Tegen de pilaren in de Sint-Jan in Den Bosch staan heiligen afgebeeld die op de één of andere manier “van het bisdom” zijn: natuurlijk ontbreekt Odulphus dus niet. De beeldhouwer zet een bescheiden, wat vermoeid uitziende figuur neer die enkele van zijn vaste attributen heeft: nap, boek, steen en kanunnikenuitdossing.

Beeld uit het atelier van H. v.d. Geld, Den Bosch, 1919.

< Terug naar Acta Sanctorum

Weliswaar niet het bedoelde Martyrologium (kon ik niet vinden), maar behorende tot de manuscripten van de Mariakerk te Utrecht

< Terug naar Acta Sanctorum

< Terug naar Acta Sanctorum

Afgebeeld hier het zegel van het Mariaklooster te Staveren, dat gesticht is door Odulphus; aan weerszijden van Maria-met-kind twee aanbiddende monniken. Rechts boven: “-igillu-“(zegel), links boven: “stauro-“ (Staveren), de rest kan ik zo gauw niet ontcijferen.  (14^e eeuws).  Anderen noemen het klooster met nadruk “Sint Odulphusklooster”, en menen de naam in de linker benedenhoek te ontwaren.

< Terug naar Acta Sanctorum

Odulphuskerk te Borgloon (Losse, Looz) in België

< Terug naar Acta Sanctorum

Foto van de beroemde toren van Barneveld, waar Jan van Schaffelaar in 1482 van af sprong toen de toren tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten werd belegerd. Het standbeeld is te zijner ere.
In die tijd en tot aan de Reformatie was de kerk toegewijd aan de Heilige Odulphus, maar daarna werd het een protestantse kerk. Er is in Barneveld nog wel een katholieke St.-Odulphusparochie met een heel nederig kerkje.

Foto Wikipedia.

< Terug naar Acta Sanctorum

< Terug naar Acta Sanctorum

Dit is een zgn. “kopreliquiarium”, een houder voor de schedel (of delen daarvan) van een persoon die men dat waardig achtte. Dit bevat, of bevatte eens, stukken van het schedeldak van Sint Frederik, Bisschop van Utrecht. Het werd op 12 juni (!) samen met een dergelijk stuk edelsmidswerk dat Odulphus voorstelde (met een bonnet uiteraard i.p.v. een mijter) in Amsterdam bij het Olofspoortje ten toon gesteld zodat het volk daarbij zijn gebeden kon storten. De reformatie maakte natuurlijk een einde aan dit soort “Paapse streken”.

Toen deze reliquiaria niet meer konden worden uitgestald, werden ze aanvankelijk in een geheim depot geborgen, maar kwamen daarna via onbekende omzwervingen in het bezit van de oudkatholieke St. Frederik-St. Odulphusparochie in Leiden. Rond 1850 raakte deze parochie in geldnood en verkocht de stukken. Sint Frederik kwam in Rijksmuseum terecht, maar Odulphus verdween uit het zicht en is nog steeds spoorloos. Maker van Frederiks kop was ene Elias Scherpswert, gemaakt in 1362.

< Terug naar Acta Sanctorum

De nap van St. Odulphus, zoals gefotografeerd in het Museum het Catharijneconvent te Utrecht.

< Terug naar Acta Sanctorum

Grotere weergave

< Terug naar Acta Sanctorum

In de naam “Starum” herkent men zonder moeite Staveren. Het klooster lag dus in wat nu zee is: het “Vrouwenzand”. Volgens de legende bemoeide de Heilige zich dus zelf met het lot van zijn stichting: een vesting wilde hij er niet van laten maken. Later werd het verplaatst naar Staveren stad en nog later (in Benedictijnse handen) naar Himmelum (Hemelum) en nog weer later verzwolg de Reformatie dit alles.

< Terug naar Acta Sanctorum

In de palm van de zilveren hand hier afgebeeld zit een vingerkootje van Odulphus. Apostolisch Vicaris Sasbout Vosmeer liet in 1620 wat er nog restte van de heiligengraven in Utrecht inpakken en het land uit transporteren, want e.e.a. was niet veilig meer bij het protestantse stadsbestuur.
Pastoor Willem Heerbeeck van Best verwierf op aanvraag dit kootje, het enige dat vrij zeker nog over is van Odulpus’ lichaam.

Ook Oirschot zou een relikwie bezitten, maar gegevens daarover blijven heel vaag; achterop een brief met een aanvrage staat aangetekend dat zo’n relikwie verzonden is, maar waar dat nu is, is mij onbekend.

< Terug naar Acta Sanctorum

De jonge Odulphus krijgt op school van een engel een gouden appel uitgereikt. In de oude literatuur is dit verhaal nergens terug te vinden. het duikt midden-XIX^e eeuw ineens op in de notulen van de gemeenteraad van Best.

< Terug naar Acta Sanctorum

Een echt goede gelijkenis van Karel de grote zullen we hiermee wel niet hebben. Twee belangrijke gegevens over hem wel:
a) hij poneerde zich serieus als opvolger van de vroegere Romeinse Keizers (zie de bladerkrans en de titel IMP AUG oftewel Imperator Augustus en
b) hij nam de christelijke religie heel ernstig, want op de ommezijde ziet men het randschrift “Christiana Religio”

Odulphus zal dus goedkeuring en actieve medewerking van overheidswege hebben gehad bij zijn strevingen.

< Terug naar Acta Sanctorum

Bisschop Frederik. De twee dolken in zijn borst zijn daar geplant door twee sluipmoordenaars, die waren ingehuurd (zo gaat het verhaal) door de partner van Keizer Lodewijk de Vrome, omdat Frederik weigerde haar als zijn wettige echtgenote te erkennen; dat kostte hem het leven en hij was dus een martelaar. Prent naar een schilderij van Abraham Bloemaert.

< Terug naar Acta Sanctorum

Dit raam (parochiekerk St. Odulphus te Best, 2007, zie elders voor meer gegevens) verwijst naar Odulphus’ Utrechtse jaren, en wel zijn oude dag: biddend en lezend in het klooster. op de achtrgrond de St. Salvatorkerk, gemaakt aan de hand van een oude tekening daarvan. Bovenin het bisschoppelijk wapen van Utrecht. Brabants bonte vloer!

< Terug naar Acta Sanctorum

Al is het niet de bedoeling alle Odulphuskerken ter wereld af te beelden, mag deze, die trots midden in Best zijn muren verheft, niet ontbreken. Gebouwd 1880-1882 door architect K. Weber.
Enkele van de andere illustraties zijn daar te vinden: ramen en Odulphusaltaar.

< Terug naar Acta Sanctorum

Oud stadszegel van Staveren. Dat dit iets met Odulphus te maken heeft, maak ik op uit het volgende: het nachtelijk uur, de duidelijk clericale figuren die op het schip staan, de hand (Gods?) in de lucht; zou het kunnen gaan om de komst van Odulphus naar Friesland?
Tekst: SIGILLUM:BVRGEINSIUM:DE:STAURIA, oftewel Zegel van de burgers van Staveren.
Het scheepje is een oud type handelsvaarder uit de 9-10^e eeuw, het zegel zelf is van later datum (1369). Er zijn er zelfs die menen hierin een regelrecht bewijs te mogen zien van het scandaleuze verhaal over Fredericus en de (zijn?) zuster. Zo ver wil ik niet gaan: het is hier duidelijk nacht, en Odulphus zou volgens dat verhaal pas ’s morgens naar Utrecht moeten zijn gevaren, of het moest een heel vroege Pasen zijn geweest; bovendien zou de kunstenaar niet hebben nagelaten Odulphus een kelk in handen te geven, als hij het verhaal ondubbelzinnig wilde aanstippen.

< Terug naar Acta Sanctorum

Odulphus’ afscheid van Friesland: schip zeilree. Op de achtergrond, steen glipt de diepte in, kerkje van Staveren, bovenin Friese vlag.

In 2005 nam de Odulphusparochie in Best het besluit om nieuwe gebrandschilderde ramen te plaatsen met als thema: Odulphus. L. v.d. Sangen maakte ontwerptekeningen en Joëlle d’Alsac, uit Lanaken in België ze uit (2007).

< Terug naar Acta Sanctorum

Van de in 2007 geplaatste ramen in de Bestse parochiekerk, een rosette met verwijzing naar de brand in zijn cel en daarop volgend wonder.

Hoog in de gevel van de Pieterskerk te Oirschot staat in een nis nog een ander beeld van de Heilige.

Enige beschadiging heeft hem enkele vingers van zijn rechterhand gekost en ook de befaamde stok is niet waar hij wezen moest; het schrijfplankje en de kruk van de stok zitten er nog wel.

Beeldhouwer mij onbekend.

< Terug naar Acta Sanctorum

Onderdeel van het raam in de St.-Jozefskerk te Tilburg. Ik heb gedacht het volgende te kunnen lezen:
r. 2 misschien iets met “Stau(ron??)
r. 3 “hospitalis” (=gastvrij)
r. 4 “hortament” (=aansporing)
r.5  “um poenitu (=berouw)
r.6 “do”
Mij dunkt dat deze woorden terug te voeren zijn op de biografie met enkele vermeldingen van de kloosterlijke deugden en zijn predicatie in Friesland. Helemaal dus niet wat er volgens het verhaal zou moeten staan.
Let op de kleur van de stok: groen – zo door de brand gekomen.

< Terug naar Acta Sanctorum

Ook de Odulphuskerk van Borgloon in België heeft enkele ramen met Odulphus als onderwerp. Bovenin het sterfbed, onderin het wonder van de uitgebrande cel.
Wie het heeft uitgevoerd staat duidelijk te lezen, wanneer het is uitgevoerd heb ik niet achterhaald.

Een van de vier taferelen die zijn aangebracht op het Odulphusaltaar in de Pieterskerk te Oirschot: Odulphus sterft te midden van zijn medebroeders in het Utrechtse Sint-Martinusklooster.

Foto Frans van Limpt.

In de grote St. Pieterskerk te Oirschot staat natuurlijk ook een Odulphusaltaar.
De afzonderlijke taferelen ter plaatse waar ze ”actueel” zijn.

Werk: Atelier Van der Geld, Den Bosch, foto: Frans van Limpt

< Terug naar Acta Sanctorum