CUBRA HOME
INHOUD SANCTUS ODULPHUS

Copyright 2014 van deze digitale publicatie: J. Rietveld & Stichting CuBra

Sanctus Odulphus - door J. Rietveld

Een alternatieve Odulphus

 

De lezers die het tot hier toe hebben volgehouden wil ik een geheel andere kijk op onze heilige niet onthouden. Ongeveer een halve eeuw geleden viel het de Nijmeegse stadsarchivaris Albert Delahaye ineens te binnen dat van alles wat over Nijmegen verteld werd niet waar was of zelfs kon zijn.

De plaatsnaam Nijmegen is afgeleid van Noviomagus, een plaatsnaam die in de Romeins-Gallische maatschappij wel vaker werd gegeven aan nieuw gestichte plaatsen; het woord betekent iets als “Nieuwmarkt”.  Men vindt de naam in Duitsland, Frankrijk, Nederland en Engeland.  In de talen die later gesproken werden  in deze gebieden ontwikkelde de naam zich volgens de diverse taalwetten die daar gingen gelden. Neumagen (Duitsland), Noyon (Frankrijk) en Novion (België) zijn met Nijmegen in de Romeinse tijd als Noviomagus begonnen, en die zijn niet de enige.

Omdat de verhalen vooral uit de Karolingische tijd volgens Delahaye niet klopten, opperde hij de theorie dat het Karolingische Noviomagus niet Nijmegen was, maar Noyon in Frankrijk. Heel de toenmalige geschiedenis van Nederland moest fictief zijn, omdat de kustlijn toentertijd een kronkelige lijn van ruwweg Antwerpen naar Nijmegen was en Nederland dus goeddeels blank stond.

Daarmee valt dus ook de Vita van Odulphus in het water: Utrecht was immers onbewoond en onbewoonbaar. Toch laten historici uit de school van Delahaye Odulphus niet helemaal verdrinken, maar zij verzetten de plaatsen zoals ze ons aangegeven zijn, een flink stuk naar het zuiden. Heel het kustgebied van Groningen tot in het Département du  Nord in Frankrijk heette toen Frisia. Het zuidelijkste deel daarvan zou de standplaats zijn geweest van Sint Willibrord, die immers ook moest verkassen van Utrecht (Traiectum) naar een zuidelijker Traiectum , het tegenwoordige Tournehem aan de rivier de Ham in Noord-Frankrijk. Daar zetelden de bisschoppen van Traiectum tot ongeveer 900; in Tournehem zou dus Odulphus zijn ontboden door Fredericus, de achtste bisschop (816-835) van Traiectum en vandaar zou hij zijn uitgezonden naar(een ander district van) Frisia en daarvandaan dan weer zou hij na zijn succesvolle missionering zijn teruggekeerd  “naar huis”.

Dit was allemaal zoals het was, zullen we maar zeggen. Ik voel mij niet competent om in deze strijd, die heel furieus is geweest, partij te kiezen.

Rest nu nog om de andere plaatsen uit Odulphus’ Vita te lokaliseren. Zijn geboorteplaats Oirschot zou dan Orchies zijn geweest (Vlaamse naam Oressooth). Er wordt gewezen op het Belgische plaatsje Stavele in de zuidwestpunt van dat land, zonder nu meteen te claimen dat dat de operatiebasis was van Odulphus’ missioneringswerk.  En wat een toeval: vlak bij Stavele stond vroeger een abdij Eversham, terwijl (en dit voeg ik zelf toe) de oudste levensbeschrijving vandaag de dag nog steeds te vinden is in Saint-Omer, een gemeente in – ruwweg - dezelfde streek.

Een belangrijke, zelfs fundamentele, vraag die zich hierbij voordoet is deze: als dan de originele levensbeschrijving van Odulphus stevig gelokaliseerd was in de noordhoek van Frankrijk, hoe kan het dan dat onze huidige handschriften niet beter weten dan hem in Oirschot, Utrecht en Staveren te plaatsen? Dit is heel ingewikkeld, maar globaal zou er dan zoiets moeten zijn gebeurd: toen het huidige Nederland opdook uit het water, werd de bisschopszetel verplaatst naar Utrecht en met de zetel ook het hele arsenaal aan documenten desbetreffende. Voor Odulphus (en vele andere zaken, plaatsen en personen) zocht men naar plaatsen in de nieuwe buurt; dit wil niet per se zeggen dat men de historie doelbewust vervalste, het kan ook zijn dat ze meenden zinnige en nodige correcties aan te brengen, want het historisch besef ging toen niet echt ver terug naar het verleden. Overigens stammen de handschriften over Odulphus in onze contreien pas van de 14e eeuw. U kunt dat zelf zien in de toegevoegde lijst.

Deze hele weergave van de stellingen van Delahaye zijn school is kortheidshalve weinig secuur en doet daardoor niet geheel recht aan de riemen papier die zij gevuld hebben met argumenten het één al spitser dan het ander, maar geïnteresseerden kunnen zich gemakkelijk verder op de hoogte brengen door de werken zelf ter hand te nemen. Ik wilde slechts aanstippen dat het bestaat.

Lijst van handschriften

Huidige vindplaats

Nummer

folia

Jaartal

Herkomst

St.-Omer, Gemeentebibl.

Ms. 775

f. 2v-4v

10e -11e eeuw

Klooster

St. Bertin

Brussel K.B.

380-2

f. 214r-216r

11e eeuw

Laurentiusabdij, Luik

Parijs, BNF

10870

f. 6v-8r

12e-13e eeuw

Klooster Echternach

Oxford, Bodleian

Rawl. A 287

f. 43r-47r

13e eeuw

Evesham Abbey

Utrecht, Universiteitsbibl.

392 III H 10

f. 2v-4v

± 1419

Klooster Nieuw Licht b. Utrecht

Brussel K.B.

9636

f. 55r-57r

vóór  1434

Fraterhuis Zwolle

Berlijn, Staatsbibl.

Fol 706

f. 186v-187v

± 1460

??

Den Haag K.B.

70 E 21

f. 1r-9r

1461

Catharineklooster, Muiden

Keulen, Hist. Archiv

W 164

f. lxiiir-lxvir

1463

??

Utrecht, Universiteitsbibl.

390 II B 4

f. 76v-77v

 

 

Den Haag K.B.

73 f 21

f. 63r-66r

15e eeuw

Klooster Weesp

Parijs, Bibl. Municipale

1736

f. 27r-28r

15e eeuw

Klooster St. Maartensdal, Leuven

Wenen,  Österreichische Nationalbibl.

SN 12706-12707

f. 180v-182v

15e eeuw

??

Wenen, Österreichische Nationalbibl.

SN 12754

f. 109r-114r

15e eeuw

Klooster Korssendonk b. Turnhout

Wenen, Österreichische Nationalbibl.

SN 12811

f. 207v-208v

15e eeuw

??

Gent, Universiteitsbibl.

421

f. 116v-118v

15e eeuw

??

Alkmaar Regionaal Archief

128 A 1

f. 225v-228v

± 1514