werkwoord, zwak

uittellen

WBD ötgetèld - (gezegd van een koe) het einde v. d. draagtijd bereikt hebbend; ook 'ötgereekend' genoemd, ofwel 'òn de telling', 'òn de baot'

-- öttèlle - tèlde èùt - ötgetèld

 

ötteur

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen: gè zuukt aatij den ötteur - jij zoekt altijd een uitvlucht

 

òttoomoobiel

automobiel, auto

Kees & Bart (ca. 1935): 'ottomobiel'

 

öttrèkke

werkwoord, sterk

uittrekken

Van Delft - Als bijv. ouders tegen een verloving zijn, "trekt er een zoon of dochter wel eens uit"; ook "zetten ze ooit de kont tegen de krib" en geven enkel kostgeld af om dan toch tegen beters wil en wensch in te trouwen. Een beschaafder spreker drukt dit uit door te zeggen: "Men slaat de verzenen tegen de prikkels." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Cees Robben: Ik wó dèk ze indertèèd gebraajd ha dan kós ik ze naa öttrèkke.

— öttrekke - trok èùt - ötgetrokke

 

öttuijere

werkwoord, zwak

zijn gang gaan - speciaal in onderstaande uitdrukking:

vB lòt ema aar öttuijere - laat hem zijn gang maar gaan; geef hem de ruimte

-- alleen de infinitief is gangbaar

 

ötval

zelfstandig naamwoord

lot, toeval

den ótval moet et goedmaoke

 

ötvaort, ötvòrt

zelfstandig naamwoord

uitvaart, begrafenis

WBD III. 3. 3:321 ötvaort = begrafenis

A.P. de Bont: znw. vr. uitvaart 1) begrafenis; 2) de gezamenlijke familieleden van een overledene bij zijn/haar begrafenis

 

ötvèène

werkwoord, sterk

uitvinden

WBD III. 1. 4:19 'uitvinden' = broeden

WBD III. 1. 4:18 'uitvinden' = uitdenken

-- ötvèène - von(d) èùt - ötgevonde

Antw. UITVIJNEN - uitvinden

 

otvèèner

zelfstandig naamwoord

uitvinder

Kees & Bart (ca. 1935): 'uitveiner'

De vorm 'ötvender' zou ook kunnen bestaan.

 

ötviegieleere

werkwoord, zwak

WBD III. 1. 4:18 ‘uitvigileren’ = uitdenken

 

ötvòrt

uitvaart

GD. 06 en korke vur te zinge meej ötvorten èn zôo meer

 

ötvraoge

werkwoord, sterk

doorvragen

Van Delft - "Vraag me nou asteblief nie tot op m'n hemd uit." Dit is: Blijf niet zoo nauwkeurig vragen, zoodat ik vast raak. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)

 

ötvundere

werkwoord, zwak

uitpluizen, uitvissen

Stadsnieuws: Dè moete tòch nòg es goed ötvundere; ik gelêûf dè zo mar nie (240107)

-- ötvundere – vunderde(n) èùt - ötgevunderd

Antw. UITVUNDEREN - uithooren, polsen; VUNDEREN - uithooren, polsen. Iemand vunderen.

 

ötzakke

werkwoord, zwak

Frans Verbunt: een uitzet meegeven, toerusten, met name: van voedsel voorzien om mee te nemen naar werk of voor onderweg

Cees Robben – Ik moet munne man nog uitzakke.. (19860425)

...zis man moes worre ötgezakt/ drie sneekes mik, vier dikke rogge/ meej en flitterke gehakt (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag)

‘Eén ding weet ik zeker’, zittie de woorden die ik nôotmir vergeete ben: ‘Ik zal mèn kènder beter ötzakke dan dèttiezen kènder heej gedaon’, dè sloeg op wè ons moeder indertèèd ha meejgekreegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'ötsakke' ww - uitzakken

 

ötzètte

werkwoord, zwak

uitzetten; uitspoken

WBD ötzètte - uitzetten, nabewerking van gelooide huid, om overtollig water weg te halen en het leer glad te maken (II 648)

WBD ötzètter - uitzetter (werktuig), botte, smalle ijzeren strook in een houten handvat (II 649)

 

ötzien

werkwoord, sterk

uitzien

-- ötzien - zaag èùt – ötgezien; tegenwoordige tijd 3e pers.: zie èùt

Antw. UITZIEN - er uitzien - schijnen, den schijn hebben van: Hij ziet er uit gelijk 'ne schooier.

 

ötzundering

zelfstandig naamwoord

Van Rijen: uitzondering

 

ötzuuke

werkwoord, sterk

uitzoeken

WBD III. 1. 4:45 'uitzoeken' = uitkiezen

-- ötzuuke - zòcht èùt - ötgezòcht

Antw. UITZUKEN - uitzoeken

 

ötzuute

werkwoord, zwak

uitzoeten

WBD 'ötsuutte' - uitzoeten, door stromen of weken ontzouten van geconserveerde huiden (II 601)

 

ou, oe

pers. vn.

u, jou, je

Laot leven mij, 'k laot leven ou . . . (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vurreej’ , 1932)

zilverblinkend bölleke waoter, / geere zing ik over ou. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Dröpke dauw’, 1941)

Antw. OU vrnw. - U. Dat is van ou. Ik heb 't tegen ou gezeed.

 

oud

bijvoeglijk naamwoord

oud

GD08 ge wòrt nôot zo oud as dègge der ötziet

-- oud - aawer - oudst

 

outer

zelfstandig naamwoord

altaar

... as ik naauw nog is in de Noordhoekse kerk koom en ik zie daor z’n praachtige schilderingen, z’ne prikstoel, z’n ramen, den outer en dieën schonen uileger, dan vergao ‘k van plezier... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

 

ouw, oew

bezittelijk voornaamwoord

uw, jouw, je

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - OUW, voor 'uw', veel gebezigd, niet zonder voorbeeld bij de ouden. Niet uitgesproken als in 'oud'; ook niet 'auw', maar als 'oew'. Ik acht het veel minder onbeschaafd dan het Hollandsche ‘jouw’ . Z. a.

Antw. OUW - uw. Ouwe vrind. Ouw kind

 

ouwer

zelfstandig naamwoord

altaar

WBD III. 3. 3:64 ouwer = altaar


  Van òbberis tot ònzèt

Naar het begin van de pagina

Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal
CuBra Home

örgel

 

örgelman - volksliedjes over de orgelman op CuBra, verzameld door Ben Hartman