Ze zochten niet alleen een drukpers maar ook een drukker. Normaal gesproken zou dat zo moeilijk niet geweest zijn, maar we schrijven 1632 en de standplaats van de drukker zou Paraguay worden: de missiepost van de paters jezuïeten.

‘Ik verzoek u,’ schreef een onbekend gebleven pater vanuit Paraguay aan zijn overste in Spanje, ‘zo goed te zijn ervoor te zorgen dat uit Frankrijk, Duitsland, of Vlaanderen een lekenbroeder naar ons wordt gestuurd die zich bekwaamd heeft in de drukkunst.’ De manuscripten lagen al klaar, daar in Paraguay: een grammatica, een woordenboek, een catechismus, en een biechtspiegel.

De Gutenberg van Paraguay werd voorlopig niet gevonden, maar in vele andere missieposten overal ter wereld werd de drukkunst met succes ingevoerd. In Mexico bijvoorbeeld, waar in 1537 drukker Juan Pablos uit Lombardije met pers, papier, patrijzen, matrijzen, en letterpan was gearriverd en onmiddellijk aan de slag ging met het drukken van kerkboekjes. Of in Goa, waar de Portugees Juan Bustamente in 1556 een complete werkplaats inrichtte.

Ik ontleen deze gegevens aan het boek ‘Die Verdienste der katholischen Heidenmission um die Buchdrucker-kunst in überseeischen Ländern’ (1923). In grote lijnen herhaalt de geschiedenis zich steeds weer, maar onder de soms wat droge data en feiten ligt een wereld van avontuur verborgen. Op een houten schip de oceaan over om in Peru te gaan drukken, in het ruim de drukpers, de riemen papier, en lood om de letters te gieten. En dat alles op de rug van een ezel die het naar Juli sjouwt, een hoog in de bergen gelegen missiepost waar het Aymara-woordenboek gedrukt moet worden.

Het was vooral de moeilijkheid van de inheemse talen die het noodzakelijk maakte de boeken ter plaatse te drukken. De specifieke letterbeelden van die talen maakten het snijden en gieten van nieuwe ‘alfabetten’ kostbaar en tijdrovend. Veel paters werden naar Rome gezonden om daar letterstempels of reeds gegoten garnituren van het Tamil, het Granta, of het Ethiopisch te halen, en als die nog niet bestonden, te laten maken.

Dat lijkt me het mooiste voor de pater die weer een nieuwe taal in kaart had gebracht, en die een reis van maanden ondernam om in Rome de benodigde drukletters te gaan halen. Trots zal hij op zijn post zijn teruggekeerd.

Want het Woord was er al, maar híj kwam de letters brengen.

Dichter bij God kon je niet komen.