|
Zuinigheid
van vroeger - Reacties
Stuur ons uw bijdrage aan dit woordenboek via leed@brabantsdagblad.nl
HET
WOORDENBOEK VAN DE ZUINIGHEID
In dit woordenboek zijn de
onderdelen van alle bijdragen geordend op trefwoord
Vernieuwd
op 9 februari
|
Trefwoord |
Bericht en inzender |
|
Aanlengen
|
Helaas waren in
de oorlogsjaren wij consumenten niet de enigen die probeerden het
hoofd met zuinigheid boven water te houden. Ook de
melkboeren waren daar dikwijls toe geneigd, en evenzo de winkeliers die
vloeibare spullen verkochten in flessen die ze zelf uit grote
mandflessen of blikken navulden - want voorverpakte artikelen waren er
nog maar weinig toen. Azijn, vloeibare zeep, bleekwater, limonadesiroop,
gom, brandewijn of behangselplak: veel daarvan kon je best met water wat
aanlengen, en een paar procent verdunning had je als klant niet zo gauw
in de gaten. [Ed Dalderop]
Wanneer we, eenmaal per jaar, met het hele gezin een dagje naar de Bedafse
Bergen gingen als uitstapje, namen we een flesje onverdunde azijn en
suiker mee. Water was overal te krijgen, en wanneer de mengverhouding goed
was, hadden we heerlijke limonade. [Rini de Groot]
Zie Melk
Zie Karnemelk
|
|
Aardappelen
|
Varkensaardappeltjes,
dat waren de kleine aardappeltjes waarvan er aan iedere bos die
gestoken werd wel enkele aanhingen. Die werden dan met schil en al
gekookt voor de varkens, maar wij vonden ze ook lekker, en ook thuis
werden soms de varkensaardappeltjes ingekocht, maar dan niet voor de
varkens, maar voor de normale maaltijd. Maar ook toen waren wij al
varkens van jong. [Elie van Schilt]
De
aardappelen werden tot tegen de winter geschrapt. Rimpelig of niet. [Els de Goede]
Aardappelschillen
kenden we bijna niet want volgens mij werden de piepers alleen maar
gewassen. Mijn vader zei altijd, als ze aan je vragen 'Wè hedde gullie
vandaog gegete?' dan zeg je maar, 'scharrepap mee paolingpóótjes'. Ze
weten dan niet wat je bedoeld maar het klinkt wel indrukwekkend. [Jan
Schellekens]
|
|
Afdankers |
Tot dan droeg ik steeds de afdankers van mijn
grotere broers, soms nog
redelijk omdat ze eruit waren gegroeid, maar ook vaak al heel wat
keren
gewassen en versteld. [Elie van Schilt]
De 'afdankertjes' kenden wij ook. Ik
was 18 (!) toen ik mijn eerste eigen jas mocht kopen.
[A. Andrean-Schalken]
KLIK
HIER VOOR EEN GEDICHT IN HET DIALECT VAN DORA VAN DER PAS-DE HAAS |
|
Afdragen |
Eenmaal in de week wassen met een keteltje warm
water en dan mocht je je ook verschonen. Je onderbroek draaide je
iedere dag om bij wijze van spreken. [Marijke de Wit]
Toen we klein waren mochten we iedere zaterdag in de
teil op de wasbok in de keuken. Natuurlijk allemaal wel in hetzelfde
water!!! [Marijke de Wit]
Kleding van oudere broers of zussen afdragen. ‘Hij
of zij groeit er wel in.’ Heel gewoon. Wanneer dan zo’n jas wat
erg ruim zat, werden de knopen verderop gezet. Ik moest bijvoorbeeld
een jas van een oudere broer aan, die ik ongeveer onder mijn
rechterarm moest dichtknopen. [Th. van Rooij]
Niet één rok afdragen moest ik, nee, jarenlang
alle kleren van de twee
zussen boven mij. Mijn moeder naaide ze zelf, met een dubbele zoom
en een
reservestuk aan het lijfje, zodat dat nog uitgelegd kon worden.
Daartoe
waren ook alle naden extra breed. Bovendien was het voordeliger om 3
dezelfde jurken of jasjes te maken. Wat was ik trots op elke echt
nieuwe
jurk... het eerste jaar. Na 4 jaar in hetzelfde patroontje was dat
wel over!
En wat droegen mijn 3 zonen: de kleren van hun neven en broertjes...
met
knielappen of afgeknipte mouwen. Mijn echtgenoot kreeg
elleboogstukken en
gekeerde kragen, uiteraard. Keerzijde: wat was het geweldig een zak
gedragen
kleren te oogsten en voor jezelf een nieuwe stijl te ontdekken!
[Rees Versteden]
Het woord afdragen was in een gezin met 7 jongens en
één meisje een normaal
begrip. Toen onze vader in verband met het broodnodige vervoer eens
over een andere auto sprak, zag mijn broertje van een jaar of 7 zijn
kans schoon en vroeg
hem: "Mag ik nu de auto afdragen?" [Eric de Pont]
Mijn
moeder maakt zelf onze kleding. Als er nu een aantal jongens in een
gezin zijn valt het nog wel mee. Dan kan er doorgeschoven worden maar
als enige zoon is dat anders. Ik had bijvoorbeeld een `windjack` van de
dikke stof van een overjas van mijn vader. Dat ding hoefde ik nooit op
te hangen maar kon ik gewoon in de hoek zetten. In
ieder geval was het winddicht. [Jan Schellekens]
Natuurlijk moest ik ook kleding die al een hele reis door de tijd en door
de hele familie had gemaakt dragen. Een tante had voor haar uitgebreide
kroost Ivanhoe-truien gebreid.Ze was er heel trots op. Eerst zakten de
wollen truien haar rijtje kinderen af om dan de onze te verwarmen. Als
jongste droeg ik de truien toen Ivanhoe al lang met pensioen was, maar
gelukkig was Floris het helemaal voor mij en dat zat toch ook een beetje
in die sfeer. Al was ik het later een beetje zat, ze zaten lekker. [Selma
Kromhout]
|
|
Appels
|
De mooie handappels gingen naar de zolder en werden daar op kranten
uitgelegd. Als je een appel wilde moest je eerst de appels nemen met een
rot
plekje. Zodoende at je dus nooit gave appels.
Van de "raapappels" werd appelmoes gemaakt. De
"plukappels" werden geschild
en met de appelboor uitgeboord, daarna aangeregen aan touwtjes en
vervolgens
gedroogd. Deze gedroogde appels waren voor de Tutti Fruttiy. [A. Janssen]
Het toetje bestond
steevast uit maïzenapudding met meestal appelmoes van appels uit eigen
tuin, en als de bessen of bramen rijp waren, kreeg je deze erbij. [Leny
van Engelen]
WINTER 1943: Speelkwartier op de
Boerenschool. Snel
naar buiten de speelplaats op, zoeken naar een van de boerenzoons, om in
elk geval voor even vriendschap te sluiten. Zij waren het die in de
wintermaanden het ons ontberende fruit bij zich hadden. Terwijl hij zijn
eerste beet in de appel deed had ik me al verzekerd van het restant, de
kroos oftewel het klokkenhuis. [Harrie van Dijk]
|
|
Asperine |
Zelfs een asperine werd nog per stuk verkocht en het
was maar heel gewoon als iemand bij een kruidenier één asperine
kwam kopen. [Elie van Schilt] |
|
B.H. |
Borstvorming kreeg ik al vroeg en dan mocht ik een
B.H. van mijn grote zus aan. Nu ja, veel te groot natuurlijk.
[Marijke de Wit] |
|
Bad |
In de jaren ' 60 toen wij thuis nog geen douche
hadden, werd er nog in de teil gegaan en heus niet iedere dag. Ik
als oudste mocht vaak als eerste in de teil en als ik klaar was,
werd er wat warm water bij gedaan en was mijn jongere broer aan de
beurt. Wij hadden geluk dat we maar met z'n tweeën waren, want in
grotere gezinnen gingen er wel meer achter elkaar in het zelfde
water. Dus over zuinigheid gesproken, dat kun je je vandaag de dag
niet meer voorstellen. [Joanne Verbeek]
Na elkaar in dezelfde teil water. Met loting of dobbelsteen werd de
volgorde bepaald. Het water werd éénmaal bijgewarmd met een ketel warm
water. [Els de Goede] Zoals bij de meesten in onze buurt:
vrijdag- of zaterdagavond in de zinken teil in de keuken bij de kachel,
water koken op het gasstel of op de kachel, de kleinste eerst en dan
maar bijvullen. Als ma en pa aan de beurt waren, ging de deur op slot.
Het water werd nog gebruikt om de was alvast in te weken voor "maandag-wasdag".
Nog steeds vind ik het zonde, om bruikbaar water weg te gooien, maar dan
niet vanwege zuinigheid maar vanwege het milieu. Het douchewater
opvangen, ook om was in te weken of WC te spoelen, hoewel daar
tegenwoordig een spoeler op zit, zelfs het condenswater van de CV-ketel
wordt opgevangen, en is prima om planten water te geven. Anderen
verklaren me voor gek, maar mij geeft het een goed gevoel, dus doe ik
het lekker toch ! [W. Heefer - v.d. Molengraft] Wij woonden in Boxtel voorbij de brug
op de Eindhovenseweg. Dat betekende:
geen gas, geen water en geen riolering. Gelukkig hadden wij een goede
pomp,
die altijd (ijskoud) water gaf. Het wekelijkse badritueel hield het
volgende in.
Eerst moest er voldoende water gepompt worden, waarmee het fornuis in
onze
bakkerij werd gevuld. Daaronder werd dan een vuurtje gestookt, tot het
water
warm genoeg was. Vervolgens ging dat in een grote teil. Omdat ik de
oudste
was moest ik alle meisjes van ons gezin daarin wassen. Juist: allemaal
in
hetzelfde water. Als zeep werd sunlight, later Palmolive of Lux
gebruikt. Na
afloop zaten we allemaal in onze nachtjapon in de huiskamer. In de
winter
had dit ritueel plaats in onze grote keuken, omdat de bakkerij dan te
koud
was! Door de week moesten we ons gewoon buiten aan de pomp wassen.
Er was nog iets waar onze moeder heel zuinig op was: Mijn enige broer
heb ik
nooit in bad gedaan. Ik kan me niet herinneren, dat ik ooit zijn
piemeltje
heb gezien! [Peet van der Horst]
Als het
water warm was, werden er 2 stoelen tegenover elkaar gezet en daar
kwam dan de zinken teil op te staan en gevuld met warm water. Eerst
gingen daar de kleintjes in, de haren werden gewassen met groene
zeep, waarna het hele lijfje werd ingesopt dan kreeg hij of zij een
emmer schoon water over zijn hoofdje uitgestort en was hij schoon.
Dan waren de grotere aan de beurt, maar deze moesten wel de
onderbroek aan houden. 's Zomers ging het anders: als het mooi weer
was nam mijn vader de hele club mee naar "De Wiel" en
werden we op het eind van de loopplank ingezeept en kregen we een
duwtje, zo waren we dan ook schoon en hadden ze er thuis niet zoveel
moeite mee. [Leny van Engelen]
Samen in bad gingen we niet vaak, maar ik
herinner me nog heel goed de zinken teil in de keuken. Op twee
keukenstoelen. Om de beurt erin, en regelmatig een keteltje warm water
erbij. Wat wel fijn was als je ongeveer als laatste in de teil stapte.
Als we allemaal klaar waren, ging er dikwijls wat waspoeder in en werden
er meteen nog wat truien in gewassen, of de sokken. ’s Zomers ging de
teil dan nog vaak naar buiten om er de broedhokjes van mijn vaders
vogels in schoon te schrobben. [Nellie Postelmans]
In
ons gezin met 8 kinderen zonder douche in huis, gingen wij één keer
per week in bad. Dat gebeurde in de teil in de keuken waar wij om
beurten in gingen tot ± 4 of 5 personen. Als het water te koud werd
deed moeder er nieuw water bij. Hierbij gebeurde het ook wel eens dat
een van de kinderen in het bad geplast had. Dat was geen beletsel om de
volgende er toch in te zetten. Andere
pijnlijke situaties deden zich voor dat als je in bad zat er toevallig
net een buurjongetje, of erger nog, een buurmeisje achterom de keuken
binnenkwam. [AV]
Baden was er niet bij [op het noviciaat bij de fraters]. Eenmaal in de week mocht je je wassen in je
chambrette met koud water en een washandje. Wel
mochten 2 keer per week de voeten gewassen worden, dit keer met warm
water in het zgn. voetenwaslokaal. [Jan van Son]
Zie ook Water
|
| Badpak |
Mijn tante
haalde in de oorlog haar badpak uit, en breide van de wol truitjes
voor ons. [Fr. v. Hooft]
Ik ben in 1937 geboren en had twee zussen die resp. 10 en 12 jaar
ouder waren dan ik. Na de oorlog, ik weet niet meer precies wanneer,
wilden die meisjes graag gaan zwemmen maar ze waren intussen een
flink eind gegroeid dus pasten ze in ieder geval in de lengte niet
meer in hun badpakken. Om lengte te winnen knipten ze die badpakjes
in het midden door, haakten de randen van het ontstane broekje en
bovenstukje om. Omdat een tweedelig badpak wat te pikant was, werden
die twee stukken weer met "stokjes" aan elkaar gehaakt, en
zo was iedereen weer tevreden. Mijn badpakje was intussen door de
motten aangevreten en dat werd opgelost door het hele pakje
letterlijk vol te borduren met hartjes, bloemen, zonnetjes, beestjes
etc., allemaal van restjes wol. In mijn herinnering was het heel erg
mooi geworden en ik had dan ook veel bekijks van de badgasten op Het
Baksche Ven. [Mies Diks]
Zie ook Zwempak |
|
Bakken |
Als mijn moeder aardappels bakte, legde ze het
margarinepapiertje over de aardappels, zodat de boter tot de laatste
restjes werd opgebruikt! [Marijke de Wit] |
|
Baksteen |
In de keuken hadden wij een potkacheltje waarop we,
voor we naar bed gingen, een baksteen mochten opwarmen, en deze werd
later in een krant gepakt. We namen deze dan als kruik mee naar bed.
[Marijke de Wit]
Een warme steen als kruik. [Dhr. De Goede] |
|
Balkenbrij |
Met kerstmis aten we balkenbrij en maakten we
kerststerren van opgespaard zilverpapier. [Liesbeth de Nijs]
Zie Inmaken
Zie de Varkenspagina's op CuBra: KLIK
HIERZie het
recept van Koos Manders: KLIK
HIER Zie het
recept van Riet Schipperheijn: KLIK
HIER |
|
Belasting |
Mijn moeder had een fiets en ook mijn vader, maar
heel lang hebben ze het
toen gedaan met een fietsplaatje. Dat was toen een belasting op de
fiets en het plaatje koste een paar gulden per jaar, maar moeder
deed dan waar ze de fiets voor nodig had, in de tijd dat pa zijn
fiets thuis stond. [Elie van Schilt] |
|
Beleg |
Bij elke broodmaaltijd mocht je een boterham
hartig, een boterham zoet en dan slechts een boterham met tevredenheid.
Toen zij dat de eerste keer aan mij mededeelde tijdens het ontbijt wist
ik niet wat zij bedoelde. Van thuis uit kende ik dit fenomeen niet,
hetgeen tante Wies verbaasde. Zij legde mij uit dat vanaf de derde
boterham, er geen beleg meer op mocht. [Han van Meegeren]
De dubbele boterhammen met enkel beleg. [Elie van
Schilt]
We kwamen niets tekort, maar het was wel
gebruikelijk om met een gekookt ei,
je hele brood op te eten. [Elie van Schilt]
Zo ook een halve haring bij je brood, dat waren
gewone dingen die we ook als
vanzelfsprekend aanvaarden. [Elie van Schilt]
Vader was "meester" in het doorslaan van
een gekookt ei (met in elke helft evenveel dooier) dat we dan
moesten opeten met 4 sneden brood. [Riet Schipperheijn] Bij
ons thuis was het woord "schuifkaas" een normaal begrip al
heb ik het
product nooit op. Kaas was altijd al een duur product en het verhaal
ging in het gezin dat onze vader ook zo zuinig was dat hij
schuifkaas op zijn brood deed.
Dit was een schijfje kaas dat van voren smal was en van achteren
dikker
zodat het eruit zag als een spie. Het liep dus taps toe. Je behoorde
de kaas
op een dubbele snee, dus een boterham te leggen met de dikke zijde
naar
voren. Als je hapte dan gleed de kaas door zijn vorm naar voren en
at je dus
enkel brood. Als de kaas in z'n geheel naar voren geschoven was en
je de
boterham zonder iets op had, dan legde je de kaas op een volgende
boterham
en begon van voren af aan. [Eric de Pont] Begin
jaren vijftig ... De boterham was altijd vele malen groter dan het
stukje kaas. Wij gingen dan als volgt te werk: het onbedekte stukje
brood eerst opeten, het stukje kaas een eindje opschuiven enz. enz.
Ten slotte was de boterham op en had je het stukje schuifkaas over:
heerlijk was dat. [Coby van den Bout]
Vier
sneden brood met een halve haring waren op vrijdag niet alleen heel
gewoon, maar ook erg lekker. Ook een half ei was genoeg voor vier
sneetjes. [AV]
Als mijn zus dan de boterhammen die wij mee naar het werk namen belegde,
sneed ze het beleg in reepjes en drapeerde het dan zodanig dat het aan
alle kanten ruim uitstak, maar in het midden zat nooit iets. [J. Gevers]
Zie
Brood Zie
Broodbelegsel |
| Beschuit |
Zie
Luiwijvenpap |
|
Bestrating |
De asla van de kolenkachel, buiten uitgestrooid om
d"n dam te verharden, en de halfopgebrande kolen werden weer
opgeraapt en in de kachel gedaan. [W. van Delft]
Ja wij hadden een stenen vloer in de berging (toen
nog ' ut schop ' genoemd) en ook een verhard tuinpad, maar dat was
echt geen sierbestrating, Het waren ook weer stukken steen afkomstig
van de sloop die daarvoor werden gebruikt. [Elie van Schilt]
Sintels uit de kolenkachel werden gezeefd en de half
opgebrande kolen werden weer in de kachel gegooid. De sintels werden
gebruikt om het looppad te verharden. [Liesbeth de Nijs] |
|
Bloedworst |
Zie inmaken |
|
Bloktrappers |
Op een kinderfiets met bloktrappers heb ik eveneens
gereden en als ik daarvoor te groot was werd dit fietsje weer naar
de volgende doorgeschoven. [Marijke de Wit]
Blokken op je trappers: de blokkentrappers van m'n
kleine fiets gingen soms sneller dan mijn korte beentjes en dan
sloegen die blokken zo lekker achter tegen je benen aan. [W. van
Delft]
Eerst blokken dus, maar die hielpen niet genoeg...
pas na een jaar kon ik met, en na drie jaar zonder blokken fietsen.
Pas op mijn 18e was ik er 'uitgegroeid'. [Rees Versteden]
Mijn vader had eens een fiets gewonnen.Daar moest
ik het met nog twee zusjes mee doen. Een geschenk uit de hemel
trouwens, anders hadden we er helemààl geen gehad! U schreef over
de vernederende houten "bloktrappers" Maar dat was
echt niet zo hoor! Ze hoorden er gewoon op, dan kon je tenminste
fietsen. [A. Andrean-Schalken]
Een kinderfiets met blokken aan de trappers, was
niet vernederend, hoe komt U erbij. Iedereen was al lang
blij \als hij een fiets had. Het was toen geen
wegwerpmaatschappij, zoals heden ten dage. Ook zie ik nog altijd dat
in de families fietsen doorgegeven worden aan kinderen van
familie of vrienden. Ik zie trouwens niet in, wat hier voor
vernederends aan is. [J.M.Loenen] |
|
Boek |
Voor zijn [mijn vaders] verjaardag kocht ik het boek
‘0-8-15’ van Hans Helmut Kirst, een oorlogsboek waar hij erg
blij mee was. Toen ik een week later thuis kwam lagen er twee
dezelfde boeken op zijn rooktafeltje. Wat bleek, hij vond het
zonde om het boek te lezen dat hij van mij gekregen had en leende
bij de bieb hetzelfde boek en las dat. Ik vond dat zeer aandoenlijk.
[Liesbeth de Nijs] |
| Boekdruk |
In
1946, toen het gebrek aan papier veel geleerde publicaties
verhinderde,
en veel studenten ook het studeren moeilijk maakte, verzon
professor Van den Berg een list [...] om in een boek van dezelfde omvang het dubbele
af
te drukken van wat gangbaar was.
En dat niet door een kleinere letter of zoiets, maar door gebruik te
maken
van de witregel die immers tussen de gedrukte regels "ongebruikt
overblijft". Hij stelde voor om het boek als het vol was, om te
keren, en
dan in rode letters de tweede helft van de tekst tussen de zwarte regels
af te drukken. Een typograaf zal ervan gruwen, maar Van den Berg vond dat men in
moeilijke
tijden wel wat comfort mocht inleveren. De lezer dan. [Ed Dalderop] |
| Borrelglas |
Mijn
grootvader was erg aan zijn borreltje gehecht. Toen het voetje van
het glaasje brak, maakte hij er ’n houten garenklosje aan. Dat was
wel zuinig, denk ik, maar ook creatief. Mijn vader heeft hetzelfde
met een borrelglaasje gedaan en dat is nog bij mijn zus in de kast.
[J. Janssen -Timmermans] |
|
Borstrok |
De versleten hemden en borstrokken: daar werden de
rechte stukken uitgeknipt, omgezoomd, en je had weer een schone
"schotteldoek" [W. van Delft] |
|
Boter |
Als mijn moeder aardappels bakte legde ze het
margarinepapiertje over de aardappels, zodat de boter tot de laatste
restjes werd opgebruikt! [Marijke de Wit]
Als
mijn moeder [in de oorlogsjaren] het brood smeerde, deed ze dat zo dun en krabde ze met het
mes zo hard over het brood dat de boter – zo zeiden we – nooit
opraakte, omdat ze de meegevoerde broodkruimels weer afsmeerde in de
botervloot. [J. Gevers]
Vanwege
de schaarste van boter maar ook omdat er niet altijd geld voor was,
mochten wij kinderen, zelf niet smeren. Dus werden de boterhammen
normaal door ons moeder gesmeerd. Door zuinig te zijn kwam zij meestal
net toe. Ons vader was nog zuiniger, hij hield steeds boter over. Vader
smeerde net zo lang tot de boter er weer af was en samen met een laagje
broodkruimels ging het terug in de botervloot. [Harrie van Dijk]
Bij het ontbijt en de avondmaaltijd [op de kweekschool van de fraters] kregen we per 4 personen een pakje
margarine. Daar moesten we 3 dagen mee doen. Als er een nieuw pak boter
op tafel verscheen werd dat onmiddellijk in 4 gelijke stukken verdeeld.
Je zorgde er wel voor dat je eigen stuk op een bepaalde manier
gemerkt was als de maaltijd voorbij was. Zo liep je niet de kans om bij
de volgende maaltijd opgescheept te worden met een kleiner stukje van
een al te royaal consumerende tafelgenoot. [Jan van Son]
In die tijd kwamen ook de halvarines in de mode. Mijn moeder vond dat pure
onzin. Halvarine kon ze ook zelf wel maken. Met neme gewone margarine en
een
flinke scheut lang houdbare melk. Mix het door elkaar. De kledder viel al
van
mijn mes af voor mijn boterham bereikt was. Het brood om mee te nemen naar
school zwom tegen lunchtijd gewoon het zakje uit. Lang heeft deze
zuinigheid
niet geduurd. Onder protest van haar vijf kinderen werd deze innovatie
gauw in
het vergeethoekje gestopt. [Selma Kromhout] |
|
Botersaus
|
Ons moeder hield erg van vleessaus en ze zorgde dus dat ze bij
het vleesbraden altijd nog overhield voor de volgende dag. Maar als dat
op was, was botersaus altijd een goede vervanger geweest.
Alleen: ook de
toewijzing van boter en vetten minderde [gedurende de oorlogsjaren] in snel tempo. Eerst werd het
dus saus van margarine, maar gaandeweg wel van steeds minder
margarine. Gebakken uien werden het toen, want dat kon met heel weinig
vet, en al snel kwamen er sausvervangers. ‘Butaroma" was de
merknaam van dat eenheidsspul, dat zo te proeven goeddeels uit
aardappelmeel bestond maar kennelijk op smaak gebracht was met zout,
juspoeder of boterzuurpreparaten. Het smaakte niet
eens gek, en het bracht mensen op ideeën van kruidentoevoegingen die we
vroeger niet gekend hadden. Specerijen als peper, nootmuskaat of kaneel
kon je allang niet meer krijgen, maar net als voor soep gingen we
inplaats daarvan allerlei zelfgeplukte spullen plukken of uitproberen. Het
"Voorlichtingsbureau voor de voeding" hield niet op de lof te
zingen van brandnetel en kruizemunt, of van prei, zuring, thijm en
salie; en soms waren daar werkelijk best lekkere ideeën bij. En met
éen ei ( en daar hadden we zelf een paar kippen voor) kon je een hele
kom saus opgefleurd krijgen. Nog lang hebben
we ook ná de oorlog, toen alles langzamerhand weer veel beter te
krijgen was, ettelijke van die recepten-van-toen in ere gehouden. Al was
het maar omdat het voor een groot gezin ook toen best voordeel
opleverde, toen iedere cent telde. [Ed Dalderop]
|
|
Brandnetel
|
Brandnetelbladeren daar werd stamp van gemaakt. [Elie van Schilt]
|
|
Broek |
Van mijn vaders broeken werd weer een lange broek
gemaakt voor de meisjes en ik was ook vaak de gelukkige! [Marijke de
Wit]
Ik herinner me nog heel goed, dat
mijn moeder van een oude paardendeken lange
broeken liet maken voor mijn zusje en mij. Het voelde
verschrikkelijk, dat ruwe goed tegen je blote benen, het schuurde
je benen helemaal schraal. Het was natuurlijk wel een oplossing,
maar wij vonden het vreselijk. [Th. Assmann-den Otter]
Mijn
moeder [maakte] een jurk voor mij uit twee broeken van mijn broers
die hun te klein waren geworden. Maar die stof was erg dik en prikte
verschrikkelijk. Dus trok ik er mijn pyjamajasje onder aan om het
geprik op te doen houden. Echter, waar ik geen rekening mee had
gehouden, was dat we op een dag op school een TBC-onderzoek kregen,
net toen ik die spullen aan had. En o schrik, ik kreeg mijn mouw
niet voldoende omhoog door dat pyjamajasje. Dus restte mij niets
anders dan die vreselijke prikjurk maar uit te doen. Shocking! Wilt
u de kleur nog weten? Donkerbruin met lichtbruin. Ik had in ieder
geval iets aan! Mijn moeder had er beter een lange broek van kunnen
maken, maar in die tijd mochten meisjes absoluut niet met lange
broek op school komen! [Hanneke Pessers-van Laarhoven] |
| Brokkenpap |
Zie Brood |
|
Brood |
Drie sneden brood met boter en suiker. Nog meer
honger? Dan de rest maar met tevredenheid (alleen margarine).
[Marijke de Wit]
Ook brood
bevatte, als je het gemopper van de mensen moest geloven, naarmate de
oorlog vorderde in toenemende mate allerlei spullen die minder schaars
of minder duur waren dan bloem – krijt, zemelen, zaagsel en wat al
niet. Of het zo wás kon je ook daarbij natuurlijk nooit zelf
vaststellen. [Ed Dalderop]
Oud brood gebruiken om er brokkenpap of
wentelteefjes van te maken, en dat smaakte heel goed. [G.J.
Janssen-Schampers] |
|
Broodbelegsel |
Bij gebrek aan een koelkast werd de zuur geworden
melk niet weggegooid maar in een schone theedoek opgevangen en aan
de waslijn gehangen om uit te druipen en dan werd dit gebruik als
broodbelegsel met suiker. [Marijke de Wit]
Een andere broodversierder was margarine met een schep suiker en een schep
cacao gemixt tot een crèmig geheel. Dit was wel heel lekker. [Selma
Kromhout] Zie
Beleg Zie Ei |
|
Broodpap |
Of broodpap een zuinigheidsproduct was, ik weet het
niet. Er was in ieder geval geen kant en klare pudding, Yoghurt,
kwark en wat er tegenwoordig aan luxe toetjes te koop is; die
bestonden eenvoudigweg niet. [J.M.Loenen] |
|
Closetpapier |
Zie Toiletpapier |
|
Communiejurk
|
Een kennis van me is de dochter van een caféhouder. Ze vertelde me over
haar kleding bij haar eerste communie. Haar moeder was blijkbaar zuinig,
want die bedacht dat haar dochter best wel de communie kon doen in een
‘jurk’ die gemaakt was van… Het café had toch al een nieuw laken
nodig op het biljart, dus werd de communiejurk door moeders vervaardigd
van het oude biljartlaken. Moeder zette het oude biljartlaken eerst in
azijn om het schoon te krijgen. Daarna maakte ze er een jasje van. Van
wat er toen nog over was van het laken, maakte ze een alpinopetje. Dat
stond dus op het vuurrode haar van mijn vriendin. Maar dat jasje vond ze
het ergst terwijl ze de kerk inliep naar het altaar: ‘Ik had het idee
dat de stoten van de keu nog steeds op mijn kont stonden.’ [Nelleke de
Laat]
Vlak na de oorlog was ik zelf aan de beurt om ‘bruidje’ te worden.
Alle was nog op de bon. De mensen probeerden er het beste van te maken
door gordijnstof of iets dergelijks te gebruiken of te verven met
witsel. Wij stonden in onze buurt toch wel bekend als ‘rijk’, dus de
hele buurt was uitgelopen bij ons in de straat om te zien hoe ik eruit
zou zien op mijn eerste communie. Ik heb er nachtmerries van gehad. Mijn
moeder vond het maar niks al dat wit gedoe. Ze maakte voor mij een bruin
plooirokje met galgen; een donkergroen bloesje; een bruin alpinopetje;
ze breide katoenen kniekousen met elastieken erin; en ik liep op
sandalen. Ik herinner me dat ik de deur uit kwam en dat ik iemand hoorde
zeggen: ‘Mar wè valt dè toch tegen’. Ik was van de 30
communiecantjes (allemaal in het wit) de enige in zo’n ‘stom pekske’.
Ik heb heel de dag gejankt. [Nelleke de Laat]
Zie Parachute
|
|
Communiepak
|
Een andere kennis van ons is de zoon van een kleermaker. Vermaken van
pakken voor kinderen was toen heel gewoon. Ook om vaders pak te keren en
er een kostuum van te maken voor de kinderen, bijvoorbeeld als er een
zijn eerste communie moest doen. Maar die kleermaker had het dus zeer
druk zo rond de communietijd: voor alle kinderen van de boeren moest hij
pakken omtoveren tot communiekleding. Daardoor kwam het dat hij geen
tijd meer overhield om een fatsoenlijk communiepak te maken voor zijn
eigen zoon. Dat gebeurde op het laatste nippertje: de nacht voor de
communie. Mijn kennis vertelde me dat het een zeer goed pakje was,
behalve één detail: vader had geen tijd meer gehad om knoopsgaten en
knopen te maken bij de gulp. Terwijl alle kinderen met beide armen
uitgestrekt de kerk intraden, moest hij voor alle zekerheid één hand
voor zijn gulp houden! [Nelleke de Laat]
|
|
Deken |
De ijspegels hingen in de winter aan je dekens.
Daarom kregen we vaak nog winterjassen over ons heen om warm te
blijven. [Marijke de Wit]
Ook dunne
wollen dekens werden op elkaar gestikt; een mooie glanzende stof
erover doorstikken en je had een mooie sprei, lekker warm in de
winter. [Fr. van Hooft]
Tot mijn 20 jaar heb ik het altijd heel normaal
gevonden om in de winter als het koud was, mijn jas over me heen te
leggen als ik in bed lag. Dat gold voor alle 8 kinderen. Toen zijn we
verhuisd naar een huis met CV. [AV] |
|
Dennenappels |
Ook moest er gezorgd worden voor een aantal zakken
mastappels om 's winters
de kachel mee aan te maken. [Elie van Schilt]
Als kind als we gingen wandelen,of fietsen de
bossen, in was het een leuk spelletje dennenappels rapen. Wie de
meeste of het vlugste een zak vol had. Thuis was het weer leuk
speelgoed, of versiering voor Kerst, zoals heden ten dage nog steeds
gedaan wordt en uiteindelijk zullen ze heus wel in de kachel
terecht zijn gekomen. [J.M.Loenen]
Met het hele gezin
naar de witte bergen in de Huisvennen, waar we naar toe gingen om te
spelen maar… eerst de juten zakken die ons vader had meegenomen vol
moesten sprokkelen met mastenknoppen oftewel dennenappels want ook het
fornuis moest blijven branden. Daarna nog even spelen in het witte zand,
en dan met de zakken op onze rug weer 2 kilometer terug naar huis. [Harrie
van Dijk] |
|
Douche |
Zie Bad |
|
Ei |
We kwamen niets tekort, maar het was wel
gebruikelijk om met een gekookt ei,
je hele brood op te eten. [Elie van Schilt]
Vlees deed je niet in Keulse potten, maar eieren
wel, want die waren er alleen als de kippen aan de leg waren, dus 's
winters waren ze schaars. Kalkeieren kon je goed bakken en gebruiken
in gebak. [J.M.Loenen]
Zie Beleg
Zie
Broodbelegsel |
| Elastiek |
We kwamen aan de praat over de zuinigheid en vroeger. De
vrouw vertelde ons toen dat ze vroeger bij mensen had gewerkt waar ze
als ‘meid’ een heel merkwaardig ritueel had leren kennen. In het
gezin waar ze werkte hadden ze veel meisjes. Die moesten op zondagavond
hun onderbroeken ontdoen van het elastiek, want op maandag ging moeder
die onderboksen wassen en het warme water zou de elastieken beschadigen.
Nadat het ondergoed op maandag gewassen was, kon de elastiek er op
dinsdag door dezelfde dochters weer ingezet worden. [Nelleke de Laat]
Wanneer de
onderbroeken gewassen werden, haalde zij [tante Drika] de 'stiek' er van
tevoren
uit, want daar ging in de was de rek uit. na de was werd de elastiek
opnieuw ingeregen! [Cor Swanenberg]
|
| Erwtensoep |
Deze week vertelde een kennis me over
een boerengezin dat omstreeks die tijd in mijn dorp moet hebben
geleefd: een pront wijf, een knoest van een kerel en een stel
vrijgezelle bonken van zonen. De Aardappeleters zeg maar, alleen
deze aten snert. Op maandag visten zij ieder een stuk spekzwoerd uit
de enorme soepketel. Dat zwoerd trokken ze dan een keer stevig langs
hun enig overgebleven bruine voortand - rits! - waarna ze het
gestripte riefeltje terug in de erwtenbrij wierpen - ploemp! Dinsdag
visten ze de spekrandjes, die in de opgewarmde soep weer lichtjes
aanzwollen, opnieuw op en herhaalden het ritueel. Woensdag weer -
rits, ploemp! Op donderdag tenslotte aten ze het zwoerdje op. Ze
zouden dat volgens mijn zegsman beslist pas op vrijdag gedaan
hebben, ware het niet dat een goed katholiek dan geen vlees eet.
[Joop van der Pol]
|
|
Etensrestjes
|
Mijn moeder
at vroeger alle restjes op omdat zij het zonde vond eten weg te
gooien. Zij werd dus letterlijk 'Dik van 't sund'. [Riet
Verberne]
Zie
ook Restjes
|
|
Etiket
|
Randen van postzegelvellen werden gebruikt als etiketten. [Rini de Groot]
|
|
Fiets |
Op een kinderfiets met bloktrappers heb ik eveneens
gereden en als ik daarvoor te groot was werd dit fietsje weer naar
de volgende doorgeschoven. [Marijke de Wit]
Met
Sinterklaas kreeg ik een fiets. Het was duidelijk geen nieuwe. Ik was 10
of 11 jaar. Er hing een kaartje aan en een pakje sigaretten. Dat moest
worden bezorgd bij een neef aan de andere kant van de stad, die
Sinterklaas geholpen had bij het aanschaffen van de fiets. [AV]
Zie Bloktrappers |
| Fietsband |
Had
je vroeger een doorgesleten buitenband op je fiets, dan werd die niet
direct vervangen. Je sneed uit een nog verder versleten buitenband die
ergens in de schuur hing een stuk, en legde dat tussen de buiten- en
binnenband. Zo kon je weer een hele tijd vooruit. [Han van Meegeren]
Banden
verzetten? Ik wist niet wat dat was en
wilde dat wel eens zien. Naar het schuurtje dus. Wat bleek? [De vader van
mijn vriendinnetje] had een heel systeem bedacht om de fietsbanden zo
gelijkmatig mogelijk te laten slijten. Elke maand haalde hij bij alle
fietsen in het grote gezin de banden van de achterwielen af en legde die
om de voorwielen op, maar ook: wat links was geweest werd nu rechts e.o.
Zijn redenering was: achter krijgt een band meer gewicht dan voor, dus
omwisselen. Zijn tweede redenering was: omdat fietsers in Nederland rechts
van de weg rijden en de meeste wegen iets bol zijn zal de linkerkant van
een fietsband sneller slijten. Dus omwisselen. [José van Lieshout]
Mijn
eerste vervoermiddel was een tweedehands (dames)fiets met aan het stuur
een pakkendrager. Deze fiets was voorzien van harde banden. Deze waren
door een buurtgenoot met het broodmes uit oude autobuitenbanden gesneden
en met veel kunst en vliegwerk en nog meer ijzerdraad tot ‘fietsband’
getransformeerd. [J. Gevers]
|
|
Fietsplaatje |
Zie belasting |
| Frisdrank |
Noa ut eten wier
der nooit iets weggegooid; de restjes wierren verdeeld tussen
ons vader en den hond, want ja dé bist moest toch ok wé te eten
hebben. Soavus dronken we, toen we al wé grótter
waren un bekske koffie of misschien twee en dé was ut dan; gin
bier of limonade of un borreltje, nee dé was alleen már op unne
feestdag. Wel kregen we in de zommer és ut werrem waar wel ranja, mar
dan wel extra "light", dus veul watter en wennig
limonadesiroop. Maar we vonden dé allemoal nie errug. [Toon
Janssens] |
|
Gas & licht |
Veel mensen hadden toen ook nog een muntmeter voor
gas en licht, daar moest je telkens een dubbeltje in stoppen,
daarvoor kreeg je een bepaalde hoeveelheid gas of stroom. Was het
dubbeltje op en waren er geen nieuwe, wat toen vaak voor kwam, dan
zaten ze even zonder gas of licht en dat was dan behelpen met een
petroleumstel voor te koken en een kaars of petroleumlamp voor het
licht. [Elie van Schilt] |
|
Gebak |
Vlees deed je niet in Keulse potten, maar eieren
wel, want die waren er alleen als de kippen aan de leg waren, dus 's
winters waren ze schaars. Kalkeieren kon je goed bakken en gebruiken
in gebak. [J.M.Loenen] |
|
Gehaktbal |
Met een pond gehakt kon ons gezin van (toen) 6
personen gemakkelijk 2 dagen doen. 1 bal, 12 schijven. De grote voor
de groten, de kontjes voor de kleineren. [Rees Versteden]
’s
Maandags werd er 1 kilo gehakt gehaald, en die werd met kruiden
gemengd, en daar ging dan ook 1 pak havermout bij, en hier werden
dan ballen van gedraaid waarvan je er elke dag een kreeg. [Leny van
Engelen]
Er wier ok nie vur iedereen unnen bal gehakt
gebakken, maar inne groten bal, die dan laotter in schefkes wier
gesneeën. Ons vader kreeg wel wé meer dan wij, maar hij moest ok hard
werken. Ok es we boerekol han mee kookworst, iedereen un klein stukske
en veur ons vadder een iets grotter stuk. [Toon Janssens] |
|
Gloeilampen
|
Mijn opa had
vroeger een hotel in Valkenburg-aan-de-Geul. Het was een groot
gebouw met veel kamers en gangen. Om het geheel te verlichten waren
er nogal wat gloeilampen nodig. Ging er in het seizoen een lamp stuk
dan verdween die onder in een van de kelders in een grote rieten
mand. In de wintertijd, als er minder of geen toeristen waren en de
moestuin lag te herstellen, ging mijn opa aan de slag met die
kapotte lampen. Hij hield ze tegen het licht van een gloeilamp die
het wel nog deed en schudde en draaide zo lang totdat het kapotte
draadje in de lamp bleef hangen aan het andere afgebroken stuk. Dan
draaide hij die gloeilamp voorzichtig in een fitting, en hoera: de
lamp deed het weer. Door de ontstane warmte van het branden smolt de
draad weer goed aan elkaar. [Han van Meegeren]
Zie Stoppen
|
|
Gordijn(stof)
|
Gordijnen,
spreien maar ook gehaakte tafelkleden werden na het wassen gesteven
en weggebracht naar een stijfster. Ons moeder was daar erg zuinig op
maar af en toe dient zoiets gewassen te worden. Die spande de
gordijnen na het stijven kletsnat op en spijkerde die met heel
kleine koperen spijkertjes op een grote plaat of tafel precies zó
vast dat het door de grote spanning weer precies keurig in patroon
opdroogde! [Willem Jonkergouw]
En een tante van me die enkele jaren
na de oorlog ging trouwen , had wel
een trouwjurk kunnen bemachtigen maar ze kon nergens aan een sluier
komen. Mijn moeder had nog wel een meter of vijf nieuwe stof voor
glasgordijnen liggen nog op de rol zoals ze zei. En ja hoor
mijn tante had haar sluier en was heel gelukkig met wat later bij
ons voor de ramen hing. [Nel Timmermans]
|
|
Grutten |
Vrijdag visdag? Dat had je gedacht!! Het werd een
heerlijk bord met grutten! Een onsmakelijke brij waar je lepel in
bleef staan, doch je bord moest leeg. Zo niet dan kreeg je de
volgende dag geen gebakken grutten van het restant van de vorige dag
(en daar zat dan een lekker bruin korstje op en werd gegeten met
suiker). [Marijke de Wit] |
|
Handdoek
|
Van oude handdoeken washandjes maken; doe ik nog. [Els de Goede]
Handdoeken voor maandverband. [Dhr. De Goede]
Meestal waren er goede stukken aan de onder - en
bovenkant.
Deze werden dan op elkaar gestikt en moesten dienen als maandverband. Om
alles extra stevigheid te geven werden ze ook nog eens diagonaal
doorgestikt. [A. Janssen]
|
|
Handwerkdraad
|
Bij de
"handwerknon" moesten we de rijgdraden bewaren en opnieuw
gebruiken voor een volgend handwerkje, althans, als de draden lang
genoeg
waren om opnieuw te kunnen gebruiken
je wikkelde ze dan om een kartonnetje voor de volgende keer
als je aan het uiteinde van de draad had gelikt omdat de draad niet door
de
naald wou, dan moest je het eerst goed laten opdrogen! [Mayke Kijk in de
Vegte]
|
|
Haring |
Zo ook een halve haring bij je brood, dat waren
gewone dingen die we ook als
vanzelfsprekend aanvaarden. [Elie van Schilt] |
|
Hemd |
De versleten hemden en borstrokken: daar werden de
rechte stukken uitgeknipt, omgezoomd , en je had weer een schone
"schotteldoek" [W. van Delft]
Eens in de 14 dagen kwam de huisnaaister en werden
van grote versleten hemden kleintjes gemaakt, voor de jongste
kinderen. [L. van Engelen] |
|
Hooikist
|
De hooikist was veel in gebruik; of de pan in het bed zetten. [Els de
Goede]
KLIK HIER VOOR
ALLE BIJDRAGEN OVER DE HOOIKIST |
|
Hout |
Werd er wat getimmerd, alles gebeurde met reeds
gebruikt hout, meestal van
de sloop afkomstig. [Elie van Schilt] |
|
Hout sprokkelen |
De was werd buiten gekookt op een veldkacheltje dat
gestookt werd met hout
dat we eerst zelf in de bossen, toen nog voldoende aanwezig, gingen
halen. [Elie van Schilt] |
|
Inktlap |
Door opoe gemaakt van vierkante lapjes met bovenop
een mooie knoop die je
zelf mocht uitzoeken. In de lapjes herkende je alle jurken en
kussenslopen die de afgelopen jaren afgedankt waren. [W. van Delft] |
|
Inmaken |
Diepvries bestond niet dus als je in de winter eens
wat anders wilde eten als de ge-eikte koolsoorten, moest je
wel via inmaken zorgen voor wintervoorraad. Vlees inmaken was
niet nodig, want het hele jaar door was er volop vers vlees. In de
oorlog was je gelukkig als je eens een half varken kon kopen of
ruilen., maar dat waren heel speciale omstandigheden. Bloedworst
wordt vandaag de dag ook nog gemaakt en balkenbrij is min of
meer traditionele winterkost. [J.M.Loenen] |
|
Jas |
Werd vaak GEKEERD. Ze waren van wol, en dat was
kostbaar. Je zag aan herenpakken dan dat het borstzakje rechts zat!
[Anoniem]
Ze werden zo lang gedragen tot ze totaal op waren,
maar zomaar weggooien, nee niks ervan. De jassen werden GEKEERD. De
binnenkant werd dan de buitenkant. [L. van Engelen]
Winterjassen werden gekeerd en weer vermaakt tot kinderjasjes; van
konijnenbont werd er een kraagje opgezet en met 2 bontzakjes had je dan
een ferme jas. [A.Janssen]
Z.g. 'kaal' geworden jassen of andere kleding werd dan soms,
als de stof het toeliet w.b. kleur en/of patroon, gekeerd (links voor
rechts genomen) en er werd een "nieuw" kinderkledingstuk
van gemaakt. Niemand die dat zag en het werd veel gedaan in die tijd.
[C. Goossens]
Ook weet ik
dat er toen door een oom van me die kleermaker was hele pakken
en jassen werden gekeerd, dat wil zeggen als mensen een duur kamgaren
pak
of jas hadden die wat het stof betrof nog heel goed mee zou kunnen ,
maar
wat de kleur aanging vaal was geworden, dan werden die helemaal uit
elkaar
gehaald en de binnenkant werd buitenkant en dan zag het er weer veel
mooier
uit. Al vraag ik me nu wel af hoe dat ging met de knoopsgaten, misschien
werden die gewoon dichtgemaakt want op die plaatsen kwam dan natuurlijk
een
knoop zitten. [Nel Timmermans] Twee kinderen uit een gezin moesten het
[in de jaren '30] vaak met één jas
doen: de een naar de vroegmis, de ander naar de hoogmis. [Th. van Rooij] In
[de oorlogsjaren] dienden [mijn zwagers] de vroegmis, de hoogmis,
het lof enz. Maar dat moest om beurten als het koud was en ook de
paters moesten daar mee rekening houden, want de broertjes hadden
maar één jas (we hebben het hier over met name de hongerwinter in
Leiden). Ze stonden zodoende zo ongeveer trappelend op elkaar te
wachten om de volgende dienst te gaan dienen. Dit werd dus
"ONZE JAS", een staaltje van bittere humor uit de
oorlogsjaren, dat als anekdote zo nu en dan in mijn schoonfamilie de
ronde doet. [F. van Vliet] |
|
Judopak
|
Ik mocht bij
de judo. Ieder had een hagelwit judopak, behalve ik! Mijn judopak had m'n moeder zèlf gemaakt, van stof die ze op de markt
had gekocht.
Dat deze stof veel steviger was dan de stof van die kant-en-klare
judopakjes telde voor mij niet. Mijn judopak was tot mijn grote
ongenoegen iets grauwer dan die andere... en dàt is wat bij een
10-jarige telt! [Maarten van Lankvelt]
Zie ook Zwembroek
|
|
Jurk |
Een jurk van mijn grote zus (die veel slanker was
als ik) dus met gevolg dat ik er meer in hing als aanhad. [Marijke
de Wit]
Jurk te kort? Geen nood! Er werd een
strook onderaan genaaid of een rand ertussen gezet om hem te
verlengen. Gaten in de lange mouwen van je jurk? Dan
werden de mouwen afgeknipt boven de elleboog, zoompje erin, en
je kon weer vooruit! [A. Andrean-Schalken]
Onze jurken werden verlengd door er een stuk tussen te zetten. [Anoniem] KLIK
HIER VOOR TEKENING
Mijn jurk voor de Plechtige Communie had Moeder
gemaakt van een overhemd van Vader. Blauw met witte streepjes. [Riet
Schipperheijn]
Van mooie
witte jurken met een geborduurde rand werden voor ons jurkjes
gemaakt. En dan nog met zo’n handnaaimachine zonder zigzag. [Fr.
van Hooft]
En dan die jurken! Opnaden, twee in bovenstuk, drie in rok! Rimpelrok of
plooirok, op de groei; ik heb er nog een foto van, met mijn zuster als
bruidsmeisje, en echt, je ziet de opnaden duidelijk; ik geloof dat het
juni 1948 was. Die jurken hebben lang dienst gedaan, elk jaar een ‘opnaad’
eruit; en later, als tiener, toen ik ging ‘tekenen’, zoals een tante
het noemde, heb ik er een rok van gemaakt en gekeerd. Het was een mooie,
zeegroene kleur in het origineel, maar toen inmiddels groen-grijs
geworden, maar ik kon er nog geen afstand van doen, totdat de onderjurk
beter te zien was dan de rok, zo dun was de stof geworden. [Anneke
Boezer]
Zie ook Afdragen |
| Kaarsen |
Stompjes
kaars 'gevonden' in de kerk, omsmelten tot nieuwe kaarsen leverde
dikwijls goede resultaten op. [Jan Schellekens] |
| Kaas |
Ook
in de jaren zeventig waren er mensen die de eindjes aan elkaar moesten
knopen. Zo maakte mijn moeder gebakken regenwormen. Voedzaam en
eiwitrijk.Laat ik u
geruststellen; ze trok niet de tuin in gewapend met een spa, nee, ze
gebruikte
een rasp. Mocht u teveel kinders hebben en te weinig kaas (of
andersom), dan hierbij
het recept. U neemt een restje kaas en raspt het met een grove rasp. U
schudt
de geraspte kaas door een beetje brinta en laat een klontje boter in een
pan
op een laag vuurtje glijden. Nu bakt u de kaasbrinta zachtjes en kort. U
krijgt er tevreden kinders van, speciaal als er ook vriendinnetjes aan
tafel zitten die griezelen van het idee gebakken regenwormen te moeten
eten. [Selma Kromhout]
|
|
Kachel |
Pasen! Dan ging de pijp van de kachel en hoe koud
het ook mocht worden, die
kachel ging niet meer aan voordat de volgende winter begon. Ook de
overjas
ging in de kast tot de volgende winter. [Elie van Schilt]
Zie Kolen
Zie Verwarming |
|
Kalk-ei |
Vlees deed je niet in Keulse potten, maar eieren
wel, want die waren er alleen als de kippen aan de leg waren, dus 's
winters waren ze schaars. Kalk-eieren kon je goed bakken en gebruiken
in gebak. [J.M.Loenen] |
| Kandelaar |
Een rauwe aardappel, doorgesneden, werd met Kerstmis gebruikt als
kandelaar. [Rini de Groot] |
|
Karnemelk
|
Karnemelksepap uit fles, werd door moeder met water aangelengd, en een
weinig opgewarmd. Suiker was toen nog sacharine (zoals Buisman op de
koffie ging). Je kreeg van die dikke klonten in een zurig waterig papje.
Wij noemden dat 'môlleke-spierst'. [Maarten van Lankvelt]
|
|
Katoen
|
Ook wij hadden thuis van die spreien die
gehaakt waren van ongebleekte
katoen, later in de was prachtig hagelwit geworden, Die werden ook
uitgetrokken en van dat garen breiden we dan heel sportieve
kabelkniekousen, die over de totaal versleten "fil d'eecosse"
kousen
werden aangetrokken, want met blote knieën mochten meisjes in die
tijd
niet lopen. [Esther Hagers-van der Eerden]
|
|
Kerstmis |
Dubbele
kerstkaarten kon je natuurlijk goed voor een 2e keer gebruiken
als er aan de binnenkant links geen tekst stond [Mayke Kijk in de Vegte]
Onze
kerstboom werd niet op 2 januari met ballen en al bij het vuil
gezet, zoals je nu wel ziet. Nee, nadat hij tot Driekoningen met
liefde was bewaterd, pootte mijn vader onze boom terug in de tuin
tot er weer een kindje Jezus werd geboren. Dan werden ook het gipsen
kopje van Maria en de bult van Balthazars kameel voor de zoveelste
keer gelijmd met Velpon en bijgeverfd. [Joop van der Pol]
Zie Balkenbrij
Zie
Kandelaar |
|
Keulse pot |
Vlees deed je niet in Keulse potten, maar eieren
wel, want die waren er alleen als de kippen aan de leg waren, dus 's
winters waren ze schaars. Kalkeieren kon je goed bakken en gebruiken
in gebak. [J.M.Loenen] |
|
Klompen |
Maar vaak liepen we ook op klompen, wel met een zool
van een stuk
autoband, anders sleten ze te vlug. [Elie van Schilt]
Klompen waar de ‘schulp’ van kapot was werden met ijzerdraad
gerepareerd, later waren hiervoor ijzeren bandjes met pennen te koop.
[Jan Kerkhof]
Als wij nieuwe klompen kregen deed mijn
vader eerst een ijzerdraadje om de schelf zodat deze bij het voetballen
niet zou breken. Brak de schelf wel dan kon je in ieder geval blijven
lopen. [M.M. Vermaire]
Het schoeisel net na de oorlog bestond voornamelijk uit klompen waar we
mee
naar school gingen. Dikwijls scheurde de bovenkant eraf door dat
we de klompen
uitschopten. Dan werd er een ijzerdraadje over gespannen om e.e.a.
bijeen te houden.
Later waren er de z.g. klompenbandjes te koop (een stripje metaal met
scherpe puntjes eraan.) Deze bandjes werden ook preventief op de klomp gezet in het
geval dat... Ook werd het loopvlak van de klomp voorzien van
stukjes autoband om slijtage tegen te gaan. Het liep niet echt
gemakkelijk, maar je had niets te kiezen. [G. Groenenberg]
Om klompen te lappen werden autobanden gebruikt. [Rini de Groot]
Zie ook Spijker |
| Koffie |
Als
er koffie gezet werd [bij de rijke mensen waar ik werkte], mocht je
52 keer met de zwengel van de koffiemolen ronddraaien, dan was de
koffie sterk genoeg. [Leny van Engelen]
Tijdens de oorlog en nog lang daarna zette mijn moeder voor
zichzelf een voor die tijd sterke koffie. De dras van die koffie werd
weer gebruikt om voor ons, de kinderen koffie te zetten. [Jan Kerkhof]
Mijn
moeder, Anna Heerkens, was met haar bijzonder rijke kinderschaar
dood- en doodarm. Ze had –
zoals dat tegenwoordig heet – bijzonder weinig te makken. Als
hartelijk en gastvrij. Brabants
moeke nodigde toch zo op gezette tijden de buurvrouwen op de koffie,
ook in de na-oorlogse jaren nog een schaars en duur product. Het
eerste 'bekske' smaakte kennelijk heel goed, want Door Libregts
zei:"Dè smokt goed in m’n ouw bakkes"! (Excusez le
mot!), maar de tweede ronde had duidelijk aan kracht ingeboet
(ondanks de Buisman), wat aan Anna Lommers, een Kaatsheuvelse, de
vraag ontlokte 'Zèdd’r mee nor aachtere gewiest, Anna?' [Jef van
de Ven]
|
| Koffiedrab |
Bij
Diena, die
bijna net zo erg was, mochten de arme kinderen uit grote
gezinnen de koffiedrab wekelijks op komen halen. 'Daar kunde gullie
thuis
nog 'n lekker bèkske van zetten!' [Cor Swanenberg] |
| Koffiemelk |
Driemaal
in de week moest ik 5 liter melk halen en die koken en meteen in
kannen doen. Dan kwam er een dik vel op, en dat werd gebruikt als
koffiemelk. [Leny van Engelen] |
|
Kolen |
De asla van de kolenkachel, buiten uitgestrooid om
d"n dam te verharden, en de halfopgebrande kolen werden weer
opgeraapt en in de kachel gedaan. [W. van Delft]
Ook kolen, dus de brandstof van toen, waren schaars
en ook duur. Als 's
morgens de kachel werd leeggehaald, dan ging de asla leeg in de
kolenzeef,
zorgvuldig werden alle stukjes steenkool die niet geheel waren
opgebrand
eruit gevist om opnieuw in de kolenkit te verdwijnen. [Elie van
Schilt]
Sintels uit de kolenkachel werden gezeefd en de half
opgebrande kolen werden weer in de kachel gegooid. De sintels werden
gebruikt om het looppad te verharden. [Liesbeth de Nijs]
Zo'n snorrende kolenkachel, gestookt met zelfgehakte
aanmaakhoutjes en kolen van de kolenboer bij ons achter, had toch
wel iets. De sport was, om het ding brandend te houden, zonder al te
veel te verstoken. En dan 's morgens de asla legen, en alle
bruikbare kooltjes eruit sorteren. Ruzie om wie er nu weer kolen
moest gaan scheppen in de schuur. En voor de kick een handvol
kooltjes jatten bij genoemde kolenboer. Ook mastedollekes waren
geschikt als brandstof en nog veel meer. Het was een aangename
stralingswarmte, en de mensen waren lang niet zoveel verkouden als
tegenwoordig. Of waren we toen meer gehard? [W. Heefer-v.d.
Molengraft]
De uitgebrande kolen in een zeef doen, en de
enigszins goede kolen opnieuw gebruiken. [G.J. Janssen-Schampers]
Ze [de
mensen bij wie ik werkte] woonden in een groot oud huis met overal
kachels; die moesten ’s morgens opgestookt worden door er flink in
te poken en de aslade leeg te maken. Deze asla moest je in een zeef
storten en uitzeven. De sintels die er dan nog overbleven moest je
opnieuw gebruiken. [Leny van Engelen]
Gezeefde asresten uit de kachel gebruikte vader op de wetplank om
tafelmessen te slijpen. [Rini de Groot]
Zie Kachel
Zie Verwarming |
|
Konijn |
De meeste mensen hadden ook een aantal konijnen die
werden vetgemest voor de winterperiode, maar ook het voer, gras etc,
moest na schooltijd door ons als kinderen worden verzameld. [Elie
van Schilt] |
|
Kool
|
Koolplanten. Kool eraf halen, de stronken laten drogen. De hele winter
hadden ze dan brandhout in het fornuis. [Dhr. De Goede]
|
|
Koperpoets
|
De roodkoperen waterketel werd ’s zaterdags in het varkenseten gestopt
(gemalen gekookte aardappelen). Wanneer die ’s zondags eruit werd
gehaald, blonk die weer mooi. {Rini de Groot]
Zie Zilverpoets
|
|
Kostuum |
Mijn eerste nieuwe goed dat ik kreeg was het pak met
lange broek voor mijn
eerste communie, wel door mijn moeder zelf gemaakt, maar ik was er
trots op. [Elie van Schilt]
Een verkleurd plusfourkostuum van mijn oudere broer,
hem inmiddels te klein, lag inmiddels al een tijd in de berging,
werd te voorschijn gehaald, werd door mijn moeder middels een
verfbad donker geverfd, nadat het gewassen , dit om de overtollige
verf te verwijderen en geperst was, is mijn kostuum voor mijn
plechtige communie weer gereed. Een paar maanden later, ik liep met
dit pak in de regen, al het goed dat ik eronder droeg, ook mijn
armen en benen, alles zag blauw, dus de verf was niet al te
watervast. [Elie van Schilt]
Werd vaak GEKEERD. Ze waren van wol, en dat was
kostbaar. Je zag aan herenpakken dan dat het borstzakje rechts zat!
[Anoniem] |
|
Kousen |
Als de kousen versleten waren, werden de voeten
uitgetrokken en werden er nieuwe aangebreid. [L. van Engelen]
Ik droeg veel kniekousen van slechte kwaliteit, dus veel stoppen. Was er
niets meer mee te beginnen, knipte mijn moeder de hele voet eraf; die
rest werd gebruikt als sok. Teen iets bijgeknipt en dichtgenaaid; slim
dus. [Els de Goede] Er werden vroeger ook kousen gestopt
met zo’n houten balletje in de kous. Ik heb zelf nog zo’n houten
balletje liggen. [G.J. Janssen -Schampers]
Sokken werden met verschillende kleuren gestopt. Wij hadden thuis een
lamp met goudkleurige franje. Was er een gaatje in de dameskousen, dan
werd er een draad uit de franje getrokken om dit gaatje te stoppen.
[S.C. v.d. Stelt-Kortlever] |
|
Kruik |
In de keuken hadden wij een potkacheltje waarop we,
voor we naar bed gingen, een baksteen mochten opwarmen en deze werd
later in een krant gepakt. We namen deze dan als kruik mee naar bed.
[Marijke de Wit]
We hadden een bedkruik welke gemaakt was van een granaathuls met een
doorsnede van ± 10 cm. [Jan Kerkhof]
In de winter als kruik mee naar bed de ijzeren strijkbouten die de hele
avond op het
fornuis gestaan hadden in een doek gewikkeld mee naar bed. Meestal
vielen die er midden in de nacht met een dreun op de planken vloer. [G.
Groenenberg] |
|
Kussensloop |
De kapotte lakens werden, nadat ze eerst versteld
waren en toen weer dunne plekken vertoonden, verknipt tot slopen en
zakdoeken. [Jeanne Elissen]
Zie Laken |
|
Laken |
De kapotte lakens werden, nadat ze eerst versteld
waren en toen weer dunne plekken vertoonden, verknipt tot slopen en
zakdoeken. [Jeanne Elissen]
Versleten lakens, daar werden de zijkanten die
minder geleden hadden
afgeknipt en van 2 versleten lakens werd dan weer een nieuw laken
gemaakt,
wel met een stiknaad in het midden, maar niemand die daar iets van
zei. [Elie van Schilt]
Lakens: Van de versleten lakens werden zakdoeken,
die mijn moeder ook nog borduurde, en slopen gemaakt. [Liesbeth de
Nijs]
Van de nog niet versleten stukken van lakens werden
slopen gemaakt. [L. van Engelen]
Van restanten van flanellen lakens werden
nachtluiers gemaakt, want die namen veel vocht op. [L. van Engelen]
Men maakte er zakdoeken van. [Anoniem]
Werden versteld door er stukjes IN te zetten. Zo
hoorde dat want een stukje erOP zetten, duidde op een slechte
huisvrouw. [Anoniem]
Werden in het midden dun; dan werden ze doormidden
geknipt, met de zelfkanten tegen elkaar genaaid, en dan konden ze
weer mee. [Anoniem]
Oude lakens werden [in de oorlogsjaren] stukgescheurd voor verbanden.
[Els de Goede]
Een bedlaken dat in het midden versleten is middendoor knippen en dan de
zijkanten aan elkaar stikken; dan kan het laken weer gebruikt worden.
[G.J. Janssen-Schampers] |
| Lijm |
Als we, als kinderen, wat moesten lijmen, gebruikten we gekookte
aardappelen. [Rini de Groot] |
| Loonzakje |
Elke zaterdagmiddag om 1 uur moest ik me buiten bij het raampje
van de kantoorzuster melden, ('n kantoorkamertje van 2m bij 3m)
om mijn contant salaris op te halen. Loonzakjes waren te kostbaar, even
zo goed als een nieuwe enveloppe. Dus
zat mijn salaris elke week in een ouwe gebruikte links omgevouwen
envelop, waar dus altijd in de binnenkant een of ander adres stond. [Harry
van Helvoort]
Zie Papier |
|
Lucifers |
Werden meerdere malen gebruikt door als het gas al
brandde met een gebruikte lucifer een andere gaspit weer aan te
steken. [Tini v.d. Heiden] |
|
Luiers |
Katoenen luiers moest je wel wassen. Het was zelfs
zo dat in 1949, toen ik van de eerste in verwachting was, alles nog
op de bon was; je kreeg zeggen en schrijven een bon voor 6 luiers,
wat katoen voor hemdjes te breien, en dat was het. [J.M.Loenen] |
|
Luiwijvenpap |
Luiwijvenpap: Was er een pak beschuit gevallen dan
werd dat niet weg geknikkerd maar pap van gekookt. Wij noemden het
Luiwijvenpap. [Liesbeth de Nijs] |
|
Maandverband |
Ik kom uit een gezin van 9 kinderen,. 6 Meisjes en 3
jongens. Daar hebben (met zoveel meisjes) veel eigengemaakte (met 2
knoopsgaten) "kniewarmers" ofwel maandverbanden aan de
waslijn gehangen. [Marijke de Wit]
Op vroege leeftijd (10 jaar) al ongesteld. Een
kniewarmer per dag anders hadden de andere zussen niets. [Marijke de
Wit]
Maandverband was uitsluitend van stof beschikbaar,
badstof was een luxe en oplosbaar bestond helemaal niet., om maar
niet te spreken van Pampers. [J.M.Loenen] Van badstof
zelf maandverband maken, en van oud ondergoed vaatdoeken. [G.J.
Janssen-Schampers]
Zie Handdoek |
|
Margarine |
Als mijn moeder aardappels bakte legde ze het
margarinepapiertje over de aardappels, zodat de boter tot de laatste
restjes werd opgebruikt! [Marijke de Wit]
Zout werd vermengd in de margarine, zodat we minder boter op het brood
smeerden. [Rini de Groot] |
|
Mastappels |
Zie Dennenappels |
|
Mat
|
In
onze grote woonkeuken hadden wij rond deze tijd [oktober-november]
wintermatten i.p.v zomermatten liggen. De wisseling vond zo rond
deze tijd plaats. Pas na de grote schoonmaak met Pasen kwamen er
frisser gekleurde of nieuwe keukenmatten te liggen. De wintermatten
waren dikker en donkerder van tint. Ze moesten ook in de winter het
vuil van negen paar voeten kunnen doorstaan zonder dat dat al teveel
opviel. [Willem Jonkergouw]
|
|
Matras
|
Wij sliepen
vroeger op kapokmatrassen, die om de zoveel jaar werden bijgevuld. Dat
spul kon je per gewicht kopen, de katoenen matrashoes werd losgetornd en
nagekeken op ongerechtigheden, splinters e.d. Dan moest ik meehelpen,
het zeil van de slaapkamer lag dan vol met die donkere vlokken. Het zal
wel bobbelig geweest zijn, maar je wist niet beter. [W. Heefer-v.d.
Molengraft]
Bedden werden gevuld met haverkaf wat op een bedje van stro werd gelegd.
[Jan Kerkhof]
|
|
Meelzak
|
Zie Ondergoed
|
|
Melk |
Bij gebrek aan een koelkast werd de zuur geworden
melk niet weggegooid maar in een schone theedoek opgevangen en aan
de waslijn gehangen om uit te druipen en dan werd dit gebruik als
broodbelegsel met suiker. [Marijke de Wit]
Nog iets [zie Toiletpapier] wat gebeurde onder het gezamenlijk bidden
van et Rozenhoedje: Onze tuin grensde aan
een boerenwei en soms kreeg m'n moeder van die boer een paar liter verse
koeienmelk. Ze zette die in de schaal van een lampetkan in de kelder.
Schepte daar na enige tijd de room af in een jampotje en wij maar al
biddend schudden. Na afloop had je dan een klontje echte boter over en
wat "karnemelk". [Riet Schipperheijn]
Taptemelk
bijvoorbeeld was melk die helemaal afgeroomd was, - en waar ook niet,
zoals tegenwoordig bij magere melk wél gebeurt, met extra melkeiwit
toch weer wat consistentie aan was toegevoegd. Het spul van toen had dan
ook, in plaats van ondoorzichtig wit te zijn zoals je van melk verwacht,
een wat glazige lichtblauwe schijn, zeker als er licht op viel, en het
smaakte ook altijd al waterig. En je wist dus nooit hoeveel water er
misschien wel tevéel in zat. [Ed Dalderop]
Van melk werd met azijn en nog iets smeerkaas gemaakt het recept hiervan
heb ik echter niet meer. [Jan Kerkhof] Zie Karnemelk Zie
Aanlengen |
|
Mest
|
Mest voor al
deze groenten en fruit werd door de kinderen uit de wei
gehaald. In een oude zinken teil moesten we koeienvlaaien scheppen. Daar
ging dan water uit de pomp bij. Rondom de bomen en struiken werden
geultjes
gegraven en daar ging dan het mengsel bij. Alles groeide als kool, ook
de
kinderen. [A. Janssen]
|
|
Nylons |
Na de mooie
nylonkousen voor dames - mét of zonder naad - kwamen de panties. Wat 'n
luxe, wat 'n comfort! Weg jarretelgordels! Welkom elastisch broekje met
aangebreide soepele kousen.. Tóch zat ook hieraan een nadeeltje,
en wel een economisch: als één been of voet kapot was, zou je de hele
panty moeten weggooien, en dát zou zonde zijn! Aldus mijn moeders'
opdracht: knip het kapotte beenstuk van de panty af en bewaar de hele
helft totdat je nog zo'n helft hebt en draag de twee broekjes over
elkaar, uiteraard met één heel been rechts, en één been links. Wel
altijd twee panties van dezelfde kleur kopen! Dit gebruik maakte het
dragen van minirok onmogelijk, maar dat vond mijn moeder slechts een
positieve bijkomstigheid. [Terry Biezen]
Mijn oudere zussen droegen nylons, en die gingen als
het nodig was naar een adresje waar de ladders werden opgehaald à
5 ct per ladder. [A. Andrean-Schalken]
Nylon kousen, pas na de 2e W.O. in Nederland
gekomen, duur en schaars en het was heel vanzelfsprekend, dat
ladders opgehaald werden, want zo dun en zo goedkoop als
ze nu zijn waren ze niet. [J.M.Loenen]
Kapotte nylons werden ook niet weggegooid maar
weggebracht om de ladders op te laten halen. [Liesbeth de Nijs] Mijn
oma en - voor zover ik me herinner - haar vriendinnen waren zeer
bedreven in het vervaardigen van kunstbloemen. Ze spaarden zelfs de
kleinste stukjes nylon en andere kunststoffen in een doosje of
mandje op om er bloemen van te maken met naald en draad. Van dun
ijzerdraad vormden ze eerst een geraamte dat op een open bloem leek;
daarna werd van het nylon het bloemblad over dit ijzeren staketsel
getrokken en daarop vastgenaaid met een draad in bijpassende kleur.
[Ed Schilders]
Na de oorlog, toen alles nog schaars was, kregen wij bij ons thuis één
paar nylons per jaar. Weliswaar kon je de ladders voor vijf cent (later
tien cent) laten ophalen, maar dat kostte al ons zakgeld, dat een
kwartje per week was. Dus hadden mijn twee zussen en ik er iets op
gevonden. In die tijd werd er nog ‘zet-koffie’ van surrogaat gezet.
We lieten de drats in een kopje uitlekken en met dit aftreksel werden
onze benen geverfd. We depten een doekje van een versleten laken in de
kleurstof en zo gaven wij onze benen een bruine make-up. Van april tot
oktober leek het of we door de zon gebruinde benen hadden. [H.
Segers-Kwanten] |
| Olielamp |
Van pitrus, een biezensoort, groeiend langs de waterkant, werd de
binnenste kern vroeger gebruikt als de pit bij een olielampje. [Rini de
Groot]
De kolf van lisdodde, groeiend langs het water, hoort men sommige
natuurwandelaars ook wel ‘lampepoetster’ noemen; ze werden vroeger
gebruikt om de lampenglazen van roet te ontdoen. [Rini de Groot] |
|
Onderbroek (heren) |
De "verstukte overalls" en de "nieuwe
zolders" in een lange onderbroek [ W. van Delft]
In de jaren
zeventig, wij waren nog geen dertig jaar oud, liet een buurvrouwtje
mij heel enthousiast zien wat zij gemaakt had.
Van een oude onderbroek en een oud hemd had zij voor haar man weer
een nieuwe onderbroek gemaakt. Wij hebben er ontzettend om gelachen,
maar hij zag er perfect uit. [Marga Bikker] |
|
Onderbroek
(dames)
|
Over
hun onderbroek kregen de meisjes een zwarte of donker blauwe (op een
onderbroek gelijkende) overbroek. Hun witte onderbroek zou eens vuil
worden
dat kon toch niet, want je kreeg maar eens in de week schoon goed,
meestal
zaterdag als iedereen gewassen werd. [Eric de Pont]
Mijn
oma breide van katoen onderbroeken, degelijke met kruis. Waren ze
stuk dan werden ze aangebreid. Soms was de kleur niet hetzelfde. Had
je pech, dan was alleen het middelste stuk nog origineel. [Fr. v.
Hooft]
|
|
Ondergoed |
Weet nog dat mijn moeder van de bakker een aantal
zakken kreeg waarin
Amerikaanse patentbloem had gezeten. Die zakken waren van linnen en
bedrukt, na vele keren wassen waren de letters nog goed leesbaar,
dus op het ondergoed dat mijn moeder had gemaakt van deze meelzakken
stond nog vaak leesbaar " American white flour ", maar
dat was niet belangrijk, wij droegen schoon en heel ondergoed. [Elie
van Schilt]
Toen ik tegen mijn moeder vertelde dat ome Elie [zie
vorig bericht] weer een keer in de krant stond met de onderbroeken
van meelzakken kreeg ik meteen als antwoord: "Dat deed ons
moeder ook". "En die waren toch hard". [Cees van
Schilt]
Van oude meelzakken met opdrukken werden onderbroeken gemaakt. [Dhr. De
Goede]
En de oude onderbroeken die te voorschijn kwamen
nadat oma overleden was en opa naar het bejaardenhuis ging, heb ik
later nog helemaal opgebruikt om mijn motor te poetsen. Dat is dus
ook weer zuinig. Maar jong geleerd is oud gedaan. [Cees van Schilt]
Een gehaakte sprei werd uitgetrokken en daar droegen
de meisjes onderbroekjes van met aangehaakte puntjes. [Riet
Schipperheijn]
Men maakte er werkdoekjes van. [Anoniem]
Op de
nonnenschool (St. Anna) moesten we met handwerkles borstrokken en zo
leren breien, gebreid ondergoed, stel je voor! Maar het was in elk geval
nieuw en ging lang mee. [W. Heefer-v.d. Molengraft]
Ondergoed
wat niet meer gestopt kon worden, was goed voor vaatdoeken. [Fr. van
Hooft]
Als je niet de oudste was, kreeg je nooit nieuwe kleren. het waren
altijd de
afdankertjes van oudere broers en zussen. Gekeerd, vermaakt, versteld
en/of verstukt. Dat gold zelfs voor ondergoed dat in mijn jeugd gemaakt werd
uit
de linnenzakken van (Piet Sluijs) opfokvoer of Molenaar's kindermeel of
Patent bloem. [Cor Swanenberg]
|
|
Onderjurk |
We droegen hemden, daarover een borstrok, en
daarover een onderjurk, meestal gebreid van katoen. Als die
slijtplekken kregen, trok mijn moeder ze uit, en breidde er katoenen
onderboekjes van voor de kleintjes. [L. van Engelen] |
| Oorlog |
Zie Badpak,
Botersaus, Brood, Communiejurk, Gordijn(stof), Hooikist, Inmaken,
Jas, Lakens, Parachute, Schoolschrift, Sleepkabel, Surrogaten, Thee, Uniformstof,
Vlag |
|
Openbaar vervoer |
Openbaar vervoer: we maakten er gebruik van. In onze
stad waren er korte ritten (met de tram) van 5 cent, en normale van
12,5 cent. Ik mocht een keer per week met de tram naar zwemles. Voor
5 cent. Dan moest ik nog 1 halte lopen. Terug moest ik helemaal
lopen. [Anoniem]
Zondagmiddag
met z'n allen met de Zuid-Ooster-bus naar opa en oma. Ons was opgedragen
om als de portieren open draaide, en bloc de bus in te stormen, en zo
snel mogelijk ergens achterin te gaan zitten. De andere passagiers
volgden, en als laatste kwam ons moeder. Het lukte haar altijd wel, om
bij het afrekenen enkele kinderen te
verdonkeremanen... Of de chauffeur niet beter wist! [Maarten van
Lankvelt] |
|
Overall |
De "verstukte overalls" en de "nieuwe
zolders" in een lange onderbroek [W. van Delft] |
|
Overhemd |
Met losse boorden; de manchetten werden GEKEERD.
[Anoniem] Boorden en manchetten van overhemden keren
was heel normaal. [Eric de Pont]
Van oude hemden broekjes naaien voor onze dochters. Overhemdenkraag kaal of stuk: uit het rugpand onder een nieuwe
bovenkraag naaien of korte mouwen maken, en de rest voor herstel van de
kraag gebruiken. [Els de Goede] De onderkant van een
overhemd afknippen en daarvan een nieuwe boord opzetten in plaats
van een versleten boord. [G. J. Janssen-Schampers] Wanneer
de kraag van een shirt van mijn man begint te slijten, draai ik de kraag
om; zo kan hij nog een hele tijd mee. [L.C. Felius] |
|
Paardendeken
|
Ik
herinner me nog heel goed, dat mijn moeder van een oude paardendeken
lange broeken liet maken voor mijn zusje en mij. Het voelde
verschrikkelijk, dat ruwe goed tegen je blote benen, het schuurde je
benen helemaal schraal. Het was natuurlijk wel een oplossing, maar
wij vonden het vreselijk. [Th. Assmann-den Otter]
|
|
Pan
|
Een gat in een aluminium of geëmailleerde pan werd gedicht d.m.v. een
stop, bestaande uit twee aluminium schijfjes waartegen een schijfje
asbest (!) zat. In het midden hiervan zat een rond gaatje waar een
schroefje met een moertje in paste. Eèn schijfje ging boven het gat op
de bodem, het andere aan de onderkant van de pan; schroef je erdoor en
vastdraaien. [A. Andrean-Schalken]
Wanneer
er een kookpan lek ging kon die worden gerepareerd en wel op zeer
speciale wijze: Men neme een
emaillen pan, of nog liever van aluminium, en bevestigt aan de
binnenkant een rond aluminiumplaatje voorzien van een laagje asbest
met een gaatje erdoorheen. Eenzelfde dun aluminiumplaatje eveneens
met asbest aan de onderkant, komt aan de buitenkant van de pan. Nu
vanaf de buitenkant een schroef erdoor, een moertje aan de
binnenkant en zo strak mogelijk aandraaien zodat de pan waterdicht
is [Willem Jonkergouw]
|
|
Paneermeel
|
Een
pakje paneermeel stond bij ons thuis nooit in de keukenkast. Maar op de
keldertrap hing een linnen zak waar het oude verdroogde brood in bewaard
werd. Was het helemaal hard, dan werd het in deze zak fijngeknepen tot
paneermeel. [Han van Meegeren]
|
|
Panty
|
Zie Nylons
|
|
Papier |
"Mooi papierkes" werden gladgestreken
om nog 'ns te gebruiken, en dat gebeurde ook met de papieren
broodzakken. [W. van Delft]
Ikzelf strijk nog steeds gebruikt inpakpapier glad
en knip het recht bij zodat ik het kan hergebruiken. Zo heb ik
allerlei soorten papier in verschillende maten op een rol. [Marga
Bikker]
Om papier uit te sparen, nam vader, die timmerman was, een plank waarop de
gebruikte materialen werden opgeschreven. ’s Avonds nam hij de gegevens
over in het kasboek. Was de plank vol, dan werd die weer blank geschaafd.
[Rini de Groot]
De adresband die om de wekelijkse krant zat, werd omgekeerd en opnieuw
gebruikt. [Rini de Groot]
Zie Loonzakje
Zie Spijker |
|
Parachute
|
Wij zagen in
de oorlog ook wel eens parachutes vallen. De mooie witte
parachutestof was heel welkom. Toen ik mijn 1ste H.Communie deed had
een andere tante de parachutestof blauw geverfd, en er een mooie
communiejurk voor mij van gemaakt, met witte rozetten erop. Ik heb
er nog foto's van, alleen in zwart-wit dan, maar in mijn gedachten
zie ik hem nog voor me in kleur. [Mieke Hendriks-van Oorschot]
De Engelse parachute was stof voor een mooie witte jurk voor zijn
meisje. [Els de Goede over haar echtgenoot]
Ook weet ik
nog dat bij ons in de buurt een meisje ging trouwen, en haar
moeder had haar bruidsjurk gemaakt van de stof van een parachute,
waarmee
een piloot een paar jaar daarvoor (het was in de oorlog) had weten te
ontsnappen aan de Duitsers geholpen door haar vader. Heel de buurt was
uitgelopen om haar te zien , en tot ieders verbazing was het een witte
trouwjurk, en ze zag er prachtig uit. [Nel Timmermans]
Mijn
vader en onze buurman moesten het bijna met de dood bekopen bij het
bemachtigen van een parachute. Zij kwamen bij het kasteel in een
vuurgevecht terecht en moesten schuilen in een sloot. Ze brachten
wel ieder een parachute mee, helaas geen witte want die waren het
meest gewild. Ze moesten het met groene doen. We waren toen niet
veel gewend; alles in die tijd was surrogaat. Deze parachute waren
van zeer goede kwaliteit. Ons moeder maakte er van alles van zoals
bloezen en rokken, zelfs onderbroeken, maar het laatste was geen
succes. Het zijde stof was zo glad als een paling; elastiek was er
niet, dus hoe hou je zoiets op? Ze had er wel iets op gevonden met
een of ander lussensysteem; aan de bovenbroek moest ze worden
opgehouden, dit gaf wel weer problemen als die uit moest. Ook de
koorden werden voor verschillende doeleinden gebruikt o.a. sokken
breien. Ook mijn vader was met al die spullen in zijn sas, van de
riemen en gespen maakte hij prachtige paardenhalsters. [Harry
Wijgergangs]
Bij veel bruiloften welke destijds meestal thuis gevierd weden werden
steevast parachutes gebruikt om een feestzaal op stal of schuur te
creëren. [Jan Kerkhof]
|
|
Pijpenreiniger
|
Als de kippen in de rui waren, werden in de ren verloren veren geraapt.
Vader gebruikte die als pijpenreiniger voor zijn tabakspijp. [Rini de
Groot]
Pijpestrootjes werden vroeger door mijn vader ook gebruikt als
tabakspijpreiniger. [Rini de Groot]
|
|
Potlood
|
Niet
te vergeten de potloodverlenger, waarin het stompje potlood tot zo'n 2
cm kon worden opgebruikt. Eerst bij
inlevering bij de zuster van zo'n stompje kreeg je, met vermaning toch
zeker zuinig te zijn, weer een ander stukje potlood. [Riet Schipperheijn]
|
|
Poppendokter
|
Ieder
jaar tegen Sinterklaas kreeg ik een tas met poppenonderdelen mee om
naar de poppendokter te brengen, die volgens mij toen in de
Snellestraat zat. Zelfs poppen waarvan onderdelen kwijt waren, kon
hij repareren. Mijn moeder breide er dan weer nieuwe kleertjes voor
van restjes wol, en Sint bracht weer een nieuwe pop voor mijn
zusjes.
De
jongens bij ons thuis wilden wel eens de poppenbenen en -armen
gebruiken om met neen vergrootglas door middel van de zon de
poppenarmen en -benen te laten smelten, en de poppendokter was dan
de reddende engel. [Leny van Engelen]
|
|
Pyjama |
Oude bloezen of vestjes, konden ook van de jongens
geweest zijn, droegen we 's nachts af als pyjama. [Jeanne Elissen]
Daar werden stofdoeken van gemaakt. [Anoniem]
Zie Vlag |
|
Restjes
(eten)
|
Ook gooi ik zelden
iets van eetwaar weg. Heb ik iets over dan maak ik van restjes de volgende
dag een soepje voor mijn zoon en mijzelf, bijvoorbeeld, bloemkool-,
witlof- en bonensoep. Ze zien er niet altijd lekker uit, maar smaken
heerlijk. [Marga Bikker]
De overgebleven botten werden na de warme maaltijd in de kippenren op een
aambeeld platgeslagen, als extra voedsel. De kippen waren er gek op; men
moest wel uitkijken geen kippensnavel onder de hamer te krijgen. [Rini de
Groot]
|
|
Rok |
Moeder was zeer handig in het uittrekken van oude
truien (soms gekregen) en maakte daarvan nieuwe truien of jurkjes.
De rok zette ze er apart aan, dan kon aan het lijfje nog een stukje
worden gezet als de jurk te kort werd. [Riet Schipperheijn]
Als de rokken te kort werden volgens de bisschop,
dan werd er een strook aangezet van 8 tot 10 cm breed in een
bijpassende kleur; en dat was heel erg, dat je dat moest dragen.
[G.J. Janssen-Schampers]
Zie ook Afdragen |
| Scheermesje |
Op het noviciaat [bij de fraters], waar ik ook enkele maanden mocht vertoeven, kreeg men
maar één scheermesje per jaar. Als het bot werd moest je het slijpen
door het aan de binnenkant van een glas op en neer te bewegen. [Jan van
Son] |
|
Schoenen |
Mijn vader verzoolde ook zelf onze schoenen op de
leest. [Marijke de Wit]
Ook de schoenen van mijn oudere broers als die voor
hun te klein waren
geworden, mits niet helemaal versleten waren dan weer goed voor mij
als
jongste. [Elie van Schilt]
Als je schoenen te klein geworden waren werd er
simpelweg de neus vanaf gesneden. Daar liep je ook mee door de
regen, want je had maar één paar, en je moest er weer een tijd mee
doen. [A. Andrean-Schalken]
Wat ik het ergste vond; mijn schoenen. Ik had
volgens de schoenmaker nogal beweeglijke grote tenen en die kwamen
op een gegeven moment voor door de neuzen gestoken er werd dan bij
het verzolen een nieuwe neus overheen gestikt. [Jeanne Elissen]
Ook liepen er mensen met ijzertjes onder hun
schoenen opdat de hakken dan niet aan een kant meer zouden slijten.
[Jeanne Elissen]
Schoenen: Mijn vader had een schoenleest op de kop
getikt en verzoolde onze schoenen en ook de hakken. Bij de
Hema kon men pakjes kopen met daarin zolen en hakken voor een paar
schoenen. Helaas zat alles er altijd scheef op maar dat stoorde hen
niet in het minst. Hij trok en klopte net zo lang tot het redelijk
recht zat. [Liesbeth de Nijs]
Van schoenen die te klein waren, sneed mijn vader de
neuzen af; dan had je in ieder geval speling voor je tenen. [L. van
Engelen]
Liet je repareren met teenstukjes, ijzertjes onder
de hakken, of een spiegelzooltje. Altijd werden schoenen in een
schoenenspanner weggezet. [Anoniem]
Schoenen werden te groot gekocht. Fikse prop watten erin en ze pasten.
Het stukje watten werd steeds kleiner, en ik kon een jaar langer met
mijn schoenen toe. [Els de Goede]
Klompschoenen. Dikke houten zolen, aan je voeten vastgehouden met een
tuigje van niet al te stevig leer. Van die dingen waar je amper hard mee
kon lopen omdat ze dan kapot gingen. Je ging dan geheid op je bek en dan
werd het janken want je kon niet met de rest mee en moest je naar huis.
[Jan Schellekens]
Jo van Oirschot uit Boxtel heeft gelopen op schoenen die van oude leren
fietstassen waren gemaakt. Knap vakwerk. [Mevr. Schuurmans] |
| Schommel |
Voor kinderen werd op stal of schuur een schommel gemaakt door een stuk
dik touw met de uiteinden aan twee balken van de schelf vast te maken,
onder werd een opgevouwen zak gelegd om het bibsje te beschermen. Wij
noemden zo’n schommel een ‘Stuur'. [Jan Kerkhof] |
| Schop |
Mijn
moeder is nu zesentachtig jaar en in haar schuurtje staat de steekschop.
Deze schop is nog van mijn opa geweest, die van die lampen. Als je
bedenkt dat mijn opa al lang overleden is en zelf negentig geworden is,
kun je je voorstellen dat die schop al wat grond omgespit heeft. Ik
schat dat zo’n schop nieuw een lengte heeft van zo’n zestig
centimeter. Die van mijn moeder is nu zo’n 12 a 13 cm. Hij doet nog
steeds dienst. [Han van Meegeren] |
|
Schort
|
Tot
aan een jaar of zes, zeven kregen ook de jongens als zij thuis
speelden
een schortje aan opdat hun kleding niet vies zou worden en deze niet
vaker
dan nodig gewassen behoefde te worden. Dit schortje had lange mouwen
en knopen op de rug zodat je zelf niet in staat was om het schortje
uit te trekken omdat je voor zot liep of als je naar het toilet
ging. [Eric de Pont]
|
|
Schoolschrift |
't Lijntjesschrift op school: de non leerde ons ook
het bovenste lijntje van de bladzijde vooral te gebruiken. "Als
al de kindjes van deze klas, het bovenste lijntje niet gebruiken dan
kost dat onze school veel extra schriften". [W. van Delft]
Wij moesten op het gymnasium (te Heeswijk) van de
docent klassieke talen bovenaan de bladzijde beginnen – maar dan
met potlood schrijven. Als het schrift vol was, moesten we vooraan
beginnen, maar dan met inkt – over het met potlood beschrevene
heen. Het was uiterst zuinig, maar misschien kunt u zich voorstellen
hoe de schriften er na het dubbele gebruik uitzagen. [P. Thijssen]
We hadden toen
een apart schrift om "moeilijke" woordjes te oefenen
bv. de fouten uit een dictee of zo, of uit een leestekst
in dat schrift moest je dus die moeilijke woordjes oefenen, eerst met
potlood, en elk woord 5 x onder elkaar
als je het daarna weer fout schreef in een dictee, dan 10 x onder elkaar
was het hele schrift vol (met potlood), dan moest je weer van voor af
aan
beginnen, dwars er over heen en dit keer met balpen [Mayke Kijk in de
Vegte]
Op school was ons geleerd om onder de bovenste lijn in je schrift te
beginnen. In de oorlog moesten we op de bovenste lijn schrijven. De
kaften (groen) werden gebruikt in de knutsel-les, een fikse besparing
dus. [Els de Goede]
Op school de lege plekjes in de schriften volmaken over andere
onderwerpen. [G.J. Janssen-Schampers]
In 1943, toen ik in de vijfde klas van de lagere school zat, moesten wij
om papier uit te sparen blokletters in plaats van schoonschrift gaan
schrijven. Op deze manier konden er meer letters op een regel geschreven
worden. Als het schrift vol was dan werd het schrift omgedraaid, en
moesten wij tussen de regels door schrijven. Zodoende hadden wij maar
één schrift nodig, terwijl wij vroeger voor hetzelfde werk wel
tweeëneenhalf schrift nodig hadden. [H. Segers-Kwanten] |
|
Schoteldoek |
De versleten hemden en borstrokken: daar werden de
rechte stukken uitgeknipt, omgezoomd , en je had weer een schone
"schotteldoek" [W. van Delft] |
|
Sinaasappel |
Mijn vader slachtte na het eten wel eens één
sinaasappel voor het hele gezin. [Rees Versteden] |
|
Sinterklaas |
Maar het summum
[van zuinigheid] vormden toch wel de 'suikerbildjes'.
Zwarte Piet 'reed' wel eens een bescheiden formaat suikerbeest. Dat
werd dan na het eten verdeeld. Wie geweldig braaf was geweest kreeg
de kop: die was het dikste. [Rees Versteden]
Na twee dagen verdween het speelgoed weer in die 'geheimzinnige' donkere
kast op de vliering, om 'n jaar later (in een nieuw kleurtje) aan de
jongere kinderen gepresenteerd te worden. [Maarten van Lankvelt]
Die
keer dat de Sint een heus poppenameublement bracht van hout, staat in
mijn herinnering gegrift. Fleurig geschilderd tafeltje met stoeltjes,
een
kastje, een echt inklapbaar strijkplankje met overtrek, poppenkleertjes
en
een bankje met klep waar je zelf op kon zitten, en dat ik nog steeds
bewaar.
Later bleek, dat onze pa zaliger, die timmerman was en heel handig, dat
allemaal gemaakt had. En ma had de kleertjes gemaakt op de Singer
trapmachine. Zielsgelukkig en de koning te rijk was ik, en heb er heel
wat
mee gespeeld. [W. Heefer-v.d. Molengraft]
Mijn
vader was niet handig met hamer en zaag. Met Sinterklaas maakte hij wel
voor de kinderen soms speelgoed. Een garage van triplex. Bodem, twee
zijwanden en een achterwand en een dak wat iets uitstak. Alles in één
kleur groen geverfd. Hetzelfde groen waarmee ook het kippenhok was
geschilderd.
Mijn
broer kreeg een "paardenstal". Die had mijn vader ook gemaakt.
Zag er bijna zo uit als de garage alleen iets hoger en het dak was
enigszins schuin. Ook geheel in hetzelfde groen. Mijn
broer wilde helemaal geen paardenstal, maar mijn ouders praatten zo op
hem in, dat hij op 5 december zelf nog in de schoorsteen ging roepen dat
hij wel een paardenstal wilde. De volgende morgen stond hij al op tafel.
Dan moest Sinterklaas toch wel echt bestaan. Bij de garage hoorden dan
twee autootjes en bij de paardenstal twee paardjes. [AV]
Als
in november de dagen kort en koud werden en wij noodgedwongen met zijn
allen binnen moesten
spelen, kwam al gauw de traditionele
vraag van mijn moeder: "Zouden jullie niet weer eens met de Big Star
gaan
spelen?" De "Big Star", een soort
tafelflipperkast met een groot ster erop geschilderd
moest maar weer eens voor de dag gehaald worden. Dat werd zoeken in alle
hoeken, maar gevonden werd hij niet. Wat jammer nou, maar armoe maakt
vindingrijk. Jaar
na jaar had mijn moeder de oplossing: "Dan zal Sinterklaas hem wel
meegenomen hebben. Vraag maar of jullie hem terugkrijgen!" En zo
geschiedde. Op 6 december, in alle vroegte, lag hij daar weer glorierijk
midden op de tafel, tussen de sokken, de hemden, het potloodje
en het schriftje: Onze ouwe trouwe Big Star. En we waren blij, zo blij
wellicht, dat
we niet eens jaloers waren op onze buurkinderen die veel meer, veel
grotere en veel duurdere cadeaus gekregen hadden dan wij. [Jef van de
Ven]
Zie Fiets, Poppendokter, Step, Truien,
Wol |
| Sleepkabel |
Na de invasie vond mijn vader op zekere dag een sleepkabel waarmee door
Amerikaanse transportvliegtuigen, zweefvliegtuigen werden meegevoerd.
Het was een nylonkabel van ongeveer 40 meter lang en met een dikte van
ongeveer twee en een halve centimeter. Langs deze kabel liep ook nog een
rubberkabeltje wat waarschijnlijk gebruikt werd voor communicatie tussen
het trekkende vliegtuig en het zweeftoestel, waarschijnlijk een horka.De
nylonkabel hebben we met man en macht uit elkaar getornd totdat er
stopgaren overbleef . Hiervan breidde mijn moeder sokken die
onverslijtbaar bleken maar niet erg warm waren. Als de sokken tegen een
hete kachel werden gehouden smolt het nylon en werden ze waterdicht en
keihard.. Ook heeft mijn moeder er een trui van gebreid deze echter was
enorm zwaar. Voor andere doeleinden werd het stopgaren ook nog in
drieën gesplitst. Het
rubberkabeltje werd gebruikt om een devotielichtje voor een H Hartbeeld
aan te leggen en verlichting op zolder. [Jan Kerkhof]
|
| Soep |
Ik moet zeggen, ons moeder kokte goeie soep,
maar noa den derden dag wier ie wel wé dunner. En es ze dan ooit
erwtensoep gemakt hai en die un bietje ha loaten oanbranden, en es
wij er dan wé van zinnen, dan zin zei, nee hij is alleen mar oangezet
en dan moesten we mar gewoon dieën soep opeten, ok al was ie eigenlijk
hillemoal nie lekker. [Toon Janssens]
|
|
Sokken |
De uitgetrokken wollen truien waar nog sokken van
gebreid werden.
Sokken die werden toen nog gestopt als er gaten in
kwamen, maar vaak kwam
het voor dat de sokken meer garen hadden van het stoppen als van de
sok
zelf. Waren ze te veel gestopt, dan werden de boorden weer
uitgetrokken en
van dat garen werden weer nieuwe gebreid. Zo ging het ook met
gebreide
truien en ander gebreid of gehaakt goed. [Elie van Schilt]
Sokken werden gestopt tot in het oneindige. Maar als
de stop boven de schoen uitkwam kon dat niet vanwege de sociale
controle. Van gebreide sokken werden gaten gemaasd of er werden
nieuwe voeten aangebreid. [Anoniem]
Sokken
werden gestopt of de tenen of voeten opnieuw gebreid. [Fr. van
Hooft] |
| Spaanders |
Zwèvels (houtspaanders) werden gebruikt om met vuur van de ene kachel
de andere aan te maken, en ook werd er de pijp met eigenteelt tabak mee
aangemaakt. [Jan Kerkhof] |
|
Speelgoed |
KLIK HIER VOOR EEN APARTE
LEED/CUBRA AFDELING |
|
Spekvet |
Spekvet: het gestolde vet van het uitgebakken spek
ging met wat peper en zout op de boterham, of de aardappels werden
erin gebakken. [W. van Delft]
Het spekvet werd niet weggegooid maar op het brood
gesmeerd waarop suiker werd gestrooid. Ik eet dit nu nog en vind het
nog steeds lekker. [Liesbeth de Nijs] |
|
Spijker |
Spijkers: In zijn schuurtje was mijn vader hele
tijden zoet met het recht slaan van kromme spijkers, het ontwarren
van opgespaarde touwtjes en het gladstrijken van broodzakken. [Liesbeth
de Nijs]
Ook mijn vader spaarde kromme spijkers, die hij weer
recht sloeg, en metalen onderleg- of platte ringen die hij ‘revetten’
noemde; in alle soorten en maten. [J. Kosters]
Inderdaad wij hadden ook geen nieuwe spijkers in de
berging, achter ons
woonden een aannemer en daar haalden wij vaak spijkers uit het
sloophout,
die dan inderdaad weer recht werden geslagen en opnieuw gebruikt.
Dus een
bouwmarkt zoals er nu veel bestaan, had in die tijd geen
bestaansrecht
gehad. [Elie van Schilt]
Voor het ‘klompen lappen’ gebruikte mijn vader ‘klompepinnekes’,
gemaakt van het hout van de inlandse vuilboomstruik. [Rini de Groot] |
|
Step |
Voor de fiets kwam de step. Sinterklaas bracht mijn
jongere broertje een
splinternieuwe, en mij op diezelfde 06-12 onze oude step, die ineens
niet
meer groen, maar rood was. Reden: ik zou toch het volgende jaar een
fiets
krijgen, een heuse nieuwe. Kreeg ik ook, eentje op de groei. Eerst
blokken
dus, maar die hielpen niet genoeg... pas na een jaar kon ik met, en
na drie
jaar zonder blokken fietsen. Pas op mijn 18e was ik er
'uitgegroeid'. [Rees Versteden] Mijn
moeder weigert nog steeds te erkennen dat de blauwe step die ik had
op vijfjarige leeftijd door Sint en Piet werd 'gestolen'. Waarna ik
een paar dagen later als Sinterklaascadeau een 'nieuwe'bruine step
kreeg. [Ed Schilders] |
|
Stoppen
|
Het was zijn gewoonte om kapotte smeltstoppen (die witte stoppen in de
meterkast) met 'n dun koperdraadje te repareren. Dat ging jaren goed,
tot dat hij een iets te dik koperdraadje had gebruikt, en behalve wij,
ook de héle straat zonder stroom kwam zitten...! [Maarten van Lankvelt]
Zie Gloeilampen |
|
Stopwerk
|
Mijn
moeder was heel netjes. Als er maar een steekje los was, mocht je
het niet aan. Er was ook altijd een grote mand met stop- en
verstelwerk. Als je uit school kwam: eerst een stuk uit de mand
herstellen. [Fr. van Hooft]
Ze
had ook altijd aan de binnenkant van de overgordijnen een naald
zitten met wit en zwart garen. Zo kon ze snel, voor je naar school
ging, een knoop vastzetten, een zoom erin leggen, of een naadje
herstellen. Geen kapotte kleren; gestopt of versteld was geen
schande; kapot wel. [Fr. van Hooft] |
|
Studiemouwen
|
Ik zat eind veertiger en begin
vijftigerjaren op de kweekschool van de fraters in Tilburg.Ook daar was
zuinigheid het devies.Om de mouwen van onze colberts te sparen droegen
we studiemouwen.Dat waren korte mouwen van stevige stof gemaakt met
elastiek erin.We gebruikten ze alleen als we in de studieklas aan het
blokken waren. [Jan van Son] |
|
Suiker |
Vader was "meester" in het doorslaan van
een gekookt ei (met in elke helft evenveel dooier) dat we dan
moesten opeten met 4 sneden brood. De rest van de boterhammen waren
"belegd" met wat suiker. [Riet Schipperheijn]
Zie Spekvet |
|
Suikergoed |
Zie Sinterklaas |
|
Surrogaten
|
En natuurlijk
werden thuis [in de oorlogsjaren] ook de thee, de koffie, chocolademelk of limonade alsmaar
slapper gezet of aangemaakt. En dat werd er, toen van al die spullen
meer of (vooral) minder geslaagde surrogaten in omloop kwamen, ook niet
echt beter op. Onze buurvrouw vroeg op den duur spottend of we "
ons kleurwater in een theekopje of in een koffiekop wilden". [Ed
Dalderop]
|
|
Tabak
|
Mijn
vader, Toon, kwam tussen de middag thuis om warm te eten.
Voordat hij zich aan de dichtbevolkte
tafel zette, legde hij zijn "prömke" op het rekje op de goot
(= in de "keuken") om het daar,
na de veelal sobere maaltijd, weer op te pakken en er de rest van de dag
weer op verder te
kauwen. Alleen ’s zondags kon hij zich één sigaar permitteren,
waarvan hij zichtbaar genoot. [Jef van de Ven]
|
|
Tandenborstel |
Het leukste vond ik dat hij [mijn vader] de
afwaskwast gebruikte om zijn kunstgebit te poetsen. Tandenborstels
vond hij veel te duur. Ook al bracht mijn moeder een tandenborstel
mee dan legde hij hem in de kast en keek er nooit meer naar om. [Liesbeth
de Nijs] |
| Tent |
We
waren zuinig, niet arm. We voelden ons zelfs rijk toen mijn vaders
bouwkundig inzicht, mijn moeders trapnaaitechniek en een lap
zeildoek op een goeie dag fuseerden tot een enorme bungalowtent. Het
gevaarte paste in het door mijn vader ook al zelfgebouwde
bagagewagentje, en zo trokken we per fonkelnieuwe (!) Skoda naar het
Zilvermeer in Mol. Een noodweer raasde over de camping, de tenten
hingen aan rafels in de bomen, maar niet het vakantiefort van mijn
ouders. Dat rees ongenaakbaar op uit zijn vijftig centimeter diepe
slotgracht terwijl mijn vader gelijk een pauw met zeven staarten
ramptoeristen geduldig de kwaliteit van zijn winnende constructie
uiteenzette. [Joop van der Pol] |
|
Thee |
Ook zette hij [mijn vader] thee voor zichzelf met
koud water. [Liesbeth de Nijs]
Als ik nu zie hoe allerlei soorten kruidenthee, duur in de drogisterijen
worden verkocht. In de oorlog was er geen gewone thee meer te koop, dus
wij dronken thuis thee van lindebloesem, niet gekocht, maar zelf geraapt
en gedroogd. [Elie van Schilt]
Zie Aanlengen |
|
Theedoek |
Werden versteld door er stukjes IN te zetten. Zo
hoorde dat want een stukje erOP zetten, duidde op een slechte
huisvrouw. [Anoniem] |
|
Timmeren |
Zie Hout |
|
Toetje |
Mama: Luister kinderen, we krijgen vandaag bezoek en
die blijven eten. Mama heeft niet genoeg vlees voor iedereen,
dus jullie moeten bedanken als mama vraagt of jullie vlees
willen. Goed begrepen?
Kinderen: Ja mama!
Mama (aan het einde van de maaltijd): Wie wil er een
toetje?
Kinderen: Ja, graag mama!
Mama (bestraffend): GEEN VLEES - GEEN TOETJE! [Riet
Verberne]
|
|
Toiletpapier |
De tijd dat er nog geen toiletpapier was (of te
duur) moesten wij de kranten in vieren scheuren; touwtje erdoor; als
een soort scheurkalender; hergebruikt om ‘de zaak’ schoon te
vegen. [Tini v.d. Heiden]
Van krantenpapier werd closetpapier geknipt; keurige
vierkantjes welke aan een vliegertouwtje in het toilet werden
gehangen (met als gevolg zwarte gleuven). [Marijke de Wit]
Toiletpapier was te teveel van het goede.Te
luxe! Menige "Bossche Courant" werd
keurig in handzame velletjes geknipt of gescheurd en hing met een
touwtje aan een spijker op de W.C. [A. Andrean-Schalken]
Nu weet zelfs ik nog wel dat ze toen niet zo zacht
voor hun lijf waren als tegenwoordig want bij opa hing altijd
een touwtje aan de wc deur met daar overheen, netjes voorgescheurd,
oude kranten om als wc papier te gebruiken. Altijd als ik daar naar
de wc geweest was, vroeg ik me af of ik drukletters op mijn billen
zou hebben staan. [Cees van Schilt]
Hergebruik van krantenpapier: kende iemand vroeger echt toiletpapier?
Wij niet! Op maat geknipte velletjes krant, aangeregen aan een touwtje!
Dat mochten onze oudsten doen onder het gezamenlijk bidden van het
Rozenhoedje. [Riet Schipperheijn]
Krant of weekblad 15 bij 15 cm knippen; touw erdoor en in de wc hangen.
[Els de Goede]
De kranten werden klein geknipt, en aan een veter of touwtje opgehangen
in het toilet. [G.J. Janssen-Schampers]
Vroeger, in de tijd van de plonspleekes hingen de krant en de Sint
Jansklokken netjes in vieren gesneden aan een touwtje op het gemak.
Maar bij oude tante was zo zuinig! Die sneed de Sint Jansklokskes in
achten! [Cor Swanenberg] |
|
Touw |
Spijkers: In zijn schuurtje was mijn vader hele
tijden zoet met het recht slaan van kromme spijkers, het ontwarren
van opgespaarde touwtjes en het gladstrijken van broodzakken. [Liesbeth
de Nijs] |
|
Trui |
De uitgetrokken wollen truien waar nog sokken van
gebreid werden. [W. van Delft]
Moeder was zeer handig in het uittrekken van oude
truien (soms gekregen) en maakte daarvan nieuwe truien of jurkjes.
De rok zette ze er apart aan, dan kon aan het lijfje nog een stukje
worden gezet als de jurk te kort werd. [Riet Schipperheijn]
Versleten mouwen van truien werden uitgetrokken en
met bijpassend garen werden er nieuwe aangebreid. [L. van Engelen]
Truien werden
vaak uitgetrokken en op strengen gewassen en dan buiten in de
wind gedroogd. Daarna werden er weer "nieuwe" truien van
gebreid. Met mooie
knoopjes erop was het weer een mooi Sinterklaaskadootje. [A. Janssen]
Het
uittrekken van gebreide truien om ze nadien opnieuw te breien, eventueel
samen met andere kleuren wol, was iets wat wij heel normaal vonden. Bij
kennissen bij ons in de buurt, zag ik de moeder dat ook doen, maar samen
met de wol breidde zij er nylondraad bij om de trui steviger te maken. [AV]
Bij
gebrek aan geld kon Moeder geen warme truien kopen voor haar 'bloedje'.
Wat was de oplossing? Moeder breide twee mouwtjes uit wol van oude
borstrokken. Mouwtjes van pols naar oksel. Om afzakken te voorkomen,
naaide zij aan beide mouwtjes een elastiek die over de rug de mouwtjes
op hun plaats hield, en haar kindje geen koude armen kreeg. Dit
gebeurde rond 1915. [Anoniem; naam bekend bij de redactie]
|
| Uniformstof |
Kort na de bevrijding kreeg mijn oudste zus, die coupeuse was, de
beschikking over enkele soldatenuniformen. Die werden gewassen, compleet
losgetornd, gekeerd en geperst en keurig vermaakt tot windjack met
bijpassende korte broek voor drie van mijn broers. [A. Andrean-Schalken] |
| Vet |
Zie Zwoerd |
| Vlag (Duitse) |
Toen de
Duitsers in de bewogen septembermaand van 1944 hals over kop de
vliegbasis Volkel verlieten, richting Heimat, hadden ze geen tijd om
al hun spullen mee te nemen. Toen de inwoners van Volkel daar
lucht van kregen werd deze oorlogsbuit al gauw met karrenvrachten
richting het dorp getransporteerd. Zo kwam er bij ons een grote
nazi-vlag terecht. De veroveraars waren trots op deze prachtige
trofee, maar mijn moeder had onmiddellijk oog voor de enorme lap
rode stof die daar deel van uitmaakte, en confisqueerde de vlag, die
ten prooi viel aan de Singer naaimachine om er pyjama’s van
te maken! Zo heb ik als dertienjarige knul lang een vuurrode pyjama
gedragen van vijandelijk dundoek dat voorheen op het vliegveld van
de bezetter had gewapperd. En zo werd de nazi-vlag herhaaldelijk
gestreken, maar dan als pyjama! [M. van Dijk] |
|
Verwarming |
De ijspegels hingen in de winter aan je dekens.
Daarom kregen we vaak nog winterjassen over ons heen om warm te
blijven. [Marijke de Wit]
De asla van de kolenkachel, buiten uitgestrooid om
d"n dam te verharden, en de halfopgebrande kolen werden weer
opgeraapt en in de kachel gedaan. [W. van Delft]
Pasen! Dan ging de pijp van de kachel en hoe koud
het ook mocht worden, die
kachel ging niet meer aan voordat de volgende winter begon. Ook de
overjas
ging in de kast tot de volgende winter. [Elie van Schilt]
Als mijn moeder en ik naar de stad gingen in de
winter dan waren we de deur nog niet uit of mijn vader had de kachel
al uit gezet.. [Liesbeth de Nijs]
Als het in de winter echt koud was, kreeg je een
oude jas op je voeten. [L. van Engelen]
Met twee personen in één bed was in de winterdag
heel behaaglijk omdat je
dan elkaar warm hield. [Eric de Pont] Zie Kolen
& Kachel & Baksteen |
|
Wassen
(kookwas) |
De was werd buiten gekookt op een veldkacheltje dat
gestookt werd met hout
dat we eerst zelf in de bossen, toen nog voldoende aanwezig, gingen
halen. [Elie van Schilt]
De oude
mevrouw droeg zwarte kleren; die werden een keer per jaar gewassen
in water met zout, en de kleren van de jonge mevrouw mochten 1 keer
per jaar naar de stomerij. [Leny van Engelen] |
| Water |
Als iedereen in bad was geweest, werden de werkkleren erin
afgeschrobd en als laatste de laarzen en klompen. [Leny van Engelen]
Douches
kwamen er pas toen de PNEM boilers ging verhuren, maar dan moesten
de meisjes vrijdagsavonds onder de douche en de jongens op
zaterdagmiddag, anders was de warmwaterhoeveelheid niet toereikend,
en door de weeks onder de douche daar moest je eerst toestemming
voor vragen. [Leny van Engelen]
Ze
[de mensen bij wie ik werkte] beschikten wel over een
warmwatervoorziening, want ze hadden zelfs een badkamer met bad en
douche, maar de warmwatervoorziening uit de keuken hadden ze eruit
laten slopen, want daar werd in de keuken te veel gebruik van
gemaakt: dit werd vervangen door een petroleumstelletje met een
grote waterketel; die moest je dan ’s morgens als je binnenkwam
met water vullen en op het petroleumstelletje zetten, en dat was dan
de warmwatervoorziening van de keuken. [Leny van Engelen]
Mèn
schonvadder zètte saoves en mèlkflès onder de kraon in de nòrrigt,
èn liet de kraon dan zachjes dröppele, want dan liep de
waotermeeter nie, zittie, èn dan hattie smèèreges tòch ene
lieter waoter vur zen veugeltjes. [Frans Schelle]
Bij mensen stond een schuur zonder dakgoot. Onder tegen de muur stonden
op een rij oude emmers en teiltjes om het regenwater op te vangen. [S.C.
v.d. Stelt-Kortlever]
In
de zomer vang ik het water op waar aardappels en groente in zijn
gewassen; het is goed voor de planten in de tuin. [L.C. Felius]
De
stoep schrobben met het waswater, is dat zo vreemd? De
milieuverenigingen en de overheid misschien, zullen er blij mee zijn als
we het weer gaan doen! [J. Janssen-Timmermans]
Zie
Bad |
|
WC-papier |
Zie Toiletpapier |
|
Wentelteefjes |
Mijn moeder maakte wentelteefjes, ik deed het,
mijn dochter deed het en heden ten dage vinden ook de kleinkinderen
het nog maar wat een lekkere traktatie. [J.M.Loenen]
Zie Brood |
| Werkkleding |
Mijn
vrouw vertelt dat zij in haar jeugd (ca. 1935) les kreeg in het
'uitstukken' van kleren; d.i. versleten plekken vervangen door een
nieuwe lap, vooral in werkkleding. Na
enige herhalingen werd zo'n werkjas of schort dan net een landkaart.
Dan werd bij weer een nieuwe grote lap bijvoorbeeld gezegd: Kijk,
nou heeft hij er Duitsland ook weer bij. [Th. van Rooij] |
| Windjack |
Moeder
had een oude bruine deken met aan de onderkant een gat dat door het
gewroet van onze tenen was veroorzaakt. Die deken werd gewassen en
gestreken [en]moeder nam mijn maten op, daarmee werd een knippatroon
aangepast. Met een soort kamwieltje aan een handvat werd het patroon
uitgeradeerd en op de deken gespeld. Zorgvuldig werden de
windjackonderdelen uit de deken geknipt. Met een
Singer-handnaaimachine, nee geen trapnaaimachine, werd uit alle
losse lappen een pracht van een windjack gemaakt. Niet alleen twee
steekzakken, ook twee borstzakken, mét kleppen, werden
gemaakt! Er was ons moeder geen werk te veel! De nodige knopen en
knoopjes waren afkomstig van oude jassen en jurken. De zakken en
zakkleppen werden onder een natte doek platgeperst. Het resultaat
was een heerlijk warme windjack die zo uit de winkel kon komen en
die ik enkele jaren met veel plezier gedragen heb. [Harrie Janssens]
|
|
Winterjas |
De ijspegels hingen in de winter aan je dekens.
Daarom kregen we vaak nog winterjassen over ons heen om warm te
blijven. [Marijke de Wit] |
| Wol |
In mijn kindertijd (ik ben van 1939) werd er door meisjes nogal wat
"gebreje". Wij, mijn twee
oudere zusjes en ik, kregen eens van de Sint ieder één knot wol, maar
verschillend van kleur. Roze, wit en blauw. De bedoeling was dat ieder
van zijn eigen knot drie bolletjes maakte. Door onderling te ruilen had
daarna ieder een roze, een wit en een blauw bolletje. [A.
Andrean-Schalken]
Toen tijdens en kort na de oorlog geen breiwol te krijgen was, namen wij
soms oude half versleten truien, waarin echter nog goede stukken zaten.
We peuterden ze los en trokken de wol uit, waarbij we de slechte stukken
lieten verdwijnen. Er was dan meestal wel een andere trui van wol die er
aardig bij paste. We wonden de uitgetrokken wol om een stoelleuning. De
zo verkregen strengen wasten we, zodat de krulletjes eruit gingen. Van
deze "nieuwe" wol, die er soms opmerkelijk mooi uit te
voorschijn kwam,
breiden we dan één nieuwe trui. [Esther Hagers-van der Eerden]
|
|
Wortels
|
Bij de boer werden zg. voor de konijnen gele wortels gekocht, die waren
goedkoper als de normale rode wortel, maar ook daar werd stamppot van
gemaakt. [Elie van Schilt]
|
|
Zakdoek |
Wat ben ik nog steeds blij toen de papieren zakdoekjes kwamen; heb echt
nooit meer die stoffen gebruikt, alleen al niet omdat die ‘snotlappen’
toentertijd nog in een zinken emmer uitgekookt moesten worden als je
echt verkouden was. [Anneke Boezer]
Zie Lakens |
| Zeep |
Ook al zoiets. Al wat er te krijgen was, was zogenaamde luchtzeep.
Surrogaat of Ersatz, zoals de DOok al zoiets. Al wat er te krijgen was, was zogenaamde luchtzeep.
Surrogaat of Ersatz, zoals de duitsers zeiden. Daarvan bleven altijd van
die stukjes over en om te voorkomen dat die werden weggegooid maakte
mijn moeder dan washandjes van wijdmazige stof waar deze stukjes werden
ingedaan en van boven dicht gesnoerd. Onder de kraan wilde dat wel
schuimen.uitsers zeiden. Daarvan bleven altijd van
die stukjes over en om te voorkomen dat die werden weggegooid maakte
mijn moeder dan washandjes van wijdmazige stof waar deze stukjes werden
ingedaan en van boven dicht gesnoerd. Onder de kraan wilde dat wel
schuimen. [Jan Schellekens]
Te kleine stukjes toiletzeep werden geweekt, vermengd met zand, en
gebruikt als zandzeep. [Rini de Groot] |
|
Zeepsop |
Restjes sunlightzeep werden in een zeepklopper
gedaan om ze zo op te maken. [Jeanne Elissen]
Het sop van de maandagse-grote-wasdag werd nog
gebruikt om de stoepen te schrobben. [W. van Delft] Als
de grote was gedaan was, dan werd het sop gebruikt om de stoep te
schrobben; dat werd niet zomaar weggegooid. [G.J. Janssen-Schampers] Met
het sop van de was moest je ook afwassen. Als je immers alles met
water afspoelde was er niets aan de hand; ik zorgde altijd wel dat
mijn kopje en bord daar niet in terechtkwamen. Daarna moest je met
dit sop de toiletruimte en de keukenvloer schrobben. [Leny van
Engelen] |
| Zeil |
...toen ik nieuw zeil moest leggen in de
woonkamer: alleen langs de kanten, onder de cokosmat hoefde niet. [J.
Gevers] |
|
Zilverpapier |
Zie Kerstmis |
| Zilverpoets |
Zilverpoets
en koperpoets mocht je niet gebruiken [bij de familie waar ik
werkte], hiervoor was wit zand ook bruikbaar; dit moest je ook
gebruiken in plaats van schuurpoeder – Vim heette dat toen. [Leny
van Engelen]
Zie Koperpoets |
|
Zwembroek
|
Ons zwembad was vroeger 'Het kanaal'.
Eerst aan de kant leren zwemmen, waren de vorderingen dusdanig dat men
kon zien ' inderdaad hij zwemt', dan zwom een meer ervaren zwemmer
voor de eerste keer met jou over het kanaal en liep dit af zonder dat
hij in hoefde te grijpen, nou dan kon je zwemmen. A of B diploma? Toen
nooit van gehoord. Nu
de zuinigheid. Er was thuis geen geld om zwemkleding te kopen, maar daar
wisten de meeste huismoeders van toen wel een oplossing voor. Van een
oude pull over werd het gedeelte waar normaal de hals zit dicht genaaid,
de armsgaten waren dan gepromoveerd tot de gaten waar je benen
uitkwamen, nog even een elastiek door de gebreide stof heen rijgen en de
zwembroek was klaar. Ook
een gewoon onderhemd, aan de onderkant werd in het midden een klein
stukje dichtgenaaid en ook het zwempak voor Rietje was klaar. [Elie van
Schilt]
Toen
ik met de vijfde klas van de lagere school op zwemles moest, bracht mijn
vader, die beroepsmilitair was en in die tijd ook nog fourier, een
waarschijnlijk overcompleet geworden zwembroek mee die ooit door een
dienstplichtige drager van Hare Majesteits Wapenrok weer in zijn
magazijn was ingeleverd. Ik stond, vond ik, behoorlijk voor schut met
als enig kledingstuk dit in legergroen uitgevoerde badkostuumpje. [Ed
Schilders]
De
deugdzaamheid dróóp van ons af zoals onze gebreide zwembroeken 's
zomers, wanneer we uit het zwembad klauterden. Gelukkig voor onze
beschaamde witte jongensbillen lag de meisjeswei aan de andere kant en
de deugd - de badjuf - onverzettelijk in het midden. [Joop van der Pol]
|
|
Zwempak
|
Als tienjarige wilde ik gaan zwemmen. Je sprak nog niet van een badpak
maar van een ‘zwempak’, en dat kreeg ik niet van mijn moeder. Dus
naar opoe. Die had een lapjeskast. Opoe, bijna tachtig jaar, vond het
goed dat ik een zwempak maakte op haar handnaaimachine; de
trapnaaimachine van moeder mocht ik toen nog lang niet gebruiken. Toen
het klaar was, moest ik het nog showen ook! Maar het was van katoen, en
dan die elastiek! Het zat mooi toen ik het voor opoe showde, maar in het
Oude Maasje bolde het op en geen rek meer in de elastiek! [Anneke Boezer]
|
|
Zwoerd
|
De zwoerd van spek of ham werd gebruikt om de houtzaag in te vetten
waarmee kachelhoutjes werden gezaagd, zodat deze gemakkelijker door het
hout ging, ook werden er de schaatsen tegen roesten mee ingevet. [Jan
Kerkhof]
Om de handzaag in te vetten, en bij het spijkeren in eikenhout, werd de
varkenspezerik gebruikt. [Rini de Groot]
|
|
