Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 28 mei 1955

 

 

Toen Tilburg nog dorps was

 

Beugelen: vroeger een geliefkoosd vermaak

 

Met echte "draoimaokerstaol"

 

 

Ook in de aard der vermaken, die het volk bij voorkeur zoekt, openbaart zich het ontstaan, de ontwikkeling der volksziel. Voor een goed inzicht in de geschiedenis is het onvermijdelijk met die volksziel rekening te houden in de velerlei uitingen, die we kunnen constateren. Denk slechts aan de vorming der taal (de dialecten), de opvatting der kunst, de richting der wetenschappelijke studie en ook het spel. "Ernst en spel zijn voor de volkskunde van gelijke waarde." De folklorist moet er aandacht aan besteden.

Terloops is in een der vorige herinneringen aan Oud-Tilburg (die klaarblijkelijk een gretig onthaal vinden) ook als vroegere vermakelijkheid de naam "beugelbaan" vermeld. Dit bracht de heer C. Riemen tot de volgende ontboezeming, waarvoor we geïnteresseerd en dankbaar zijn. 't Is opmerkelijk, dat die weer "de Rollebol" in herinnering brengt. Hierover vertellen we ook nog weleens iets, evengoed als over het dialect, dat hier gepoogd is neer te schrijven.

 

     De beugelbaon

     't Is rond de vèftig jaor geleje,

     'k zie ze in m'n gedaacht nog staon.

     Ik zee zoo in m'n ège: "O, jé, jé,

     des waor ook, daor stond 'n beugelbaon!

     D'r lèven 'r nog enkele van, die

     kwamen beugelen op de spie,

     Die laag op de splitsing Haikes-Piusstraot,

     Ache van Broekhoven dieje kaant ingaot.

 

     Sondags smèrgens om een uur of tien

     koste ze daor aon 't beugele zien.

 

     Ge heurde daor zo'n echte "draoimaokerstaol";

     Innen bijnaom hân ze bekaant allemaol:

     "De post", "de lèl", "de schar" en "de knoest".

     Dikkels koste heure: "Och, 'witte' verroest!"

 

     Op inne blok mee vier èzere ringe

     Inne bol. En "de sleger" noemde ze die dinge,

     waor ge de bol mee deur de beugel moest slaon.

     Ik heb 't as kènd zo dikkels gedaon.

 

     "De schar", die wônde in de "poeperstee". (Hoogtedwarsstraat)

     De ègenèr van de beugelbaon was "de Rollebol".

     Dè wier tegen hum aatij gezee, mir uit de lol,

     omdèttie op de kermis aatij riep: "Rollebollebé!

     ne cent de kaart! Wie doet er mee?"

     - As ge dan de goei kaort hadt,

     kreede unne peperkoek meej. -

 

     De "pertijbaos" was degene, die 't spul controleerde

     en ook de cente incasseerde...

 

     Wie de partij won, kreeg 'n borreltje mei,

     Dè was gewoonlijk de inzet voor de pertij.

     Ze stonge daor te kèke mee hele truupkes

     Uit "Oel", Vèrkesmèrt en van de "Lupkes". (Nieuwstraat)

 

     D'r zèn 'r nog wel, die naa nog leve,

     Die 'n pertijke gebeugeld hebben op de beugelbaon,

     En bij "de Rollebol" geloterd hebbe en koekgeslaon.

     Ik was zelf nog mar 'n jaor of zeve,

     Tog is 't aatij in m'n gedaachte gebleve,

     Dè'k daor dikkels as keind heb gestaon

     Bij die gezellige, aawverwètse beugelbaon.

 

     'k Loop naa al tegen de sistig aon,

     Mar d'r zèn d'r nog meer, die ok nog leve,

     Al hebbe ze taol noch teken gegeve.

     Ik hoop mar, dè'k wir iets heb bijgedraoge,

     Ge hètter ommers zelf naor gevraoge

     Ache iets wiest, om dan te schrève,

     Waordeur 't in de gedaachte zô blève.

     Dè heb ik naa gedaon

     over die lollige beugelbaon.

 

 

"De Beugelbaan"

Het is boeiend en nuttig alle herinneringen aan 't maatschappelijk leven onzer voorouders te bewaren, herinneringen, die zulk helder licht werpen op aard en zieleleven van ons volk. Hen, die door hun belangeloze hulp bewijzen er vreugd aan te beleven, wensen we daarmede geluk.

Wat was dat beugelen? Een balspel in navolging van het kaatsen, dat vroeger een adellijk vermaak was. Ge herinnert u misschien uit de historie over de kaatsbaan te Versailles, het jeu de paume, waar de bakermat der constitutionele vrijheid lag. Het klossen, klootschieten en beugelen was van oudsher bij burgers en boeren geliefd. Ook nu nog zijn er dorpen, waar ge een beugelbaan vinden kunt. Bij vele Limburgse herbergen worden oude beugelbanen gevonden, waarop door beugelaars druk gespeeld wordt. De Oud-Hollandse klosbaan vormde een overgang van de beugelbaan naar het biljartspel. De kunst was de bal door de beugel te slaan, een ijzeren ring, die soms in het midden van de baan stond of ook wel aan het einde. Gezonde lichaamsbeweging.

Uit 1626 hebben wij een beschrijving op rijm van zulk een beugelbaan:

     In het midden staet een beugel,

     Die met een gestaelde vleugel

     Vast geplant is in der eerd

     En aan alle kanten keert.

     Groote met haer groote stelen

     Kunstich door den beugel spelen,

     Maar de kleyntjes in 't ghemeyn

     Bruycken spaentjes kort en kleyn.

Hieruit leest men, dat ook kinderen in verkleinde vorm iets dergelijks deden. Dat gaat er mee als met het kegelspel, dat eveneens door oud en jong beoefend kan worden.

Het was dus de kunst de bal door de beugel te krijgen en wel zo:

     Dat de beugel ommedraeyt,

     Als hij daer door komt geswaeyt.

     Die partij daer van doet wenden,

     Of weerom nae 't perck kan senden,

     Of sijn bol leyt in sijn plaets,

     Aldermeest wint van sijn maets.