kaaj-
voorvoegsel
ontzettend
WTT-2012: kaaj- is afgeleid van 'kei', en wordt
overdrachtelijk gebruikt.
'k
Zèè kaajmuug - Ik ben doodmoe; kaajkepòt - doodop, uitgeput;
kaajdôod - morsdood; kaajhard - keihard
Elie van Schilt - hil dun Heuvel stond dan kaaivol mee kender. (Uit:
‘As ge katteliek geboren wierd'; CuBra ca. 2000)
List vruug er nòg iemes òn mèn, òf ik wies wè
in et Tilburgs ‘De Drie Kaa’s’ zèn. Ik zèg de wè? De drie Kaa’s,
zeetie. Ksèg ksot nie weete. Dè’s nie goed, zeetie. Dè zèn mar twee
Kaa’s. De drie Kaa’s zeetie, dè is: Ksèè Kaaj Kepòt! (Ed
Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
►kaajkepòt
Bont
Gebruikt hetzelfde suffix in woorden als: keibloot, keidood,
keileeg, keimager, keiarm.
Antw.
KEIMAGER - zeer mager; KEIDOOD - morsdood
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaajdòòd' – morsdood
kaaj(e)
zelfstandig naamwoord
kei(en)
- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg,
5 oktober 1867): Leeg vee, zulde zegge, schèt geen kaaijen op stal.
Daar geannoteerd als: ‘Kempiesch spreekw. bet. Ledig vee geeft toch
mest.’
- Niet in Mandos.
-
Daamen - Handschrift 1916;
"vilt mar 'ne kaai - haalt er maar iets als er niets is"
- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
Ze koomen óp de kaaje
- Van Delft -
Als het ware eenigszins ter vertroosting bij een gebeurtenis, een
feit, dat niet meer te verhelpen of te veranderen is, klinkt het:
"Al gingde op oewe kop staon"; ook wel: "Al trokte de kaaien uit den
grond", het helpt toch niet. - Sprekende over iemand, die veel
ondervonden heeft, hoort men ter beklemtooning: "De kaaien in de
straot hebben zooveul nie gelejen as zij." (Nwe. Tilb. Courant; Van
Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)
- Pierre van Beek – Wanneer iemand veel in het
leven te verduren heeft gehad, beklemtoont men dit graag met: "De
kaaien in de straot hebben nie zoveul gelejen as hij." (Tilburgse
Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant).
- Pierre van Beek – Het volk houdt er van zich
krachtig uit te drukken. Wanneer men te maken heeft met een feit,
waaraan niets meer te veranderen valt, dan klinkt het (…) "Al trokte
de kaaien uit den grond." (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe
Tilburgsche Courant)
- Wè is en aander woord vur stêen?/ Dè blèkt dan
ene kaai/ èn as er laoter «grasveld» stao/ is dè gewôon en waai.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: ‘Wèn gezuuk war')
-
Audioregistratie 1978 -- “Dan hadde vruuger ene grôote kaaj meej
èèzere bòlle van die grotte, war, èn daor deej èllek die meej di ene
sènt. Op dieje kaaj!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door
Hans Hessels)
- H. van Rijen (1988): de kaaj èn de straot hèbbe nie zóveul geleejen as hij
-
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
tis óm de kaajen ervan in te lôope (AM'76) - het is om er
verschrikkelijk de pest over in te hebben.
-
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
vilt mar ene kaaj! ('86) - waar geen geld is, kun je het niet halen
- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de kaaj = Van der Steen (blz. 107)
- WBD
III.3.1:403 'keiweg' = straat
- WBD
III.3.1:429 'kaai', 'kade' = kade
-
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaaj zelfstandig naamwoord - kei

Afbeelding uit het 'Nuuw Tilburgs Leesplèngske' dat in 2020 door de
Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven in
samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en Bibliotheek Midden-Brabant
en Erfgoed Tilburg. De illustraties werden verzorgd door Ruben de
Bruijn.
kaajbaand
zelfstandig naamwoord
stoeprand,
trottoir
De Wijs -- (over ’n hond die weigert op straat
te poepen:) ik haaw ‘m aon de leibaand en nog leetie ‘m aaltij op
de kaaibaand (09-04-1973)
De Wijs -- Mee zo’n streup kèènder moet ik oppaasse dè ze nie van de
kaaibaand gaon, as ge naa aachter mekaor loopt, koom ’t wel veur
mekaor (27-12-1968)
Cees Robben – Zôô soepel as unne
kaaibaand..! (19691003)
Cees Robben – Ik haauw ’m [de
hond] aon de laaibaand.. En nog leettie’m op de kaaibaand...
(19760430)
Cees Robben –
Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut
kepot... (19711119)
Lechim - De ootoos die oe aaventoe/ teege de kaaibaand
vèège/ krèk of ze mèène: «Hil de straot/ is allêen vur ons èège».
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Fietse)
Van
Tilborg - In die
straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien
koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande
zaten ok verekkes in de weeg. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v.
Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1,
Tilburg 2006)
Schilders -
Mar de schonste hundjesprènt van Keese [Cees Robben] is dees: Meej
’n bòske dè zunnen hond ötlaot, en ’n vraauw die daor iets op aon te
mèrreke heej. Wòrop ’t bòske teege die vraauw zeej: ‘Naa hè’k ’m òn
de laaibaand, en naa leetie ’m tòch nòg op de kaaibaand.’ (Ed
Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
Stadsnieuws - Knòts tòch nie zo op de kaajbaand, sebiet hèdde ene lèkke tuut
(270507)
Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte
Tilburger als...’ maart 2013 -
       



WBD
III.3.1:397 'keibaan' = openbare weg, ook 'kasseiweg', 'klinkerd'
kaajbaande
werkwoord, zwak
kinderspel:
een bal vanaf het ene trottoir op de rand van het tegenover liggende
(trachten te) werpen
kaajbaanderas
zelfstandig naamwoord
hond
van dubieus ras, straathond
kaajbuuter
zelfstandig naamwoord
Tilburger,
die, in tegenstelling tot de 'Turken', bezuiden de spoorlijn woont
Daamen - Handschrift 1916:
"kaaibuuters - naam die de Noordelijke aan de Zuidelijke
Tilburgers gaven"
WTT 2012: In december 1933 en januari 1934
ontspon zich in de Nieuwe Tilburgsche Courant een zeer uitgebreide
discussie over de betekenis en herkomst van het scheldwoord dan wel
de spotnaam 'kaajbuuter', waarin zeer uiteenlopende theorieën
de revue passeerden.
►Dossier
Kaajbuuter
1933 - Lowie van Dorrus Misters: Maar we
hebben nog een ander woord waarbij "buter" gebruikt wordt, namelijk
"ketelbuter" en daarmede is dan bedoeld de vroeger reizende
ketelmaker, meer speciaal de huishoudelijke koperen waschketels,
voor korten tijd nog algemeen in het gebruik. En hier beteekent
buten slaan, kloppen. Dan zou dus kaaibuter beteekenen keiklopper en
slaan op het leggen der keibestrating... ( Nieuwe Tilburgsche
Courant - zaterdag 16 december 1933)
1933 - Lowie van Dorrus Misters: Zaterdag jl.
gaf ik twee verklaringen van het scheldwoord "Kaaibuter", waarvan
m.i. de laatste als keiklopper, keilegger, de ware moet zijn. En dit
te meer, omdat daaruit logisch volgt, dat de naam "kaaibuter" als
woord op zich zelf in 't geheel geen scheldnaam is, maar gewoon een
beroepsnaam evenals ketelbuter. (Nieuwe Tilburgsche Courant -
maandag 18 december 1933)
1933 - Lowie van Dorrus Misters: Eerstens
wordt "kaaibuter" en "kaaibutter" door elkaar gebruikt, zoodat de
vraag van den heer de Wijs "Is nu kaaibuter oorspronkelijk
kaaibotter geweest en hebben de Tilburgers er in het idioom van de
plaats kaaibuter van gemaakt?" met ja dient te worden beantwoord.
(Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 13 januari 1934)
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaajbuuter - Tilburger van bezuiden de lijn (90)
Buuk
= stratenmaker. Een 'kaajbuuter' is een inwoner van Tilburg ten
zuiden van de spoorlijn. De bijnaam is waarschijnlijk ontstaan
doordat in het centrum van de stad de eerste verharde wegen werden
aangelegd. Letterlijk betekent de naam "iemand die de straat
herstelt of met een scherp voorwerp ongerechtigheden zoals gras
tussen de stenen wegkrabt."
—
KAAIBUTER moet zoveel betekenen als 'stratenlegger' (volgens Uri
Nooteboom in 'Jeugd in een fabrieksstad' (1950))
Bont
zw.ww.tr. - boeten, kastreren. Oudtijds sprak men van 'de stoep
buute' - met een mes het gras tussen de voegen uithalen; keibuuters
- scheldnaam voor de Tilburgers. Z.a.
kaajeschèèter
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt:
gierigaard
Stadsnieuws: Dieje kaajeschèèter doe nôot meer as ene sènt int zèkske.
(040407)
kaajhard
bijwoord,
bijvoeglijk naamwoord .
Frans Verbunt:
loeihard, steenhard
Frans Verbunt:
dès zonne kaajharde dèttum den duuvel nog nie eens wil
kaajkepòt
bijvoeglijk naamwoord .
Frans Verbunt:
uitgeput
Tony Ansems - liedtekst van de muziekcassette A Touch of Dutch -
Aan de Platte Kant; ca. 1980 -
Ge meut oe moedertaol nie vergeete
Agge nor Tilburrug wilt gaon
Want as ge daor nie zèèt geboore
Dan kunde gè niks verstaon
As gij nie plat kunt praote
Dan val et abseluut nie meej
Dan staode gij vur Laazerus
As ene krèùkezèèker zeej:
(Refrein)
De drie K’s, De drie K’s
Die maoke me harstikke zòt
De drie K’s, De drie K’s:
Ksèè – Kaai - Kepòt
kaajlègger
zelfstandig naamwoord
keienlegger,
stratemaker
Stadsnieuws: Et gao derin as sneevel in ene kaajlègger.
(070909)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
et gao derin as sneevel in ene kaajlègger (Pierre van Beek,
Tilburgse Taalplastiek '70) - het valt in
de smaak
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaajlègger - stratenmaker
kaajmaf
bijvoeglijk naamwoord .
knettergek
kaajscheut
zelfstandig naamwoord
gebakken
aarden knikker
Daamen - Handschrift 1916:
"kaaischeut - knikker"
- Antje maakte de verschrokken gebaren van een schooljongen, wiens
mooi gekleurden ‘kaaischeut’ in een zinkputje verdween. Uit:
‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het Tilburgsche leven’ door
KRATS, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei 1926.
Mee in [een] jaor of vier is ’t al wir aanders, dan worrut in
autoped en norvenaant het seizoen n’en vlieger, kaaischeuten, drèf
of hakdollen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg
1941; CuBra)
M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen
blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen
was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej
nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft,
uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe
Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
Anoniem – 1959 –
Van unne stinpust op zunne èrrum,
as unne proem zo groot,
Zis zo groot as unne kaaischeut,
tot aon z'n schauwers was ie rood.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs
folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie
http://www.cubra.nl/wtt/documentlemmas/rikkemendaosie.htm
Cees Robben – Ik ben giestere over unne
kaaischeut geklotterd.. (19720915)
Cees Robben – En na vèèchte ze [de kinderen] om ’n paor klôôtege
kaaischeute... (19860502)
Cees Robben – Ruile... Twee kaaischeute tegen unne proem..?
(19670129)
WBD
(III.2:94) kaajscheut, bòlbaaj, proem, buukenotje = knikker
WBD
(III.3.2:101) 'spelen met keischeuten' = knikkeren
kaajscheute
werkwoord; infinitief
knikkeren
(niet alleen met kaaischeute, ook met mèèrpels en proeme)
WBD
(III.5.2:101) kaajscheute, proeme = knikkeren (NIET genoemd!)
Audioregistratie 1978 - Wie doet er meej kaajscheute? (Interview
met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
Kaajstoep
zelfstandig naamwoord, toponiem in de wijk Berkdijk
Keistoep
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): natuurgebiedje ten zuidwesten van Tilburg (blz. 119)

Tilburgsche
Courant 13 januari 1871

Nieuwe
Tilburgsche Courant 22 januari 1893
kaajwèg
zelfstandig
naamwoord
keiweg;
steenweg
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Want nèt as hier vruuger de
Bredòssewèg, dè was, dè was mar ene grôote kaajewèg want der laage
van die grôote Bèlze kaaje laage derin…” (transcriptie Hans Hessels
2014) ►
Klik hier voor audiofragment
Audioregistratie 1978 - Nèffe de tramlijn was en zwart, zwart pèdje
daor ze kosse fietse vort. Nèffe de kaajwèg… (Interview met
Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kaajzòt
bijvoeglijk naamwoord .
H. van Rijen (1988):
bezeten van iets
kaamp
zelfstandig naamwoord
kamp
kaanes
zelfstandig
naamwoord
hoofd, kop
Niemand
zitter un woord, veuls te druk derre kanis vol te krèège. (Lodewijk
van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne
eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Stadsnieuws: Hij heej
zene kaanes wir volgevreete - Hij heeft weer onbeschoft veel
gegeten (210109)
kaankerblom

kaankerblom - chrysanthemum segetum
zelfstandig naamwoord
paardebloem,
ganzebloem
Daamen - Handschrift 1916:
"kaankerblom - paardenbloem, ganzenbloem"
Cees Robben - Prent van de week
16-06-1972
kaans
zelfstandig naamwoord
kans
Cees Robben:
Dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt
Cees Robben:
dè hij gin kaans hò; dan moete em ooverdag ok mar de kaans geeve;
Cees Robben:
daor hèk meer kaans toe as dèk nòg pestoor wòr;
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
nòg en kaans hèbben as der goej óp de lummel ligge (Pierre van Beek,
Tilburgse Taalplastiek '69)
kaartterm: (lummel = stok): succes is niet helemaal uitgesloten.
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
óngelukke zèn kwaoj kaanse, moete mar dènke (Pierre van Beek,
Tilburgse Taalplastiek '72) - gezegd
als troost en als aansporing tot berusting in geval van tegenslag
kaant,
kèntje/kantje
zelfstandig naamwoord
1. kant,
zijde, grens van een vlak
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
óp et kaantje aaf
Cees Robben – En wè vond ie daor..? / Alles vur ’m kaant en klaor.
(19540213)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kant' zelfstandig naamwoord - kant; 't deujgt van gin kante - er deugt niets van
WBD
III.3.1:310 'kant' = bladzijde, een v.d. kanten v.e. blad papier
WBD
III.4.4:184 'waterkant', 'slootkant'; 'stroomkant' = oever
1.1
Met betrekking tot personen
R
Et gao wèl òn mene kaant - Het doet me zeer, dat me dit overkomt me.
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): Dè zal ze òn dere kaant gekoome hèbbe,
dènk ik - aan het hart gaan?
Cees Robben – Over d’n aongetrouwde kaant (titel van de prent van
19641106)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse
spreekwoorden:
iemand òn zene kaant koome ('85) - te na komen
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): vur zene kaant schudde - de waarheid zeggen, voor de voeten werpen
1.2
Met betrekking tot een plaats of regio
DANB
... ziede nie veul langs dees kaante - ... ziet men hier niet veel
Mar dè [een pastoorsmeid] is er gelukkig gin
van ons kaanten, die komt van wijt weg, uit de stad en daor mokte
wel meer zotte dingen mee. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek;
NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
òn geene kaant (van de lijn) (Pierre van Beek, Tilburgse
Taalplastiek ’64) - benoorden de spoorlijn in
Tilburg
- Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe
Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Lewie, ik weet nie of ge d'r
ene van deze of van gene kaant zijt.’
2.
Zijden van een paard
WBD
van de haandse kaant, van de haand - rechterkant van het paard
WBD
van de haandse kaant, bè de haand - linkerkant van het paard
3. In verband met textiel
WBD
kaant (III:900) - kant, fijn, licht weefsel van linnen garen..
WBD
boowvekaant (II:911) - bovenkant
WBD
rèchse kaant (II:911) - rechtse kant = bovenkant v.h. weefsel
WBD
linkse kaant (III:911) - linkse kant = onderkant v.h. weefsel
WBD
zèlfkaant (III:911) - zelfkant; ook: kaant of lèst
WBD
slèèchte kaant (II:1051) - (te) slappe zelfkant (v. geweven stof);
ook ötmeutelende lèst of ötgemeutelde lèst genoemd
kaast,
kasje
zelfstandig naamwoord
kast
WBD
spinde, eeteskaast, brôodkaast, vliegekaast
R
Bij iemand goed in de kaast ligge - geen kwaad kunnen doen
Cees Robben - Hij stond er heel goed in de paas.../ Laag veuraon in
de kaast.. (19600701)
Ik ben zoo stijf as 'n kaast! (Jan Jaansen;
ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3
afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)
WBD
kiemkaast - kiemtrog (voor de ontkieming van geweekte gerst)
Cees Robben – Ze heej ’n paor flinke kommen op d’r kaast staon...
(19670616) [figuurlijk
voor de borstpartij van een vrouw]
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
dès ene vèùle vènt: hij schèt ónder de kaast (Daamen - Handschrift
1916)
Ze
begosse me un bietje te waardeere, nie dèk naa ineens in de kaast
kwaam te ligge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van
Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
[...ineens erg populair was; ook: 'èrges hôog in de kaast ligge']
WBD
III.1.1:115 'borstkast' = borst
WBD
III.1.4:422 'de kast uitvegen' = een aanmerking maken
Bont
ka.st zelfst.nw.vr. 'kaast' – kast
kaaw
zelfstandig naamwoord
1. koude
In
den ològ hèmme veul kaaw geleeje. - In de oorlog hebben we veel
kou geleden.
Kaaw
op zen waoter hèbbe - aan een blaasaandoening lijden
De
kraaie zwaaie zwaor en zwart /
en
kweeke kwaod: "'t Is kaaw! - 't Is kaaw!" (Piet Heerkens; uit: D’n
örgel, ‘Sneuw’, 1938)
Mar allee, hoe gaoget bij jou mee de kaaw? (Karel en Sjarel, dialoog
in Groot Tilburg, 26 januari 1945)
Cees Robben – Wie goed is vur de kaauw meneer.../ Is beter nog vur
’t hitste weer...! (19570706)
H. van Rijen (1988):
hèdde kaaw, kom mar gaaw
Bont
zelfstandig naamwoordvr. 'kaauw' - kou, koude
2. vogel,
kauw, Corvus monedula

CiT
(100) 'Zò 'n kaaw ok kaaw hebbe?'
H. van Rijen (1988):
zon kaawe ok kaaw hèbbe?
kaaw
/ kaauw
bijvoeglijk naamwoord
koud,
koude
- Et
bluujke heej kaaw vuutjes. - Het kindje heeft koude voetjes.
- MP gez.
Koud, dè ist pas as den boer èès schèt.
- DANB
'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - In maart is het nog te
koud om te kaatsen.
- DANB
ene kaawe kelder is goed vurt bier.
-
H. van Rijen (1988):
'Wit te hoeneer ut kaaw is? As de hèllege èès schèète, dan is-t
pas kaaw.
-
Frans Verbunt:
van de kaawe kaant - aangetrouwd.
- Tis
allêenig vort zô verèkkes kaaw dè oew haande der bekaant aafvrieze.
(Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte
Tilburger, 2010.)
- De Bont: bijvoeglijk naamwoord 'kaauw' - 'kou' - koud.
-
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaaw bijvoeglijk naamwoord, bw. - koud.
zelfstandig naamwoord - de koude
- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867):
Ze zoo’nt van kaauw besterven.
zelfstandig naamwoord - verkoudheid
WBD
III.1.2:294 'een kou hebben' = een verkoudheid hebben.
D. Boutkan (1996):
(blz. 49) en kaaw/kaawt hèùs; et hèùs is kaaw/kawt; tis nòg te
kaaw/kawt.
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaaw (praedicatief: het is koud) (blz. 14), resp. 'kaawt' in
T(noordoost)

Kaart uit:
A.A. Weijnen, Onderzoek
naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937 
kaawaaj
samentrekking
koud ei
Cees Robben – Zit toch nie zôô te tottere meejoewaai... ’n kaauwaai
is gin doen... (19730729)
kaawe
werkwoord,
zwak
kauwen
De Wijs -- Ik
kom daar aon, ik stap van m’n fiets, ik zet m’n fiets tegen ’t huîs,
ik bel, ik wocht veur de deur, de deur gao ope, ik zeg……. - Jè, jè,
kaûwde gij aaltij zolang over unnen drol? (24-02-1966)
kaawèèrepelbuurt
zelfstandig naamwoord
V
buurt waarin de bewoners een dermate hoge huur moeten betalen dat
zij - naar het volk meent - geen middelen overhouden voor een
normaal bestaan
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): wijk Zorgvlied (blz. 119)
Stadsnieuws: kaawèèrpelbuurt - oude bijnaam voor Zorgvlied (240506)
Nèè et waar
wegge op dieje dag allemol en dè tweeënveftig keer per jaor te
vreten kréégt. Naa zèn alle diëten er op gebaseerd, mar ik weet er
zo gaa gin dialectisch woord veur, veur dè gebaseerd. Vetarm zô zo’n
dieet in deze tèèd hiete, geleuf ik, ofwel kaauw èèrpelbuurtvrete.
(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den
brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
kaaweg
bijvoeglijk naamwoord .
WBD
III.4.4:36 'kouwig weer' = fris weer, ook 'kouwelijk, zuur, lucht
weer'
kaawelek
bijvoeglijk naamwoord .
kouwelijk
Dialectenquête 1876 - kaauwelik
WBD
III.4.4:36 'kouwelijk weer'
kaawkrimperd
zelfstandig naamwoord
koukleum
Hees
krimperd (VI:78)
kaawmèrt
zelfstandig naamwoord
Kou-markt. Zo genoemd omdat de kou-markt in de winter werd gehouden,
in Tilburg op 25 januari.
- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867):
Mergen is 't kaauwmert, ik zel ze [het vee] ’r henen staauwen.
- Van Delft - -
"Mee Baomus" (St. Bavomarkt) betaalt de boer zijn landhuur en "mee
Kauwmert" (Koudemarkt) huurt hij zijn personeel.(Nwe. Tilb. Courant;
Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
- WBD
(III:950): Niet opgenomen zijn 'blauwe maandag' en 'kaawmert'
kaaziemier
zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel)
Henk van Rijswijk -
Casimir:
zachte fijne wollen lakenstof, vaak met kamgarenketting en
strijkgareninslag, in 3 schachts keperbinding of 4 schachts
dubbelkeper geweven, lichtgevold en kort geschoren, waarbij de
keperbinding nog zichtbaar blijft. Toepassing zomerkleding en
shawls. De naam verwijst naar het oorspronkelijke gebruik van wol
van de kasjmirgeit uit Tibet.

(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1
september 1950 tot en met juli 1954),
http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Casimir.
Fijn glad wollen laken, licht gevold en kort geschoren.
Keperbinding.
kab,
kèbke
zelfstandig naamwoord
bigge(n),
jong varken
WBD
jong varken, big, ook genoemd 'big', 'bag' of 'kuuske'
Dialectenquête 1876 - kabben en zeuge - biggen en zeugen
Zie
De Bont, kap II
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag'
in een gedeelte v. Midden-Brabant. (blz. 154, krt.86)
Bont
kap, zelfstandig naamwoordvr. (weinig gebr.) 'kab' - bag, (het gewone woord in ons
dial. big; verkleinde vorm 'käbke(n)'
kabaan
zelfstandig naamwoord
WBD
III.1.3:25 'caban' = wijde regenmantel zonder mouwen
[?]
kabas
zelfstandig naamwoord
boodschappenmand,
armkorf
WBD
III.3.1:95 'kabas' = winkelkorf
WBD
III.2.1:135 kabas, korf = marktkorf
Stadsnieuws: Ze liep meej der kabas langs de mèrtkraome en laojde vur hil de
week bodschappen in (050706)
kabienèt
zelfstandig naamwoord
kabinet
- 2019 – uitdrukking:
kabienèt op pôote; vrouw met erg lange benen (Mededelingen van Hans
Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus
1960-1980. Voor de volledige lijst
Klik hier)
kaboutersmidje
zelfstandig
naamwoord, vogelnaam
specht
- Frank Klaroen (=
Willem van Mook), Nieuwe Tilburgsche Courant, ‘Het wonder van
pastoor van der Lee’, 9 mei 1934: ‘Vinken floten in het verborgene
en in een populier kwetterde een ekster. Daar waren nog andere
vogelen die zij niet kenden, als een pochende koekoek, die zijn
eigen naam riep, en de lijk een kaboutersmidje op een ver
boomenaambeeld hamerende specht.’
- WTT 2017 - De
benaming komt niet voor in het WBD III.4.1
kabbe
werkwoord, zwak
WBD
(Hasselt) jongen, biggen ter wereld brengen, ook 'bagge' genoemd
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag'
in een gedeelte v. Midden-Brabant, (blz. 154, krt. 86)
Bont
kabə(n) zw.ww.intr. (weinig gebr.) 'kabben',- biggen werpen.
kachel
zelfstandig naamwoord
kachel
Daamen - Handschrift 1916:
'en ze zaat bij 'n uite kachel'
ES 2012: Daamen tekende
dit waarschijnlijk op om het bijvoeglijk gebruik van 'uit' te
signaleren.
kachele
werkwoord, zwak
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): bevallen
WNT
KACHTELEN, kachelen, onz.zw.ww. (van Kachtel, kachel)
1)Eigenlijk.
Van een merrie. Een kachtel (veulen) werpen. 2)Figuurlijk. Van een
opper of een schelf, of van eene lading, waar een deel van losgaat
of uitvalt. Uitschieten, uitvallen (De Bo).
kachelpèèp
zelfstandig naamwoord
kachelpijp
 |

Frans Verbunt:
hogehoed
WBD
III.1.3:172 'kachelbuis' = hogehoed ook 'hoge dop', 'hondenkooi'
WBD
III.1.3:176 'kachelbuis' = hogehoed
|
kadeej
zelfstandig naamwoord
iemand
van forse gestalte; uit de kluiten gewassen persoon; manwijf
Daamen - Handschrift 1916:
"kadee - 't is ne flinke kadee ('n flink iemand)"
Hees
- kedee (I:39)
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kadee - rare kerel (zned.)= fr.'cadet' - jongste zoon; Ontleend aan
fr. 'cadet'.
Antw.
CADEE zelfstandig naamwoord m. - iem. die in 't goede of 't kwade uitmunt; kerel,
snaak
Verhoeven (1978):
KADEI (kedèèj) m. feest, smulpartij. Z.a.
Bont
KADEE - iemand die groot van stuk, flink uit de kluiten gewassen is;
1) b.v. een zwaar kind: 't Is enen dikke/zwore Kadei; ook van zaken
gezegd: Die lesten biejkörf, da's zeu 'ne kadei! 2) in verzwakte
opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer; 3) drek v.e.
mens: Pas op, door lee 'ne kadei!
WNT
CADEE, ca(d)dei, ontl. aan fr. 'cadet' en dus eigenlijk hetzelfde
woord als 'cadet'. Z.a.
S&S
KADEE: 1) iem. groot v. stuk, flink uit de kluiten gewassen; 2) in
verzwakte opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer
(De Bont 275).
Goem. CADEE
(Wa.) - kadé; znw.m.; mv. -s; Jongen,
zoon, kind: ne - van 10 jaar; hij heeft al twee -s; Man,
in de uitdrukking ''t is ne vieze -, ne flauwe -, enz.; Jongen
of man die zich in iets onderscheidt; Dat is ne - geworden! (die is
knap of groot geworden). Z.a.; Bet.
ook 'pret' in de uitdrukking ''t zal gaan - zijn met de kermis'; ook het
tegenovergestelde 'herrie' in de uitdrukking ''t was daar - ', ze vochten
dat de pluimen eraf vlogen.
WBD
III.1.1:3 'kadee' = man
WBD
III.4.4:222 'Kadee' =iets groots in zijn soort, ook 'joekel',
knoeperd'
kaffetuul
zelfstandig naamwoord
kaft, omslag
van een boek. Zie lemma WNT koffertorie onzijdig) Uit ofra.
covertoir. Verg. KAPITORIE, KAFFETORIE, KAFT, enz. Daarnaast
koffetuur (mnl. coffiture enz.), overgenomen uit ofra. coverture.
H. van Rijen
(1988): doe meepesaant es en kaffetuuleke om dè buukske - ... een
kaftje;
Schu
KAFETUUR te Roermonde voor 'omslag eens boeks', gewis van 't fr.
'couverture'; te Loven: 'couvert'; in Brab. vroeger 'spaarsel';
WNT
KAFFETORIE - het perkamenten, lederen overtreksel v.e. boekband; bij
uitbr.: boekband, omslag v.e. boek
kak
zelfstandig naamwoord
poep,
stront
KAOLE
KAK - kale kak (verband met 'kakelen, gekakel'?; zie De Vries
'Taalkundige opstellen' blz. 253)
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek
(1964-1974): Ze zal dere kak wèl óphaawen
as ze irst mar is en paor kortooren heej. = haar branie zal wel
minderen zodra ze kinderen heeft (Tilburgse Taalplastiek 123)
WBD
III.1:302 'kak, hoge kak, bluf, lef, geneuk' = bekakte praat
WBD III.1.1. lemma uitwerpselen – ook in Tilburg
WBD
III.1.4:169 'kale kak', 'hoge kak' = trots (subst.)
WBD
III.1.4:171 'kale kak hebben' = zich heel wat inbeelden
WBD III.1.4:174
'veel kak' = pralerij
WBD III.1.4:394
'kale kak' = kouwe drukte
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kak zn - kak: veul kak hèbbe
Bont
kak zelfstandig naamwoord m. - kak; zegsw. "Hij zal z'ne kak wel ophaauwe' - Hij
zal zijn grootse plannen wel niet ten uitvoer brengen.
Antw.
KAK zelfstandig naamwoord m. - wdbb.; fig. beslag, beschar, windmakerij: veul kak.
Daar is kak aan den knikker; zijne(n) kak ophouden - zich bedenken.
kakbèngske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kakbankje; meestal in het meervoud gebruikt
ES 2012 - 'Kak' betekent hier 'armoede', en
dus niet het 'kak' van hierboven; en wel de zitplaatsen in de kerk
voor de armsten van de parochie.
WBD
III.3.3:45-46 'kakbankske' (in de kerk); De banken achterin de kerk,
die niet werden verpacht, en waar de armen kostenloos konden gaan
zitten. De informanten uit Hoogerheide, Breda, Hoeven, Oosterhout,
Loon op Zand, Tilburg, 's-Hertogenbosch en Kontich vermelden dat dit
gebruik niet meer bestaat.
ES 2012 - Het WBD geeft voor Tilburg ook:
klompenbenkskes, bankskes, gemeentebanken, spierenbankskes, gemeen
banken, armenbankskes, armbanken.
kakhèùs
zelfstandig naamwoord
kakhuis,
WC
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
as ge óp grôote-meensekakhèùze gaot, dan valde dur den bril
(Daamen - Handschrift 1916: ) - Wie de grote heer wil uithangen of dingen wil doen die
alleen volwassenen aankunnen, komt bedrogen uit.
kakhiele
werkwoord, zwak
op
hielen trappen; figuurlijk:
doordrammen, dwarsliggen
kakhiele
- kakhielde - gekakhield, maar alleen in de infinief aangetroffen
Daamen - Handschrift 1916:
"kakhielen - noemen de kinderen, als ze bij het baantje
glijden, elkaar van achteren hard tegen de hielen glijden"

Van Beek - Ge
meugt nie kakhielen! roepen de kinderen tot elkaar bij het glijden,
bedoelende, dat men elkaar niet zo vlug achterop mag glijden, dat de
voorganger vallen zou. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen;
6 december 1958)
Cees Robben – Moette-me-noggus... k..k kkakhiele...(19560128)
Èn
kakhiele zin ze dan, hi. Èn dan han we klompen aon èn dan zin ze:
“Nèè, ge moet nie kakhiele! Nèè, gao mar vur ons èùt! Kèèke òf gij
et goed kènt èn ineens “hup” zègge èn dan vielde op oew gat! Ha, ha,
ha! [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie
Hans Hessels, 2015]
Frans Verbunt:
pootjelappen
Slibberen in de wènter/ op en èèsbaon meej zen alle./ "Kakhiele"
roepe èn die veur oe/ stiekem laote valle. (Henriëtte Vunderink;
Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
Stadsnieuws: Lig tòch nie zo te kakhiele, ge haawt de
hille mieterse boel op! - Werk toch eens door, je houdt de hele zaak
op! (210410)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kakhiele - (doen) onderuitglijden
WNT
KAKHIELEN - heeft slechts betekenissen die letterlijk met schoeisel
te maken hebben.
Oorsprong
WTT 2012: de oorsprong van het werkwoord ligt
waarschijnlijk bij het zelfstandig naamwoord 'kakhiel'
OT
72:196 kakhiel 'zere hiel, winterhiel'; met kakhielen loopen = 'last
hebben van pijnlijke hielen', ook: 'er berooid bij lopen'; kak als
negatief voorvoegsel. (l8e-eeuws)
Antw.
KAKHIEL zelfstandig naamwoord mannelijk - hiel die ver naar achter staat (ook: schijtvessem)
kakke
kakken, defaeceren
werkwoord, zwak
kakke
- kakte - gekakt
Kwart
veur kakke: lòt oew broek mar vast zakke.
A.J.A.C. van delft - "Dat vrouwtje zou wel op
'n stuivertje kakken" zegt men schertsend, waar een meer beschaafde
spreekt van "Hemmetje raak m'n rokje niet". (Nieuwe Tilburgsche
Courant - 27 april 1929; Van vroeger dagen 111: Spreektaal)
MP
gez. Kakke gao vur't bakke.
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
as ge krooten it dan kakte bloed (JM'50) - het is je eigen schuld.
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
oover zen tóng kakke ( Daamen - Handschrift 1916: ) - overgeven (ook van dronkenschap;
Lechim - Jullieje Sjarel hee 'nen auto/ Hij
kan gewoon niemir te voet
Irst gao'tie dè rotding vatte/ assie efkes kakke moet.' (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit:
't Mot ergens
vendaon koome')
Piet van Beers - We ginge saome meej den hond/
want die moes èfkes kakke. (uit: 'Störm oover Nederlaand...',
27-10-02)
Piet van Beers - 't Eete is goed èn de slaoj
isser mals/ èn 't vlêes wort in oolie gebakke./ Èn... 't vurdéél
daorvan is... ge ròkt nie verstòpt./ Èn... ge kunt èlken dag fèèn
gòn kakke. (uit: Groeten uit Mallorca; www.CuBra)
Piet van Beers - Vruuger ha´n de èèrme
meense/ gin van allen ´n W.C.
Mar…toen zaate ze te kakke/ op “´t Höske” of “de Plee”. (Uit:
De Poepdôos…; www.CuBra)
Elie van Schilt - As de kraante gelezen
waren dan werden die zorgvuldig in vierkantjes gescheurd. In de
plee, zaat neffen de deur unne grote spééker en daor wieren die
blaoikus aangeprikt. We hadden toen nog gin puuzeltjes; duurde ut un
bietje lang vur ut kakken hillemal klaor was, dan konde de tèèd
vullen mee die stukskes kraant te lezen. Kon alléén mar overdag,
want licht op de plee, dat kwam pas veul laoter.
(uit: 'De plee', www.cubra, ca. 2002)
WBD
III.4.2:37 kakke - schijten
WBD III.1.1. lemma ontlasting hebben – ook in Tilburg
Bont
kakə(n) zw.ww.intr. 'kakken'
Goem.KAKKEN
- kakə, wkw (rg.): kakken gaat vóór bakken
Antw.
KAKKEN zie wdbb.; spr. Kakken ga(at) veur bakken, al staat den oven
heet

Hippolais icterina (onder)
kakkeluut, kakeluut
zelfstandig naamwoord
spotvogel - Hippolais icterina
Daamen - Handschrift 1916:
"kakkeluutje - klein lief zingvogeltje dat alle vogels nazingt,
zoeteliefje"
ES 2012: In tegenstelling tot wat Daamen
suggereert, lijkt 'zoetelief' niet gebruikt te zijn om de spotvogel
aan te duiden, maar is het de volksnaam voor soorten leeuweriken en
voor de ortolaan. ►Zie
dossier leeuwerik van Jos Swanenberg; zie Blok & Ter Stege 2000)
Van Delft - -
Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan "gaon we veugeltjes
zuuken" en we vinden "veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van
bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes,
blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz."(Nwe. Tilb. Courant; Van
Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
WBD
III.4.1:70 kakkeluutje - spotvogel
Zijn
karakteristieke geluid werd omgezet in de namen Kuleku (NB),
Kakeluutje (NB), Kakkeluut (Vla), Kakkeduut (Vla)... (Blok & Ter
Stege, De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis; 2000)
kakkestoelemaaje
werkwoord; infinitief
een
persoon vervoeren, zittend op de gekruist samengevatte armen van
twee personen

Foto: Woordenboek van de Vlaamse
dialecten III-6 School- en kinderspelen

Detail uit een schilderij van Pieter
Brueghel de oudere met kinderspelen
WNT
- KAKKESTOELEMEIEN - Aan den kinderkakstoel (?) wordt gedacht bij 't
bekende spel waarbij twee kinderen, die elkaar de hand of de beide
handen geven, een derde kind op het zoo gevormde zeteltje
ronddragen; het heet te Oudenaarde kakkestoelke dragen, te Brugge
kakstoeltje-wagenare, in Belgisch-Brabant kakkestoelemenneken, in
Holland nagenoeg algemeen kakkestoelemeien, en daarnaast te Zwolle
kakkemaaiestoelen, in Groningen kakkemanjestoulen, in Oost-Friesland
kakkemakkestôleken.
A.J.A.C. van Delft - En dan dat elkaar op de
handen en armen dragen, dat "kakkestoelemaaie" genoemd werd. Een
speelliedje hierbij luidde: "kakkestoelemeien, we dragen het kindje
met beije (beiden)". (Nieuwe Tilburgse Courant - 13 november 1954;
Uit de oude doos: Een brokje Folklore)
WTT 2012: Bij dit spel hoort een rijm dat in
zeer vele vormen is overgeleverd. Jac. Van Ginneken, Handboek der
Nederlandsche Taal, deel 1, pag. 420-421 (1913), geeft deze variant:

En deze foto met de drie fases van het spel:

Koenen
- kakkestoelemeien - spel waarbij twee kinderen elkaar de handen geven
en daarop een derde kind ronddragen.
Antw.
KAKKEKOELEMEIEN - hetzelfde te Antw. als elders Deezeken dragen.
Molema
KAKKEMANJESTOULEN - een kinderspel, z.a.
Hees
kakkestoelemeie (I:62)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kakkestoele - ook 'drille' genoemd, z.a.
kakscholtje
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm
bewaarschool
WBD
III.3.1:445 'kakschooltje' = kleuterschool: ook 'papschool'
kakstoel,
kakkestoel

Circa 1860
zelfstandig naamwoord
kinderstoel
met ingebouwd potje
Van Delft -
Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel,
een kakstoel is een kinderstoel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger
Dagen afl. 109; 13 april 1929)
WBD
(III.2.1:87) kakstoel = kamerstoel
Antw.
KAKSTOEL zelfstandig naamwoord m. - kinderzeteltje met een tafeltje dat tot sluitsel
dient, en een latwerk dat het kind belet er uit te vallen. Fig.
iemand die flauwen praat verkoopt. Zoo 'ne kakstoel!
WNT
KAKSTOEL 1) eigenlijk: een stoel om op te kakken; soort van
kinderstoel met een gat in, en eene pot onder de zitting, tevens
tafelstoel.

Schilderij
van Jan Miense Molenaer - 17de eeuw (detail)

Schilderij
van Evert Pieters - 17de eeuw (detail)
kalf,
kalfke, ►kèlfke
zelfstandig naamwoord
kalf
Van Delft -
"'n Kalf kan tegen 'n koe niet stooten." Dit is: De mindere moet
voor den meerdere bukken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen
afl. 108; 6 april 1929)
WBD
nuchter kalf - pasgeboren kalf
WBD
de kalvertaande nòg (in)hèbbe - gezegd van een overjarig kalf dat
nog niet van tanden gewisseld heeft
WBD
(nòg) en kalf in de bèk/ mónd zèèn - als boven
WBD
vèèrskalf, vèrskalf, vijrskalf, kuuskalf - vrouwelijk kalf WBD
kalfvèèrs, kalfmaol - jonge koe
WBD
kalfkoej, kalfvèèrs - koe die kalven moet
WBD
loojkalf, lój - mannelijk kalf
WBD
(van een koe) 'der is en kalf in', 'der zit en kalf óp' - ze is
drachtig
WBD
vleinaam v.h. kalf: 'kalfke', 'kèlfke'
WBD
roep-/loknaam v.h. kalf: kalf, koes, koes koes koes (Tilburgse
Taalplastiek 143)
gez.
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et kalf wòrdt grótter as de koej = de kosten wegen niet op
tegen 't resultaat
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
et kalf is de koej nie wèrd (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 't sop is de kool niet
waard
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kalf zn - kalf; zegswijzen z.a.
WvM
'De k ziede by 't kallef'
Frans Verbunt:
as et lukt kalft den òs - er moet een wonder gebeuren, wil het
lukken
kalfkoej
zelfstandig naamwoord
WBD
koe die kalven moet, ook 'kalfvèèrs' genoemd
Bont
kaləfku.u
zelfstandig naamwoordvr. 'kalfkoe' - koe die kalven moet
WNT
KALFKOE - Benaming voor eene koe die met kalf is, die kalven moet.
kalfsmesien
zelfstandig naamwoord
WBD
instrument waarmee men, mechanisch geholpen, kalveren doet geboren
worden
kalftèndjes
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
H. van Rijen (1988):
melkgebit
kalfvèèrs
zelfstandig naamwoord
WBD
jonge koe, ook genoemd: 'vèèrs', 'vaors', 'vijrs' of 'kalfmaol
Antw.
KALFVEÈRS zelfstandig naamwoord v.- drachtige veers
WNT
KALFVAARS - kalfdragende vaars
WBD
III.1.5:139 'manchetknoop' = manchetknoop
WBD III.1.5:139
'boordenknoopje' = boordenknoopje - Naglijder op basis van nevenvorm
'knoop' met scherplange oo.
kalido
hoofd
etymologie
onbekend
...den aawe
Vinken mee z'n zwart petje op z'ne kalido. (Jan Jaansen; ps. v. Piet
Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC
13-4-1940 – 24-8-1940)
...terwijl den Sik z'n bolhuudje netjes recht op z'nen kalido
plaantte. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van
Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
kalk
zelfstandig naamwoord
kalk
WBD
kalk - nathuis, de afd. in de looierij of het bijgebouw waar de zgn.
nathuisprocessen plaatsvinden; II 600
WBD
kalk - vlezerij, de afd. of ruimte waar wordt gevleesd; volgens de
respondent van K 183 vond het vlezen plaats in de 'kalkerij'. II 608
WBD
kalk - kalkerij, de afd. of ruimte waar wordt gekalkt; II 604
WBD
kalke (ww) - kalken, behandeling van tuig- of overleer (II 603), ook
'zwaovele' genoemd
WBD
kalk strôoje - kalk strooien, kalken van lijmvlees (II 610)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
kalk in de ôogen hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - moeten trouwen (Vrouwen menen
aan de ogen te kunnen zien dat iemand in verwachting is.)
kalkaaj
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
kalkei
kalleve
werkwoord, zwak
kalven
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Overdrachtelijk zei men tegen een jongen wiens hemd te voorschijn
kwam uit zijn kapotte broek: 'ge kalft' (Tilburgse Taalplastiek 143)
WBD
kalve (II:1006) - afkalven: het afzakken v.h. kettinggaren; ook wel:
afkalve, inkalve of kalvere genoemd
Frans Verbunt:
as et lukt kalft den os (er moet een wonder gebeuren, wil het
lukken)
Stadsnieuws: As et lukt kalft den òs (280506)
Bont
kalvə(n) zw.ww.intr. 'kalven' overgeven, braken
Antw.
KALVEN - overgeven, braken
zelfstandig naamwoord
meervoud van 'kalf', kalveren
Audio-opname 1978 -- “..èn
schaope nèt as in den orlòg, wiere zak zègge schaopen ok geslacht…èn
nuchtere kalleve zak zègge, kalleve die zak zègge nèt snaachs
geboore waare!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans
Hessels 2013)
KLIK HIER om het bestand te beluisteren
kalvermèndje
zelfstandig naamwoord
WBD
muilkorf voor een kalf
kalvertaand
zelfstandig naamwoord ,
plur.
WBD
melkgebit van een kalf, ook genoemd: 'mèlktaande' of 'taande'
kam,
kèmke
zelfstandig naamwoord
kam
Dialectenquête 1876 - hoanekaam
kameraod,
kammeraod
verkleinwoord: kam(m)eròdje
meervoud: kam(m)eraoj
zelfstandig naamwoord
kameraad
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
kameraoj (plur.)
Bont
kaməro´t,
zelfstandig naamwoord m. 'kammerood' - kameraad
zelfstandig naamwoord
Diktee
2000 '... onze kammeraoj öt Suurienaame'
Diktee 2007
'Dere meens òf kammeraod lopt naa vort achter de waoge...'
kamgaore
zelfstandig naamwoord
WBD
'kamgaarə' (III:870) - kamgaren
WBD
'kamgaorən stuk' (II:870) - kamgaren stuk
Cees Robben – Mar ’t is unne echte kamgaore... [jas] (19700306)
WBD II.4. p. 870 – Stof geweven van uit kamwol gesponnen garen.
kàmgaoren stuk, K 183 (= Tilburg) ;
kamgaare, K 183 (= Tilburg) .
kamieon,
kameeon, kammeejon
zelfstandig naamwoord
WBD
III.3.1:395 'camion' = vrachtwagen
LDM - Dan de
caméon, wel bekend, ook een platte wagen, waarop ook opzij en achter
borden konden worden gezet om het afvallen van de geladen
stukgoederen te voorkomen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit
onze Tilburgse folklore, afl. 21 ‘Tilburg had een respectabele
lijst’; NTC 4-2-1954)
kammemaoker
zelfstandig naamwoord
kamslager
WBD
kammemaoker (II:977) - kammenmaker, kamslager: vervaardiger van
weefkammen; ook wel: 'kamslaager' genoemd.
kammenèt
zelfstandig naamwoord
kabinet,
bep. type kast
Cees Robben – Op de bovenste plaank van ’t kammenet.. (19741115)
S&S
kabinèt-óp-hôoge-poote: zware, dikke vrouw met lange benen (hs K
183)
Daamen - Handschrift 1916:
"kabinet op hooge pooten (een zware dikke vrouw met lange
beenen)"
Urk
- KAMMENET - cabinet, grote kast (verouderd)
S&S
- KABINET-OP-Hoge-POTEN, vgl.
WNT
VIII 817 s.v. kabinet, bet. IV, overdrachtelijk gebruik. Bet.
element 'zwaar en dik' zit in 'kabinet', 'lange benen' zit in 'hoge
poten'. Elders niet aangetroffen. (blz. 35) XVIIe eeuw (Glossarium,
v. Sterkenburg) CAMENET – kabinet
kamwiel
zelfstandig naamwoord
kamwiel
WBD
kamwiel (II:1041) - onderdeel v.e. regulateur; ook genoemd:
kamwieleke, wisselwiel, schaokelwiel of rónsel
kan
zelfstandig naamwoord
inhoudsmaat
voor natte waar, gelijk aan 1,44 liter
(in
Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel,
1820) zie: Verhoeff
WBD
III. 4.4:298 'kan' = liter, ook 'kop' of 'kopke'
WBD
III.4.4:299 'kan' = kwart hectoliter, ook 'viertel' of 'deel'
kandelèèr,
kandelèrke
zelfstandig naamwoord
kandelaar
R.J.
en kèrske in ene kandelèèr
WBD
(III.3.3:67) kandelèèr = kandelaar
Antw.
KANDELÈÈR zelfstandig naamwoord m. - kandelaar
WNT
KANDELAAR, kandeleer, kandeler
kandijmik
zelfstandig naamwoord
WBD
III.2.3:195 'kandijmik' = suikerbrood
kanêelwaoter
zelfstandig naamwoord
kaneelwater
(drank of medicijn)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
van gist tòt kanêelwaoter (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’72) van het kastje naar de muur
WNT
KANEELWATER - Benaming van een, van of met kaneel, door distillatie
bereid "water"; als geneesmiddel enz.; waarvan
verschillende recepten bekend zijn.
kanjert
zelfstandig naamwoord
kanjer,
exemplaar groot in zijn soort
–
met paragogische t
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
kanjert
WBD
III.1.1:223 'kanjer' = penis
WNT
KANJER, kanjert - B) 1) Iemand die voortreffelijk, uitnemend,
uitmuntend is in zijn vak, in zijne soort; een baas; een heer, een
Piet. 2) Iemand met een groot vermogen; van een aanzienlijken staat.
3) Iemand die door lichaamsgrootte of door lichaamssterkte, of door
beide, uitmunt. 4) Overdrachtelijk van toepassing op zaken ...
kank
samentrekking van kan en ik: kan ik
-
2020 - Als je bij hem zit en nogal druk bezig bent en veel plaats
nodig hebt: - kank hier blèève zitte? (Zegsman dhr. Hessels
(1931-2006). Volledige bron:
KLIK HIER )
kannadas,
kanniedas
zelfstandig naamwoord
Canada
populier, canada; 'kanada' - Populus canadensis, ook wel:
Populus monilifera Ait.

Heukels: Canadassenboom - Oost-Brabant
WBD
III.4. 3:132 canadas - witte abeel; ook genoemd witte canada of
pèppel
WBD
III.4.3:134 canadas - canadapopulier; ook genoemd kannidas, kanada
of populier
Bont
ka'nidas zelfstandig naamwoord m. 'Canidas' - Canadese populier
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaniedas' zn - Canadese populier
WNT
CANADA - Eene soort van populier, Populus monilifera of canadensis.

Tilburgsche
Courant - 23-9-1888
kaod,
kaot, kaoj
1. bijvoeglijk naamwoord /
bijwoord
D. Boutkan (1996):
(blz. 50) kaod - kaojer - kaojst - kwaad, kwade, slecht, slechte
Meej
zón kaoj weer zódde kaod wòrre. - Met zo' n slecht weer zou je
kwaad worden.
MP
gez. (m.b.t. vrouwen:) Ge hèt kaoj èn verrèkte kaoj. (Die
nèkhaor hèbbe, zèn kaoj, mar die krullekeshaor hèbbe, zèn
verrèkte kaoj.)
R.J.
ze wier kaod
Van Delft - - Sterft iemand aan een ziekte met
een snel verloop, dan "sterft hij aon een kaoi ziekte".(Nwe. Tilb.
Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
"Hij is kaod", zee den postbooi. "Veur mijn
part", zee den winkelier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De
nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938)
...mar ik maok me mar kaot, en ’t helpt me
niks. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941;
CuBra)
SJAREL. Nèè, hij [een politie-agent] kwaamp vraoge of dek 'n
vergunning ha om bloemwinkeltje te speule!
KARÉL. Oeioeie nog toe toch! En toen?
SJAREL. Wel, ik hiel um eerluk gezee ’n bietje vur den aop en ik
vroeg um of hij ’n vergunning ha om men kaod te maoke. (Karel en
Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)
Nou is 't vergeetmenieke/
vergeten en vergaon;/
da hee ons dikke Mieke,/
die kaoje koei gedaon. (Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet
Heerkens), ‘Vergeetmenieke’, 1949)
De Wijs -- Ik wil bist wete dè’k ’n kaoi boor ben mar zij is ôk nie
prut (23-09-1970)
Cees Robben – En kaoi bier hier meej karneval... (19730316)
Cees Robben – [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor
zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008)
Cees Robben – ..Kaoije snevel smaokt me toch aaltij nog beter dan
goei wèèrk... (19700329)
Assie zô kaod waar, maokte wij wel dè we öt de
buurt blééve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg,
Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Godverdomme, wè waar ik kaod… (Lodewijk van
den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk
wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Hij stampte dan net as un kaoi pèrd, meej zen
voeten op de grond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van
Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Onze vadder vertrok wè laoter, die reej ons
mistal halfweg veurbij, op zen kaoj fiets. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Op zonne zondag asset regende, han wij flink
kaoie zin. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg,
Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
…leider speule over un groep van zon twintig
jongens, in de ‘kaoje’ lèèftèèd zôas ze hier zegge. (Lodewijk van
den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk
wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: ge
hèt kaoj èn verrèkte kaoj; - die meej krullekes in dere nèk, dè
zèn verrèkte kaoj ('65)
Verhoeven (1978):
KWAAD
(uitgespr. als 'kaot' in onverbogen vorm, en 'kaoj' in verb. vorm)
bijvoeglijk naamwoord : 'n kaoj mènneke - een slecht persoon, een kinderlokker; heeft
dikwijls de bet. van: zwak, ziek: m'ne kaoje knie, rèècht in m'n
kaoj oo:g. Z.a.
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaod, zonder w (krt.54)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
zó gaa as ge kaod genóg gedaon hèd, lot O.L.H. oe trouwe (Daamen -
Handschrift 1916: ) -
Na het huwelijk krijgt men minder kans voor 't vrije leven
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
zó kaod ast aachterste ènd van den duuvel ('64)
H. van Rijen (1988):
wènne kaojen hond
H. van Rijen (1988):
kaoj pronoosies - slechte bedoelingen
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoje Jan = J. de Beer (blz. 23)
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoj Anna = Anna Houben-Janssens (blz. 44)
WBD
(III.1.2:190) 'in kwaaien doen' = ziekelijk
Bont
ko.t, bijvoeglijk naamwoord en bijwoord 'kood' (d.i. 'kaad', voor welke vorm zonder w men
zie o.a. Franck v. Wijk s.v. kwaad) - kwaad, slecht, boos,
kwaadaardig.
Antw. KAAD bvw. - kwaad (...) Hij is kaad op
mij.
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaod bw, bijvoeglijk naamwoord - kwaad, slecht, boos
WBD
III.4.4:43 'kwaad weer' = slecht weer

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat
tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een
professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste
kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte
Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden
afgedrukt.
2. Zelfstandig naamwoord
het kwaad,
de kwade(n), slechterikken
MP
gez. Ieder et zèène èn de kaoj ervan dêele.
V en
kaoj - een ongemakkelijke, eigengereide, onwillige vrouw
Ons taante Zus, die moppert dan/ Want dès 'n echte kaoi. (Gieleke –
wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit
onbekende bron; ca. 1960-1980)
Cees Robben – Na is ie ’t kaoi wir deur... (19870320)
Cees Robben – Bij de goeie... Bij de kaoie... (19580426)
In de grond ist ginne koije... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken;
ca. 1990)
H. van Rijen (1988):
hij ist kaoj deur - hij heeft het ergste gehad
...en
liet Adam ôk enne keer bèète. Dè hasse dus nie moeten doen. Naa waar
Adam effe schuldig en han ze saomen kaod gedaon. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Verhoeven (1978):
KWAAD
(uitgespr. als 'kaot' in onverbogen vorm, en 'kaoj' in verb. vorm)
(...) Zelfst. geb.: 'ne kaoje - een slechterik, geducht
tegenstander: dan hebbe ze on men 'ne kaoje. Z.a.
WBD
III.3.1:369 'kwade (kaaie)' = galgenaas
WBD
(III.1.4:116) 'kwatong' = vrouw die graag kwaadspreekt; 227 'kwaad'
= boos
Goem.
KWAAD
- ku:t, zelfstandig naamwoord. o.
Antw.
KAAD zelfstandig naamwoord. o. en bvw. - kwaad. Gij doet daar kaad mee.
kaoje
zelfstandig
naamwoord
kwade, een
slecht persoon, onaangenaam mens
Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb er wèlles gewist, ik kwaam er nòg
wèlles…jao, Frits was ginne kaoje” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit
interview te gaan
Kaojen
hoek
toponiem

Foto:
Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg
GG
Kwade Hoek - buurtschap in het noordelijk stadsdeel (tussen
Groeseind en Rauwbraken)
Audio-opname
1978 – Dhr. Bertens – “Paarde wiere der hier mar hil wèèneg
geslacht. Dè was Jan van den Berg èn die wont in…jè…waor wont die
naa zo gaaw ok wir….in de Kaojen Hoek, daor wondenie.” (Collectie
Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels
► Klik hier voor audiofragment)
kaojeghèd
zelfstandig naamwoord
kwaadheid,
boosheid
Van kaojeghèd aatie nie.
Tot dèsse ineens van kaojeghèd zeej:/ "Ik lig vur piet snòt hier,
Gòddoome!" (Henriëtte Vunderink, Kaawe jatte, uit: Tis de moejte
wèrd; 2011)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kottighèd' - kwaadheid
...èn ons Jaans die heej van kaojighei/ al daoge nie gepròt.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Agge gaot hamstere)
kaojer
bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap van 'kaod'
kwader = slechter
Cees Robben – ’t Kos kaoier... (1860829)
H. van Rijen (1988):
kwader, bozer, slechter

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat
tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een
professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste
kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte
Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden
afgedrukt.
kaojjonge,
kwòjonge
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
kwajongen, vlegel, ondeugd
H. van Rijen (1988):
plur. 'kaojjong, kwòjong;' vkw. 'kaojjunske, kwòjungske'

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat
tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een
professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste
kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte
Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden
afgedrukt.
kaojke
zelfstandig naamwoord, komt meestal in de verkleinvorm
voor;
kaantjes,
stukjes uitgebraden reuzel

Cees Robben - detail uit Prent van de
week van 12 februari 1965, waarschijnlijk vastenavond
- de enkelvoudige vorm 'kaoj' komt ook voor,
het meervoud is dan 'kaoje'
- de korte vorm 'kòjkes' is gangbaar naast
'kaojkes'
WNT
KAAN, wsch. oorspr. meervoudsvorm. A) Vliezig overblijfsel van een
stuk(je) uitgebraden vet. z.a.
—
De n in 'kaantjes' is ontstaan uit het mv. 'kaaien'.

Cees Robben - detail uit Prent van de
week van 4 oktober 1985
kaoikes
Van Delft - -
"In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een
trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee
Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de
kaoikes."(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110;
20-04-1929)
Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t
kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei
[sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205)
Cees Robben – [Hij] hee gin kaoikes in z’n köpke. Nee mar herses..
(19540522
Lechim - Vur et braoie van de kaoikes... (Lechim; ps.
v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit:
‘Moederdag‘)
Lechim - gin goei booter mir op oe brôod/ allêen mar
kneut, of kaoikes. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd
knipsel 1960-1980; uit: ‘Oktober... spaormònd‘)
- Soms
wier ur brood gegete/ Mee zelfgemokte zult of kaojkes… Uit: ‘Bè de
wèèvers òn tòffel’, Ad van den Boom, circa 2005
Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Kaoikes van ennen aawe zog./ 't Knarste
èn kròkte tusse m’ n taande... (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Wild oe èège ene gang bespaore/ nor
taandarts of "smoelesmid"?/ Kopt gin kaoikes öt de reklaome./
Want... dè kost' n nuu gebit. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Van den Bredevoort - Soms waar un vèèrke pas geslacht, waar der
zult en bloedworst en
kaoikes zat… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg,
Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
kaoje
Daamen - Handschrift 1916:
'koaie - kaanen'
Cees Robben – Bruine bôône meej wè kaoije... (19611221)
Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier ons vèrse worst èn peeje../
doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn
tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
kaojkes
Mandos & Van de Pol, De Brabantse
spreekwoorden -
kaojkes in de kòp hèbbe (JM'50) - weinig verstand hebben
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Miet, gao mar gauw daor bij
Bert Hòns (Haans), gao mar gaa vur en dubbeltje bintjes haole, dan
hèbbe we mèèrege soep èn kaojkes, zôo… (transcriptie Hans Hessels
2014) ►
Klik hier voor audiofragment
Frans Verbunt:
gin kaojkes eete vurdèt vèèrken op de leer hangt
Frans Verbunt:
kaojkes in zene kòp hèbbe - dom zijn
Ansems -
Luste kaojkes, of botterhammeworst... (Tony Ansems, Kan’k un aai
hebbe op mijnen botterham; van de cd Gatvermiedenhoet; 2010)
Aanverwante bronnen
Bosch
kaoikes - kaantjes
Hees
kaai, kaan (1:77)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaaikes' zelfstandig naamwoord , mv. - kaantjes
Verhoeven (1978): KAAIKES
(kaojkes), mv. - kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel; van mnl. 'cade'
randje.
Bont
zelfstandig naamwoord vr. (gewoonlijk in het mv.) kooi, kaai, kaan - uitgesmolten stukje
vet of spek.
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAAIJEN noemt men hier de vezels van geroost, gebraden of gesmolten
vet.
Kiliaan: "convenit cum verbo χαίω, i.e.
uro, aduro, torreo."
Antw.
KAAI zelfstandig naamwoord v. - hard uitgebakken of afgesmolten stukje verkenslies of
rundvet, in de wdbb. 'kaan', mnl. cade, kade.
►Zie
Dossier Kaojkes
kaok
zelfstandig naamwoord.
kaak
het verkleinwoord is
kòkske
-
2020 - Als je niet veel honger hebt: - ge moet goed eete, dòr gòn
oew kaoke van ötstaon! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige
bron:
KLIK HIER )
- WBD
III.1.1:79 'kaak', 'kaakbeen' = kaakbeenrand
- WBD
III.1.1:80
'kaken' = kaakgestel; ook: 'kakement' of 'bakkes'
- WBD
III.1.1:81
'kaak' = wang
-
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - 'kaok' komt in T niet voor in de bet. 'wang'; daarvoor dient 'wang' (blz.
184)
- Antw.
KAAK, znw.v. - wang, fr. joue
►zie Kaokemènt
kaokel
zelfstandig naamwoord
kakel, kletskous
H. van Rijen (1988):
kletskous
kaokele
werkwoord, zwak
kaokele
- kaokelde - gekaokeld (geen vocaalkrimping)
kakelen (als een kip)
Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst
kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai
toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
Kaokele as un kiep, de wel dè. Mar aaijer legge, ho mar! (Hein
Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
WBD
(Hasselt) geluid voortbrengen (van een kip)
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zonder ophouden babbelen
Frans Verbunt:
hij kaokelt wèl, mar leej gin aajer
WBD
III.2.2:69 'kakelnestje' = jongste kind
Verhoeven (1978): KAKELEN
(Kaokele) onov.ww - is behalve voor het geluid van een kip en 'door
elkaar praten' het gewone woord voor: hakkelen, stotteren.
WNT
KAKELEN - B) van menschen: a) luid en druk praten; klappen; ijdelen
of laffen praat uitslaan; enz. Z.a.
kaokelgat
scheldwoord
kakelgat
Cees Robben – Ruurt oe tungske op ’n aander/ Uitgeslaope kaokelgat
(19600116) [door een pastoor gezegd tegen een gezinsverzorgster met
moderne opvattingen]
kaokelnist
zelfstandig
naamwoord
Van Beek -
Het jongste kind zou voor 't eerst naar de leerschool gaan en de
vader zei: "Onze kakelnest zal dit jaar ook uitvliegen. We zullen
afwachten en hem zo nodig bij 't starten 'n handje helpen." (Nwe.
Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)
kaokemènt
zelfstandig naamwoord
WBD
III.1.1:80 'kakement' = kaakgestel; ook: 'kaken' of 'bakkes'
kaol,
kòlder, kòlst
bijvoeglijk naamwoord .
kaal,
quasi-welgesteld
kaole
kak - kale kak
ene
kaolen bôom - een boom zonder bladeren
MP
gez. Hoe kòlder/ grótter hónd, hoe meer vlôoje.
R.J.
'deh kaol en kaoi Parijs'
Cees Robben:
zene gladden kaolen bòl;
H. van Rijen (1988):
ene kaole tèbbes - een kaal hoofd
Tèùs
han ze ginne naogel gehad om der kont te krabbe. Kaole kak waar et
en daor waar alles meej gezeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps.
v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2,
Tilburg 2007)
WBD
III.4.1:26 'kaal jong' (= kaol jong) - jong en kaal vogeltje
ook
'kale neet' of 'nestjong'
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Bonnie de kaole = frater Bonifatius (blz. 100)
WBD
III.3.1:302 'kak, hoge kak, kale kak' = bekakte praat
WBD
III.1.1:51 'kaal' = kaal (hoofd): kaole kòp, kaole knikker
WBD
III.1.3:17 'kaal' = versleten; ook: 'afgedragen'
Bont
bijvoeglijk naamwoord – kaal
Dè kos nie
Ze rikte saome
jaorelang,
dè din ze ammol
gèère,
èn zaat er in de
pot genòg
dan ginge ze ònt
tèère.
Naa zon ze nòr de
Schouwburg gaon
Trees kocht en
zwart-grèès kleeke
omdé die kleure
zôo op de haor
van durre meens
geleeke.
Sjaan zòcht en
aorig truike èùt
hêel sjiek, meej
kòrte mouwe
vuurrood, want
Jaonus heure man
is zôogezeej enen
blauwe.
Toen zeej Merie:
„Ik blèèf mar tèùs,
aanders krèède
schandaole,
kzôo gèère
meedoen, mar ge wit:
"De mènne is ene
kaole."
LECHIM
kaoljakker,
kòljakker
1
zelfstandig naamwoord
onbemiddelde
man die dit poogt te verbergen door heer te spelen
- WNT; kaaljager (kaoljaoger), aanmatigende arme duivel (Molema)
-
Verhoeven (1978):
KAALJAKKER (koljakker) m. kale neet, opschepper.
2
fantasienaam voor een vogel die Tilburgs ‘spreekt’

De vogel en de naam werden bedacht door beeldend kunstenaar Johan
Breuker ter illustratie van Veugeltjes (Jos Swiers, de
Althaea Pers, Den Haag 2021)waarin een voorstel is opgenomen om een
overzicht samen te stellen van zangen en roepen van (bestaande)
vogels, beschreven in het Tilburgs dialect.
Kaom
toponiem
Chaam
kaomer
zelfstandig naamwoord
kamer
goej
kaomer - voorkamer in arbeidershuisje (daar stonden o.a. moeders
fiets en de kinderwagen)
MP
gez. As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes.
WBD
goej kaomer - salon (de mooie doch zelden gebruikte zitkamer in een
boerenhuis); ook 'vurkaomer' genoemd
WBD
ópkaomer - opkamer (boven de kelder, via klein trapje toegankelijk)
WBD
booterkaomer - melkhuis (deel v.h. boerenhuis waar men de melk
verwerkt en bewaart)
Frans Verbunt:
kaomerke - wc
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'goejkaomer' zn - pronkkamer
kaomerke
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm
Frans Verbunt:
WC
kaones
zelfstandig naamwoord
Van Dale -
kanis - (volkst.) 1. hoofd, kop, 2. bek, 5. lichaam, 4 (gew. en Z-A)
vent, 5. (gew.) kanjer
Daamen - Handschrift 1916:
"koanus - hij hee z'nen koanus goed gevuld (maag)"
WNT
KANIS (II) Een "bargoensche" term, een straatwoord voor
hoofd; 'kop', 'test'
Cees Robben – Vleje-week-vrom waren oew pèère buikzuut.. oew
appelesiene mörf.. oewe knolraop vôôs... en oew èèrepel glaozig...
steeket zelf mar in oewe kaones... (19680209)
kaoper
zelfstandig naamwoord
kaper

WBD
III.3:204: 'kaper' = meisjesmuts met afhangende strook; ook; kapmuts
kaord
zelfstandig naamwoord
M
kaarde
kaordebòl
zelfstandig naamwoord
kaardebol
WBD
kaordebòlle (II:1057) - kaardebollen
kaordemaoker
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
weefkaartmaker
kaordewals
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
(textiel)wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het
kaarden van de wolvezels

Kaartspelers
- Lucas van Leijden
kaort,
kòrtje; meervoud: kaorte, kaorde
zelfstandig naamwoord
D. Boutkan (1996):
plur.: kaorde/ kaorte
1.
speelkaart
D. Boutkan (1996):
kaort - kaorde/kaorte
Wèffer
kaort hòdde? - Wat voor kaarten had je? hartes, rèùtes, schuppes,
kleeveres
leege
kaorte - kaarten zonder prentje
lêege kaorte - lage kaarten
Van Beek -
Men zegt ook "kaarten als klompen" te hebben. (Nwe. Tilb. Courant;
Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
Cees Robben:
Van de kaort aaf; kaortaovend;
Frans Verbunt:
leege kaorte zèn mistal kaoj kaorte - kaarten zónder prentjes
H. van Rijen (1988):
'leege kaorde' speelkaarten zonder plaatjes
H. van Rijen (1988):
leege kaorde, kaoj kaorde - slechte speelkaarten
Bosch
kaort - kaart, kaarten
Antw.
KAART zelfstandig naamwoord v., Fr. carte - wordt in den zin van speelkaart veel
zonder meervoudsuitgang gebezigd. Schoon, slechte kaart hebben.
2. andere samenstellingen
Bont
zelfstandig naamwoord m. 'kaort' - kaart (brief-, speel-)
WBD
kaort (II:1067) - kaart, patroonkaart met weefpatroon
WBD
III.3.1:440 'kaart' = ansichtkaart; ook 'prentkaart'


Schilderij van Jan Miense Molenaer
(detail) - 17e eeuw - Kaartspelers bij kaarslicht
kaorte
werkwoord, zwak
B
kaorte - kaortte - gekaort — geen vocaalkrimping
kaarten, kaartspelen

Tekening: Cees Robben – uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M.
v.d. Ven jr., 1946
Cees Robben:
Ik hèb nòg gin èèrg in oe, al zaate in mene broekzak te kaorte.
DANB
gaode gij vandaog nie kaorte?
WBD
(III.3.2:164) kaorte, ►kaortspeule, meej de kaort(e) speule = kaarten
kaortewals
zelfstandig naamwoord
kaartenwals
WBD
kaortewals (of: kaordewals) (II:1061) - kaartenwals
H. van Rijen (1988):
'kaordewals' (textiel) - wals waar de kaardebollen op bevestigd
worden voor het kaarden van de wolvezels (vgl. WBD II 1060:
kaord(t)ewàls)

Detail uit
een schilderij van Willem Cornelis Duysters
kaortspeule
werkwoord, zwak
kaartspelen
Daamen - Handschrift 1916:
kaortspeulen is gin schaophuuje...
's aovends kaortspeulen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van
Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)
As der
kaort gespuld wier, vroege ze wel of ik meedeej. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Interview met de heer De Kok (1978) – Dè was de St. Josefkring, die
was daor. Dè was… de St Jozefkring. Dè was, daor konde, konde
kaortspeule èn zowiets ammel, hè.
KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
WBD
(III.3.2:164) kaortspeule, kaorte, meej de kaort(e) speule = kaarten
kaot
zelfstandig naamwoord, onzijdig
kwaad
Cees Robben – Wie heej nog niemand kaot gedaon... (19570615)
kaoter
zelfstandig naamwoord
kater
Van Beek -
"Hij hee unne kaoter gestrikt" wil zeggen dat hij een rijk meisje
trouwde. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan.
1958)
Cees Robben – Unne kaoter gestrikt op de klinkert (19561215) – De
betekenis van ‘klinkert’ is hier niet duidelijk; Robben bedoelt: een
goede partij, een rijke echtgenoot voor meisje van eenvoudige komaf.
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: derbij zèèn as ene gelubde kaoter (Pierre
van Beek -- -Tilburgse Taalplastiek 1970) - steeds haantje
de voorste
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
ene kaoter strikke ('87) voordeel behalen (ook bij kaartspel)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
hij had ene kaoter gestrikt óp de Klinkert ('58) - een rijk
huwelijk gesloten (klinkert = klinkerweg)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
de kaoter zen kónt gelékt hèbbe ('50) nadorst hebben, daags na
overmatig alcoholgebruik
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
dènke ene vètte kaoter te strikke, èn et waar en maoger poeske
(Daamen - Handschrift 1916: )
kapbèltje
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
H. van Rijen (1988):
= kapmis - hakbijl, kapmes
kapmis
zelfstandig naamwoord
kapmes,
hakbijl
Kapmis,
leepel òf schèèr (kinderspelletje)
WBD
III.2.1:249 'kapmes' = hakmesje, ook 'hakmes', 'slichtmes'
kapmis,
leepel òf schèèr
naam van een kinderspel (geen nadere gegevens bekend)
Audioregistratie 1978 - Ik weet nie òf gullie dè nòg wit dè wij
vruuger op school din “kapmis, leepel òf schèèr?” Dan ging er zonne
jonge, ging krom staon, dan zaat er êene op zene rug èn die op zene
rug zaat die di dan zôo: “Kapmis, leepel òf schèèr?” èn assie dè
raojde dan, hè, dan moes den aandere krom gòn staon! (Interview met
Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kapoen
zelfstandig naamwoord
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): ónte kapoen - gehaaid persoon, c.q. grote deugniet
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAPOEN is een verachtelijke naam of scheldwoord, hier van Brussel
overgewaaid, alwaar de kaai-boeven, aldaar voor een zeer slecht slag
van volk gehouden, aldus genaamd worden.
Antw.
KAPOEN zelfstandig naamwoord m. - deugniet, Fr. coquin
WNT
KAPOEN III) 1) als een verachtelijke benaming, als een scheldwoord
in 't algemeen; 2) vreemde gast, rare klant; 3) beklagenswaardig
wezen; 4) in Z-Ndl. deugniet (eigenlijk of schertsend).
kapoerewiets
bijvoeglijk naamwoord
H. van Rijen (1988):
stuk, kapot, dood
WTT-2012: de
etymologie is nog niet bekend
WTT-2019:
een uitbreiding van het jiddische 'kapore' via het bargoense
'kapoeres'. 'Kapore' verwijst naar het ritueel 'kapores sjlogn'
(voorafgaand aan Jom Kipoer), waarbij een haan geslacht wordt en aan
een arme wordt gegeven. (Bron: Heikens, Henk, e.a.: Hebreeuwsche en
Jiddische woorden in het Nederlands, SDU, Den Haag 2002) In het
bargoens is dit doden overgenomen als toestand.
Van kapores gaan
- Anoniem -
Ons varken is gestorven/ En 't beest heeft zoo geschreid, faldera,/
Al om die narigheid. // Waar ging het van kapores?/ 't Was vetziek,
beste man, faldera./ Daar sterven ze alle van. Uit: De
Engelbewaarder, jrg. 25, Tilburg 1908, p. 290.
 
kappe
werkwoord, zwak
kappen
kappe
- kapte - gekapt
WBD
(v.e. paard) met de voorbenen een trap geven
kappelaon
zelfstandig naamwoord
kapelaan
Cees Robben – Den kapelaon, hij boert mar vort... (19550129)
kappèlmister
zelfstandig
naamwoord
kapelmeester
- Jan
Melis is kapelmister en zal oew laoten genieten van fijne muziek…;
Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue
‘Vruuger en naa’, 1926.
kapper, kapperke
zelfstandig naamwoord
WBD
III.4.4:297 'kapper', 'kappertje' = twee deciliter
WBD
III.2.1:181 'kapper' = drinkglas met een voet;
borrelglaasjes, kleine bierglazen
LDM - Nu
zouden wij het hebben over de biertapperij. Ja, en zoals reeds
gezegd, werd vroeger het bier in de kelder uit de houten kraan
getapt. Er waren echter ook herbergen waar het per literskruik op
tafel gebracht werd. Zo herinneren wij ons nog het café van de Wed.
van Broekhoven, juist in de bocht rechts, ongeveer aan de
Groenewoudstraat. Men bestelde daar een kruik bier en de kasteleines
bracht die met evenveel glaasjes als het gezelschap personen telde.
Die glaasjes waren natuurlijk niet groot. Men noemde ze kapperkes.
Was de kruik leeg, dan bestelde men een nieuwe. De prijs was één
dubbeltje. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse
folklore, afl. 10 ‘Het tappen van het bier’; NTC 29-08-1951)
WNT: znw.
m.; dikwijls in den vorm van het verkl. Alleen in Z.-Ndl.
De naam van een drinkglas dat ongeveer 1/4 liter inhoudt. (...)
Kapper, glas van een halve pint, het vierde van een liter, SCHUERM.
[1865-1870]. Kapper, … Glazen vat, met of zonder voet, omtrent de
helft van een gewoon bierglas, CORN.-VERVL. 'Ne glazen kapper, Ald.
- Pintglazen, joorkens of kapperkens, genever- en wynglazekens,
DUVILLERS, Bar. Penninck bij DE BO 433 a [1851]. — Met den naam van
een drank in bijstelling (vroeger in den genitief): zooveel als er
van dien drank in een kapper gaat; een halve pint. Kapper, oude
vochtmaat, wat meer dan het vijfde van eenen liter, CORN.-VERVL. 'Ne
kapper smout. 'Ne kapper olie. Ald.
kappesien
zelfstandig naamwoord
1. capucijn
(monnik)
lid van de kloosterorde Ordo Fratrum Minorum
Capucinorum (franciscanen); afkorting: OFM Cap.
In Tilburg gevestigd in een klooster op
Korvel.


De
Kappesiene kèrk witte te staon dènk, hè? [Interview (audio) uit 1978
met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
- ook: kappesiener; meervoud: kappesiene,
zowel voor de kloosterlingen als de orde.
- in de volksmond 'blôotevoetepaoters' genoemd
wegens hun blote voeten in sandalen.

- hun bruine pij zorgde voor naamsoverdracht
op een bepaald soort kever, een soort van erwt, en diverse kruid- en
plantnamen - zie verderop.
- de kerk van de kapucijnen op Korvel speelde
in het geloofsleven van veel Tilburgers een belangrijke rol door 1)
de mogelijkheid om in die kerk te ►pesjonkele;
2) het feit dat kapucijnen als biechtvaders meer begrip hadden voor
wereldse zaken dan de gemiddelde parochiegeestelijke; 3) de
'dovenbiechtstoel' waarover zij beschikten om slechthorenden de
gelegenheid te geven hun zonden te biechten zonder dat de hele kerk
daarvan getuige kon zijn;

Cees Robben - Prent van de week -
19661209
4) hun voedselverstrekking aan zwervers:
►zie schabberdebonk

Cees Robben - detail -Prent van de week
19570921
Robben: "...Hier schafte d'n pot bruine
boone..."
Cees Robben – Voor pater De Wit.. kappesien. Titel van de prent van
19650326 in verband met een inzamelingsactie voor missionaris De Wit
ofm. cap.
De Wijs -- ’t
was ’n geboren capecien, hij hee de kleere thuis gehad, mar ze
paaste nie (17-10-1972) [D.i.: hij heeft zijn roeping gemist]
Frans Verbunt:
de deugd int midde, zi den duuvel, èn hij ging tusse twee
kappesiene
Misschien
vendt ze’t wel un goeie daod, dèk ene priester, ene paoter terwille
ben gewist en wel ene blôote voetenpaoter, ene paoter die in Tilburg
zenne kost bij mekaare moes schooie. (Lodewijk van den Bredevoort –
ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2,
Tilburg 2007)
Die
Kappesiene, dè waar iets hêel aparts. In hullie kèèrek koste
pesjonkele, èn onze paa ging daor biechte, want daor kreede nie zo
gaaw et schöfke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad
Tilburg Plus; 2009)
Goem.KAPUCIEN
- kapəsi:n,
zelfstandig naamwoord m. - monnik
Bosch
kappesien – capucijn
2.
soort meikever

kappesien - melolontha hippocastani
WBD III 4,2:164 lemma Kleine bruine meikever -
Voor kleinere, glimmend bruine meikevers zijn er ook specifieke
benamingen in gebruik.
kapucien – Tilburg, Goirle, Hilvarenbeek
bakker – Tilburg
Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) –
Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n
mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.
3.
peulvrucht

Pisum sativum subspecies sativum -
grauwe erwt; kapucijner; velderwt; voererwt
'sativum' betekent dat het
gekweekte soorten betreft
ook:
kapucijner,
schokker, 'brèùne bôon', 'kapesientje'
De volksnamen hebben betrekking op diverse
soorten; telers onderscheiden strikt: ronde groene erwten, gele
erwten, schokkers, kapucijners, rozijn- of grauwe erwten.
Cees Robben – Bruine bôône meej wè kaoije... / Kapecyners... maoger
spek (19611221)WBD
III.2.3:82 'kapucijntje' = kapucijner; ook 'schokker', 'grauwe erwt'
4.
bloem
Tropaeolum majus -
Oostindische kers


Antw.
CAPUCIEN zelfstandig naamwoord m. - KAPUSIEN - kapucijn; ook bep. hofbloem
Joseph Samyn, Kruidwoordenboek (1888): TROPAEOLUM MAJUS L. Capucijn; Kapucijntjes, Paterskap; Stanse,
Stonse; Tabakpijpen. — Capucine.
Het betreft de oostindische kers. Heukels
geeft geen benamingen uit Brabant, maar voor Vlaanderen:
Capeciene(n), Capecintjes, Capuciene, Capuciene(n)mutsen,
Capucintjes, Capucijn, Kappers, Kapuciene(n), Kapucijntjes.
(Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten; H. Heukels,
1907)
Har Brok, Van vergeet-me-nietje tot gebroken
hartje, 1993: ...volksnamen die allemaal op de vorm van de bloemen
slaan:
capucijnenmuts, capucijntje (...) paterklimop, paterskapje,
paterskopje...
Har Brok, Stinkend-juffertje en duivelskruid -
Volksnamen van planten (2006): Vooral in het zuiden deed de vorm van
de bloem met slip denken aan de muts of capuchon (kap of tip) aan de
pij van de paters
kapucijnen. Zo komt men dan tot capucijnenmuts en capucijn(tje) en
wat algemener tot paterklimop, paterskapje, pastoorkapje,
muntenkapje ('monnikenkapje') en zelfs kwezeltip.

Emanuel Phillips Fox, Nasturtiums (1912)
kappesientje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van
kappesien 2 hierboven, de meikever
WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige
rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die
met meel bestoven lijkt te zijn.
mulder – Tilburg
mulderke – Tilburg
molenaar – Tilburg
bakker – frequent in Tilburg
bakkerke – Tilburg
kapucientje – Tilburg, Goirle
manneke – frequent in Tilburg
wijfje, wijfke – frequent in Tilburg
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 26,
23-1-1965 –Onder die "mölders" (meikevers) kwamen ook "molenaars"
voor. Dat waren in de jongenswereld meikevers met een witachtige
kleur over de dekvleugels (alsof ze met meel bestoven waren).
Daarnaast bestonden er "kappecientjes" (capucijnen). Deze waren
diep, mooi bruin van kleur en zagen er met hun "baard" en glad
kopje... - en met een beetje fantasie! - ook inderdaad als een
capucijn uit.
kappeson
zelfstandig naamwoord
naar Frans: capuchon
WBD
ossetoom (Hasseltse term)
kappetaol
zelfstandig naamwoord,
bijvoeglijk naamwoord .
H. van Rijen (1988):
kapitaal
kapsie,
kapsies
zelfstandig naamwoord, meestal meervoudig 'kapsies' in een
uitdrukking met een infinitief zoals 'maken, hebben, zoeken';
eigenlijk algemeen Nederlands
- uit 'captie' van Latijn 'captio' (zie WNT
hieronder)
Van Dale - in de uitdrukking 'kapsie(s) maken of hebben' - bezwaren maken, zich met
iets niet eens verklaren, ofwel: tegenstribbelen, onwillig zijn
P.H. Schröder (1980), Van Aalmoes tot
Zwijntjesjager - kapsies - Het Latijnse werkwoord capere betekent:
pakken, grijpen en het daarvan afgeleide captio is dus: de greep, de
strik, de streek, het bedrog, de drogreden. Het Franse woord
captieux beduidt dan ook: bedriegelijk. Wie kapsies maakt, zoekt dus
drogredenen, uitvluchten; hij stribbelt tegen, oppert allerlei
bezwaren.
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
aaltij èn ooveral kapsies zuuke (Daamen - Handschrift 1916: ) - overal aanleiding tot
ruzie zoeken.
WNT
KAPSIE, CAPTIE - znw.(v.) Modern lemma: captie - znw. vr. Ontleend
aan lat. captio, drogreden. Alleen in de uitdrukking captie(s)
maken, bezwaar maken, tegenstribbelen, chicaneeren, kunsten hebben
enz. -- Als hij vertrekt (uit een hotel), maakt hij eeuwig kaptie op
de rekening, LOOSJES, Bronkh. 6, 295 [1807]. -- Al maakt hy nu nog
zooveel capties, hij zal wel moeten eindigen met toe te geven. Neen
jongen, je krijgt het niet, en als je nu nog meer captie maakt, moet
je maar naar bed.
WTT 2012 - vergelijk kapsoones - WNT lemma
kapsoones: (v. kapsie): drukte
F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche
Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden - 1087.
Captie maken,
d.w.z. zich verzetten, bezwaar maken, tegenstribbelen, uitvluchten
zoeken. Het volk zegt veelal kapsies maken. Eigenlijk verstaat men
onder captie eene verstrikking, tegenstribbeling, chicane (lat.
captio, drogreden; vgl. fr. captieux). Eerst in de 19de eeuw
aangetroffen: vgl. Molema, 191: Kapsie maken op iets, aanmerking
maken, niet gaaf aannemen, iets afkeuren; fri. kapsie, kapsje
meitsje; Bouman, 51; Ndl. Wdb. III, 1967; Het Volk, 16 Sept. 1913,
p. 1, k. 3: Wil de rechterzijde hierop kaptie maken dan schendt zij
haar eigen aangezicht; Zandstr. 33: Hein stond ze ordentelijk te
woord, nooit kapsie of onbeschoft; Slop, 145: In elk geval niet
dadelijk toestemmen, de noodige kapsies maken, ze een goed poosje
laten darren; Köster Henke, 30; Ppl. 181: En as je dan nog kapsies
maakt, dan douwe ze je in 'n dwangbuis; Nkr. V, 22 Jan. p. 3;
Dievenp. 80 (zonder eene kapsie te maken); Jord. 465; Het Volk, 15
Juni 1914, p. 1 k. 1: Is er in één krant van rechts captie op
gemaakt? Voor Zuid-Nederland vgl. Stallaert II, 39, die captie
citeert in de bet. arglistigheid (18de eeuw). In Antw. Idiot. 122
wordt kapsie vermeld in den zin van dwaze, onbezonnen daad.
kapstòk
zelfstandig naamwoord
kapstok
WBD
mager paard, ook 'vrak' genoemd
karakoko
zelfstandig naamwoord
- Daor waar 'n optreje van John Ray, de beroemde karakokozangert.
(Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte
Tilburger, 2010.)
- Zôo
is er venaovend bevobbeld karakoko bij kaffee et Bôomstrunkske,
(Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte
Tilburger, 2010.)
karakòl
zelfstandig naamwoord
eetbare slak
uit Frans: caracole, en mogelijk daar uit het
Spaans caracol
de benaming is volgens WBD (zie onder) in
Tilburg minder gebruikt dan 'huisjesslak' / 'höskesslak'/

WBD
III.4.2:206 'karakol' - huisjesslak (Helicidae), ook genoemd 'slak'
WBD III
4.2:206 Huisjesslak - Algemene benaming voor de slakkensoorten
(Helicidae) die kalkachtige spiraalvormige huisjes op hun rug
meedragen, waarin ze zich kunnen terugtrekken. De meest bekende is
de gewone huisjesslak (Cepaea nemoralis), waarvan het huisje 25 mm
breed wordt en geel-bruin gestreept is; hij leeft in bossen, tuinen
en bij huizen. De grootste is de wijngaardslak (Helix
pomatia), die gegeten wordt, donkerbruin is en tot 4 cm groot kan
worden.
karbenaade
zelfstandig naamwoord
karbonade
WBD
III.2.3:62 'kabernade' = karbonade
► zie
kèrmenaaj
karbied,
kerbied
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt:
carbid
Frans Verbunt:
den dieje moes karbied lusse, dan kós ie omhôog
H. van Rijen (1988):
'kerbiet'
karneuk
zelfstandig naamwoord
WBD
III.4.4:300 'karneuk' - 250 liter, ook 'vaatje' of 'okshoofd'
Wikipedia: Een okshoofd (ouderwets oxhoofd)
is een inhoudsmaat in de vorm van een groot vat, dat
vroeger voor wijn gebruikt werd. De maat wordt echter
ook gebruikt voor azijn, bier, tabak en suiker. Een
okshoofd bevatte zes ankers. De naam Okshoofd wordt nog
steeds voor bedrijven geassocieerd met drank, of
drankenhandel, gebruikt.
karneval
zelfstandig naamwoord
carnaval
WBD
(III.3.2:277) karneval = vastenavond
kasje
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
kastje
Cees Robben:
sóms dan daanst ie van et kasje;
WBD
III.1.3:262 'kastje- = medaillon; ook: 'hartje'
D. Boutkan (1996):
(blz. 31) kasje
verkleinde vorm
van 'kaast' (met vocaalkrimping)
kasjenee
zelfstandig naamwoord
doek
van dunne stof, als sjaal om de hals geknoopt =
Fr. 'cache-nez'
WBD
III.1.3:146 'cache-nez' = das, sjaal
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
óns aaw pètjes meej ónze kasjenee
Op d'aandere daogen kon ik m'n kasjeneej wel
om m'ne nek en m'n haanden in m'n broekzakken velen en ik was
jandories blij as ik bij de stee van Sjef Koolen kwaam ... (Kubke
Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7;
30-11-1929)
Van Beek -
Een "kazjeneej" is een halsdoek; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch
Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kazineej' zn - soort halsdoek
Bont
zelfstandig naamwoordn. 'kaziné' - cache-nez, halsdoek
Witt.
kazzienee (S.G. blz. 80 en 147)
kasjeweel
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord
H. van Rijen (1988):
opzienbarend, casueel
WNT
CASUEEL - A) toevallig, eigenaardig, merkwaardig (bijvoeglijk
naamwoord )
B)
toevalligerwijze, bij toeval, bijgeval (bijwoord )
kasjewèèle,
kassiewèèle
bijvoeglijk naamwoord .
H. van Rijen (1988):
dood, stuk, niet meer aanwezig
=
Hebr. breng ons terug; Bargoens 'asjeweine'= weg, dood, kapot. Ned.
varianten: asjeweine, gasjewijne, kasjewijne, kassiewijle,
kassiewijne, sjewijne (zie Van Dale)
kasjezis,
kassiezis
bijvoeglijk naamwoord /bw.
H. van Rijen (1988):
dood
=
kassie-zes (Barg.), naar het dobbelspel 'kassie-zes', wellicht onder
invloed van kassie-wijle en de zes zijden van een doodskist
kaskenaade,
kaskenoj,
kèskenaoj
zelfstandig naamwoord

Cees Robben
blufferige
drukte, opschepperij; noten op z'n zang, pretenties, praatjes
WTT -2012 - Van
Frans. 'gasconnade': grootspraak, opsnijderij, snoeverij (als van
Gasconjers, bewoners van de Gascogne). De toeschrijving is
waarschijnlijk zeer willekeurig. Pierre Germa schrijft in 'Du nom
propre au nom commun, dictionnaire' over 'gasconnade': Synonyme de
fanfaronnade, de vantardise, de hâblerie, comme en seraient
coutumiers les Gascons, selon une croyance répandue dont
on peut discuter le bien-fondé.' De toeschrijving is mogelijk het
gevolg van het feit dat de Gasconjers tijdens de Franse Revolutie
het hoogste aantal soldaten geleverd hebben. Rey (Dictionnaire
historique de la langue française), dateert de toeschrijving in de
17de eeuw: 'Le mot s'est employé au figuré de façon péjorative
(1622) pour parler d'une personne qui a les traits que l'on
attribuait (...) aux Gascons, supposés vantards et malins.'
Schuermans (Algemeen Vlaams Idioticon;
1865-1870): KASKENADEN, mv., verwaande manieren, gekke streken. Een
kaskenademaker, iemand die verwaande manieren heeft, die gekke
streken uitzet (Antw. Limb.). Van 't fr. gasconnade, snorkerij,
zwelserij (in Br. snakerij).
R
Ge moet nie zóveul kaskenaoj hèbbe, gij.
Daamen - Handschrift 1916:
"kaskenoade - ze hee wè kaskenoade (opsnijderij)"
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kaskenaode'
"Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode
mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon."
(A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel
typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes
spaoren/ vur de swiet... de kaskenade... (19560512) [De prent
behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die
ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.]
Cees Robben – Wè heej ze toch veul kaskenaade... (19561215)
Cees Robben – Gij meej oe kaskenaade.. (19661021)
Van Beek - "kaskenaode"
is opschepperij. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10
jan. 1958)
Witt. 'keskenaode
(S.G. 362, 90, 111, 237, 273, 330)
Zôo lèève zonder kaskenaoi/ dès schonder èn
veul rèèker./ Dan gaoder grôot op agge heurt:/ daor gao ene
Krèùkezèèker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel
1960-1980; uit: ‘Lòt ze’t mar heure‘)
Frans Verbunt:
'kèskenaode' - verbeelding
Bosch
kaskenade - opschepperij, verbeelding
Hees kassekenade (II:11)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèskenaoj zn - opschepperij
Verhoeven (1978): KASKENADE
(kèskenaot) v. gasconade, opschepperij. Z.a.
Bont
kaskəno.də
zelfstandig naamwoordvr. 'kaskenade' resp. 'kasgenaai' d.i. gasconnade,
opschepperij, pralerij, aanstellerige drukte.
Antw.
KASGENADEN, KASKENADEN zelfstandig naamwoord v.mrv. - drukte, lawaai, beslag; van Fr.
gasconnade
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kasgenaade, kaskenades (mv.) - koude drukte, zwetserij
WBD
III.1.4:171 'gasconnade-tjes veil hebben' = zich heel wat inbeelden
WBD
III.1.4:174
'gasconnade' = pralerij
WBD
III.1.4:389 'gasconnade maken' = koude drukte maken
kasse
werkwoord, zwak
het
spel 'klap-kas-afzak' bedrijven, c.q. iemand de in dat spel
voorkomende trap geven
Cees Robben – Oversprong.. hiet dè vandaog...
(...) ’t aauw “drie appelepap” (...) mar zô as wij kossen kassen...
(19570427)
► drie appelepap
H. van Rijen (1988):
met hak aansporen
kastannie
zelfstandig naamwoord

Stilleven - Flegel - 19de eeuw
kastanje
Daor hedde nog hille woude van tamme
kastannieboomen, haozelnote en zukke getuig. (Naarus; ps. v. Bernard
de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
H. van Rijen (1988):
der laage ne maacht kastannies - veel
H. van Rijen (1988):
'kestannie'
WBD
kastannie - paardekastanje, kastanje (Aesculus hippocastanum)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kestannie' zn - kastanje
► zie ook
kerstannie
kastêel
zelfstandig naamwoord
kasteel
D. Boutkan (1996):
(blz. 51) kastêel – kastiltje
kastelèèn
zelfstandig naamwoord
kastelein,
caféhouder, kroegbaas
kaster
zelfstandig naamwoord
WBD II.4. p. 871 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier
(1947) zegt bij „kastor": „Langharig weefsel uit Spaansche wol.
Imitatie pelswerk. Geweven in kruiskeperbinding.
Van Dale zegt bij „kastoor": „Beverhaar en het daarvan gemaakte
vilt".
kastor: káster, K 183 (= Tilburg).
WNT – lemma Kastoren – 1921 - bnw. Van Kastoor, in de bet. 2).
Van kastoor; uit bevervilt
gemaakt. Fijnkastoren, witkastoren, van fijn —, van wit kastoor.
WNT – lemma Kastoor – 1921 - znw. m. en (als stofnaam) onz. Ontleend
aan fra. castor, bever; beverhaar.
1. Als diernaam (manl.),
slechts een enkele maal. Bever. — Kastoors haar (of als koppel.
kastoorshaar): beverhaar.
Castoers hayr om hoeyen te maken, Placc. v. Brab. 1, 414 a [1597].
2. Stofnaam, onz.; voorheen manl. Beverhaar en het daarvan gemaakte
bevervilt waarvan men hoeden maakt.
Half (voorheen halve) kastoor: met haren of wol van andere dieren
gemengd. (Verg. halve kastoor, straks onder 3) en geheele —, halve
enz. kastoorhoed op dit laatste woord).
3. Voorwerpsnaam, manl. Een van bevervilt of van wat daarvoor door
moet gaan gemaakte hoed.
kat
zelfstandig naamwoord
kat,
poes
H. van Rijen (1988):
de kat moet van de stoel - wordt gezegd als er iemand voor de eerste
keer met een loonzakje thuiskomt (ook worden dan b.v. de pantoffels
klaargezet)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mèlke (Pierre van Beek -- -Tilburgse
Taalplastiek 1964) -
reactie op herhaalde bezwaren (..ja, maar als . ..)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
agge de kat nòr Èngelaand stuurt, dan maawt ze as ze terugkómt
(Daamen - Handschrift 1916: ) Als je een domoor wegstuurt, komt er een sufferd terug.
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
de kat slèpt meej den bukkem (Pierre van Beek, Tilburgse
Taalplastiek '64) gezegd v.e. verliefd
paartje
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
de kat was vannaacht weer óp den Finkelenbèèrg (Pierre van Beek,
Tilburgse Taalplastiek '70) - de
kat is de hele nacht op sjouw geweest.
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
en kat gao nôot mee en leege maog van hèùs (Pierre van Beek,
Tilburgse Taalplastiek '70) - men moet
eten voordat men van huis gaat.
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
een katje krabt em nie (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - die is niet bang uitgevallen
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
zó flauw zèèn dègge wèl katte kunt spouwe (Daamen - Handschrift
1916: ) - erg
misselijk zijn.
Frans Verbunt:
et is gin klèèn kat dè en pond schèt
katèùl
zelfstandig naamwoord

ransuil - rechts: kerkuil

velduil
H. van Rijen (1988):
'katööl' - ransuil (Asio otus)
WBD
III.4.1:192 'katuil' - kerkuil (Tyto alba), ook 'kransuil' genoemd
WBD III.4.1:190 'katuil' - ransuil (Asio otus)
WNT
KATUIL - benaming voor sommige uilen: 1) alg. voor de uilen zonder
oorpluimpjes; 2) volksnaam voor den Velduil, Asio accipitrinus; 3)
groote katuil: volksnaam voor den ransuil (Asio otus)
kats
bijwoord
vreemd
(?)
De Wijs --
'k weet nie wè gij ervan denkt mar ik vèèn ’t mar ’n kats gezicht
(23-10-1963)
Cees Robben – Ik vèèn ’t mar ’n kats gezicht (19640207)
katsebòlle
werkwoord, zwak
met kaatsballen spelen
H. van Rijen (1988):
kaatsen, 'katsele'
katsele
werkwoord, zwak
kaatsspel
(kinderspel)
Cees Robben – Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme
niet gaon katsele.. (19671215)
DANB
'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - in maart is 't nog te koud
om te kaatsen
WBD
(III.3.2:125) katsele, bólle = ballen, met de bal spelen
katsembòl,
kètsembòl, katsebòl, katsebölleke
Ill.:
Tijs Dorenbosch
zelfstandig naamwoord
kaatsbal
Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil
den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en
zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941;
CuBra)
Frans Verbunt:
kètsembòl
H. van Rijen (1988):
kètsembòl
WBD
(III.2:122) kètsembòl, ook: kesjoeë bòl
Bont
zelfstandig naamwoord m. 'ketsenbol' - kaatsbal
Antw.
KETSEBOL zelfstandig naamwoord m. - kaatsbal; KETSE(N)BAL
zelfstandig naamwoord m.; ook: KETSENBAL
kattebak
zelfstandig
naamwoord, spotwoord
catechismus
- Parochie
Hasselt, circa 1960
►
kattechismes, kattekiesemus
kattekaod
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
'kattekaot' - kattekwaad, kwajongensstreken

De
'kleine'(links) en de 'grote' catechismus,zoals in gebruik circa
1960. Collectie Ed Schilders/WTT
kattechismes -
kattekiesemus
zelfstandig
naamwoord
catechismus
...onze
vadder zaoliger vertelde aaltij al dèt ie vruuger bij de kwezel op
de kattekiesemus was... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot
Tilburg 1941; CuBra)
WTT 2013 -
circa 1960 lijkt de uitspraak te zijn geweest 'kattegissemus' of
'kattegismus' ►kattebak
Audioregistratie 1978 - Ene keer òf vier pèr week, hi, moese wij
smòrreges nòr de kattechismes toe. Daor in die irste klas, daor bij
die mèskesschool… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans
Hessels)
Audioregistratie 1978 - Agge hil et jaor oewe kattechismes gekènd
had, dan krêede, wèrd dè op de prikstoel gezeej. Dan krêede en
prèntje! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans
Hessels)
kattekòp
zelfstandig
naamwoord
inhoudsmaat
(bier)
LDM - Een
grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton
gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2
ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop"
noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore,
afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951)
katteliek
bijvoeglijk naamwoord
katholiek
H. van Rijen (1988):
ze zèn goed katteliek - ze zijn heel vroom; fig: hebben veel geld
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “Jè, daor bèn ik toen ok onder gewist, dè was de kattelieke bond
in de Tuinstraot toen dieje tèèd …”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
kattemèmme
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm
tepeltjes
van de kat
GG
zo taaj as kattemèmme
kattepies
zelfstandig naamwoord
lett.
kattepis
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zegsw. 'Dès gin kattepies!' - dat is geen kleinigheid, dat is niet
niks.
Antw.
KATTEPIS zelfstandig naamwoord m.- soort van muscadelledruif, Fr. raisin rauscat (ook
in Brabant)
kattespouw,
kattespaaw, kattespauw
zelfstandig naamwoord
Tilburg 2019 - Hasseltse kapel. Foto:
CuBra.
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): soort snoepgoed, ook genoemd 'bakkesvol' (druivensuiker met noten)
Cees Robben – ’t Snoeppepier en bakkesvol/ En
’t ôllienutje leej/ Versmolten meej de kattespouw... (19580329)
►bakkesvol
H. van Rijen (1988):
'kattespaaw'
Frans Verbunt:
'kattespouw' - braaksel v.e. kat, ragoût; snoep: druivesuiker met
pinda
De Wijs --
Kunde nog ergeraans kattespouw-brokke kôpe? (23-10-1963)
Moffelbôone die zèn te taai/ peeje vènd se te flauw,/ èn ak oover
andijvie praot,/ zeese : «Dès kattespauw»
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: DE GROTSTE VRAOG)
Want as kènder reekendeme toen nie in munte,
mar in snoep: zoveul sjèp òf zoveul bròkke kattespaaw konder vur
kôope. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001)
Mar wèddik ’t lèkkerste van allemòl von, dè
waar kattespaaw. Witte wè dèt is? Dès nèt as joodevèt mar dan irst
gesmolte èn dan deeje z’r pindanutjes durheene. (Ed Schilders; Wè
zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte
Tilburger als...’ maart 2013 -
 
Antw.
KATTESPOUWSEL zelfstandig naamwoordo.-eten of drinken waar men tegezin voor gevoelt,
dat te flauw of niet genoeg gekruid is.
kattespaawbròkke
zelfstandig naamwoord meervoud
snoepgoed; brokken druivesuiker ofwel ‘jodevet’ met nootjes
Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt
kôôpe..? (19640424)
kattestèrt
WBD III.4.3:417 kattestèrt - schaafstro (Equisetum hyemale)
kattestèrt
- kattenstaart (Lythrum salicaria)
WBD III.4.3:412
kattestèrt - lisdodde (Typha latifolia), ook genoemd: lis, lisdòt,
lampepoetser, tompoes of riet
WBD III.4.3:413
kattestèrt - aar v.d. lisdodde, ook genoemd: lisdot, kolf,
lampepoetser, of tompoes
WBD
(III.2.1:426) kattestèrt = kattenstaart 429 kattestèrt - lupine
kavalerie
zelfstandig naamwoord
cavalerie
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
dès lóchte kavalerie (Kn'50) dat zijn wufte meisjes
kaviaor
zelfstandig naamwoord
kaviaar
Frans Verbunt:
Tilburgs kaviaor - bramenjam die naar vis smaakt
kawauwel
zelfstandig naamwoord
WBD
III.1.1:101 'kawauwel' = mond (spotnaam)
ZOVI
Kawauwelen = snateren, onzinnig babbelen
kazienee -
kazjeneej
zelfstandig naamwoord
doek van dunne stof, als sjaal om de hals geknoopt = Frans
'cache-nez'
Vur mutsen en pelerienen en ook vur zijje petjes en toekielen kun-de
in de buurt van Diessen en vural verderop, de vremde laanden van de
Aacht Zaoligheden in nog haost overal terecht. En rooi zakdoeken en
kazienees verkoopen zin de Heuvelstraot nog wel. ‘Uit het land der
Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door
‘W.v.M.’ = Willem van Mook.
Cees Robben – En hij riep dan ôôk meteen.../ “’t zèn inscripsies...
pree-histories”/ En hij spelde – kazjeneej - .../ - zimmezetje -.. –
de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119)
kazjewêel
bijwoord
toevallig - uit het Franse ‘casuel’ – in het Tilburgs altijd met de
betekenis ‘bijzonder toevallig’, ‘wonderlijk’, ‘buitengewoon’
Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur
de Paose... (19550312)
kebaol
zelfstandig naamwoord
kabaal
Cees Robben:
meej veul kebaol
WNT
CABAAL 4) een hevig en hinderlijk, opschudding veroorzakend of
medebrengend (oorspr.: opzettelijk met dat doel verwekt) rumoer.
kèbke
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm
klein
jong varken
gez.
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et liste kèbke öt de maand
H. van Rijen (1988):
'kèpke' - jong kind
verkleinde vorm
van 'kab' (met umlaut) Zie De Bont, kap II
laatste
dochter uit het gezin
kèchele
werkwoord, zwak
WBD
III.1.2:239 'kechelen' = kuchen
kedaaj
zelfstandig naamwoord
feest,
smulpartij
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
tisser êen grôot kedaaj ('86)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
óp kedaaj gaon (Daamen - Handschrift 1916: ) - naar een feestmaal gaan
Daamen - Handschrift 1916:
"kadaai - 't is er groot kadaai - ze gan op kadaai
(feestmaal)"
H. van Rijen (1988):
gedoe, drukte
Schu
KADIJ, te Antwerpen: feest, smulpartij: 't zal er gaan spannen; 't
is vandaag kadij. Het woord is zijn bestaan aan den franschen
republikeinschen decadi verschuldigd.
WNT
KADEI, KADDEI - ook ironisch, met de beteekenis van: een prettige,
een lekkere boel.
Kedènt
toponiem
Letterlijk:
kwaad (= slecht) einde
Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne
bolscheut... zisse... (19850504)
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et Kedènt = Kwaadeindstraat (blz. 121)
- Kzaag
me lôope over ut Gurke/ En ok dur de Hasseltstraat/ Over ut Kedènt…
Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.
- Int
Kedènt daor stint un echtpaor/ Te praote in ut durgebont… Uit:
‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.
Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: "Van aovent gòn we meej zen
ammol/ fiste op ' t Kedènt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
op et Körvel òf int Zaand,/ den Haajkaant òft Kedènt. (Henriëtte
Vunderink, Tilbörg trakteert, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
kedè ùze
WTT 2017: van (waarschijnlijk) kedèùs; echter
alleen in het meervoud aangetroffen; bak waarin een geslacht dier
werd gelegd om het te villen; naar analogie van cartouche, omhulsel.
Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan hadde vruuger zogezeej,
waare dè kedèùze wòr dègge ze ingôojde dan op dere rug want aanders
kosse ze zak zègge nie ville!!” (Collectie Heemkundekring Tilborch;
transcriptie: Hans Hessels)
► Klik hier voor audiofragment)
kedoow,
kedooke
zelfstandig naamwoord
cadeau,
geschenk =
fr. 'cadeau' met vocaalreductie
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
kedoo; kedoos
De winnaors van de gèèle trui/ krèègen et ècht
nie kedoo/ Zot ene Nederlaander zèèn,/ of wir Bernard Hienoo?
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Naa de Toer in)
WBD
III.3.:190 'cadeau' = geschenk 'cadeautje, geschenk, gift, present,
presentje'
Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’
- Zoo spreken de Meierijers en schrijven
ook van (...) kardootje...
keduuk,
keduukelek
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord
Frans: caduc
bouwvallig,
versleten (ook m.b.t. mensen)
R-J.
'die is wah kadukelijk'
Daamen - Handschrift 1916:
"kaduk - gebrekkig"
Cees Robben – Ik ben zô keduuk... (19550730)
Cees Robben – Hij zaag de gedoentes, vervallen, keduuk (19551119)
H. van Rijen (1988):
zis en keduukelek ineens ònt wòrre - ze raakt versleten
Keej
eigennaam
Cornelia
GG
ook: ons Keej - mijn vrouw
Stadsnieuws: 'Ak mar es wies wès Keej dervan zeej' (160108)
kèèk
zelfstandig naamwoord
kijk
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèk zn - kijk
1. kijk als mening,
deskundig oordeel
Pierre
van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Kèèk eróp hébben is meer as twee haande - verstandelijk overleg
is beter dan in het wilde weg ergens aan beginnen (Tilburgse
Taalplastiek 128)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
kèèk eróp hèbbe doe meer as twee haande (Pierre van Beek, Tilburgse
Taalplastiek '71) - overleg
hebben is belangrijker dan kunnen werken
2. gul
zijn
H. van Rijen (1988):
ik kèèk nie op nen bos peeje, ak et lôof mar hè - ik kijk niet
zo fijn, als het maar redelijk is;
3. te
kijk staan
GD07
Jan staode daor te kèèk
4.
zelfstandig naamwoord = uitzicht
- ene
kèèk wèèd - zo ver als je kijken kunt/kon
[Bron?]
Agge op de Ringbaon wonde/ vuulde oe èège vruuger rèèk/ meej veul
gruun èn stoere bôome/ èn ge had «ene Schôone kèèk»
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: De Ringbaon? Niks mir aon...)
kêek
verleden tijd van 'kèèke'
keek

Bouwschutting rond de afgebrande Febo-frituur. Heuvelstraat 2018.
Door de luikjes kan de passant naar de verbouwing kijken.Foto
Margriet Bekkers.
kèèke
werkwoord, sterk
kijken
- kèèke -
kêek - gekeeke
-
in
tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kèkt
- D. Boutkan (1996) - verleden tijd: kêek, maar: kikte
gij?
-
H. van Rijen (1988):
die èèrpel kèèken oe aon - ... zijn niet goed gepit
-
Piet
Heerkens - uit: D’n örgel, ‘Kender en koei’, 1938:
Kek wè se kekt!
Kek
wè se kekt!
Witte
gij, Kiske, op wie dè se lekt?!"
-
Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie
kèèke... (19541224)
-
Cees Robben – Nie kèèke.. as ze kekt... (19600219)
-
Ed Schilders - Èn wè’k list op de mèrt heurde: ‘Kom ’s kèèke, kom ’s kèèke / ’K
stao hier nie vur niks te kwèèke!’ (Wè zeetie?;
website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
- Lechim -

Lechim
- Gedicht van de week. Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)
Zien
- J.M.
Van der Donck, ‘Mooi Truike’, in Joh. A. Leopold en L. Leopold,
Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882: De wènter begos
zun ège naauw en daan aal is te laote kêke…
Woordspeling
- Kèkt
is of ie kèkt, èn as ie kèkt nie kèèke.
-
"Kékt eens of ze kékt, en als ze kijkt niet kééke"... (Tony Ansems,
De dochter van Dorus de Boer; van de cd Tilburgse Liekes American
Style; 2008)
- Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte
Tilburger als...’ maart 2013 -

Uitdrukkingen en dergelijke
-Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
kèèken as en hèllegebildje dè van de kröswèg is gevalle (Pierre van
Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - beduusd kijken
-
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
te veul nòr de zulder gekeeken hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse
Taalplastiek '70) - te veel borreltjes
op hebben.
-
H. van Rijen (1988):
'K-kèèk nie op unnen bos peeje, a-k ut loof mar hè' - ik kijk
niet zo fijn, als 't maar redelijk is.

Sticker op voetgangersstoplicht Willem
II-straat. Bij rood laat het licht een kruikenzeiker zien, bij groen
loopt hij met zijn kruip over. Het stoplicht is een kunstobject van
Marieke Vromans en Irene Vermeulen. Het speelt in op het gegeven dat
Tilburgse textielarbeiders in vroeger eeuwen hun urine in een kruik
opvingen en voor een paar centen verkochten aan textielfabrikanten.
Die gebruikten de zèèk om wol te reinigen en te vollen. De slogan
is: Nie zèèke mar kèèke. Foto: CuBra 2019.

Carnavals-sticker van vereniging De
Raawdaawers'. Foto: CuBra 2020.
kèèkgòtje
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
kijkgaatje
- WBD
(III.2.1:51) kijkgaatje – spionnetje
kèèl,
kèltje
zelfstandig naamwoord
keel
D. Boutkan (1996):
(blz. 22) kèèl naast keel
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
''t zal d'r de keil uithangen'
Van Beek -
"Hij hangt mee de keel in den haak" betekent: Hij verdient zijn kost
niet; hij weet niet, hoe het hoofd boven water te houden; hij weet
niet van wat hout pijlen te maken. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse
Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
- Hij hangt
met de keel in de haak. - Hij verdient zijn kost niet, hij weet niet
hoe het hoofd boven water te houden. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in:
Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische
zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
meej de kèèl in den haok hange ('71) - niet weten hoe het hoofd
boven water te houden
Rooie, witte,èn gèèle wèèn/ hoeveul dès nie te
pèèle/ verdwènt temidde vant plezier/ in duuzend dreuge kèèle.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Wès wèèn tòch fèèn)
GD06
der zaaten in de miste femoelies hil wè geoefende kèèle
Antw.
KÈÈL zelfstandig naamwoord v.-keel, Fr. gorge
kèèle
werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988):
zuipen
H. van Rijen (1988):
'eröot kèèle' - eruit gooien
Frans Verbunt:
'kèèle' - vreten en zuipen
Stadsnieuws: Asset mar vur niks is, dan kunne ze kèèle - Als het maar gratis
is, dan weten ze van innemen. (210508)
kèèlgang
zelfstandig naamwoord
WBD
keel van een paard
kèèlpènt
zelfstandig naamwoord
keelpijn
DANB
hij heej kèèlpènt
D. Boutkan (1996):
'kilpènt' (blz. 95)
keemel
zelfstandig naamwoord; uit Middelnederlands ‘kemel’
kameel (dromedaris)
Cees Robben – Wè ligde’r toch wir sakkertjèns bij... Alleej.. Schuif
op keemel... (19691128)
kèènd,
kiendje, ►kènder
zelfstandig naamwoord
kind
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
keind
...en staot er nie ergens in et
Zondagsevangelie: agge nie wordt as klein kender dan komde mijnen
hemel nie binnen? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun
als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940)
Cees Robben – Ut is ’n heel schôôn kèènd.. (19580705)
Cees Robben – ’n Stuup kênd vur durren aauwer..! (19550806)
H. van Rijen (1988): en kèènd moet ruuren òf truure - als een kind rustig is,
heeft het verdriet (?)
Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen
ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte
kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre
dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes
haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst
klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes,
jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website
Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
Dere meens òf kammeraod lopt naa vort aachter de waoge meej en plat
kèènd èn, asse en bietje opgeschoote hèbben aachter de bèddeplaank,
ok nòg meej ene komvort dernèffe. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de
Tilburgse Taol 2007)Dialectenquête 1876 - kijnd (hoewel: vêne, bêne) - meerv. kender
DANB
kóm hier kèènd
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
tis en hard gelaag en kèènd te kusse meej en stêene bakkes (Daamen -
Handschrift 1916: )
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
van et kèènd zen irste kreet vergit de moeder alle leed (Kn'50)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
en kèènd moet aaltij truuren òf muuren ('71) - dient altijd bezig
te zijn
H. van Rijen (1988):
en kèènd oover de halleve deur - een onecht kind
H. van Rijen (1988):
mar kèènd lieve, it tòch meej oew aander haand
Stadsnieuws: Ons
Lewieke spult zo schôon,
ge hètter gin kèènd aon (100509)
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen
(1836) - KIJND voor kind, was eertijds zelfs in den hofstijl in gebruik. Z.a
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèènd (krt.16)

Kaart uit:
A.A. Weijnen, Onderzoek
naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937 
Bont
kƐnt,
zelfstandig naamwoordo. 'kend' (<-) kijnd, - kind; mv. 'kender'
Antw.
KEND, KIJND zelfstandig naamwoordo., mrv. 'kender, kijnder' - kind, Fr. enfant.
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kènd zn - kind
WNT
KIJND - bijvorm van 'kind'

keep
zelfstandig naamwoord
D. Boutkan (1996):
keep - keepvink (Fringilla montifringilla)
WNT
KEEP - naam van een soort van het geslacht der Vinken; samenst.:
keepvink
keeper
zelfstandig naamwoord
WBD II.4. p. 872 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier
(1947) zegt bij „keper-, serge- of casimirbinding": „Binding ,
waarbij door de onderlinge draadkruising schuine, evenwijdige lijnen
in het weefsel ontstaan."
keejper, K 183 (= Tilburg)
kepertje : keeperke, K 183 (= Tilburg)
keer
zelfstandig naamwoord
keer,
maal
uitdrukking
in de kòrtste keere - zo vlug mogelijk
Cees Robben:
et schilt mar amper haand òf keer - het is op het nippertje
Cees
Robben:
mistal drie keer; meschien dè deeze keer de lèèm haawt; nog êene
keer;
D. Boutkan (1996):
'Ik èb oe al twee kêere geroepe.' (blz. 96); êene keer (95)
kèèr,
kèrke
zelfstandig naamwoord
kar,
wagen
gez.
En kèèr geriffermeerd maoke = een kar stiekem onklaar maken, een
hoogkar ondersteboven zetten
gez.
de kèèr ómgôoje - een miskraam krijgen
uitdrukking
kòrt in de kèèr - kort aangebonden, lichtgeraakt, uit zijn humeur
Den aawe pastoor was 'ne goeien meensch, mar
'n bietje uit den tijd, hij ha den naom dettie nie kos laache. Hij
naam alles ernstig op. De meensche zeejen van 'm: "Hij rijdt mee 'n
zwaor kèr!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe
kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938)
...den Sik stond aaltij klaor om de kèr van den dokter uit et los
zaand te trekken... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik
van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
...onze vadder zaoliger [...] zi aaltij: “ ‘k Zit liever mee in koai
kèr in de haai as mee in goei schip op zee”.
(Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
De Wijs --
Boer maa’k op oew kèr? - Nè jongen, naa nie. - Rot boer, rot kèr,
rot pèrd (20-07-1962)
Cees Robben –’t komt er meej de schoep binnen en ’t gaot er meej de
kèèr uit. (19641106)
Elie van Schilt - We zagen ok twee sorten putjesscheppers, dun ene
ok mee un kiepkerke en un korte schep vur de putjes langs de
kaaibaand, dan was er nog ene mee un grote kiepkeer, mee un peerd er
veur. Die had unne schep mee unne hele lange steel en die mokte die
putten in ut midden van de straot schòòn. (Uit: ‘Alles is aanders’;
CuBra ca. 2000)
WBD
kèrhèngst - lomp paard
WBD
kèrspringer- (paard dat probeert uit het tuig te springen) Kees en
Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kair
Dialectenquête 1876 - kêr (ê = fr. même)
DANB
nò de schòft spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr
H. van Rijen (1988):
ge gaot nie dôod vurdè ge en kèèr zaand op hèt
H. van Rijen (1988):
en kèèr teheuj stôote - een kar leegkiepen
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KER voor kar. ... Verwisseling van A en E niet ongemeen: smart/smert,
hart/hert, scharp/scherp. Z.a.
Goem. KAR - kè:r, zelfstandig naamwoordvr., verkleinde vorm
kè:rəkə
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèr zn - kar
kêere
werkwoord, zwak
keren,
omkeren, wenden
B keere - kirde - gekird
- ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kirt
Dialectenquête 1876 - terugkère - terugkeeren
Cees Robben – Al is ’t ôôk nie te keere... (19570706)
WBD
III.1.2:15 'keren' = keren (draaien); ook: omdraaien, wenden,
zwenken, afslaan
Bont
ke.rə(n) zw.ww.tr. 'keren' 1) tegenhouden; 2) uithouden, harden
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): keere ww - keren, uithouden, tegenhouden
kèère
werkwoord, zwak
vegen
WBD (III.2.1:295) 'keren', 'vegen' = vegen - kèère - kèèrde -
gekèèrd Geen vocaalkrimping
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek
(1964-1974): den huis kèère = de woonruimte uitvegen, den hèèrd kèère
Dialectenquête 1876 - mit den bêssen kère - met den bezem keeren; mêne, vêre, kêre
Stadsnieuws: As strak de pestoor ònkomt, mot ik et hèùs nòg èfkes kèère
(060408)
Stadsnieuws: Meej de schomaok wier et hèùs van boove toe
beneeje gekèèrd (260409) = Met de schoonmaak werd het huis van boven
tot beneden op zijn kop gezet.
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KEEREN voor vegen, hoezeer niet algemeen. Bij Meyer reeds verouderd.
Verhoeven (1978): KEREN
ov.ww. 1. vegen, schoonmaken met een bezem; 2. tegenhouden;
3.doorstaan, uithouden: 't is nie te keren; ik kon 't nie keren van
Bont
ke.rə(n) zw.ww.tr.
'keren' - met een bezem vegen
Antw.
KÈREN ww - vegen: den vloer kèren
kèèrel
zelfstandig naamwoord
kerel
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
'keirel'
Cees Robben – Zwarte mèèrel... Felle kèèrel... (19601007)
WBD
III.3.1:22 'kerel' - kerel
D. Boutkan (1996):
kèèrel / kêerel (blz. 95)
WBD
III.1.1:3 'kerel' = man
WBD
III.1.4:127 'kerel' = betrouwbaar iemand
WBD
III.4.in222 'kerel' = iets groots in zijn soort', ook 'knoeperd','knoert
Bont
kärəl,
zelfstandig naamwoord m. 'kaerel' - kerel
Goem.
KEREL - kè:rəl,
zelfstandig naamwoord m.: nə — gəlak nəm bʉəm
Antw.
KÈREL zelfstandig naamwoord m. -iets groots in zijne soort
kèèreme
werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988):
kermen
WBD
III.1.4:255 'kermen' = kreunen
kèèrk
zelfstandig naamwoord
kerk
D. Boutkan (1996):
(blz. 22) 'kèrk' gez.
MP
De kèèrk is hógger as de toore; gez.
MP
Hij is kèrks as nen hónd klippels; gez.
MP
Den ónzen is nèt zó kèrks as nen hónd klippels; gez.
MP
Ge mót nie teegen et kèèrkhöske piese, want et drêûgt nôot
óp; gez.
MP
Ge moet nie plasse teegen et kèèrkhöske, want ... gez.
MP
Ontzie kèèrk èn geestelekhei; gez.
MP
Ze hèbben òk nie ammòl bèllekes aon, die nòr de kèèrk gòn;
gez.
MP
As ze ammòl en bèlleke droege dan kónde mekare nie verstaon van
de hèrrie Dialectenquête 1876 - kèrreke - kerken
Dialectenquête 1876 - kerk: blijft onveranderd, (tegenover stèrrek, wèrrek, met
scherplange è)
DANB
de grôote kèèrek (bep. wijk)
Antw.
KERK (uitspr. kärrək, kerrək, te Antw. : kārrək)
zelfstandig naamwoord v.; Fr. église
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
de kèèrk moet dur et kèrkstrotje (Kn'50) m.b.t. een zware
bevalling
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
driemaol rónd de kèèrk is zó goed as eens derin (Daamen -
Handschrift 1916: ) -
verontschuldiging van iemand die niet naar de kerk gaat
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
rôokende nôr de kèèrk is schèètend Variant: eetend nôr de
kèèrk is -
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèrk' zn - kerk nòr de hèl (Daamen - Handschrift 1916: ) stinkend nòr de hèl (Daamen
- Handschrift 1916: )
kèers,
kèrske
zelfstandig naamwoord
kaars
D. Boutkan (1996):
(blz. 22) kèèrs
- Vruuger
mòkte de koster de kèèrse zelf.
gez. Pierre
van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Stikt de kèers mar aon - werd gezegd als iedereen binnen was (omdat
zulks ook gebeurde zodra iedereen aanwezig was bij een gestorvene)
Van Delft -
Als iemand iets goeds of een goede betrekking verwaarloost, zegt men
om z'n verontwaardiging uit te drukken: "Hij zal het nog mee 'n
kerske (of: 'n lanterntje) gaon zuuken." Ook hoort men: "Hij zal er
z'n vingers nog ooit naor afbijten." (Nwe. Tilb. Courant; Van
Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)
Pierre
van Beek -- Zodra iets moet "al zô den duvel de kèrs (kaars)
vaasthawen" valt er niet meer aan te ontkomen… (Tilburgse
taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)
Hoeveul kèrskes zottie al nie/ daor hèbbe laote braande?
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Et gouwe kösterke )
Het leven is un braandende kèèrs/ Den dood det is de wind... (Tony
Ansems, Houd oew haande vur oewe mond; van de cd Gatvermiedenhoet;
2010)
Dialectenquête 1876 - waas-kêrs - waskaars (ê als in Fr. même)
DANB
die kèèrs gift goej licht war - die kaars geeft 'n helder licht he?
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
de kèèrs ònsteeke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - met het werk beginnen
Bont
kä.rs, zelfstandig naamwoordvr. 'kaers' 1) steen v.e. steenvrucht; 2) pit(ten) v.
appels en peren. Z.a.
Antw.
KÈÈRS (Kemp.: kjèès, kèäs) zelfstandig naamwoord v., vklw. 'kesken' - kaars,
Fr. chandelle WNT KAARS, keers
kèèrvel
zelfstandig naamwoord
kervel,
tuinkervel; Anthriscus cerefolium; Echte kervel
H. van Rijen (1988): 'kèèrevel'
Antw.
KERVEL (uitspr. kärrəvəl; Antw.:
karrəvəl)
zelfstandig naamwoord m. en niet v.; Fr. cerfeuille - kervel; ook KELVER (uitspr. kelləvər)

kèès
zelfstandig naamwoord
kaas,
ook volgens WBD

Detail uit een stilleven van Pieter
Claesz
gemèènekèès
– komijnekaas; snipperskèès - gesneden kaas (in plakjes)
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
'keiskop'
Cees Robben – Ik ben sjuust op de kèèès
gebid... (19590328)
Cees Robben – Zèède gij ôôk op de kèès gebid.. (19700814)
Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313
Gezegde -
Beeter grèès as kèès. - Beter grijze haren dan geen haren.
Dialectenquête 1876 - brooikes mï kês (ê van fr. même) (ook: kees); kees (scherp)
DANB
eete zullie ók gèère kèès?
D. Boutkan (1996):
(97) eetən ullie ok gèère kaas?
H. van Rijen (1988):
dès nòg ginne kaoje kèès, hurre - dat is nog zo'n slechte kaas
niet, hoor
H. van Rijen (1988):
daar leej twidderaande kèès: tunnekeskèès èn kemèènekèès
Jan
Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèès zn - kaas
Piet van Beers - 23-8-2004 - uit: 'As, as,
as...': As ze op ´t kèrkhof m´n graf zèn dicht on ´t gooie/of bij ´t
crèmatorium m´n as zèn on ´t verstrooie./ As femilie, kèènd èn kraai
on toffel is gezeete/ om daor koffie, krintemik èn brooikes kèès te
eete. (CuBra)
Elie van Schilt - De trouwmissen en de
begroffenissen waren vur de kenderzangers ut féénst, dan kreegde as
de mis afgelòòpen was, bij un trouwmis iets lekkers en bij un
begroffenis, brooikus mee kèès of ham.
(Uit: As ge katteliek geboren wierd dan hadde toch veul te doen
en te laoten, 2009, CuBra)
Piet van Beers - uit: 'Vrèmde kòst': Èn die
vremde eetgewontes/ brènge ze vandaor dan meej./ Fraanse kèès èn
Spaonse wèène/ èn oolèève òf patee. (CuBra)
Piet van Beers - uit: '´n Verjaordgsfist': Op
de tòffel ollienutjes/ sjips meej sauskes, kèès èn wòrst./
Limmenade, unnen bòrrel/ òf Trappisjes vur den dòrst. (CuBra)
Lodewijk van den Bredevoort - Smèèrges op oew
brôod kréégde kèès, elke vrijdag opnuuw kèès en nog ens kèès. Kende
gullie dè één van alle nog; tien sneeje brood meej kèès. Kunde oe
èège daor nog iets bij vurstelle? Ik zeej daor ens enne keer iets
van tegen onze vadder: ‘Kunde gullie dè brôod nie wè dunder en dieje
kèès nie wè dikker
snije?’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset
den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Smokkelen zôgezeed. Hij heej hil wè rog en
kèès naor hèùs gesjouwd op zen roestige fiets. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Volgens sommige van mèn bruurs en zusters,
waar dieje kèès dikkels
zô taai degger gerust oew schoenen meej kost verzole. (Lodewijk van
den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk
wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Òf brôojkes meej gemèène kèès èn uikes. (Ed
Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Middenstandsrijm in het dialect in de
marktkraam van Kaashandel Bastiaansen uit Molenschot. Tilburg,
Koningsplein maart 2019. Foto: CuBra.
Antw.
KÈÈS zelfstandig naamwoord m. en niet v. - kaas, Fr. fromage
Verhoeven (1978):
KAAS
(kéés) m. het bekende zuivelprodukt; vandaar: de kéés, op de
kéés kome, en op de kéés verzuke, uitnodiging op het
begrafenismaal, bestaande uit koffie en broodjes met kaas.
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - met umlaut (blz. 90)
WNT
KAAS, gewestelijk KEES (en kies)
WBD
III.1.3:178 ' kaasbolletje', 'kaasbol' = bolhoed (spotnaam)
WBD
III.4.4:2 'kaasbol' = volle maan

Schilderij van Clara Peeters (17e eeuw) - Stilleven met kaas
(detail) - 1615
Kêet, De
toponiem
onderdeel van De Uilenvlucht, Korvel
Keet is hier waarschijnlijk bedoeld als benaming voor een primitief
bouwsel
Willem van Mook – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie
grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld,
waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en
bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze
eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er
toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie.
‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’
dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind
stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’
(Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren,
bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten. (Nieuwe
Brabantse novellen; 1970)
kêet,
kitje
zelfstandig naamwoord
keet,
armoedige houten woning
H. van Rijen (1988):
de Kêet - onderkomen van leproserie 'Den Èùlevlucht'
WNT VII:2016: gewestelijk nog KETE (men
schrijft gewoonlijk KEETE) Men schrijft ê, blijkens de hedendaagsche
dialecten.
WBD
III.4.4:245 keet = lawaai
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- KEET hut;
Kiliaen 'keete'. Hier van daan 'bakkeet'.
Bont
ke.t, zelfstandig naamwoord vr. 'keet' - klein woonhuis, geringe woning
keetel
zelfstandig naamwoord
ketel
Dialectenquête 1876 - kètel
H. van Rijen (1988):
'kittel'
keetelapper
zelfstandig
naamwoord
ketellapper
Van Beek -
Hij zuipt als een ketellapper (ketelbuter, d.i. ketelboeter). (Nwe.
Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
keetelbuunder
zelfstandig naamwoord
ketelboeter,
ketellapper
ketellapper,
classificeerder
gez.
Vèèchten as nen keetelbuuner
...èn
vochte as keetelbuunders/ rondom de mallemeule. (Lechim; ps. v.
Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit:
Vruuger...veul muuger)
H. van Rijen (1988):
'keetelbuunder, keetelbuuner'
Verhoeven (1978):
Ketelbuunder, m. ketelboeter, ketellapper, marskramer die met ketels
leurt. Dikwijls in verband gebracht met vechten en vloeken. De vorm
-buunder is misschien ontstaan onder invloed van een associatie met
'boenen' en 'boenders' als handelswaar.
Bosch ketelbuter -
ketelboeter, ketellapper, ketelbutter
WNT
KETELBOETER - gewoonlijk een rondtrekkend, vagebondeerend
handwerksman
Pierre van Beek -- De ketelboeners, dat zijn
degenen, die op gezette tijden als het "ketelbunen" was de
ketelsteen uit de fabrieksketels bikten, schijnen vroeger geen al te
beste reputatie gehad te hebben. Hoe komt men anders aan "vechten
als ketelbuners", welk gezegde nog in zwang is. Zoals trouwens ook
het beroep, dat overigens een zeer eerzaam vak is. (Tilburgse
taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)
Pierre van
Beek - Leefden
de houtrapers met de waarheid schijnbaar vaak op gespannen voet,
de ketelboeners hadden ook geen al te beste reputatie. Nu nog
hebben we de uitdrukking "vechten als ketelbuners". Ketelboeners
waren mensen, die gekleed in witte pakken met een daaraan
vastgemaakte dito muts de ketelsteen uit het inwendige van de
stoomketels der fabrieken bikten. Dit gebeurde op gezette tijden. Dat was het zg. "ketelbunen", wat tot consequentie had,
dat de fabriek stil lag, omdat men van te voren "de stoom had
laten schieten". Met het steeds meer uit de tijd geraken van de
stoomketels is uiteraard ook de behoefte aan het "ketelbunen"
verminderd. (Pierre van Beek - TTP - Nr. 6 - Za 06-06-1964)

De jonge kok
- Joseph Bail
keetelbuuter
zelfstandig naamwoord
(rondreizend)
ketellapper, koperslager
keetelmeziek
zelfstandig
naamwoord
ketelmuziek;
lawaai maken met potten, pannen, etc.
Audioregistratie 1978 - Meej grôote schijnwerpers vur zen deur
(Vermeer)! Èn… e… toen… e… keetelmeziek! Ik meej en akkòrdeejon veur
erop èn ik krêeg er nòg êene bè me. (Interview met Heikanters -
Transcriptie door Hans Hessels)
kèève
werkwoord, sterk
kijven
B
kèève - kêef - gekeeve -
geen vocaalkrimping
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
de moeder kêef
Cees Robben:
'isser hier niks om te kèève?'
Cees Robben:
'aaltij hier meej dè gekèèf'
WBD
III.4.1:47 'kijven' -waarschuwen (van vogels)
WBD
III.1.4:422 'kijven' = idem; 'bekijven' = berispen
Bont
ke.və(n)
st.ww.intr. - kijven
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèève ww - kijven
KIJVEN
st. (soms zwak gebezigd) ww. Van onbekenden oorsprong
Keevelèèr
toponiem
Kevelaar; in Tilburg een populaire bestemming om op bedevaart te
gaan; de prent van Robben behandelt de zogenaamde voetprocessie
daarheen
Cees Robben – De voetprocessie trok vurbij / Naor ’t verre
Kevelèèr... (19600715)
Cees Robben – De vurspraok van Onze Lieve Vrouw van de Hasseltse
Kapel [is] zeket zôô straf as die van Kevelèèr... (19710515)
Cees Robben – Ik gao te voet naor Kevelèèr... (19610421)
kèèzer
zelfstandig naamwoord
keizer
WTT 2012 -
in dialectteksten wordt 'keizer' vaker aangetroffen dan 'kèèzer'
Jodocus -
Maria, die klopte-n-um in zunne nek:/ nog efkes, dan kunne we
ruste!/ Wè denkte van mèn! Nege maonde al zè 'k!/ en dè ammaol vur
keizer Augustus. (ps. van Jacques Stroucken, uit: Toemet-hooi, 1993)
kefeej
zelfstandig naamwoord, onzijdig
café =
fr. 'café' met vocaalreductie
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
in de café ; caféhaawer
...in et kefeeke op den hoek...
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Ik haaw nie van zwèmme)
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “En dan wonde Fons (Aleejaose = Elissen), die wonde daor op de
Noordhoek, dè kefeejke, ik weet nie òf ge dè ôot wèl nie, dè, dieje
kefeej daor ôot gekènd hèt… èn daor stond aaltij enen örgel…”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “Koske van de Wouw wonde op de hoek van de Misjenaaresstraot
(Missionarisstraat) in dè kefeejke daor!”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
ook gebruikt als vrouwelijk
zelfstandig naamwoord
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “…ón den ooverkaant van, van de kerk, daor hadde vruuger de
bierhal [het café] van Panhuysen… èn òn den ooverkaant hadde Piet
Krèùse (Kruyssen), die kefeej èn dan hòdde teegenoover op den hoek,
hòdde Jantje Vorselaars zitte, ok en kefeej!”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “…èn toen kosseme saoves òf tweej keer in de week bij Toon van ’t
Hof op de Bredòssewèg in die kefeej daor vruuger de Haos gezeeten
heej…”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
kejak
zelfstandig naamwoord
cognac
Cees Robben – Unne scheut kejak... (19840525)
Cees Robben – En [ik] kus (...) vur de
zovvelste keer devoot en mee smaok/ ’t reliekske vol Fraanse
kejak... (19700102)
Hij riep: «Gif mar allèèn kejak,/ die aai kunde vergéete»
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Dè hai liever)
Piet van Beers – ‘Asperges me’: Boove op 't koor zonge de heere/
saome meej 't allergrotst gemak./ Die hadde vur dèsse begosse/ soms
al gepruufd van de kejak. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Piet van Beers – ‘Nie sjouwe’: Den dòkter kwaam er òn te paas./ Die
zeej: "Dè duurt wèl weeke."/ Ik ha 'n flinke kaaw gevat,/ dè hattie
zôo bekeeke./ Ik moes èlken dag drie aajer eete/ meej enne scheut
kejak./ En nao 'n week toen hak ’n bakkes/ as enen èèrpelzak./ Ik
kan dörrom... sins dieje tèèd/ de aajer nie mir zien./ Meej de
kejak, ist aanders meej.../ Die lus ik er wèl tien. (Spoeje
doemmeniemer; 2009)
Èn saoves vur et nor bèd gaon/ wier der nog kejak geschonke...
(Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Nieuwe
Tilburgsche Courant 20-11-1889
kèk
gebiedende wijs van ‘kèèke’
Cees Robben – “Kek uit oew soepers....” (19560211)
Cees Robben – Kek Sjenet... zô is ’t gekomen (19560714)
Dialectenquête 1876 - kêk! (ê als van fr. même)
kèkkis
gebiedende wijs van kèèke, samengetrokken met bijwoord ‘eens’ (‘es’)
kijk eens
Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313)
Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie
kèèke... (19541224)
kèkt
persoonsvorm van werkwoord kèèke
kijkt,
gebiedende wijs: kijk
Imperatief
en 2e + 3e pers. enk. van 'kèèke', met vocaalkrimping.
Kèkt
is òf ie kèkt, èn assie kèkt, nie kèèke.
kèl
zelfstandig
naamwoord
kerel
alleen
aangetroffen bij Piet Heerkens; verkorting van dialectisch kèèrel;
z'is laoter getrouwd mee 'nen Tilburgsche kel... (Piet Heerkens; uit
‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944)
kèlderbist,
-vèèrke
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt:
pissebed
WNT
KELDERVARKEN - kelderpissebed, keldermot, kelderzeug
kèlderwènd
zelfstandig naamwoord
krik, dommekracht, kelderwinde
WNT
KELDERWINDAS - kelderwinde, dommekracht
kèlfke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van
'kalf', met umlaut
kalfje
Piet
Heerkens - de
kelfkes daanse... (uit: De Mus, ‘Lente’, 1939)
Leo Heerkens - 'k Zie de blumkes lekker bloeien/ en de kelfkes
lollig stoeien (uit: 'Op m'n beene'; 1940)
Cees Robben – Bende al getrouwd Piet...? ..Ongebonden is ’t bist
zeej ’t kelfke.. en ’t kos rond den schelft... (19650910)
In die
waaie liepe ’s zomers wè koeikes en kèlfkes… (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
keliek
zelfstandig naamwoord
koliek,
onderbuikskramp
van
Fr. 'colique'
Cees Robben – Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring...
fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217)
Bont
- kli.ik resp. klik, zelfstandig naamwoord. o. - koliek
WNT
KOLIEK - benaming van verschillende, met kramppijnen gepaard gaande
buikaandoeningen ...
kèlriem
zelfstandig naamwoord
WBD
kopstuk (Hasselt), de riem die achter de oren v.h. paard langs
loopt. N.B. De letterlijke vertaling 'keelriem' komt ook in het WBD
voor, echter zonder vermelding van een Tilburgs woord.
WNT
KEELRIEM aan het paardenhoofdstel, de riem die, van de slapen, onder
den kop door, om het bovenste van den hals gaat.
kèlsgat
zelfstandig naamwoord
keelgat
Ik
kos et nie dur men kèlsgat krèège. kèlsgat;
Cees Robben – ’t Blèèft in m’n kelsgat steken... (19600923)
Piet van Beers – ‘Hoest’: Zo nou èn dan, vatte
ik 'n snuupke./ Van die hêete (varn Jamin.)/ Mar....toen schoot 't
in m'n kèlsgat./ En ik stikte der host in. (Spoeje doemmeniemer;
2009)
WBD
III.1.1:191 'keelsgat' = keelgat
WNT
KEELGAT. Uit 'keel' en 'gat'
Bont
zelfstandig naamwoordo. 'keelsgat' - keelgat
Antw.
KÈÈLGAT zelfstandig naamwoordo. - keelgat. Verkeerd kèèlgat - luchtpijp,
adempijp.
kèltje
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
H. van Rijen (1988):
keeltje
kemêel
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
kameel
WBD
(III.3.2:351) kemêel = kameel
► keemel
kemêelhaor
zelfstandig naamwoord, stofnaam: kamelenhaar,
kamelenharen ...
- Laot ons ze 'n paor werme kameelhaor
kraogpantoffels geven. (Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943)
- Kemeelhaor pantoffels mee lère zool. (Nieuwe
Tilburgsche Courant 30-11-1943)

Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943

Kamelenharen
pantoffels (Internet 2013)

Nieuwe Tilburgsche Courant 30-11-1943
kemèène
soortnaam
met komijn als ingrediënt; komijnekaas.
Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... Böllekes
kès... en kemène kès... (19540313)
kemiek
bijvoeglijk naamwoord /zelfstandig naamwoord
komisch;
komiek
fr.
'comique' met vocaalreductie
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
ene kemieke film
...hij was dikkels ok grappig, soms kemiek.
(Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’
- Zoo spreken de Meierijers en schrijven
ook (...)
kemiek...
WBD
III.1.4:197 'komiek' = grapjas
WBD III.1.4:207
'komiek' = grappig
WBD III.1.4:208
'komisch' = geestig
kèmke
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm
kammetje
verkleinde vorm
van 'kam', met umlaut
Cees Robben - ...wol mee röcht.. of wol mee kemkes... (19560630)
H. van Rijen (1988):
hèdde ieveraans mèn kèmke zien ligge?
Stadsnieuws: Hij heej zo wèèneg haor dèttie en fèèn
kèmke nôodeg heej om ze te vèène (290309) + (020610)
CiT
(89) 'Hedd' ieveraans m'n kemke zien ligge?'
Bont
kä.mə(n) zw.ww.tr.+intr. 'keimmen' - kammen
kèmme
werkwoord, zwak
kammen
B
kèmme - kèmde - gekèmd
Bont kä.mə(n)
zw.ww.tr.+intr. 'keimmen' - kammen
Antw.
KAMMEN, KEMMEN zie wdb.
Gez. 't Is slecht kammen waar geen haar is.
Haor
KÈMME - kammen
kemiekerig
bijwoord
uit ‘komiek’
komisch, lachwekkend
- Daar worre die twee na kemiekerig van. Uit ‘Kraaien-moraal’ door
‘J.A.’, Nieuwe Tilburgsche Courant 14-04-1938.
keminniekaanten
zelfstandig naamwoord, meervoud van 'communiekant'
- de eerste i is mogelijk een verschrijving;
deze vorm is nergens anders aangetroffen.
zelfstandig naamwoord, meervoud; communiekanten, kinderen die hun
eerste communie doen.
Cees Robben – ’k Zie ze gaon... die klèène klaanten/ Stap vur stap
keminniekaanten... (19560512)

Ill.: Thomé - cannabis sativa L. - hennep - kemp
kèmp
zelfstandig naamwoord
hennep
WBD
III.4.3:326 wilde kèmp - hennepnetel (Galeopsis tetrahit), ook 'neetel'
genoemd
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèmp (krt.89)
Bont
känəp,
zelfstandig naamwoord m. 'kennep' - hennep
Antw.
KEMP (Kempen: kämp, kae ae mp) zelfstandig naamwoord m. - hennip, Fr. chanure
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèmp - zn - hennep (Hennep werd ook uitgespr. als kènnep)
WNT KEMP
(uit kennep (kenp)) Cannabis sativa L.
kèmpekurtje
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm
Daamen - Handschrift 1916:
"op 't kempekurtje aaf (op 't nippertje)"
H. van Rijen (1988):
'op ut kèmberkurtje' - op het nippertje
kempgaore
zelfstandig naamwoord
WBD
hennepgaren, het grove hennepgaren waar men pekdraad van verdaardigt,
ook genoemd 'hènnepgaore' (II:698)
kèmpzaod
zelfstandig naamwoord
hennepzaad,
veelal als vogelvoer gebruikt
kemuunie
zelfstandig naamwoord
oew
irste kemuunie doen
te
kemuunie gaon
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “…as ge dan in de, in de kèrk
kwaamt, nou, dan wierde oovergeslaon agge te kemuunie gingt!”
(transcriptie Hans Hessels 2014) ►
Klik hier voor audiofragment
kenaarieveugel
zelstandig
naamwoord
kanarievogel, kanarie
zie knòrrie
Interview Jolen - 1978 - “…ik ha zôo, ja, jao, vinke, en
kenaarievoogel en zôo, drie dezèllefde…” (transcriptie Hans Hessels,
2013)
► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit
interview te gaan
kenaarieveugeltungske
zelfstandig
naamwoord
tong van een
kanarievogel
Van Delft -
Tegen iemand, die wat kieskeurig blijkt, wordt gezegd: "We zullen je
kanarievogeltongetjes geven." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen
afl. 108; 6 april 1929)
kenaol
zelfstandig naamwoord
kanaal
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “…et kenaol dè was nòg nie gelèèk oope…èn toen wast, in den
ollògstèèd ok nòg gebeurd, en bietje vur den ollògstèèd… want den
dèèk hier, die, die, de verkeerswèg, den dèèk, dès zaand wòr den
dèèk meej opgehôogd, dès ammel zaand hier öt et kenaol!”
Klik hier om dit bestand te beluisterenet
kenaol - het Wilhelminakanaal
DANB
et kenaol
► knaol
kenaoldèèk,
knòldèèk
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt:
kanaaldijk (langs het Wilhelminakanaal)
kènder
- kèènder
zelfstandig naamwoord meervoud
kinderen
uitdrukking
platte kènder - nog in de wieg liggende kinderen; ook: platte jóng
uitdrukking
kènder van half-om-half - kinderen waarvan een ouder benoorden en
een van bezuiden de spoorlijn afkomstig is.
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
kènderwaoge
Praot me nie van kiendjes,
kender,
overal ter wereld zijn d'r;
schreuwe... doen ze nergens
zuutjes,
overal hebben ze vieze snuutjes;
(Piet
Heerkens; uit: De Mus, ‘Kiendjes’, 1939)
Cees Robben – De kender gaon ’t list...
(19540724)
Cees Robben - Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814)
Cees Robben – Enkel kender in de Laai/ Dokkelen wè in d’n braai
(19570704)
Cees Robben – Daor vlinderen as vlemmekes/ Veul helle
kender-stemmekes... (19580531)
Cees Robben – ‘k Heb alle bij mekaare tien kender gehad... aacht
goei en twee kaoi... (19610526)
Cees Robben – De kender (...) pruuven den slameur... (19650507)
Cees Robben – De kender (...) zen tegen ’t regeur (19650507)
Cees Robben – De kender hebben ginne rust (...) en moeten
deurke-deurke-dons (19650507)
Cees Robben – Twee platte kender... en naa wir zôô... (19680322)
Cees Robben – Dan ruuk ik wir dem eeremoei/ die vruuger deur vur
deur/ De straot op kwaam heel zwoel en zwaor/ van kender en
slameur... (19701016)
Cees Robben – As ’n vrouw uitschaait mee kraome,/ Haauwt ze mee d’r
kender saome... (19790720)
Cees Robben – Men kender wille toch wel elke week wè nuus, Nel... En
zelf hek nog ginne buuste-haauwer aon m’n kont... (19860926)
Cees Robben - ‘k Gao mee de kènder naor ’t uitgepakt kèèke...
(19651119)
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “Et was netuurlek ammel vur kènder, hè…de snoep èn de sènte, meer
krêede nôot nie…!!”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
V
natte kènder - kinderen die nog niet zindelijk zijn.
Nie te veul hèrrie meej oew Sjaan/ gin trubbel meej de kènder...
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: En nuu begien)
Elie van Schilt - kender van unne metseléér, draoimaoker of
duveléér, die wieren gin misdienéér. (Uit: ‘As ge katteliek geboren
wierd; CuBra ca. 2000)
En höshaawe meej negen kènder. Niks biezonders in dieje tèèd zulde
zegge. Mar d’n oudste waar 'nne zoon en daoronder kwaame nog aacht
mèskes. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;
CuBra, ca 2005)
Begin jaore vèftig ginge wij bij heur iedere woensdagmiddaag om vèèf
uur tilleviezie kèèke. Alle kènder öt de buurt mochte koome. We
moeste ons schoene ötdoen en in de keuke zette. Soms zaate we wel
meej dèrtig kènder in d’r höskaomer, ammòl vur zôn klèèn teeveeke
meej zôn klèèn bild wè nie presies in’t midde van ‘t toestel zaat.
(Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’; CuBra,
ca 2005)
Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Drie kènder öt de buurt, drie zwarte
snuutjes./ Meej krontjes op der bölleke èn lèèrze òn der
vuutjes/ zonge ze "Gif mèn enne nuuwen hoed". (Spoeje doemmeniemer;
2009)
Dialectenquête 1876 - kender (de e heel scherp, scherper dan in 'pen')
DANB
de schoolkènder zèn meej de mister nòr de zeej gewist
H. van Rijen (1988):
aander meense kènder zèn aatij gaawer groot
Frans Verbunt:
dur de kènder èn de kiepe krèède de miste ruuzie
Bont
kènder
WNT
KIND mv. kinderen, kinders, gewestelijk nog kinder;
Antw.
kijnder
GD05
ze waare meej al de kènderrèèkdom zo èèrm as Job
kènderèèchteg
bijvoeglijk naamwoord .
H. van Rijen (1988):
'kènderègteg' - kinderachtig
kènderjaore
zelfstandig naamwoord; samenstelling uit meervoud van ‘kènd’, kind,
en meervoud van ‘jaor’, jaar.
kinderjaren
Cees Robben – ’k Denk wir aon m’n kènderjaoren... (19560512)
kènderköpke
zelfstandig naamwoord
kinderhoofdje;
veldkei voor bestrating
R.J.
waor ge int waandele kènderköpkes vuult
Ut kèend is mee zun kopke op de kenderkopkus gevalle... (Hein
Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
De
straot, et wegdek op zen Nederlands gezeed, waar vur fietsers un
straf, om daor deur te moeten, over die hobbelkaaien. Echte
kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Daor
waar nog meer veraanderd, nèè die rotkaaie, die kènderköpkes, laage
der aaltij nog, dus dur de straot fietse nog steeds nie òn te raoje.
(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den
brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kènderköpkes - de grote 'Bèlze kaaje' staan bekend als
kènderköpkes
kènderwaoge
zelfstandig
naamwoord
kinderwagen
Audioregistratie 1978 -- “…èllek jaor ging ons moeder meej de
kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de
kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie
door Hans Hessels)
... en
vruuger hèk ’r veul gewaandeld meej de kènderwaoge. (Ed Schilders;
Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
kèndoe
samentrekking
ken je je
Cees Robben – Dan kendoe èège niemir terug (datum niet bekend
kènds,
kèns
bijvoeglijk naamwoord .
kinds
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
'as ge zelf kendsch bent'
ken èèn,
knèèn
zelfstandig naamwoord
konijn
De Wijs --
(Gehoord bij de groentenboer: ) Gij mee oew vitaminen, ik zeg mar
slaoi is goed veur de kenène (10-03-1967)
Piet van Beers – ‘Peeje, knèène èn jonge mèt’: En Jan die ging te
lange liste/ meej z'n kenèène nòr de mèrt./ Ze waare zwaor èn vèt
gewòrre./ En vur den haandel hil wè wèrd. (Spoeje doemmeniemer;
2009)
► knèèn

Verkoper van konijnenvellen -19de eeuw
kenèènejuus
zelfstandig naamwoord
Van Beek -
Liefhebbers van konijnen zijn het "kunijnenjuus" (kenijnen). (Nwe.
Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)
kenèntje, knèntje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘kenèèn’ of ‘knèèn’
konijntje
Cees Robben – Wie blijft vur un kenèntje staon... (19570615)
Kenilles
eigennaam; Cornelis
in het bijzonder het bedevaartoord van de
heilige Cornelis in Esbeek
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Dè zèn ammel veul dinge die
ammel öt den booze zèn vort, hè. Nèt as Keevelèèr, jè, daor heurde
nòg wel es ene keer van…èn nèt as Schèèrepenheuvel èn zôo…èn nèt as
Pirke Donders…èn nèt as den Hèllegen Éèk in, in, in, in Orschòt…èn
den Hèllege Kenilles…” (transcriptie Hans Hessels 2014) ►
Klik hier voor audiofragment
kènneke
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
inhoudsmaat (bier) verkleinde vorm
van 'kan' met umlaut.
kannetje
LDM - Een
grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton
gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2
ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop"
noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore,
afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951)
H. van Rijen (1988):
et kènneke stao op den òrecht
Brôod
eten tussen et koren op et veld en koffie drinken öt zon kom, diese
vol schonken öt zon blaaw kenneke. (Lodewijk van den Bredevoort –
ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1,
Tilburg 2006)
WBD
III.2.1:124 'kanneke
kennekoe
samentrekking: ken ik je
-
2020 - Je hebt iets (eens) goed gedaan: - zôo kènnekoe wir! (Zegsman
dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron:
KLIK HIER )
kenon,
knon
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
'kenon, knon' – kanon, verkleinde vorm 'knunneke'
Pierre van Beek -- Wie des avonds "zô zat as 'n kanon" is, loopt
veel gevaar des morgens "zô ziek as 'n krab" te zijn, beweert men in
Tilburg al is het ons niet duidelijk waarom hier nu juist die "krab"
en dat "kanon" bij te pas moeten komen. . (Tilburgse taalplastiek 2
Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)
kenonbòl,
de
bijnaam
Jan
Pijnenburg
Luister naar de stem van Jan -
Kenonbòl
-
Pijnenburg na een verloren zesdaagse in Antwerpen -
radio-interview met Albert Milhado uit 1936 (MP3 - 2,8 Mb) - Met
dank aan Paul Bogaert
kèns,
kènds
bijvoeglijk naamwoord .
kinds,
dement
Bont kƐns,
bijvoeglijk naamwoord 'kends' (d.i. kijnds)
kènskènder
zelfstandig naamwoord ,
plur.
kleinkinderen,
kindskinderen
Bewaor
et mar vur oew kènskènder.
kèntje
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm
van ‘kaant’
kantje
Cees Robben – Op ’t kentje aaf... (19780113)
kepèl,
kepèlleke
zelfstandig naamwoord
1. kapel
Cees Robben – Gao d’elke merrege naor ’t kepelleke Ketooke..?
(19570504)
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kepel

Lechim
- Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)
Tony Ansems --
De hasseltse kapel
As de Maaj maond was begonnen
Gingen wij mee hil 't stel
Onze Pa, en ons Moeder en heel de kender
Naor de Hasseltse Kapel
Gauw 't Roozenhuuke bidde
Die ouw vrouwkes waren snel
En dan saome snoep ötzuuke
Bij de Hasseltse Kapel
Van die lekkere kaneele steele
Zuuthout, drop en karamel
Leerden om alles saam te dele
Bij de Hasseltse Kapel
(.De Hasseltse kapel; van de cd Tilburgse Liekes
American Style; 2008)
Dossier Hasseltse Kepèl
2. café
- Onderweg hebben we heel wè kepellekes aongedaon en ook in Oirschot
lee je we aon. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe
Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook.
Bij geboorten
gingen de naaste buren mee aangeven. Dit laatste was dan voor de
vader nog al een dure gebeurtenis, want dan sloeg men bij het naar
huis gaan geen een "kapelleke" over. En dan bleven de gevolgen niet
uit... (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore,
afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; NTC – 8-11-1950)
Pierre van Beek -- De uitdrukking "As O.L.
Heer een kerk bouwt, zet de duvel er een kapel neffe" slaat op de
cafés die men gewoonlijk nabij een kerk aantreft al kan men er ook
wel een diepere zin uithalen, namelijk deze, dat de duivel er steeds
op uit is de mens tot het kwaad te verleiden. (Tilburgse
taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)
Want
die leej de kappèlleke meej aon, hè! Kefeejkes, kappèllekes zin ze
vruuger…” [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps;
transcriptie Hans Hessels, 2015]
3.
twijfelgeval !!
Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao/ kèèke rond de kepèl. (Lechim; ps.
v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòr de
Bèèvert...)
Nòr de Bèèvert...
Kom, zeej Lewie, ik fiets is op.
Waorheene?, vroeg zen Nel.
Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao
kèèke rond de kepèl.
Mar halverweege kreeg ie dòrst
èn hij leej daor èfkes aon.
daor zaag ie hangend òn de toog
zenen aauwe ploegmaot staon.
Ze hèbben er en paor gevat
wiere allèngskes blijer
èn waare vur zer èèrg in han
al vèf kefeekes wijer.
Teege den aoved kwaam ie tèùs.
Nel zaat nòg meej der eete.
Kepèlleks hai zat gehad
mar et Hasselse was vergeete.
4.
vlinder

Uit een ABC-boek
WNT Eigenlijk. Een vlinder
(dagvlinder) van de eene of andere soort, gedaante of kleuren. Soms
kan de toevoeging van witje als synon. (zie beneden, onder de
aangehaalde voorbeelden) doen meenen dat met den naam kapel
slechts vlinders van ééne bepaalde soort en kleur, de witjes
of koolwitjes, zijn bedoeld, maar vermoedelijk is ook
witje op die plaatsen niet anders dan een algemeene naam voor
vlinder, ontleend aan dien van eene zeer veel voorkomende, algemeen
bekende soort.
Reeds bij Kiliaen - 1599
Kapelleke
'n Leuk citroen kapelleke woei
alleenig deur et bos,
en m'n ooge die wieren van et zien nie moei
en ze lieten et ding nie meer los.
Toen woei er 'n wit kapelleke bij
en ze daansten deur et bos,
te saome zot, te saome blij,
te saome vrij en los.
En de twee kapellekes allebei
deur 't lentelieve bos
ze sjaansten en daansten mijn ooge veurbij
al boven et lekkere mos.
Gij lieve kapellekes daor in et bos
een wit en een citroen,
toe, sjaanst er en daanst er mar lekker op los,
ge meugt et gerustekes doen!
(Piet
Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kapelleke’, 1941)
keplaon,
keplòntje
zelfstandig naamwoord
kapelaan
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
de pestoor èn de keplaon lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van
Beek, Tilburgse Taalplastiek '70)
die houden er dezelfde principes op na
Cees Robben:
'd'r was is unne kappelaon'
Bont
kəplo´.n,
zelfstandig naamwoord m. 'keploon', - kaplaan, kapelaan
kepoerewiets
bijvoeglijk naamwoord .
kapot,
dood
Stadsnieuws: èfkes piepte ze nòg, mar toen waar de mèùs hartstikke
kepoerewiets - eventjes piepte de muis nog, maar daarna was ze
morsdood (220407)
van
Jiddisch 'kapoeres' (= dood)
[?]
kepòt
bijvoeglijk naamwoord .
kapot,
stuk
● kapot, in de zin van ‘voorbij’
Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad
en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... Mar ’t
is kepot...../ dauwtrappen is vort van de baon....../ dè hee
jandoome afgedaon! (19540508) Deze prent werd gemaakt naar
aanleiding van een hernieuwing (handhaving) van het oeroude verbod
op katholiek getinte manifestaties op de openbare weg, meestal ‘het
processieverbod’genoemd.
D. Boutkan (1996):
(blz. 27) de vaos is kepòt
WBD
kepòtten dêeg - ongeschikt deeg , dat nl. niet wil rijzen
R.J. die
gao dervan kepòt
DANB
zene mooter is kepòt
WBD
III.4.3: kepòt - verdord (van bloemen); ook genoemd: verdòrd,
dôod, ötgedrêûgd, afgestörve, ròt
● dood
Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand
unne kinkenduut kepot... (19711119)
WBD
kepòt gaon - sterven (van een dier)
kepòtgaon
werkwoord, sterk
V
kapotgaan, stukgaan; van dieren: sterven; bij het kaarten geen enkele
slag halen
voor elkaar krijgen
We zullen dan mar is
afwochten wè-t-ie in Keule kepot mokt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre
van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)
failliet gaan
Interview met de heer De Kok (1978) – “Jan van Aorendonk die is toen
kepòt gegaon in firteg. (transcriptie Hans Hessels 2014;
KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
)
WBD
III.4.2:31 'kapotgaan' - sterven (van dieren), ook genoemd:
'sterven' 'doodgaan' of 'creperen'
WBD
III.4.3:35 kepòt gaon - sterven (v.e. plant)
kepòthuudje
zelfstandig naamwoord
GG
kapothoed, kleine zwarte hoed bezet met kralen, die door oudere
burgervrouwen werd gedragen
kepòtspeule
werkwoord,
sterk
kapotsnijden; het geslachte varken 'afkappen'
Audioregistratie 1978 - En dan kwaam de slager, hè, òf de slachter
dògs nòdderhand. Dan kwam ie saoves gewoonlek èn dan kwaamie die
zaak kepòt snije… èn dè ging dan in en hille grôote tòn… (Interview
met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kepòtspeule
werkwoord, zwak
kapotspelen:
bij een bep. kaartspel alle slagen halen
Frans Verbunt:
bij het hoogjassen: honderd roem en kapot
kepòtspeule
- spulde kepòt - kepòtgespuld
ook
in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult kepòt
Cees Robben – Ik speul hartstikke kepot..! (19740614)
kèps
zelfstandig naamwoord
blut
Daamen - Handschrift 1916:
"ik doe nie mir mêe ik zai keps (m'n beurs is leeg)"
Stadsnieuws: Ik doe
niemir meej: ik zèè kèps - ik heb geen geld meer om in te
leggen (100110)
WBD
(III.3.2:36) kèps of blut - alles kwijt (bij een spel)
Bosch
kèps - blut
kerbied
zelfstandig naamwoord
carbid
H. van Rijen (1988):
gez. Ge moest kerbied lusse! (dan zou je ontploffen??)
Bont
kərbit,
zelfstandig naamwoord m. - carbid
Hees
carbid (II:87)
kerbies
zelfstandig
naamwoord
Van Dale:
karbies, handtas zonder klep of sluiting, met twee grote oren
Hij stapte
frèèd meej zen kerbieske/ as gong ie op ene wèèreldtoer. (Lechim;
ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Waor
et heurde was et nie')
kèrbòl
zelfstandig naamwoord
biljartterm; carambole
Onzen Oopaa kos veul kèrbols maoke... (Lechim;
ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nôot
Genoeg Geoefend)
Frans Verbunt:
(biljartterm) carambole, geslaagde stoot
Kiske, Willum èn de Sjef/ beljèrten alle weeke./ Iedere kèrbol wort
gewikt,/ gewooge èn bekeeke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven;
ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Krèèt op tèèd...)
WBD
(III.3.2:249) kèrbol = carambole
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèrbol' zn - carambol
kerbòl
zelfstandig naamwoord
carbolineum
[ook wel, maar foutief, carboleum] - zwarte vloeistof uit
steenkooldestillaat om hout te verduurzamen [tegenwoordig verboden
wegens schadelijke stoffen]
Cees Robben – teerzeep en kerbol (19701016)
kerdaot
zelfstandig naamwoord
kordaat
R.J.
'draai mar kordaot on oew wieltje
Cees Robben:
kerdaot
WBD
III.3.1:299 'kordaat' = vinnig
kèrdon
zelfstandig naamwoord
kordon
H. van Rijen (1988):
iemand die dur de kèrdons mot - die door een zure appel heen moet
bijten
Hees
deur d'n kerdoezel (I:86)
WNT
KORDON - Door de kordons (moeten) loopen - voorheen een straf voor
militairen van denzelfden aard als het spitsroedenloopen, waarbij de
geweerriemen als strafwerktuig dienden.
keresier
- kèrresier
zelfstandig naamwoord
bazige
vrouw, heerszuchtige echtgenote
Cees Robben:
jong die om den haoverklap nor bèùte worre gekerreseerd (sic)
H. van Rijen (1988): 'kèrresîer'
's Moeder hield van praajvesie mar was ôk wel 'nne kurresier as ge
begrèpt wè 'k bedoel. (Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’; CuBra)
Stadsnieuws: Hij heej ene keresier getrouwd: hij maag
vort niks meer as nòr heur löstere - Hij heeft een bazige vrouw
getrouwd: hij mag voortaan niets meer dan haar gehoorzamen. (210710)
Van
fr. carossier (koetspaard), of van 'kurassier' (= dragonder), dat
volgens WNT overdrachtelijk 'manwijf' betekent.
Verhoeven (1978): KAROSSIER
(kèrresier) m. groot, gewarig en heerszuchtig vrouwmens; strenge
echtgenote; wsch. v. Fr. 'carossier'- paard dat de koets trekt (vgl.
molenpaard). Niet in WNT. Z.a.
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'karessier zn - manwijf'
kèrhèngst
zelfstandig naamwoord
WBD
lomp paard
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
zó zuur as ene kèrhèngst (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 'zuur' betekent hier
agressief, onhandelbaar, zoals een hengst voor een gespan
H. van Rijen (1988):
lastig (onhandelbaar) persoon
Bont
zelfstandig naamwoord m. (scheldn.) 'karhengst' - lompe onhandelbare boer.
kèrke
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm
karretje,
wagentje
Cees Robben – Lam Lewieke zaat gelaote/ In z’n kèrke... (19700925)
D. Boutkan (1996):
(blz. 16) 'kèrke' geen svarabhaktivocaal wegens morfeemgrens
GD08
dieje meens die die kèrkes mókt ... zonne skoetmoobiel
Dim.
van 'kèèr', met vocaalkrimping.
kèrkehöske
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
kerkhuisje
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
as ge teegen et kèrkehöske piest, dè drêûgt noot óp - Als je
autoriteiten, geestelijke of wereldlijke beledigd hebt, wordt dat
door hen nooit vergeten.
kèrkenbank
zelfstandig naamwoord
WBD
(III.3.3:41) kèrkenbank, bank = kerkbank
kèrkendeur
zelfstandig naamwoord
kerkdeur
WBD
(III.3.3:28) kèrkendeur, hoofddeur, grôote deur = kerkdeur
kèrkhòf
zelfstandig naamwoord (m)
kerkhof
R
gez. Kannie leej opt kèrkhòf (als reactie op de uitlating 'ik kan
het niet')
MP
gez. Kösters koej maag opt kèrkhòf waaje
Pierre
van Beek: opt kèrkhòf ligge de dôoje èn liege de lèèvende
kèrkwèg
zelfstandig naamwoord
kerkweg
H. van Rijen (1988):
alle weege zèn gin kèrkweege - niet elke weg leidt direct naar een
doel
kermèènekèès
zelfstandig naamwoord
komijnekaas,
pitjeskèès, gemèènekèès
kèrmenaaj
zelfstandig naamwoord
karbonade
- de uitspraak met b komt in het Tilburgs
nauwelijks (meer) voor:
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
'kerbenaai'
- b
is genasaliseerd: m; è < a, als kèèr < kar.
De Bo - De b en de m verwisselen somwijlen met
elkander, b.v. (...)
Bedeen — medeen, met een. Bestelle — mostelle. Karbonade — karmena.
(De Bo, Westvlaamsch Idioticon, 1892)
Cees Robben:
Dan kan ie meej de 'kermenaoi' nóg veul goedmaoke
Stadsnieuws: ... nao et vuurwèèrk waar der vur iederêen ene lèkkere vètte
kèrmenaoj en vors brôod (020108)= fr. 'carbonnade'
De kèrmenaoj, de platte ribbe, de zult of
krèp, et zwoert èn spèk. Toe den hiel aon toe. Durreege spèk èn
ballekebraaj. Et smòdderpötje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website
Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
Bont
kärmənä.i,
zelfstandig naamwoordvr. 'kérmenaei' - karbonade
Goem. KARBONADE - kè:rmənoə
Antw.
KARMENEI, KERMENEI zelfstandig naamwoord v. - karbonnadei ook: KERMENAAI
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèrmenaaj zn - karbonade
kèrmes

Tekening van Frans Mandos Tzn - 1945
zelfstandig naamwoord
kermis

D. Boutkan (1996):
(blz. 97) toen kwaamde gullie èlk jaor nor de kèrremes
MPR Aachteróm ist kèr(e)mes - Laat bewoners niet onnodig naar de
voordeur komen; ga gerust achterom.
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
'kermisgaast' - kermisgast, kermisbezoeker
Cees Robben – Al vur de Kermis aon’t zörge De Leuw..? [Over een
vishandelaar die voor de Kermis haringen op potjes zet] (19640724)
Dialectenquête 1876 - kerremiskroam
DANB
toen kwaamde göllie hier èlk jaor nòr de kèrmis
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
tis aaltij gin kèrmes, zi de begijn èn ze sneej den appel in viere
(Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
meej Hasseltse kèrmes òf èèrpel òf lôof ('49); de eerste
zondag na 2 juli zijn de aardappels rijp om gerooid te worden.
H. van Rijen (1988): 'kèrremes'
Stadsnieuws: 'Tilbörgse kèrmes is de grotste van et laand' (160708)
Bont kƐrməs,
zelfstandig naamwoord vr. - kermis
Antw.
KERMIS (uitspr.: kärrəmiis; te Antw.: karrəmiis),
zelfstandig naamwoord v.
en hier en daar Fr. kermesse.
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèrmes zn - kermis
kèrmes haawe
werkwoordelijke uitdrukking
kermis vieren
Cees Robben - Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814)
kèrmespòt
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
' kèrremespot' = dubbeltjespot - spaarpot in café voor kermisgeld
Stadsnieuws: 'De kèrmespòt stèlt meej die prèèze van teegesworreg nie veul
mir veur' =... met die tarieven ...
kèrmessteel
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
'kèrremessteel' – zuurstok
kèrmesvrijer
zelfstandig naamwoord
kermisvrijer,
vrijer voor korte duur
H. van Rijen (1988):
ene kèrmesvrijer èn ne mikken botterham zèn etzèlfde

Ill.: Thomé - paeonia officinalis - pioenroos - kernillesrôos
kernillesrôos,
knillesrôos
zelfstandig naamwoord
pioenroos
(paeonia), kornelisroos (Paeonia)
WBD
(III.2.1:433) kernillesrôos = pioen (Paeonia officinalis), ook
genoemd pioenroos, klaproos
In
aanvangssyllabe eerst vooaalreductie, daarna contractie.
Bont
kərne'ləsrö.s, zelfstandig
naamwoordvr. - Cornelisroos, pioenroos
Antw.
CORNELISROOS (uitspr. cornelləsroeës)
zelfstandig naamwoord v. Pioen, Fr.
pivoine
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kernillesròòs' zn - pioenroos
kernòllie
zelfstandig naamwoord
Uit het Frans: canaille
Daamen - Handschrift 1916:
"karnalje - une canaille"
R
kernòllie
H. van Rijen (1988):
kreng, gemeen vrouwspersoon, helleveeg
Ieder
viswèèf is nòg gin kenòllie. - Ieder viswijf is nog geen kanalje.
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
't was zo kernaolies heet
Cees Robben – Naa-nie entele.. kernollie...
(19580802)
Cees Robben – [Echtgenoot met blauw oog spreekt:] Ik zaag meej unne
schiem desse sloeg, de kernollie... (19680920)
Frans Verbunt:
'knòllie' - bazige vrouw
WBD
III.1.4:109 'canaille' = ondeugende vrouw
WNT
KANALJE, in den volksmond veelal KARNALJE 1) verachtelijke benaming
voor het gewone volk, het gepeupel, het janhagel; 2) gemeen persoon
Verbastering van fr. 'canaille'
Bont
kərna'li,
zelfstandig naamwoordvr. 'kernalie' - helleveeg (uitsl. v. vrouwen en
bepaalde vrouwelijke dieren als geit en koe gezegd).
Antw
CARNALIE (uitspr. kärnöllə)
zelfstandig naamwoord v.- boosaardig, slecht wijf,
Fr. canaille
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kernollie' zn - helleveeg
Hees kernollie, kanoelie (II:50)
Dichterlijke definitie
door Frans Hoppenbrouwers (CuBra), uit: Kempische karakters:
Knallie
'n Knallie is een strenge vrouw,
ze heeft veelal een harde stem,
haar eisen zijn zo zout als brem:
juist daarom staat ze in de kou.
kèrrad
zelfstandig naamwoord
karrad,
kar(re)wiel
- Cees Robben – Zo zot as ’n kerrad (19600325)
-
Cees Robben – Hij is van z’n èège al zôô zot as ’n kerrad...
(19660218)
-
Cees Robben – Zôô zot as ’n kerrad... (19851220)
-
2020 - Over een losbol: - dies zo zòt as en kèrrad! (Zegsman dhr.
Hessels (1931-2006). Volledige bron:
KLIK HIER )
kèrreljon
zelfstandig naamwoord
H. van Rijen (1988):
'kèrreljon' - carillon, klokkenspel
kèrreme
werkwoord, zwak
kermen
kèrreme
- kèrremde - gekèrremd
Kèrrenemulk
zelfstandig naamwoord
karnemelk
- Frank Klaroen (= Willem van Mook), Nieuwe Tilburgsche Courant,
‘Het wonder van pastoor van der Lee’, 9 mei 1934: ‘…het was weer
“vorsche kerrenemulk van boer Pikke uit 't Groenewoud.”
- Idem: ‘Nog dienzelfden Vrijdagavond sprak half Tilburg over het
opzienbarende wonder van pastoor van der Lee, die, ergens in 't
Groenewoud, aan de Ley, het mirakel van Kana herhaald zou hebben,
door wel geen water in wijn, maar dan toch in karnemelk te
veranderen. En den volgenden morgen, reeds vroeg, zag men voor de
pastorie van 't Heike, een gedrang van huismoeders, allen uitgerust
met groote melkkannen, welke zij gevuld hadden met zuiver putwater,
om het, op de beproefde manier, waarvan pastoor van der Lee het
geheim kende, te doen veranderen in “vorsche kerrenemulk.”’
kèrreseere
werkwoord, zwak
commanderen
uit Frans 'carrosser' en 'carrosse', koets, en
de koets besturen
Cees Robben – Hij kerreseerde ze [ de kinderen] naor bed...
(19600219)
kèrsbôom
zelfstandig naamwoord
kerstboom
De t valt uit in de uitspraak, ook in
Standaardtaal


Verpakking voor wijn of likeur - te koop
(december 2021) bij Ollie's & Brandstore, Tuinstraat 106, Tilburg
Kèrsemes
zelfstandig naamwoord
Kerstmis
Cees Robben – ’t Wordt Kersemis... (19561222)
Bosch
kèrsemes - Kerstmis
Antw.
KERSMIS
en KERSEMIS (in 't Z. der Kemp.: kässəmiis)
zelfstandig naamwoord m. en niet v.
in
de Kempen: kässemis; oudere vorm: Korsmes
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kersmes zn - Kerstmis
► kòrsemis
kèrsenbôom
zelfstandig naamwoord
kersenboom
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
(dès ene goeje) ge kunt en zoo in de kèrsenbôom zette ('73.)
Gezegd over iemand die er haveloos uitziet.
kèrske
verkleind zelfstandig naamwoord van kèèrs,
kaars; kaarsje; dus met vocaalkrimping.
R.J.
''t kerske is bekaant uit d'n blaoker gebraand'
R.J.
Zólang as men kèrske duurt
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
'kairske'
Dialectenquête 1876 - kerske
Daamen - Handschrift 1916:
"Kerske, kerske, over de been; al die daar nie over en kan, die
wit er nie van. Kerske (op 3 koningendag over kaarsjes springend
zingen de kinderen dit versje)"
't kersken is haost uit den blaoker gebraand; (Leo Heerkens; uit De
mus (Piet Heerkens), ‘Slaoplieke’, 1939)
kèrskiendje
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
kerstkindje
Cees Robben:
et kèrskiendje öt et stalleke is kepòt
kèrsmid
zelfstandig naamwoord
wagenmaker,
'waogemaoker'
DANB
witte ginne waogemaoker/kèrsmid ?
kèrspôor
zelfstandig naamwoord
karrenspoor
Daor
neffe laag un kèrspoor. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van
Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
kèrspringer
zelfstandig naamwoord
WBD
karspringer (paard dat probeert uit het tuig te springen)
kerstannie
zelfstandig
naamwoord
kastanje
- …m’n zakke
vol kerstannies en haozelnote… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in:
Groot Tilburg 1941; CuBra)
► zie ook
kastannie
kèrstfèèr
zelfstandig
naamwoord
kerstmarkt
van kerst en
Engels fair (markt)
Mocht meej naor de kèrstfèèr in ‘De Vurste Venne’ in Drunen. (Jos
Naaijkens; ‘De kèrstfèèr’; CuBra, ca. 2005)
kèrsvètplèkke
zelfstandig naamwoord meervoud
plekken (vlekken) van kaarsvet
Cees Robben – En kersvetplekke op oew’ jas... (19540703)
kerveeje
werkwoord, zwak
corvee doen
Cees Robben – Bij unne gruntenboer kerveeje... (19560721)
kerwaaj,
kerwaajke
zelfstandig naamwoord
karwei
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
karwaaike; 'kerwaaike'
SJAREL. Vergimme, des 'n kaoi kerwaai! (Karel en Sjarel, dialoog in
Groot Tilburg, 2 februari 1945)
Cees Robben – ’n Schôôn kerwaai (19600520)
Cees Robben – Aon dè kerwaai gevrukt... (19830401)
Bij de
miste kerwaaikes, wies ik er men èège aaltij wel onderöt te draaie,
omwaasse deej ik wel ôot mar dè blééf beperkt tot afdreuge.
(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den
brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
WBD
III.3.1:400 'korveeën' = karweien (onbetaalde arbeid verrichten aan
de openbare wegen)
WBD
III.1.4:356 'heel karwei' = last, moeilijkheid
● eufemisme voor een reu die een teef zoekt
Cees Robben – M’n hundje is weggelôôpe (...) Ik denk dettie op
kerwaai is (...) ’t is ’n menneke... (19710730)
kesjèrs
zelfstandig naamwoord
conciërge
Goem.
CONCIERGE (Fr. uitspr.)
kesjèt
zelfstandig naamwoord
korset
ook wel:
kersjèt
Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) -- 'kesjèt'
De Wijs --
(moeder tegen haar dochter: )’t motte teugeswoordig ammaol
steppinnen zèn, mar wij waren vruuger blij mee ’n kesjet mee blènen
(17-08-1964)
Cees Robben – ’n Kesjet meej blèène.. (19640911)
H. van Rijen (1988):
'kesjèt'
Ons
moeder zi vruuger aaltij: ‘Assik dè ding ötlaot, krèèg ikket
allejizzus in menne rug’, ze bedoelde der kesjet. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
WNT
KORSET. De bij Boekenoogen (corsietten) aangetroffen, thans niet
meer als beschaafd geldende vorm korsjet (corchet) moet wellicht aan
hypercorrecte, z.g. fransche, uitspraak worden toegeschreven.
Bont
kə(r)s'ät,
zelfstandig naamwoord o. 'korsjet' - korset
kesjoe
zelfstandig naamwoord
rubber,
gummi, caoutchouc,
—
Verbastering van fr. caoutchouc
en
kesjoeke van en beugelflèske - 'n gummiringetje van 'n beugelfles
Die bus hattie ok himmel zelf gemokt, en ze
ree fèn al daoverden ut dan in bietje mar dè kwaam omdèt er massieve
kesjoeé baande aan zate... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in:
Groot Tilburg 1941; CuBra)
Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil
den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en
zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941;
CuBra)
WBD
(III.3.2:123) kesjoeë bòl, kètsembòl = kaatsebal
Goem. CAOUTCHOUC
(Fr.) 'katsu:' (of Fr. uitspr.) zelfstandig naamwoord m.
Hees
kusjoew (III:24)
kesjòt
zelfstandig naamwoord
cachot,
gevangenis
Audioregistratie 1978 - Toen zèttenie [de pastoor] me daor in, in et
kesjòt, daoraachter de kèrk, ik èn Sjefke Dams. Ik vergeet et
gaddoome nôot mir. (Interview met Heikanters - Transcriptie door
Hans Hessels)
kèskedieje
werkwoord, zwak
inbrengen,
te vertellen hebben
WTT - mogelijk uit Frans: Qu’est-ce qu’en
dire? ‘Wat zal ik ervan zeggen?
’Van Beek -
"Hij heej niks te kiskedieje!" - Hij heeft niets te zeggen; hij
heeft niets in 't midden te brengen; hij heeft niets te commanderen;
hij heeft niets in de melk te brokkelen. (Zou dit van het Frans
komen? - Qu'est que dit?) (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs
afl. XI; 10 jan. 1958)
Cees Robben – [Man spreekt:] Ik heb thuis
(...) toch niks te kes-ke-dieje... (19831209)
H. van Rijen (1988):
"ge hèt niks te kiskedieje" - je hebt niets te kiezen
WNT
KEDIEZEN, KADIEZEN (kadijzen) - in Noord-Ned. ook kiskediezen,
kieskediezen. Men heeft gepoogd deze woorden met Fransche klanken en
vormen in verband te brengen (qu'est ce que dis?) doch zonder
bevredigende uitkomst, 1) Op- of aanmerkingen inbrengen; 2) vitten,
bedillen, berispen; 3) zeggen, gezag hebben, bevelen. Verbastering
van fr. 'qu' est-ce-que ... dit' ?
Antw. KISKEDIE (klemt, op die)
zelfstandig naamwoord m. - pronkzieke manspersoon (spotnaam op eenen manspersoon)
KISKEDIEËN
(klemt, op die) - Ge het niks te kiskedieën - niets te seggen,
niets te bevelen.

Ed
Schilders over kèskedieje
kèskenaoj
►zie
kaskenaoj
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt:
kèskenaode - verbeelding
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèskenaoj - opschepperij (ook: kèskenaode)
Haor
kèshenaodemaokers - opscheppers
kestêel
zelfstandig naamwoord
kasteel
dim:
kestiltje

Afbeelding uit het 'Tilburgs Leesplèngske' dat in 1997 door de
Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven. De
illustraties zijn gemaakt door Jan van de Wiel.

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat
tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een
professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste
kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte
Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden
afgedrukt.
ketaaw
zelfstandig naamwoord
getouw,
weefgetouw
- voorbeeld Sterenborg - en
aawerwèts haandketaaw - een ouderwets handgetouw
R.J.
'nuuw ketaaw'; 'op 'n awerwets haandketaaw'
'n
Weeverke,
'n
jong, vlug weeverke
al op
z'n nuuw ketaaw (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Aaw Tilburg’,
1938)
Cees Robben – Uit ’t laand van ketaauwe en wol... (19580308)
Onze vadder stao in en blauw kieltje òn zen
ketaaw/ te lèùstere nòr et getok èn ons moeders gemaaw... (Lechim;
ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit:
Tilburg op z’n bèst)
Audioregistratie 1978 - …èn toen was Drikka Kools, die wonde daor op
de Ruudèèk waor naa Jan van Kempen wont in dè ouw hèùs. Èn die ha
daor en ketaaw, die was vort oud èn dan moes ik daor gòn wèève
nouw…òchòd, òchòd, òchòd, hè…Gin brôod, gin gèld, òchòd, òchòd,
òchòd! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
De
vaader van mèn vaader, hè, die zaat tuis meej en houtere ketaaw te
weeve! Bij ons heej acht, achtien jaor en houtere ketaaw in huis
gestaan!” [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps;
transcriptie Hans Hessels, 2015]
WBD
ketaawe (II:943) - getouwen; ketaaw (II:944) - getouw (ook: II:945)
WBD
handketaaw/haandgetaaw (II:944) - handweefgetouw
WBD
masjienaol ketaaw/getaaw (II:945) - machinaal weefgetouw
WBD
brèèd getaaw/ bri-j ketaaw (II:945) - breedweefgetouw
stemh.
spirant is stemloze explosief geworden
WBD
buksketaaw/buksgetaaw/bukskinketaaw (II:947) - bukskingetouw WBD
ketaaw stèlle/getaaw stèlle (II:947) - getouw stellen
WBD
spoelgetaaw/spoelketaaw (II:1031) - pijpenspoel
Bont
zelfstandig naamwoordo. 'ketaauw' - getouw, weefgetouw

Een
weefgetouw van een Goirlese thuiswever - archief Pierre van Beek

Foto:
Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg
ketaawbegeleiding
zelfstandig naamwoord
muzikale begeleiding van een weefgetouw
Cees Robben – Den Sjef zingt goed... Mar ’t biste meet
ketaauw-begeleiding.. (19810313) [Milde spot van Robben op de
zangkwaliteiten van wevers; thuiswevers kenden vele liedjes om de
arbeid van vitaminen te voorzien; het geluid van het weefgetouw gaf
de maat aan]
ketaawstèller
zelfstandig naamwoord
getouwsteller,
afsteller van het weefgetouw
WBD
getaawstèller/ketaawstèller (II:948) - getouwsteller
WBD
ketaawestèller (II:948) - getouwe(n)steller
ketènt,
kontènt
bijvoeglijk naamwoord .
H. van Rijen (1988):
content, tevreden
ketier,
kertier
zelfstandig naamwoord - de ie is lang
kwartier
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
'kertier' naast 'ketier'
M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch
Woordenboek van het Nederlands - kwartier zn. ‘een kwart uur;
landstreek, stadswijk’
Mnl. quartier ‘deel van een geheel’ (...) Ontleend aan Frans
quartier ‘vierde deel (van een geheel)’ [13e eeuw; Rey] (...) De
betekenis ‘kwart uur’ is in het Nederlands ontstaan als verkorting
van de uitdrukking een kwartier uurs, ouder een quartier uers [ca.
1500; WNT toeven].
WBD
III.4.4:2 'eerste kwartier' = eerste kwartier; 3 laatste kw. = idem
Bont
kəti.jər, zelfstandig
naamwoord o. 'ketier' - kwartier 1) vierde van een uur;
2) (vierde)deel v.e. uier; 3) verblijf.
Goem.
KWARTIER
- koti: zelfstandig naamwoord o., verkleinde vorm koti:kə
Antw.
KAARTIER, KERTIER zelfstandig naamwoord o.- kwartier
1. tijdspanne van 15
minuten, vierde deel van een uur
Cees Robben:
nao en stèèf ketierke;
lange ie!
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): ketier zn - kwartier
B
kertier oover vèève - kwart na vijven
1.1.
In het gezegde 'Tilburgs ketierke' [korte ie]
- geaccepteerde want gebruikelijke tijdsoverschrijding bij de aanvang
van bijeenkomsten
Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’: Nao 't gebrèùkelek
"ketierke" (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005)
Stadsnieuws - En
Tilbörgs ketierke duurt sewèèle wèl en half uur (170908)
1.1.1.
Benaming van een 'Tilburgs' drankje.

Foto: CuBra 2018
2.
woning
M
Et is er en saaj ketier - saai gedoentje
Uitdrukking: raauw ketier = huishouden van Jan
Steen [Robben schrijft ‘rouw’]
Cees Robben – Des me ôôk ’n rouw ketier (...) alles lee schots en
scheef en hars en dwars dur mekaare... (19840210)
Gerard van Leijborgh – “Electriciteit", riep
hij, “dat heb ik nooit in m'n ketier gehad". (De laatste Tilburgsche
huiswever 4, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22-11-1940 - Aan het woord
is Frans van Geloven, de laatste huiswever.)
3. de
verdeling van de koeienuier in vier delen
WBD
bèddehaandsketier - linker voorkwartier v.d. koeie-uier
WBD
vur de haands ketier - rechter voorkwartier v.d. koeie-uier
WBD
aachterse ketier links - linker achterkwartier v.d. koeie-uier
WBD
aachterste ketier rèèchs - rechter achterkwartier v.d. koeie-uier
4. deel van de week
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): int liste ketier zitte - op zwart zaad zitten (op 't eind v.d. week)
ketierke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘ketier’ - de ie is kort
kwartiertje
Cees Robben – ’n Stîjf ketierke dur de Rêît.... – iets meer dan een
kwartier door de Reit (19550716)
kètje
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
katje
Dialectenquête 1876 - 'n hundje en ’n ketje
ketoen
zelfstandig naamwoord
katoen
Daamen - Handschrift 1916:
"katoen - mar ze gaaf em katoen (hard werken, haast achter het
werk zetten)"
Interview Hermans - 1978 - “…want affèktgaores
op zichzèllef die zijn van ketoen mar ge hèt ok veel die gevèrfd
zèèn dèt wol is, war…..want ene wollen draod kunne ze nie zo dun
maoke as ene gewoone hillen dunne zijen draod òfwèl ene ketoenen
draod..” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
► KLIK HIER om het interview te beluisteren
WBD
ketoen (II:872)
Frans Verbunt:
zo slèècht as ketoen van ne cènt et èl
Cees Robben:
''t is ketoen ... en enkelt pap'
WBD
(III.2.1:271) ketoen = lampenpit
ketoor,
ketorke
zelfstandig naamwoord
kantoor;
met name de ruimte waar de bazen van de fabrieken zetelden.
Interview met de heer De Kok (1978) – “… dèk op ketoor moes
koome, dan zok daor op men soodemieter krêegen, hè.” (transcriptie
Hans Hessels 2014;
KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
)
GD07
Ze wiere dan school- òf ketoorjuffrouw
Bont
kə(n)tö.r,
zelfstandig naamwoordo. ' ke(n)teur' - kantoor
Kèts,
de
zelfstandig naamwoord, eigennaam
Kaatsheuvel
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
de Kèts en Lôon, ze schooje den hónger èn stooke den braand (Pierre
van Beek, Tilburgse Taalplastiek '65) - .... en steken de brand: (in K. en L. woonden veel
stoelenmatters scharenslijpers en zwervers.)
Variant:
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de Kets èn Lôon, kaoj vòlk, koaj laand, ze steele de kòst
èn steeke den braand ('82)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
de Kèts èn Lôon zèn êene gaddôome ('82) - ... zijn één
goddomme (de inwoners vloekten namelijk veel)
De Kèts die heej den Èfteling/ Den Bosch heej
de Sint Jan/ Iederêen kwaam steeds meej de vraog:/ ”Èn wè heej
Tilburg dan?" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel
1960-1980; uit: ‘Wij aaltij aachter‘)
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): en Kèts - iemand die uit Kaatsheuvel kwam (blz. 91)
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de Kèts = Karel Swagemakers (blz. 76)
kètse
werkwoord, zwak
1
kaatsen - sport en spel
H. van Rijen (1988):
kaatsen
Frans Verbunt:
'kètsebòlle' - kaatsen als meisjessport, c.q. -spel
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kètse ww - kaatsen
2.
afgeleid van 1; steentjes (stintjes) kètse
een kiezelsteen op het wateroppervlak gooien
zodat de steen afketst op het water, liefst meerder keren achter
elkaar
► klètse
► stintje
kètse
Ill.:
Tijs Dorenbosch
kètsembòl
zelfstandig naamwoord
► zie
katsembòl
H. van Rijen (1988):
kaatsbal
Frans Verbunt:
kètsembòl
…un
springtouw en un paor ketsebollen…(Lodewijk van den Bredevoort – ps.
v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1,
Tilburg 2006)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kètsebol
kètting
zelfstandig naamwoord
de
draden die bij het weven in de lengte lopen; in tegenstelling tot de
inslagdraden, die in de breedte lopen.
Interview Hermans - 1978 - “…mar as ge
nòg van de veezel af irst et gaare moet spinne, war… daarnaa nòg
verwèrke tòt kètting èn inslag in de weeverij èn dan nòg es et stuk
54 meeter maoke..” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
Interview Hermans - 1978 - “Die kètting die was nat èn die moes
gedrêûgd wòrre…èn dan han ze ene paol op meej ene zwarte paol derop
èn dan stond er ammel spèèkers èn pinne op …èn dè was van dieje
bridte èn daor wier dan…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
Interview Hermans - 1978 - “Op de kreugel laag de kètting èn dan
wier zôo, zo vèr ast was, war, dè wier daor ammel opgehòkt toedè de
kètting daoroover ophong, toen wier ie gedrêûgd…”. (transcriptie
Hans Hessels, 2013)►
KLIK HIER om het interview te beluisteren
Audioregistratie 1978 - Onze vadder hoeveul, hoeveul stukke heej die
nie gelèmd!? Hèdde gezien hoe ze die kèttinge lèmden, hè? En die
wèrden dan bèùte gezèt oover hil de straot, hè. Die lèngte van die
kètting, want die wèrd, die wèrd dan gelijmd èn dan moese ze buite
drooge! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
WBD
III.1.3:261 'horlogeketting' = horlogeketting
WBD
III.1.3.263: 'kettinkje' = halssnoer;
'halsketting’ = halssnoer
kèttingkeeper
zelfstandig naamwoord
WBD II.4. p. 873 – Een keper waarvan het oppervlak (de "bovenkant
van het weefsel") hoofdzakelijk door kettingdraden wordt gevormd.
kettingkeper : het type kétingkeejper, K 183 (= Tilburg) .

Scheren van
de stof; 18de eeuw
kèttingschirder
zelfstandig naamwoord
kettingscheerder
WBD
kèttingschirder (II:989): de man die de handeling v.h. scheren
verricht
H. van Rijen (1988):
'kèttingschèèrder' - degene die de ketting maakt en boomt
N.B.
Als het ww 'schèère' is, ontstaat bij stamverkorting toch een è (schèrder);
of is het ww toch 'scheere', met de lange opponent van 'schir'?
kèttingseteèn
zelfstandig naamwoord
WBD II.4. p. 873 – Satijn waarvan het oppervlak (de „bovenkant van
het weefsel") hoofdzakelijk door kettingdraden wordt gevormd.
kettingsatijn: het type kétingsatéén, K 183 (= Tilburg)
kèùf,
köfke
zelfstandig naamwoord
kuif
WBD
haren tussen de horens van een koe, ook 'Kuif', 'trós' of 'truske'
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Fien kèùf = (v.d. Mortel-Houben) (blz. 56)
WBD
III.1.3:271 'kuif' = kuif; ook: 'pleeborstel'
D. Boutkan (1996):
(blz. 52) kèùf - köfke
Bont
zelfstandig naamwoord m. - kuif
kèùke
zelfstandig naamwoord
kuiken
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): gez. Twaalf aajer
en dartien kèùkes - een meevaller, buitenkansje
WBD
kèùke, 'kèùkentje', 'kiepke' - kuiken
WBD
kèùke - pas uit het ei gekropen kipje
WBD
kuikentje, kieken, kieke, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt)
tjiep - roepwoorden voor kuikens
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
alle kèùkes wòrre gin kiepe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '73) - niet iedereen groeit uit
tot wat men van hem verwacht
Bont
zelfstandig naamwoordvr. 'kuik' - jonge kip; verkleinde vorm 'kökske(n)'
keukebeschèùt
zelfstandig naamwoord
keukenbeschuit
A.J.A.C. van Delft --
keukebeschèùt -- Nou 'k daorvan spreek, schiete me ineens ok weer de
keukenbeschuit van vroeger jaoren te binne nèt ès de bestellen veur
de pap van 't klèèn. Die ziede ok zoowè niemeer! Wès de tijd toch
veraanderd, war! (…) Keukenbeschuit was vroeger algemeen
gebruikelijk, zoowel voor gerecht bij de koffie als voor de keuken,
bijv. voor het vervaardigen van gehakt. Deze had den vorm van een
doorgesneden "St. Huibertbroodje", dat nl. de niet gedroogde
keukenbeschuit was. Bestellen hadden ongeveer den vorm van een
cadetje en werden hard gebakken met anijszaadjes erin. Het was een
gekruid masteluinbroodje, en werd inzonder gebruikt om er pap voor
kraamvrouwen en kinderen van te koken. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec.
1929)
kèùl,
költje
zelfstandig naamwoord
kuil,
ook voor b.v. aardappels (WBD)
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “Tweej, drie daoge stonde ze zoiets den dôoj, den dôojen in hèùs
èn dan bròchte ze em wèg…jè, dè was de kèùl in!”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
kinderspel met knikkers:
Knikkeren, ofschôon ik dè nie zô zaag zitten. Ge wiert er zo smèrrig
van, zeker bij kèùltje. Ge mokte dan un kèùltje in de grond en van
un bepaolde afstand moeste dan knikkers, meej oewe vinger in dè
kèùltje schèùven. Wie dè in de minste keren deej, mocht de knikkers
allemaol hebben. Et kan zèèn det nie hillemol klopt, wè’k naa
vertel, mar zô waren de spelregels, geleuf ik. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
WBD
askèùl - ashok (bewaarplaats voor as, vaak gelegen onder de
bakoven)
WBD
èèrpelkèùl - aardappelkuil (ook in Hasselt)
WBD
drinkeskèùl, Hasselt: drinkkèùl of drinkesgat - weterkuil
(natuurlijke of gegraven kuil op het erf of op de weide, waarin men
vee drenkt)
WBD
voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (kuil op het erf,
voortdurend met (grond)water gevuld, waarin men het groenvoer voor
de koeien spoelt of wast)
WBD
mooskèùl, (Hasselt)s moowskèùl - zinkput (voor afvalwater uit
o.a. de gootsteen); ook genoemd 'moosput'
Cees Robben:
Ik zit liever òn ene viskèùl.
WBD
III.1.2:72 'een kuil graven/maken; ook 'spaden'
WBD
III.4.4:145 'kuil' = dal;
WBD III.4.4:178
'kuil' = vijver;
WBD III.4.4:179
'kuil' = poel
Bont
zelfstandig naamwoord m. - kuil; verkleinde vorm'kölleke(n)'
WBD
III.4.4:170 'waterkuil', 'voederkuil' = vijver
kèùp,
köpke
zelfstandig naamwoord
kuip
’s
Anderendaogs kwaam de slachter terug om alles [van het geslachte
varken] in handzame porties te verdéle en wier alles in enne kèùp,
in de kelder, in de pekel geleej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps.
v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1,
Tilburg 2006)
WBD
beslagkèùp - beslagkuip (waarin moutmeel en water werden gemengd,
in de brouwerij)
WBD
klaoringskèùp - klaringskuip (waarin het aftreksel van mout en
water wordt geklaard, in de brouwerij)
Verhoeven (1978):
KUIP (kö:p) v - gezegd v.h. bovenste gedeelte v.e. ouderwetse
preekstoel, soms met 'n toespeling op de kuip in de kelder waarin
spek gepekeld wordt: 'n hil vèèrken in de kö:p.
Bont
zelfstandig naamwoordvr.- kuip, ook (schertsende benaming voor) dat deel van de
preekstoel waar de redenaar in staat.

kèùper
zelfstandig naamwoord
kuiper
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et kèùperke = H. Wilborts (blz. 84)
kèùs
helemaal,
finaal, totaal; mooi, gaaf, schoon, zedig, kuis
1.
bijvoeglijk naamwoord
V
en kèùs waogetje - een mooie auto
H. van Rijen (1988):
en köös mèdje - een mooi meisje
WBD
(III.3.3:359) kèùs = zedig; ook: nètjes
Hees
kuis verslete (V:54)
Antw.
KUIS(CH) (uitspr.kös) - zuiver, rein, Fr. propre, in eigenlijken
zin gebezigd. E glas kuisch water. 'Ne kuischen handdoek.
2.
bijwoord
zen
schoene waare kèùs versleete
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ... Zonderling is echter het gebruik, 'twelk men hier van KUISCH
adverbialiter, even als elders van 'schoon' en 'zuiver', maakt. Z.a.
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek
(1964-1974): kèùs óp - helemaal op (b.d. voedsel)
Frans Verbunt:
'kèùs op' finaal versleten
Daamen - Handschrift 1916:
"kuisch - 't is kuisch versleten (geheel)"
Stadsnieuws: 'Die broek is kèùs op, ze valt bekaant van oe kont.'(041107)
die stof is kèùs versleete... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as
kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
Verhoeven (1978):
KUIS (kö:s) bw - helemaal: kö:s verslete.
Bont
bijwoord 'kuis' - schoon, totaal, gans, heel en al.
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kùis' bw - helemaal, totaal
kèùt
zelfstandig naamwoord
kuit
1.
lichaamsdeel
H. van Rijen (1988):
'smèèr oew kööte!' - Maak dat je wegkomt!
H. van Rijen (1988):
'köötetikker, billetikker' - pandjesjas
Van Delft -
"Hij heeft de kuitenlatten genomen." Dit is: Hij is op den loop
gegaan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april
1929)
2.
zaad van vissen
WBD
III.4.2:77 'kuit' - kuit, ook 'zaad' genoemd of 'zaaiers'
WBD
III.4.2:71 'kuit' - vrouwelijke vis; ook genoemd: 'kuitvis',
'vrouwtje'
keutel
zelfstandig
naamwoord
keutel,
uitwerpsel
Van Beek - Als
men "voor de keutel gespeeld heeft, is men bedankt". (Nwe. Tilb.
Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
Van Beek -
Evenzo zegt men dan: "Veur de keutel werken", of "Monnikenwerk
doen." (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus
1959)
...hij keutelde zôo mar wè aon... (Lechim; ps. v. Michel van de
Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Graot zene Kèrsmes )
Keutel-moer
toponiem - De locatie is niet duidelijk. Ketelmoer?
Cees Robben - (19570119)
keuter
Zelfstandig naamwoord
Boer met een klein bedrijf; cf. keuterboer.
- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867):
aan een of anderen keuter…
keuterstòk
zelfstandig naamwoord
WBD
(Hasselt) akkerstok (een (gevorkte) stok waarmee men mest e.d. van
kouter en rister verwijdert tijdens het ploegen)
Antw.
KEUTERMIK zelfstandig naamwoord m. - stok met eene mik, dien de ploegers in de hand
dragen om het kouter zuiver te houden; ook 'neersteker' geheeten.
keuvel
zelfstandig naamwoord
WBD
III.1.3:112 'keuvel' = kap v.e. lange schoudermantel (kovel)
kezèèn
zelfstandig naamwoord
neef;
kozijn
uit Frans: cousin
Daamen - Handschrift 1916:
"kezain - naif - neef"
WBD
III.2.1:55 kozijn
WBD
III.2.2:77 'kozijn' = neef
khèm
samentrekking
ik heb hem
Cees Robben – ‘khem tegen ’t derde verzekerd mar hij is nog alle
riks werd.. (19681101)
khien
zelfstandig naamwoord
kin
Cees Robben – ’K hè ’n khaauw khien..... (19550212) [Robben imiteert
in een winterprent met sneeuwvlokken en sneeuwballen de nasale
uitspraak van een verkouden kind. De prent is ongetwijfeld bedoeld
als een voorbeeld van het klankspel dat inherent kan zijn aan het
Tilburgs, waarbij zinnen (woordreeksen) klinken als één, voor
buitenstaanders onbegrijpelijk, woord: ‘Khènkouwhkien’.]

Kiosk op de
Heuvel; prentbriefkaart; bron: Regionaal Archief
kiejòs,
kiejòsk
zelfstandig naamwoord
kiosk
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “En nèt as op den Heuvel op de kiejòsk ok al…daor heej vruuger ok
ene kiejòsk gestaon die muziek gaaf. Körvel presies inder!”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
kieke,
kiekske
zelfstandig naamwoord
kip
WBD
kieke, kieken, kuikentje, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt)
tjiep - roepwoorden voor kuikens
WBD
kiekske, kiepke, pieleke - vleinamen voor het kuiken
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEKEN is beter dan 'kuiken'. Alle verwante tongvallen hebben I,
behalve het Neder-Saksisch en Hoogduitsch. Z.a.
Bont
zelfstandig naamwoord. o. 'kieken' - kuiken (zolang het binnen de dop is); buiten de
dop: 'pieleke(n).
Antw.
KIEKEN zelfstandig naamwoord. o. -jong hoen; Holl.kuiken; Fr. poulet; vkl. kieksken

kiekemedie
zelfstandig naamwoord
kwartel
H. van Rijen (1988):
kwartel
ES (2012): Coturnix coturnix; uit: De
Nederlandse vogelnamen en hun betenis, Henk Blok en Herman ter Stege
(1995): Betekenis wetenschappelijke naam: men neemt aan dat Coturnix
een gelatiniseerde klanknabootsing is van de roep (de 'drieslag')
van deze soort, met name van het mannetje. (...) Van de
drie-lettergrepige kwartelroep zijn de volgende volksnamen afgeleid:
Kuutjeblik (Gr), Kietkediet (ONB), Kikemedie (NB), Kwikmedit - in
Engeland
Quick-me-dick - Hutte ke dut (NB) en Prutje-Dut (Ach).
► zie ook kwakkel (kwartel)
kiekkaast
zelfstandig naamwoord
kijkkast
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: et is en lôoze kiekkaast (Kn'50) het stelt weinig voor, het is een
lege kijkkast
kiele
werkwoord, zwak
kietelen
(zie WNT)
WBD
III.1.2:105 'kielen' = kietelen
kielepietje
zelfstandig
naamwoord
naam van een
Tilburgse kruidendrank
-
Afbeelding: Tilburg 2021

Foto: WTT
kiem
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord
• preuts
Cees Robben – Hij is zôô kiem assie grôôt is... (19690110)
• kleinzerig
Elie van Schilt - Kwaamde jankend thúís, dan was ut al gauw ‘Verekte
kwèèkert, ge moet nie zò kiem zèèn,schaai úít mee oe gejank’. (Uit:
‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)
• kieskeurig
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kiem - kieskeurig, inhalig (Belg-Limb., Brab.)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiem - zuinig, kieskeurig
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEM voor kiesch, meest van spijs of drank; reeds bij Kiliaan. Z.a
Verhoeven (1978): KIEM
- bijvoeglijk naamwoord ., kieskeurig (iemand die pitst en pieliet) Z.a.
Bont
bijvoeglijk naamwoord 'kiem' - 1) zorgzaam en spaarzaam met iets omgaand; 2) keurig
(op spijs en drank en kleren)
Antw.
KIEM bvw. - kieschkeurig op eten en drinken, vies op spijs en drank,
weinig van eten zijnde; rustig, tam.
• andere betekenissen
WBD
III.3.1:197 'kiem', 'spaarzaam, benauwd' = spaarzaam
WBD
III.1.1:254 'kiem' = gevoelig zijnde
Haor
KIEM - secuur
Hees
kiem (II:43)
uitroep
Van Dale -
kien - bij het lottospel: roep 'kien!' = ik heb de vijf nummers op
'n rij
Daamen - Handschrift 1916:
"kiem - roepen de kinderen als ze bij het kienspel (lotto) een
rijtje van vijf vol hebben"
WBD
III.3.2:199 'kiem' uitroep bij bepaald spel, ook kien
kiemkaast
zelfstandig naamwoord
WBD
kiemtrog (trog waarin de geweekte gerst tot ontkieming moet komen)
kiemoo
zelfstandig naamwoord
kiemoo
WBD II.4 – lemma - Draadbreuk krijgen - Voor
de herkomst en betekenis van “kiemoo” werd geen nadere verklaring
gevonden. - een kiemoo spinnen: 'n kiemoo spinne, K 183 (= Tilburg),
betekent dat alle draden breken, Swagemakers - Vos.
Anoniem – 1959 –
"Klosse over laote lope,
kimo spinne, pees te gappe,
'k Wo jou allin mar zegge,
degge aachtermekaar aon kunt stappe."
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs
folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie
rikkemendaosie.htm
Willem van
Mook – “Kimo”: Draadmakersjargon voor alle draden stuk. (Nieuwe
Brabantse novellen; 1970)
H. van Rijen (1988):
(textiel) als alle draden tijdens het spinnen gelijktijdig breken
kien,
kieneke
zelfstandig naamwoord
kin
En
ze kregen 'n lekker Trieneke
mee een
kuiltjen in d'r kieneke. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van
Kees en Kee’, 1941)
Ammol en Zaolig Nuuwjaor meênse/ wèns ik oe
gèère ònt begien/ mee et vèt van de olliebolle/ èn vant knèèn nòg òn
men kien. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel
1960-1980; uit: Van veurenaaf aon)
‘Zuster Willemien heej un gotje in der kien,
heej un gotje in der gat,
raoj, raoj wat is dat.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van
Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
WBD
kienkètting - kinketting (die onder de kin v.h. paard doorgaat)
(Hasselt)
WBD
III.3.2:199 'kien' = idem (spel), ook 'kiem'
Bont
kin, zelfstandig naamwoord vr. 'kien' - kin (welke laatste vorm ook voorkomt).
kienekesèchteg
bijwoord
kinderachtig
De Wijs --
Doe naa is flink! Ge doeget toch zô kienekesèchtig (13-07-1966)
kiendje
Tijs Dorenbosch -
Vignetten uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 &
1938)
zelfstandig naamwoord
kindje
D. Boutkan (1996):
(blz. 32) kiendje
Hoeveul
kiendjes hèdde göllie? - Hoeveel kinderen hebben jullie?
R.J. twee
kiendjes dès krèk genoeg
Cees Robben – ’t Kribbeke... mee dè klèèn kiendje er in...
(19561222)
Cees Robben – ’t Kiendje isser... God zij daank (19600422)
meervoud:
Cees Robben – De kiendjes zèn naa wir tevreje... (19541204)
Cees Robben – Ik zie m’n selotte en peekes al staon/ M’n kiendjes
vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309)
Cees Robben – Komdom d’aaier zuute kiendjes..? (19540417)
Cees Robben – Want de kiendjes zen zô braaf... (19571207)
Cees Robben – Wel honderd kiendjes blij en goed (19600826)
DANB
et kiendje was dôod vurdèset kósse dôope
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
en kiendje wigen eer et gebooren is ('71.) Je moet niet ergens over
beschikken voor je het gezien hebt.
H. van Rijen (1988):
ge zot er en kiendje van krèège - je zou je geduld erbij verliezen
H. van Rijen (1988):
irst et kiendje zien, dan pas wiege - eerst zien en dan geloven
Bïjn.
et kiendeke Jeezus = Albert Pirenne (blz. 63)
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Als verkleinwoord werd 'kientjə' (dus met ie!) opgegeven in:
Klundert, Cromvoirt, Hilvarenbeek, enz. (Hierbij wordt Tilburg
verzwegen.)
Bont
kinəkə(n), zelfstandig
naamwoordo. 'kienneke' (< kindeke) –
kinderachtig persoon.
Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kiendje Jeezus = kind v. onbekende vader (blz. 91)
WBB
III.2.2:3 'kindje kopen' = zwanger zijn
WBD
III.2.2:7 'een kindje krijgen' = bevallen
WBD III.2.2:9
'kindje' = baby, zuigeling; ook 'kleine'
WBD III.2.2:37 'kindje'
= kind
Stadsnieuws: Dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is - hoe het
afloopt,speelt geen rol: het resultaat telt (190206)
GD05
òfdètter wèl genog kiendjes wiere gemòkt
kiendjeskôoperij
zelfstandig naamwoord
het ‘kopen’ van kindjes
Cees Robben – Vur ziekte.. kiendjeskôôperij/ of omgevallewet
(19600701)
kienebak
zelfstandig naamwoord
kinnebak; deel van de varkenskop dat door de slachter apart kon
worden afgesneden
Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben..
zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak
soms uit de nek... (19550205)

Schilderij
van Edgar Hunt - 1909
kiep
zelfstandig naamwoord
-
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kiepe (plur.) is (naast 'kippe) reeds bijna overal het gewone
woord (blz. 163 en krt. 93)
1 kip
- zeuve
kiepe èn enen haon - zeven kippen en een haan
- WBD
kip, (in de Hasselt) ook 'hèn' genoemd
- WBD
kiepke - kuiken
- WBD
kiep, tiet tiet tiet, tie tie tie - roepwoorden voor de kip
- De
Bont - kip, resp. ki.p - lokwoord of roepnaam voor kippen: kiep kiep
kiep! kɪp
resp. kip zelfstandig naamwoordvr.'kip' resp. 'kiep' - kip
- Cees Robben – van mèn kiep... (19540417)
-
Cees Robben – ’n kiep of tien (19670922)
-
Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur
de Paose... (19550312)
Cees Robben – Ik wil oe niet veraffronteere en zegge degge unne dief
zèèd... Mar ik raok wel al m’n kiepe kwèèd... (19790713)
- DANB
as de kiepe ne zaandvoogel zien, dan wòrre ze bang
‘Jè, ik kook de kiep aaltij irst, dan wòr et
vlêes beter gaor en hèk meepesaant soep. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
-
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiep zn - kip Str. kiep (I:28)
•
Verkleinwoord: kiepke
- figuurlijk: kind op de 'bewaarschool'; in de
'kiepkesklas'
- WBD
kiep, kiepke - vleinamen voor de kip
- WBD
kiepke, kieke, kieken, kuikentje, tók, tiet tiet tiet, (Hasselt)
tjiep - roepwoorden voor kuikens
WBD
kiepke, kiekske, pieleke - vleinamen van het kuiken
- Vruuger noemde ze ’n kiep ok ’n tiet of ’n
tieteke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg
Plus; 2009)
...de haontjes zijn wel 'ns laastig veur de
kiepkes, mar as ze d'r nie zijn, of al te weinig, dan is 't ok nie
goed, dè snapte! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun
in den trein’; NTC 16-9-1939)
- 't Is 'ne schoone nist kiepkes, dè-d-ist! (Jan Jaansen; ps. v. Piet
Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC
1-7-1939 – 29-7-1939)
•
Samenstellingen
- WBD
kieperoest - kippenzolder
- WBD
kiepehòk, kiepekooj - kippenhok (Hasselts: kiepekooj)
- WBD
kieperèn, (Hasselts:) rèn - kippenren (buitenverblijf voor kippen)
- Et rook der
naor kiepesoep, dòcht ik en dè hak goed gedòcht. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
•
Uitdrukkingen e.d.
-
Cees Robben – Aanders maokte nog gin kiep/ ôk al hedde kilo’s
vèèren... (19580719); niets presteren:
-
2020 - Iemand met wie je niks kunt beginnen: - daor kunde gin blènde
kiep meej vange! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron:
KLIK HIER )
-
Cees Robben – Meej d’aauw kiepen de maand in... (1620921) [een vrouw
die vrijgezel blijft]
-
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): En zwarte kiep leej ók aajer. - Iemand die minder goed bekend
staat, kan niettemin goede eigenschappen bezitten. (Tilburgse
Taalplastiek 131)
-
Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): doen wè de kiepe nie kunne - urineren, wateren
-
H. van Rijen (1988):
as en kiep leej, stao se - als een kip legt, staat ze; Een
geregeld leven geeft veel rendement.
-
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre
van Beek, Tilburgse Taalplastiek '6?) [onleesbaar]
-
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
en verstaandege kiep leej nòg wèl es en aaj in de danneetels ('72)
-
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
as de vòs oud wòrdt, daanse de kiepen óp zene rug (Pierre van Beek,
Tilburgse Taalplastiek '69) -
een oud mens verliest energie en gezag
-
Frans Verbunt:
as de kiepe schèùle reegent et nie lang
-
Frans Verbunt:
as enen boer kiep it, is den boer ziek òf de kiep
-
Stadsnieuws: En kiep is gin mus, en klap is gin kus, èn en scheet kan nie in en
peeperbus - Alles heeft zijn eigen aard en moeilijkheden (180508)
- Op kiep zetten: bezwangeren -
Waar is dieje Russischen haon, die heur op kiep heej gezet? (Tony
Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style;
2008)
- Vruuger noemde ze ’t mansvòlk ok wèl vèèrrekes. Naa, as dieje vènt
nòr de durskes van plezier ging, ge wit wèl wèk wil zègge, dan zinne
ze dèttie gin kiep hield mar wèl aajer ging eete. (Ed Schilders; Wè
zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
kiepeboer
zelfstandig
naamwoord
Van Beek -
Liefhebbers van de hoendersport zijn "kiepenboeren"; (Nwe. Tilb.
Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)
kiepebòrst
zelfstandig naamwoord
WBD
III.1.2:377 'kiepenborst(je)' = kippenborst
kiepedrèfke
verkleind zelfstandig naamwoord uit kip en
draf; de manier waarop een kip loopt
al
sukkelend op 'ne kiependraf. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘‘t
Leeve’, 1938)
sukkelend op 'ne kiependraf... (Piet Heerkens; uit: Brabant,
‘Stokperdjes’, 1941)
De Wijs -- Ge
zèt ‘n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand
is er wel aaf. (04-07-1969)
Frans Verbunt:
snelwandelen
WBD
III.1.2:125 'op een kiependrafje lopen' = op een sukkeldrafje lopen; ook:
'op een drafje lopen, 'op een schokje lopen'
Stadsnieuws: Toen ik em riep, kwaam den oober op en kiepedrèfke ònlôope
(250806)
WBD
III.1.4:213 'kregelig' = wrevelig
WBD
III.1.4:214
'krikkel' = lichtgeraakt, kregel; ook 'krikkelig'
WBD
III.1.4:228
'krikkel', 'kregel' = driftig
kiepegaarst
zelfstandig naamwoord
gerst; hier als voer voor kippen
Cees Robben – Gin ochtendvoer of kiepegaarst (19670922)
kiepekont
zelfstandig naamwoord
figuur
in de nek bij jongenskapsel
kiepekôoj,
-kòt
zelfstandig naamwoord
kippenkooi,
kippenhok
WBD
'kiepehòk, kiepekooj - kippenhok; (Hasselt): kiepekooj
kiepekôors, kiepekors
zelfstandig naamwoord
kippenkoorts; bepaalde ziekte van kippen; overdrachtelijk: de
zenuwen
Cees Robben – ‘k Kreeg de kiepekôôrs van’t wochte... (19560714)
kiepere
werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988):
doelverdedigen (voetbal)
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiepere ww - kieperen, vangspel
WNT
KIEPEREN (oorspr. gewestelijk) 1)vallen, tuimelen; 2) gooien,
smijten
kieperegoe
zelfstandig naamwoord
kippenragout
Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst
kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai
toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
kiepesoep
zelfstandig naamwoord
kippensoep
Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst
kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai
toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
kiepke
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
kippetje,
kuikentje
V klèèn kiepke - kleuter (vgl. kiepkesschool)
verkleinde vorm
van 'kiep' Bont kipkə(n),
zelfstandig naamwoordo. 'kiepke' - kuikentje
kiepke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘kiep’
kippetje
Cees Robben – Tiest Vermeeren haoj ’n kiepke... (19560428)
Cees Robben – Tien kiepkes asteblieft... (19570323)
kiepkesschool
zelfstandig naamwoord
bewaarschool
In de
twidde klas van de ‘kiepkesschool’ kwaam ik bij zuster Bernadette te
zitten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset
den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Ik gao niemer nòr de kiepkesschool/ waor ze mar matjes vlèchte/ Kgao
naa vort nòr de Fraaters toe/ dès pas en school, en èchte. (Lechim;
ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit:
Niemer nòr school)
WBD
III.3.1:445 'kipkesschool, kipkesschooltje' = kleuterschool
kierve
verleden
tijd meervoud van kèrve, kerven
alleen
aangetroffen bij Heerkens
't Wier herfst, 't wier wenter, 't weer wier guur
en rauwe wende kierve
mijn teere zieltjen uur nao uur
en al de blumkes stierve...
(Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Toen
en na...’, 1949)
kierze
dooddoener
betekenisloos
-
2020 - Je afvragend waar pa en ma die dag of avond naar toe moeten:
nòr hòdde, kierze plukke! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).
Volledige bron:
KLIK HIER )
kiesje
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm
verkleinde vorm
van 'kiest'
kistje;
soldatenschoen
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
kiesje
Cees Robben – in ’n kiesje gestopt...
(19551119)
Cees Robben - ... dan lig ik in m’n kiesje... (19600916)
Cees Robben – Aleen mar verlet naor ennige stessel-kiesjes...
(19720414)
We droege unnu lampion, of een kiestje meej ’n keers... (Tony
Ansems, Drie koningen; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2;
2009)
H. van Rijen (1988):
kiesjes - soldatenschoenen
Bosch
kiesje - kistje
kiespènt
zelfstandig naamwoord
kiespijn
Daamen - Handschrift 1916:
"ik kan oe missen as kiespent (pijn)"
kiest,
kiesje
zelfstandig naamwoord
kist
Dialectenquête 1876 - hoaverkiest
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “As vruuger ne meens dôod was, dan stond dieje meens, die stond in
hèùs in en kiest èn dan stond ie vur et raom èn dan kosse de meense
van bèùten et raom, koste, koste gij nòr den dôoje stòn te kèèke!”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
H. van Rijen (1988):
wèggeefkiesje - speciaal kistje sigaren om (anderen) te presenteren
Cees Robben:
''n kiest van waai-bôome-hout'
D. Boutkan (1996):
(blz. 53) kiest- kiesje
Bont
kist, zelfstandig naamwoordvr. 'kist' resp. 'kiest' - kist; ook:
dikke, plompe kerel.
- …’n oerdegelijke kiest (…) van duims hout,
laankwerpig van model (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot
Tilburg 1941; CuBra)
Koos stond zene gal te spierse/ bij zen nutje
òn de kiest... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd
knipsel 1960-1980; uit: ‘Gefrut meej de friet‘) - ...bij zijn
borreltje aan de bar.
kieste
werkwoord,
zwak
kisten
LDM - De
timmerman, die de doodskist had mogen maken, verzorgde ook het
kisten, d.i. het in de kist leggen van het lijk. Kleine kinderen
werden, als zij in het kistje gelegd waren, door de jongste meisjes
uit de buurt versierd met blaadjes en bloempjes. Voor deze
versierselen waren er bepaalde winkels, zoals Cato Becx tegenover
het Willem II-monument. Tegenwoordig is in hetzelfde huis het café
Otten gevestigd. Voorts was er de firma Jansen-Gram in de
Zomerstraat bij de Markt. Nu zijn ook nog in hetzelfde pand
gevestigd de firma's v.d. Linden, groentenhandel, en Van Zantbeek,
kachels en haarden. Op het Goirke hadden we de dames Vos in het pand
- of er naast - waarin nu de firma Jac. de Kort-van Leeuwen haar
zaak heeft. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse
folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950)

Opdruk op
cadeauverpakking voor drank - te koop (december 2021) bij Ollie's &
Brandstore, Tuinstraat 106, Tilburg
kiet
zelfstandig naamwoord
kiet, huis
- V
keet; minachtend voor: huis of andere ruimte
- V
hil de kiet stao ooverhôop
kiet
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord
gelijk
WBD
(III.3.2:35) kiet speule = quitte spelen
kietele
werkwoord, zwak
kietelen
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:
ge moet oewèège kietele, en aander doeget nie ('87) je moet jezelf
trakteren
kietelkaaj
zelfstandig naamwoord
kiezelsteen
- In
Oel of op de Paddewaaikes/ Aachter d'Porkes mee kietelkaaikes…;
Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue
‘Vruuger en naa’, 1926.
- Onder hartverscheurend gejeremias drukte ze de zakdoek onder de
neus want ‘ze bloeide dood’. Uit het snikkende relaas kon Mieke
distilleren dat ze ‘mee d'r toet op innen grooten kietelkaai was
terechtgekomen! Uit: ‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het
Tilburgsche leven’ door KRATS, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei
1926.
...en gooiden nie al te veul kietelkaaien...
(Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’;
feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
over zaand en kietelkaaikes... (Piet Heerkens; uit: Brabant,
‘Rikketikketik’, 1941)
Cees Robben – Unne grôte kietelkaai... (19570119)
H. van Rijen (1988):
meej dieje kietelkaaj kunde fèèn schierve - met die kiezelsteen
kun je fijn keilen.
Beton ? De bestao uit kietelkaaije, zaand en sement! (Hein Quinten,
Tilburgse spreuken; ca. 1990)
...en
ik ha al zôveul in men broekzakken. Elastiekskes, schôon gladde
kietelkaaikes, schroefkes en spèkers, ze kosse aaltij te paas komen.
(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den
brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
We
vonden onderweege ôk allemol leuke kietelkaaikes... (Lodewijk van
den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk
wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Toen zaag hij ineens ene kietelkaai... (Tony Ansems, Kaka Diedel
Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)
De Èftelingse stêene/ òf de Amersfoortse
kei,/ die zèn der vergeleeke,/ zoas ik et hèb bekeeke,/ mar
kietelkaajkes bij. (Henriëtte Vunderink, Kaajgaaf, uit: Tis de
moejte wèrd; 2011)
WBD
III.4.4:173 'Kietelkei' = kiezelsteen
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEZEL-KEIJEN noemt men hier de steentjes, elders in ons Vaderland
kezel-steen, kiezel-steen, en kittel-steen genaamd. Z.a.
Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kietelkaaje zn - kiezelstenen
Hees
kielekeikes (I:25), kietelkeie (VIII:69)
Bosch
kielekei – kiezelsteen
kietelpinkstere
zelfstandig naamwoord
Frans Verbunt:
sint-juttemis
Stadsnieuws: Dès nie zonne vlotte, hij zal meej kietelpinkstere wèl klòr
zèèn (221106)
Kieviet, de
toponiem
indertijd buitengebied van Tilburg, westelijker dan ’t Zand; nu
ingekapseld door de Reeshof
Cees Robben - ...op de Kieviet aon. Naar de Kieviet. (19540227)
kieze
werkwoord, sterk
kiezen
B
kieze - kôos - gekooze : ik kies, gij/hij kiest
kiezelgoer
zelfstandig naamwoord
WBD
bierklaarsel (middel dat, in een brouwerij, aan bier wordt
toegevoegd om dit te klaren)
kik
werkwoord, persoonsvorm, gebiedende wijs
kijk
Kik
hum daor. Kijk hem daar
Van
inf. ►'kèèke'
Naarus - Brieven van een
Oud-Tilburger (1940): “Hoe zuukte dè te doen mee de slaoperij?” O
zizze, kom mar is mee, kik, eenen op
den divan zizze, en guilie hierin, en daarbij wees ze op d’r eige
bed in d’r eige kaomer, en ik gao nor bove zizze."
Naarus - Brieven van een
Oud-Tilburger (1940): "Kik zittie: staode hier nog, ‘k was oe
vloore."
Naarus - Brieven van een
Oud-Tilburger (1940): “Kik”, zittie, “ge het toch dikkels genog
geheurd desse praoten van ‘luizen as kameelen’”.
Naarus - Brieven van een
Oud-Tilburger (1940): ...en dan zin we: “Kik naa daor! Daor gaon die
kaole Bossenaers wè deur waandele as ze schèl kèke van den honger...
Naarus - Brieven van een
Oud-Tilburger (1940): “kik naa, waor
lèkent dè naa op?”
Lechim - pseudoniem van
Michel van de Ven, ongedateerd knipsel, Tilburgse Koerier 196-1980:
En dan zeetie: 'Kik, m'ne jonge,/ Dès 't schoonste gruun wè Tilburg
hee'
Jo van Tilborg (2007): ‘Kik’, en hij laot ons zen haand vol bloed
zien.
Jo van Tilborg (2007): ‘Kik’, zittie dan, terwèèl ie naor boven
wéés...
kikkendril
zelfstandig naamwoord.
kikkerdril, kikkereieren, kikkerrit, kikkerschot
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): kikkendril -
kikkerrit - kikvòssendril - kikkerrit
WBD
III.4.2:113 kikkendril - kikkerdril, 'kikvorsendrek', 'dril' ook
genoemd: 'paddengedrek'
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 96) kikkendril

Raapstelen - kiltjes -
Brassica rapa
kiltjes
zelfstandig naamwoord., meervoudig
keeltjes; met krimping van de stamvocaal: ee > i
Brassica rapa - meiraap
Van
Dale (raapstelen): jonge, gesteelde bladeren van de meiraap; gegeten
als voorjaarsgroente;
ook: 'stiltjes', 'keele'
H.
van Rijen (1988): jonge bladeren van de meiraap (Rapum)
It
oe kiltjes es op. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol
1997)
Antw. KELEN znw.v.mrv. - jong raaploof zonder knollen, dat men in ’t
voorjaar als moes eet.
Hft. KEELEN - zeker moeskruid (z.a.)
kiltjesstamp
zelfstandig
naamwoord.
stamp van
keeltjes
►zie: kiltjes
kimme
Werkwoord, zwak
WBD (v.e. paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, ook
genoemd 'klaawe', (Hasselt) 'klawe'

Gravure van Jacob de Gheyn - 17de eeuw
kinkenduut

Ill.: Tijs Dorenbosch
zelfstandig naamwoord.
kikvors - Rana esculenta; nieuwere benaming: Pelophylax lessonae
-
kink is een variant op kik, een klanknabootsing; zoals het WNT
schrijft, lemma kikker: Eigenlijk: het dier dat "kikt", het geluid
"kik" doet hooren
-
duut is een variant van 'puut', kikvors; zie lemma pút in het
Oudnederlands woordenboek (online), en lemma puut in het
Vroegmiddelnederlands woordenboek (online).
- 'n “Kinkedut" beteekent zooveel als kikvorsch. ‘De
Noord-Brabantsche Tongval’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930.
Kiliaen: puyt, Fland. Zeland. j. vorsch, rana; puyde, j. puyt, rana.
Plantijn: puyt, vorsch, une grenouille, rana.
Van
Maerlant: Rana dat es die vorsch of die puut (Nat. Bl. VII, 836)
Zie
Middelnederlandsch woordenboek (on line) voor vele citaten.

Rana esculenta
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): kinkenduut
Met
uitgesproken n (wegens volgende dentaal)
Daamen - Handschrift 1916:
"kinkenduut - kikvorsch"
--
hij reej meej zene kreugel ene kinkenduut harstikke jantje marinus
Kinkenduut, mijn bruurke,
kwaoker van beroep,
'k
luister dik 'n uurke
naor oe
rauw geroep.
(Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kinkenduut, m’n
bruurke’, 1941)
Er
zaat eenen dikke kinkenduut /
te
kwaoken in 't lekkere waoter (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De
paoter en de kinkenduut’, 1941)
kinkeduuten-görgels... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’,
1941)
De koekoek koekoekt deur et hout
en wilde duifkes koere,
de kinkeduuten worre stout
en kwaoken in de moere
(Piet Heerkens; ‘Den aovend’, gepubliceerd in
De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)
- Nu verscheen bij Henri Bergmans te Tilburg reeds een derde bundel
[van Piet Heerkens]: “De Kinkenduut". Dit beteekent: kikvorsch. Wat
'n klank zit er in dit woord met zn langgerekt “duut".

Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand
unne kinkenduut kepot... (19711119)
Stadsnieuws:
Ik reej krèk mee mene kreugel teege de kaajbaand ene kinkenduut
kepòt (270909)
Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte
Tilburger als...’ maart 2013 -

WBD
III.4.2:110 kinkenduut - kikker, ook genoemd 'kikker', 'kikkebil' of
'broeknachtegaal', 'puit' of 'kinkvors'
Bijnamenboek Karel de Beer - de kinkenduut = Jan Jansen (blz. 45)
Ge
ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut.
(Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus
2009)
Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje
ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène
vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders;
Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Detail uit de 'Leidse Taalatlas' kaart
'De kikvors' (nr. 58, 1937), opgesteld door Toniëtte van Beusekom -
Duidelijk te zien is het oranje hartje bij Tilburg dat op
'kinke(n)duut' duidt en dat nergens anders op de kaart voorkomt.
Alle oranje ingekleurde tekens duiden op een naam die met
'kink-'begint.
Verh. KINKENDUUT m. - kikvors (Tilburgs?)
Antw. KAKKEDUUT znw.m. - vogeltje, ook linnenweverken genaamd, dat
kakkeduut! kakkeduut! roept (eene soort grasmusch).
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie Kienkvuit + Taalk. mag. I: 254, 304
A.
Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kinkenduut - kikvors (Tilburg)
WNT
Kinkvorsch; KINKEN I: geluidnabootsend woord (VII:3093)
Made (Kooiman) - kinkeluut: kikker
Dong. (v.d. Elshout) - kinkeluut: kikker
Bòòl kinkpööt (groene) kikker

Ill.: Rolf Janssen
Twee gedichten van
pater Piet Heerkens uit, en over, De kinkenduut (1940)

kip
zelfstandig naamwoord.
Daamen - Handschrift 1916:
"kip - groote blikken kan, waarin men vroeger bij de boeren
karnemelk ging halen".
kirke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
H. van Rijen (1988): keertje
kirs
zelfstandig naamwoord.
Cees Robben: kers
Cees Robben: kirzenbôom - kersenboom
kiskasse
werkwoord, zwak
klanknabootsing - het
geluid van vlees dat gebakken wordt
De Wijs -- As
ik vruuger uit de naachtmis kwaam, stond ’t kenèn al te pruttele en
lagen de kortelette in de pan te kiskassen (10-01-1970)
Cees Robben – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam stond ’t kenèèn
al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen...
(19691212)
Kiske
eigennaam; Keesje
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “…èn Kiske de Paoter ok al,
witte nie? En dan zaatie zôo, hattie daor enen hillen hôop kènder
rond em staon èn dan zee,… dan vroege ze: ”Paoterke, wè komde gij
hier doen?”, ja, “Jöllie, jöllie èfkes plaoge”, zittie “èn goed nòr
Onze Lieven Heer löstere!”, zeetie dan!” (transcriptie Hans Hessels
2014) ►
Klik hier voor audiofragment
kitje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
keetje
verkleinwoord van 'kêet', met vocaalkrimping
kits
bijwoord
in orde
Van Beek -
"Alles kits en 't keind hiet Jaoneke." Of: "Alles kits! de kachel op
bed en de kleine in de kolenbak." Alles is in orde. (Nwe. Tilb.
Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)
Cees Robben – Mar ast bijgeleet is, is alles wir kits... (19631122)
kitse
Werkwoord, zwak
spuwen
-
kitse - kitste - gekitst
Henk van Rijen - we kitsten em in zene nèk - we spuugden hem in zijn
nek
Stadsnieuws:
Grôote lummels dènke dè op de kaaje kitse stoer stao - Grote
jongens ... (090610)
WBD
III.1.2:254 'kitsen' = braken
WBD
III.1.1:191 'kitsen' = spuwen
Verh. KITSEN onov.ww - braken, kotsen
Bont kɪtsə(n),
zw.ww.intr. 'kitsen' - braken, overgeven
Biks kitse ww - kotsen, overgeven
WNT
KITSEN (IX) klanknabootsende benaming voor: (vocht) straalsgewijze
tusschen de tanden door uitspuwen.
kittel
zelfstandig naamwoord
ketel
H.
van Rijen (1988): ketel
Dialectenquête 1876 - 'kètel'
klaacht
zelfstandig naamwoord
klacht
Cees Robben – ’n Stille klaacht... (19580531)
klaaj
zelfstandig naamwoord
klei
uitdrukking - öt de klaaj getròkke - lomp
Dialectenquête 1876 - klaaièrrepels
Die
knikkers waren veur de èèrme lui, die waren gebakken van klaai. Agge
der op gongt staon, per ongeluk, waren et ôk ineens gin knikkers
méér. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset
den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) [bedoeld is de
knikker die
►kaajscheut werd genoemd
WBD
III.2.3:204 'klei' = niet doorbakken brood, ook 'klef', 'derf'
WBD
III.4.4:155 'gele klei' = kwartszand;
WBD
III.4.4:156 'klei' = zavel
klaajboer
zelfstandig naamwoord
kleiboer
boer die op kleigrond zijn
bedrijf uitoefent
Audioregistratie 1978 - In den orlog was dè goud wèrd, witte nie!
Die klaajboere in de klaaj wast êen èn al kôolzaod! En dè bròcht
veul op! Der kwaam… ast goej kôolzaod was, drieduuzend kieloow van
enen buunder! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans
Hessels)
handelaar die
met kar of wagen langs de deuren gaat om aardappelen te verkopen
Elie van Schilt - De gruunte en de melkboer heb ik al genoemd, mar
dan hadden we ook nog de vis en de kéésboer, de kolen en de
klaaiboer, de klaaiboer kwaam mee erepel. (Uit: ‘Alles is aanders’;
CuBra ca. 2000)
klaank, klank
zelfstandig naamwoord.
klank
'k
Steek men aawe breeje klaanke
noot meer onder stoel' en baanke,
'k
zal oe zinge, stug en stoer,
klaor
en open as 'nen boer! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Moedertaol’,
1938)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - óp et Gurke waor de klaank
zat, in de stad waor de staank zat (RL'53) - uitvaart en klokkegelui
op het Goirke, waarna begrafenis in de stad
WBD
(III.3.3:85) klaank = klank v.e. klok, ook: tôon, klòkketôon
klaavere
werkwoord, zwak
WBD III.1.2:165 'klaveren' = klauteren
...
as aopen klaoveren ze tege die ketels omhoog... (Naarus; ps. v.
Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Toen ik zo in de helft van Maai is op m’n fietske was geklaoverd...
(Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
De Peer hâ en goei nutje op/ èn wo nòr bèd toe gaon/ hij klaoverde
oover de trap/ kwaam bekaant boovenaon./ De liste treej was em te
veul/ den afstaand was te grôot/ hij laazerde bots-boem omlêeg/ èn
ie braak zene pôot.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Aaventoe liege maag...)
klaaw, klòw
zelfstandig naamwoord.
WBD
hoef van de koe, ook 'klòw' of 'voet' genoemd
WBD
klòw - gedeelte v.d. huid dat een poot bedekte (II 594)
Dialectenquête 1876 - klouw (au = ou in: blouw, grouw, klouw,...)
WBD
III.4.4:17 'klauwlucht' = bewolkt
klaawe
werkwoord, zwak
klaawe - klaawde - geklaawd
WBD
(v.e. paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, in de
Hasselt 'klawe' genoemd, elders ook 'kimme'
WBD
(III.2.1:506) 'klauwen' = krabben v.e. kat; ook genoemd: krabben,
krabbelen, kratselen
klabak
klanknabootsing
geluid dat de weefspoel maakt bij het schieten door het weefraam
Cees Robben – Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts
klabak.. (19560630)
klabbèttere
werkwoord, zwak
alleen aangetroffen bij Leo Heerkens; mogelijk samenhangend met
'klabots'; hoe dan ook een klanknabootsend werkwoord
En de spoelen
[van het weefgetouw] klabetterden: retteketet
van krijg-de-colère, van retteketet (Leo Heerkens; uit De kinkenduut
(Piet Heerkens), ‘’n Weeverke schoot...’, 1940)
klabots
zelfstandig naamwoord.
1. proppenschieter
Daamen - Handschrift 1916: "klabots - vroeger kinderspeelgoed met
elzenproppen"
Et
vèèrke öt de kooi op de plots lokken. De slachter zette dan zenne
klabots tegen de kop van et vèèrke, hij drukte em in en pang daor
laag ie te spartelen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van
Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
WBD
III.4.4:252 'klabats', 'klawats' = hevige slag; ook 'klawemmes'
Verh. KLABOTS, v. klapbus, proppenschieter, gemaakt van vlierhout
Bont KLABÓTS, tussenw. en znw. 1) tussenw.: gezegd v.h. afschieten
v.e. zwaar-geladen geweer. 2) znw.vr. klapbus, z.a.
Antw. KLABOTS znw.m. - Versterking van 'bots', harde en doffe slag.
Biks 'klabòts' zn - proppenschieter
WNT
KLABOTS (I) schietwerktuig, klakkebus, proppenschieter
2.
snel reagerende vrouw
Daamen - Handschrift 1916: "klabots - vrouw die wat snel van zeggen
en doen is"
klanknabootsing; mogelijk uit ‘klap’ en ‘bots’
WNT – lemma KLABOTS II - Harde, doffe slag of val, bots.
Cees Robben – Oew schötje kwaamp rejaol rèècht klabots (...) op
(...) den paol... (19630517) [voetbal tegen de paal van het doel.]
● geluid dat de weefspoel maakt bij het schieten door het weefraam
Cees Robben – Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts
klabak.. (19560630)
klad
zelfstandig naamwoord.
WBD
III.1.2:241 'klad' = fluim, rochel
WBD
III.3.2:265 'kladje' = restje bier, ook 'kwakje'
kladderwolk,
kladderwollek
zelfstandig naamwoord
stapelwolken (?)
De lucht zaat
volgestaopeld mee groote kladderwolken, schots en scheef op mekaar,
die hoe langer hoe dichter vaastgroeiden. (Kubke Kladder; ps. v.
Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
klak
zelfstandig naamwoord
WBD
III.1.3:182 'klak' = pet; ook: 'klep'
klam, klamp, klammig,
klamzig, klammes
bijvoeglijk naamwoord
-- iets wat vochtig en
tegelijk plakkerig aanvoelt; onder andere witbrood dat met vocht
geplet is tussen de vingers en vervolgens gebruikt wordt als aas om
vissen te vangen
ook: taaj, taai, week
WBD III.4.4:211 lemma
KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - klam & klamp –
frequent in Tilburg
WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje
plakkend - klammig - frequent in Tilburg
WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje
plakkend - klamzig / klamsig – Tilburg
WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje
plakkend - klammes – zeldzaam midden Tilburg
WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje
plakkend - klef – frequent ‘midden van het Tilb.’ [?]
WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje
plakkend - taai – ‘zeldzaam in het midden van het Tilb.’ [?]
WBD III.4.4:211 lemma KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje
plakkend - week – ‘zeldzaam in Tilburg’
Kubke Kladder - Uit 't klokhuis van Brabant 3 - 't Begon stillekes
aon te donkeren. Uit de klamme grond klom 'n blauwe nevel, die de
bosschen dicht spon. (Nieuwe Tilburgsche Courant 23 oktober 1929)
H.A. Sterneberg s.j. - Me
trekken treurend deur ons bosschen,/ waor naoktgeplunderd klam en
kil—/ Och god, die 't nie ontloopen kossen—/ nou boom bij boomke
sterven wil. (Uit: Een busselke Braobaansch, 1932)
klampe
werkwoord, zwak
WBD III.4.2:56 'klampen' - grijpen door roofdieren; ook genoemd:
'vangen' of 'vatten'
klamper, klaamper

Ill.: Naumann - klamper - buizerd - Buteo buteo
zelfstandig naamwoord.
WTT
2012 - naam voor diverse roofvogels, zoals buizerd, havik, en
sperwer. De naamgeving houdt verband met (vast)klampen, klemmen, het
met de klauwen vangen van de prooi. (zie lemma Klamper in Verklarend
en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen, Klaas J.
Eigenhuis; 2004)
In Tilburgs gebruikt voor de sperwer (Accipiter nisus), cf. Daamen,
Handschrift 1916: "klaampvogel - sperwer"
Accipter nisus
'Nen klaamper *) die viet z'en *) -noot van Sterneberg bij dit
woord: sperwer
die heej ze [de duif] vermoord,
en nou dwerlen nog ennigte veeren;
die doen aon d'r denke' as
zo'n hil enkeld woord
aon gedachten, die noit niemir keeren. (H.A. Sterneberg s.j., Een
Busselke Braobaansch, uit: ‘Vluchtende gedaachten’, 1932)
WBD III.4.1:196 'klamper' - sperwer (Accipiter nisus), ook
'klampvogel' of 'schietklamperd' genoemd
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 94) as de kiepe ene klamper zien zèn ze bang
Kees en Bart: klamper
Cees Robben - Toen was't de beurt aon smellekes.../ Aon klampers en
d’n uil (19600708) (19600708)
WBD
III.4.1:198 'klamper', 'klamperd' - buizerd (Buteo buteo buteo)
WNT
KLAMPER - In Vl. België de alg. naam der dagroofvogels, zooals
sperwers valken, haviken enz.
Hees klamper (II:17)
Bont klampvogel, havik
WNT
KLAMPER. In Vlaamsch België de algemeene naam der dagroofvogels,
zooals sperwers, valken, haviken enz.
Antw. KLAMPER znw.m. -Algemeene benaming voor de dagroofvogels,
zooals sperwers, valken, haviken, enz.
Biks klamper(t) zn - sperwer, havik
WBD
III.4.1:200 'klamper', 'klamperd' - torenvalk (Falco tinnunculus)

Falco tinnunculus
WBD
III.4.1:200/201 'klamper', 'klamperd' - roofvogel (algemeen)
klamtrèkke
werkwoord, sterk
WBD
klam trekken (teken van drachtigheid van een koe)
WBD
klamtrèkker - klamvaars (drachtige koe)
Verhoeven - KLAMTREKKER m. - koe die klam trekt, waarbij vocht uit de
spenen komt ten teken dat zij drachtig is.
Bont klamtrekər,
znw.m. 'klamtrekker' - maal die enige tijd drachtig is, zgn.
'gewonnen heeft'.
klander
zelfstandig naamwoord.
verkorting van
kalander; ook
genoemd: 'mijt' of 'wemel'

WBD III 4,2:158 lemma Kevers - De kalander (Calandra granaria, een
snuitkever die in meel of graan leeft) heet in het Kempenlands Wb. 1
en het Noordmeierijs Wb. wemel.
WBD
III 4,2:235 lemma Mijt - De mijten (Acari) vormen een zeer
uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal
schadelijk zijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en
voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de
mens, zoals meel en kaas.
mijt – Tilburg
wemel – zeldzaam in Noorden van Tilburg
kalander, klander – Tilburg
klaoge
werkwoord, zwak
klagen
B
klaoge - klaogde - geklaogd
MP
gez. Klaoge meej gezónde bêen.
Cees Robben: tis godgeklaogd;
WBD
III.3.1:275 'klagen' = idem
Bont zw.ww.intr. - klagen
klaoger
zelfstandig naamwoord.
klager
Henk van Rijen: òn klaogers gin nôod, òn zwètsers gin brôod - geen
medelijden met klagers en snoevers (ontspoord spreekwoord! WS)
klaor
klaar
bijvoeglijknaamwoord, bijwoord
1. klaar, gereed
R.J. klaor te krèège
Cees Robben – En mee Possemis klaor... [namelijk het nieuwe kostuum]
- (19550402)
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ene mees moet vur zen vrou klòr staon - de man moet zijn vrouw
beschermen
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
'... vurdè k kl(a)or zèè' (blz. 95)
2. helder; louter
Wè-d-is den hemel naa toch klaor,
persies
van glas, - 't is wezelijk waor! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel,
‘Naacht’, 1938)
Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van
enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624)
Henk van Rijen van waoter drinke krèède ne klaoren hals - ... word
je niet dronken
Frans Verbunt: klaoren blom - duidelijkheid, heldere zaak
Mar
wij leerde van ons moeder: ‘As ’r twee deure teegenoover mekaare
oope staon, moeter êen dicht doen.’ En zôo ist. Dan was alles wir
klaoren blom en dikke mik. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website
Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
WBD
III.4.4:8 'klaar' = onbewolkt, ook 'helder'
Verh. KLAAR (klaor) 1. bijvoeglijk naamwoord - gereed, voltooid; als nw-deel v.h. gez.
uitsluitend; 2) bw.- louter en alleen, puur: 't is klaor boter.
(toch BN?)
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klaor (krt.94); blz. 40: vocaalverkorting in 'klaor' (?)
Biks klaor bw, bijvoeglijk naamwoord - puur, enkel
klaorbraoje
werkwoord, zwak
Frans Verbunt: klaarmaken, presteren
Stadsnieuws: Wè braojde me naa tòch klaor? - wat flik je me nou?
(200906)
klaore
zelfstandig naamwoord.
klare (heldere) jenever
Kees en Bart: en glòske klaore; jenever is een heldere, 'klare'
sterkedrank.
Naa
moppert ons Sjaan wèl: «Dès niks mir vur jou/ nao de twidde klaore
is oewe kokkerd al blauw». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven;
ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèk – zeej aauwe Giel‘)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - sinte Peetrus weende bitter,
zi drònke Piet, dan zal ie ók wèl klaore gelust hèbbe (Daamen -
Handschrift 1916) zeispreuk
Piet van Beers – ‘Sil... Haauw de bintjes strak’: Eene raod zô ik
toch wille geven./ Vur dè ge s'aoves slaope gòt./ Vat dan unne goeie
borrel klaore,/ tegen de wurrem en de mot. (With Love; 1982-1987)
WBD
III.2.3:272 'klare' = brandewijn
Buuk: jonge jenever.
klaormaoke, klòrmaoke
werkwoord, zwak
klaarmaken, in het bijzonder: de tafel
voor de maaltijd
Met de vocaalkrimpingen conform ‘maoke’:
mòkte, gemòkt.
- Bron: Woordenboek van de Brabantse
dialecten III, 2, 3 – Eten en drinken (2004)
Beschrijving van het WBD: De tafel voor de maaltijd gereed maken. De
tafel krijgt eventueel een tafellaken en wordt voorzien van borden,
bestek en glazen.
Waardering voor Tilburg door WBD:
algemeen.
Zie ook Opdèkke, Opzètte, Klaorzètte, Tòffel
- Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): klòrmaoke
- WBD
'klaormaoke' (II:948) - klaarmaken
- WBD
'getaaw klaorzètte ' (II:948) - getouw klaarzetten
- Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
ik zal et klòrmaoke - ik maok et klaor (42: kwalitatieve mutatie)
klaorzètte
werkwoord, zwak
klaarzetten,
in het bijzonder: de tafel voor de maaltijd
- Bron: Woordenboek van de Brabantse
dialecten III, 2, 3 – Eten en drinken (2004)
Beschrijving van het WBD: De tafel voor de maaltijd gereed maken. De
tafel krijgt eventueel een tafellaken en wordt voorzien van borden,
bestek en glazen.
Waardering voor Tilburg door WBD:
zeldzaam.
Zie ook Opdèkke, Klaormaoke, Opzètte, Tòffel
- WBD
'getaaw klaorzètte' (II:948) - getouw klaarzetten
- WBD
'klaorzètte' (II:999) - klaarzetten (v.d. ketting); ook: ópzètte of
beume genoemd
- WBD
'klaorzètter' (II:948) - klaarzetter
klaovere
werkwoord, zwak
klauteren
►
zie klaavere
klaoze
werkwoord, zwak
V stuntelen
-
alleen als infinitief gebruikt
-
wsch. afleiding van 'klaas' - onbeholpen persoon
WBD
III.1.4:150 'klaas' = prutser
WNT
KLAZIG = sullig
zelfstandig naamwoord
meervoud van ‘klaos’, klaas, hier: sinterklaas
Cees Robben – Siendereklaos dè is iemand/ die bang is vur
niemand.../ Hij stao boven alle partijen.../ Hij haauwt nie van
klaozen/ Die raozen en daozen.../ Dè paast nie in dee’z dure tijen!
(19541127) Met de tekening en ‘klaozen’ verwijst Robben naar de
ongewenste situatie dat er in Tilburg Noord en Zuid een apart
sinterklaascomité was met ieder een eigen Sinterklaas.
klap-kas-afzak
uitdrukking
variant op het bokspring-spel
Cees Robben: Mar zó as wij kosse
kasse
klapbus
zelfstandig naamwoord.
proppenschieter
WBD
(III.3.2:128) klapbus, klapbuks, klabots, propschieter =
proppenschieter
klaplôoper
zelfstandig naamwoord
klaploper; uitvreter
- WNT - Eigenlijk:
iemand die met een (of de) klap (lazarusklap) loopt, t.w. een
”biddend” leproos of melaatsche; bij uitbreiding: iemand die op
kansjes loopt, op profijtjes uit is, en vandaar (...) Iemand die het
er stelselmatig op aanlegt om gratis de gast van vrienden of
kennissen — of van wien ook —, te zijn, of om op andere wijzen om
niet van anderen of hun goed te profiteeren. (lemma uit 1930)
Carnavals-sticker van
vereniging De Klaplôopers. Foto CuBra 2020.
klapmuts
zelfstandig naamwoord.
slaapmuts
MP
gez. Et klinkt nèt òf dègge meej en klapmuts óp enen houteren dörpel
slaot.
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej en klapmuts óp enen
houteren dörpel slaot - et klinkt asóf ... (Daamen - Handschrift
1916) - spreekwoordelijke vergelijking: het klinkt slecht.
WNT
KLAPMUTS - naam v.e. hoofddeksel voor mannen; overdrachtelijk:
iemand met een klapmuts
klappaaj
zelfstandig naamwoord.
klappei, vrouw die veel kletst, babbelt; iem. die kwaadspreekt
Daamen - Handschrift 1916: "klappij of klappaai - verklikster"
WNT
KLAPPEI - 1) Min of meer smadelijke naam voor een klapachtige,
babbelachtige, praatzieke vrouw; een babbelaarster
klappe
werkwoord, zwak
klappen (in de handen)
klappe - klapte - geklapt
R
Klap et nie, dan bots et (mar) (uitroep: 'op hoop van zegen')
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Klap et nie dan bóts et
(Daamen - Handschrift 1916) - raakt het niet dan botst het: stemt
het niet overeen, dan stuit het maar.
klappees
zelfstandig naamwoord.
WBD
legger (bep. gewrichtsziekte bij een paard), ook genoemd 'legger',
'gal' en (Hasselt) 'ligger'
klappere
Werkwoord, zwak
doorvertellen; van klappen = praten
...die klapperde alles
daolijk et dörp deur... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De
nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 8; NTC 19-11-1938)
klappinkere
Werkwoord, zwak
kinderspel
Van Delft -
"Willen we gaan klappinkeren?" vraagt een jongen voor een spelletje,
dat elders "sjennien" genoemd wordt en in Loon op Zand "janeëjen"
heet. Wil men deze woorden verklaren, dan zou het kunnen zijn,
doordat het opgeklapte (opgewipte) houtje ja (jè) of neen (nie) het
doel bereikt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6
april 1929)
Van Delft -
Een ander eenvoudig spelletje was het "klappinkeren" (elders ook
"sjennieën" genoemd). De attributen hiervoor bestonden uit een mooi
sterk knuppeltje dat handig te hanteeren was en een tweede slechts
15 centimeter lang eindje hout, dat aan beide einden spits gesneden
was. Dit korte puntige stokje werd in een schuin, ondiep kuiltje in
den grond gelegd. Er werd eens flink met den voet op gestampt,
zoodat het wat vastlag en met het knuppeltje werd met zekere
handigheid en elan op het opstekende puntje geslagen, waardoor het
"sjennie" door de lucht omhoogschoot en een heel eind verder
belandde. Wie het verste zoodoende dit stukje hout door de lucht
wist te doen slingeren, was de matador. De medespeler moest tijdens
het spel den "klappinker" (het houtje sjennie) om te winnen in den
kring kunnen gooien, waarin het kuiltje gemaakt was, doch hij mocht
als handig slager ook tijdens het door de lucht vliegen den
klappinker wel met zijn stok een terugslag geven. Als het reeds op
den grond lag, mocht hij vandaar af ook den klappinker wel
terugklappinkeren. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104;
16 maart 1929)
klaps(e)
bijvoeglijk naamwoord, eponiem
-
een gekweekte peersoort: 'Clapp's Favourite', wereldwijd populair
geworden
WTT
- 2012: De peer die onder de handelsnaam Clapp’s Favourite bekend
is, werd gekweekt door Thaddeus Clapp uit Dorchester (Mass) U.S.A.
in 1860. Sinds 1867 verspreid.
Cees Robben – Ik heb mèèlpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse...
en dan hek nog Gôôlse vringpèère, mar die zen enkelt goed vur de
stoof... (19850927)


De 'klapse peer' heeft zijn eigen
monument en wel in Dorchester, een stadje nabij Boston.
klapskoord
zelfstandig naamwoord.
WBD
einde v.h. snoer v.d. zweep (voor een paard)
klapspaon
zelfstandig naamwoord
Van Beek -
"Een tong als een klapspaan" (Lazarusklep) zegt men van een zegvrije
of brutale vrouw. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28
maart 1958)
klapzaand
zelfstandig naamwoord.
H.
van Rijen (1988): onsamenhangend, leemachtig geel zand
WBD
III.4.4:151: 'klapzand' = stuifzand, ook 'vliegzand'
WNT
KLAPZAND - een soort van zeer fijn zand, ook kwel-, loop- en welzand
genoemd.
klapzuur
zelfstandig naamwoord.
gez. Pierre van Beek -- zen èège et klapzuur wèèrke - zó dat men er bijna bij
neervalt (Tilburgse Taaklplastiek 173) et klapzuur krèège -
Biks klapzuur zelfstandig naamwoord. - heel hevig, beroerd
klasjeneere
werkwoord, zwak
– klasjeneere - klasjeneerde - geklasjeneerd
-- druk praten
(over gewichtige zaken, maar ook over zaken die slechts in schijn
gewichtig zijn)
--
verbastering van 'collationeren' > uit het Frans: collationner > met
betekenisverschuiving naar 'babbelen', 'gezellig praten'
WTT 2012
- 'Collationner' heeft van oorsprong (ca. 1200) betrekking op
de lezing die 's avonds gehouden werd tijdens de maaltijd van
kloosterlingen, en de daaropvolgende bespreking van de voorgelezen tekst.

Begin van de Collationes van
Cassianus
Het
woord is gebaseerd op de Collationes (Gesprekken) van
Johannes Cassianus (4de of 5de eeuw), geschreven in de vorm van
gesprekken tussen kluizenaars en monniken. (Rey, Dictionnaire
historique de la langue française; 1998)
WTT
2012 - de Tilburgse uitspraak is zeer uitlopend opgetekend.
Klasjeneere
A.
Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klasjenere - kletsen (nbrab.) = fr. collationner
Naarus -
Lèst hak innen Bossenaer bij mèn en daor hak gezellig mee kunnen
klasjeneeren. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg
1941; CuBra)
Stadsnieuws: meej de geminteraodsverkiezinge stonne ze op den
Heuvel vur de kraant aatij oover den ötslag te klasjeneere (070307)
Piet van Beers – ‘De Aaw Warand’: Mistal zèn ' t de zelfde kèèrels/
die ge klasjeneere ziet. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Klasjionneere
Jaansen -
Iederen dag waar ie er te zien en klasjionneerde druk op mee
Pietjes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad
Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)
Klassieoneere
Daamen - Handschrift 1916: "klassioneeren - wij zullen 't soamen
wel kl. (uit de war doen)"
Klassionneere
Jaansen -
...en dè-t-er druk geklassionneerd wier... (Jan Jaansen; ps. v. Piet
Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC
13-4-1940 – 24-8-1940)
Klasjonneere
Jaansen -
...daor moeste em over heurre klasjonere! (Jan Jaansen; ps. v. Piet
Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 –
18-2-1939)
Jaansen -
"Goei dingen gebeure nie in eentweedrie van je hupsakee, meneer
Petit, daor mot over geklasjonneerd worre...” (Jan Jaansen; ps. v.
Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938
– 18-2-1939)
Klazineere
Kees en Bart, Tilburgsche Post ca. 1930 - 'klazineeren'
Kubke Kladder -
Na hè'k 't daor meer dan eens meegemokt, dè'k aachter 'n paor meskes
liep, die druk on 't klazineeren waren - net as zullie dè kunnen -
zoo gewoon op z'n Tilburgsch en potdome zô gaaw as ze in de gaote
krege dè't er iemand aachter hullie was, begossen ze ineens in 't
"hoog Hollandsch" za'k mar zegge. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van
Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
...ik hè daor [op de krantenredactie] wè geklazineerd mee den
redacteur (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t
klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
Klazieneere
Cees Robben – Heurt ze toch is klazieneeren... (19590228)
Piet van Beers – ‘Paradèès’: Waor meens meej mekaore klazieneere en
toch ieder in zen èège wèèrde lot. (Het zeventiende boekje, 2010)
Vunderink -
Wè verderop en tòffel, waoraon jongere meense stonne,/ die zoo te
zien meej veul gebaor goed klazieneere konne. (Henriëtte Vunderink,
Fist?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
Klazjeneere
Piet van Beers – ‘Hoe gaoget’: We klazjeneere hil wè aaf
oover allerhaande zaoke. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Andere
bronnen
C.
Verhoeven - KLASJENEREN onov.ww. druk redenerend en gewichtig praten over
zaken van wereldbelang. Z.a.
A.P. de
Bont kla'sine.rə(n)
zw.ww.intr, 'klassineren' - redeneren, kletsen, praten.
Jan Naaijkens - Dè's
Biks - klazieneere ww - kletsen, eindeloos praten
Bosch - klasjenere - druk redeneren, gewichtig praten
klaviere
zelfstandig naamwoord, meervoud
handen
Cees Robben – Laot die schaol (...) nie uit oew klaviere valle...
(19690613)
klèdderiedètse
werkwoord, zwak
kliederen
Frans Verbunt: knoeien
WBD
III.4.4.209 'kledder' = dril, ook -dedder' of -druddel
Stadsnieuws:
Dè waar gin vèèreve wèttie di, dè waar mar en bietje klèdderiedètse
(291008)
klèdderke
zelfstandig naamwoord,
verkleinde vorm
kleddertje, kliekje
- 2019 – restje (van
kooksel) (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn
familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. Voor de volledige
lijst
Klik hier)
klêed
zelfstandig naamwoord.
kledingstuk, kleed, in het bijzonder een jurk; ook vloerkleed
►
zie kleeke, klêer, klêeraozie
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 54) klêed, plur. kleeje
Meej de Paose krèègt ze en nuuw klêed. - Met Pasen krijgt ze een
nieuwe jurk
“Naa wil ik wèl es en nuu klêed”./ zeej Taante Bèt spontaon./ “Want
hil de tòdde diek naa hèb/ doek dees jaor nie mir aon“. (Lechim; ps.
v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: AST MAR
NUUT IS.)
Èn ze wô gèère dan en klêed/ meej blôote schouwers aon.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Dan maag et)
Piet van Beers – ‘Euwig sund’: Gesminkt, èn krontjes op derre kop/
gehuld in toffelkleeje. (‘t Èlfde buukske, 2010)
Dialectenquête 1876 - wè vur 'n klêd haad de bruid oan? (zie opm. bij steene)
-
(bij 'steene' staat toegelicht: Voor de ee is moeilijk in andere
talen een aequivalent te vinden; 'steejne' ware wellicht juister)
WBD
III.1.3:63 'kleed' = jurk
Antw. KLEED znw.o., vklw. kleêken. Zie wdb.
Biks 'klêêd' zn - kleed, jurk
Etym. G ? D. Kleid N. kleed, T. klêed
Kleef
zelfstandig naamwoord., eigennaam; gebruikt om gierigheid aan te
duiden
Kleef
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tisser êene van Kleef, daor
haawe ze meer van den hèb dan van de geef (Daamen - Handschrift
1916) (z. a. onder Geffen)
klêeje
Werkwoord, zwak
kleden
B
klêeje - kleedde - gekleed - geen vocaalkrimping
Bont kle.jə(n)
zw.ww.tr. - kleden
kleeke
zelfstandig naamwoord., verkleinwoord
► zie klêed, klêer, klêeraozie
1. (niet al te dure,
eenvoudige) jurk
R.J. ''n helder kleejke'
[Vrouwe] besteeje d'r advies veul liever aon 't koope van schoon
kleekes en
leuke huudjes. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 27
april 1945)
Ze slêep em gaaw mee nòr de stad/ Om en kleeke te gòn kôope.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Den dubbeltjespòt)
Naa zon ze nòr de Schouwburg gaon/ Trees kocht en zwart-grèès
kleeke/ omdé die kleure zôo op de haor/ van durre meens geleeke.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Dè kos nie)
Ze dòcht: as ik daor meej men kleeke/ strak oover den Heuvel gao/
dan lôope alle knappe jònges/ me vanèèges aachternao.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Annekes kleeke)
Sjaan heej en smèrreg kleeke...
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Ene schraole trost)
Piet van Beers – ‘Nie gèère stadte’: èn dè schoon kleeke, dè blèèft
nog wèl hange. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Ik weet nòg, dèk en schôon nuuw kleeke droeg... (Henriëtte
Vunderink, Bewaarschool, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
2. klein vloer- of
tafelkleed
Witte kleekes oover de tòffels kunne der ok niemer aaf, mar we zinge
wèl liekes öt en buukske. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de
Tilburgse Taol 2003)
3. textiel
WBD
kleejke (II:937) - lattendoek (voor de wolmolen)
4. Herenkleding
Antw KLÊEKE(N) znw.o. - vklw. van kleed. - Zwarte mansrok, kleed,
pitteleer; Fr. habit. 'Kleed' gebruikt men nooit in dezen zin.
klèèn, klènder, klènst
bijvoeglijk naamwoord .
klein
- Met epenthetische d in comparatief; vocaalkrimping in comp. en
superlatief.
Kees en Bart: 'veul kleinder'
Cees Robben – D’n klèène man (19600422)
Telangeliste zeej de paa:/ Merie ik rust en bietje./ êene pils,
citroen èn vur de klèèn/ aacht ranjas meej en rietje. (Lechim; ps.
v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit:
Kèrmes)
Dialectenquête 1876 - z'nen klênzon - zijn kleinzoon
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):
ik kòcht vur de klèène en tróm; et is en klèntje mar en fèntje
De Wijs --
(In de straat gehoord) (17-10-1966) - Ze zegge wellis: hij lèkt op
um as unne druppel waoter mar dèr, hij is ’t gelèk in ut klèn
(17-10-1966)
Frans Verbunt: we woone rèùm klèèn, zittie
Cees Robben:10 (blz. 25) 'in die hille klêne benkskes'
Stadsnieuws:
Ik zèè laoter getrouwd: mèn kènder zèn klènder dan de jouw.
(291109)
WvM
'De q van het quèèken, da doen de klèn jong'
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
'klèèn mar fèèn' (zin 115, blz. 100)
WBD
III.1.1:10 'klein', 'klein van stuk' = klein van gestalte
WBD III.2.2:7 'een kleine krijgen' = bevallen
WBD III.2.2:38 'een kleine', 'het klein' = kind
Bont klä.n, bijvoeglijk naamwoord - klein
Goem. KLEIN - kla:n bijvoeglijk naamwoord (kländər,
klänst)
Klèèn Amsterdam
zelfstandig naamwoord,
toponiem
Klein Amsterdam,
volksnaam voor een buurtschap in Tilburg met de [huidige] Houtstraat
als centrale locatie
1896 - Mijnheer de
Redacteur, Ik verzoek u een bescheiden plaatsje voor het volgende :
Sedert eenigen tijd heeft zich in „klein Amsterdam" of daaromtrent
gevestigd, de beruchte Stams, die, toerekenbaar of niet, geheel 't
Goirke in rep en roer brengt.
Donderdag-namiddag verwoestte hij bijna het geheele
politie-wachthuis en werd daarna door een agent geboeid naar 't
stadhuis gebracht.
Ik vraag UEd.: is dat nu een doen , zoo'n woest sujet een half uur
ver mede-slepen en de halve stad in oproer brengen?
Zou het niet mogelijk zijn, dat aan „geenen kant" een gevangenis
werd gebouwd, of een huis gehuurd, dat werd ingericht tot cachot,
onder toezicht van een veldwachter, dan zoude veel rust voor
Veldhoven , Hasselt en Goirke ontstaan , vooral des Zondags.
Mag ik dit den heer Commissaris ter lezing en overweging aanbevelen
?
X. (Ingezonden brief aan Tilburgsche Courant, 5-1-1896)
1904 — In de buurt Klein
Amsterdam was Zaterdagmiddag de goeie vriendschap veranderd in
gramschap tusschen een paar buurjongens, S. en v. d. L. Zij gingen
elkaar te lijf en sloegen elkaar gaten in het hoofd. (Tilburgsche
Courant, 31-3-1904, volledige bericht)
1905 - Zaterdagavond werd de gemeente-politie te hulp geroepen in de
Houtstraat alhier, z. g. Klein Amsterdam waar een viertal slungels
in de herberg van F. meer kabaal maakten dan de welvoeglijkheid
toelaat. De politie dreef hen de herberg uit, doch nam
tegelijkertijd één hunner den bekenden G. S. in arrest wijl deze
eenige oogenblikken te voren met een stok zekeren J. E. zoodanig op
het hoofd gebeukt had, dat de man in het politiebureau aan de
Veldhoven moest worden verbonden. (Nieuwe Tilburgsche Courant,
27-3-1905)
1908 - Stroopers gearresteerd. Een tweetal politie agenten op
surveillance zijnde in „Klein Amsterdam” slaagden er daar in eenige
stroopers, waarvan een in 't bezit van een geweer terwijl zij op de
duivenjacht waren, te verrassen. Proces verbaal is opgemaakt.
(Nieuwe Tilburgsche Courant 7-12-1908 –volledige bericht)
1911 – Levensgevaarlijke verwonding - Een nieuw drama, het tweede
binnen een week tjjd komt weer een huisgezin in diepen rouw dompelen
en oneer doen aan den naam onzer goede stad. Gisterenavond te 8 uur
omstreeks is zekere P. Geboers, huiswever, oud 59, wonende in de
Houtstraat, een buurt bijgenaamd “Klein Amsterdam”, door J. M.
Versteden, straatmaker wonende in de Prinses-Sophiastraat, met een
mes in den buik gestoken, zoodat hij levensgevaarlijk verwond werd.
Hedenmorgen was de toestand van Geboers nog steeds uiterst
zorgelijk, zoodat voor zijn leven gevreesd wordt. (Tilburgsche
Courant 19-12-1911)
klèène
zelfstandig naamwoord, mannelijk en vrouwelijk
de kleine, een klein kind, baby in de luiers
Cees Robben – Jan.. wilde gij d’n klèène efkes unne vorse luur
aonspeeten... (19691219)
Cees Robben – D’n ijsco lokt klèènen... (19580524)
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “Asser ene, ene klèène kwaam hier òf daor, onverschilleg, dan ging
zon vroedvrouw, die ging er meej, hè, omgewikkeld in den èèrem meej
en paor (??) erooverheene èn dan ging ze der meej nòr de kèrk èn dan
wier zon kind gedopt èn dan kwaam et wir tèùs!”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
klèèneghèd
zelfstandig naamwoord.
kleinigheid
Bijnamenboek Karel de Beer - et klèèneghèdje = M. de Rooij (blz. 69)
klèènklutjesmèrt
zelfstandig naamwoord.
Frans Verbunt: kindermarkt tijdens oranjefeesten
klèènmanne
zelfstandig naamwoord meervoud
kinderen, zowel jongens als meisjes
Zodde de klèènmanne nie töslaote? - Zou je de kinderen niet
thuislaten?
Kees en Bart:
'de klein-mannen'; 'klein mannen'
Och jao, ge moet de klèn manne allis iets geve asser om vraoge…
(Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)
Frans Verbunt: de klèènmanne zèn nie geboore om de grôote in der
kont te kèèke
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
'de klèèmanne bleeve de mister veur'
Verh. KLEINMANNEN (klèèmanne) - kinderen (zie blz. 56)
WS
- De ingelaste p is vermoedelijk afkomstig uit het presens: tussen
de nasale labiaal 'm' en de explosieve denteel 't' voegt zich een
labiale explosief 'p', eufonisch perfect: hij kompt als hij kampt.
klèènpielekesweer
zelfstandig naamwoord.
koud weer
Stadsnieuws: Schotse èn klèènpielekesweer gao mistal saome - Als je kunt
schaatsen, is het meestal koud; dat is in bepaalde situaties niet zo
handig. (030110)
Buuk - koud weer
klêer
zelstandig naamwoord
meervoud
kleding, kleren
ook 'klêere' komt voor
► zie klêed, kleeke,
klêeraozie
Hij [de pastoor op de
preekstoel] hô 't over bloote nekken, vleeschkleurige kouskes, te
duur kleer, polka haor enz., afijn, hij wô eigenlijk zeggen dè 't er
vul te veul geneuk in de wereld is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre
van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
...zonder fatsoenlijke kleer' aon 't lijf in et waoter te ligge!
'nen Meensch is toch ginnen visch. (Jan Jaansen; ps. v. Piet
Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 –
18-2-1939)
..[ik] trok m'n Zondagsche kleer' aon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet
Heerkens svd; ’Naor oome Teun’; NTC 24-2-1940)
En 't waar 'n schoon duifke in d'r witte kleer' en ze zong as 'nen
nachtegaol! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe
kapelaon van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938)
En kleere! Ammaol van dè spinnekoppe-goedje, floddertuig, slap en
dun! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’;
feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)
Cees Robben – kost en kleer. (19540213)
Un goeij stuk kleer zal nie zo gaaw lebbere... (Hein Quinten,
Tilburgse spreuken; ca. 1990)
klêeraozie
zelfstandig naamwoord.
klerage, kleren
WNB
III.1.3:1 ' klerage' = kleren, kledij
►
zie klêed, klêer, kleeke
"Ze
mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam
ze op. We moesten er pront opstaon." (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen
Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche
Courant, 17 juli 1956)
H.
van Rijen (1988): 'kliraozie'
Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de
kaskenade.../ De kleeraozie... de seklade... (19560512) [De prent
behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die
ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.]
Van Dale - klerage - (gew.) kleren
WNT
KLEERAGE zie 'kleedage' KLEEDAGE - met overgang v. d. intervoc. d
tot j: klee(j)age, znw.vr. - 1) Coll. benaming voor kleeren,
kleedij; 2) Met dez. bett. zeker jongere, populaire bijvorm
KLEERAGE, zeer gewoon in vele dialecten.
Antw. KLEERAGE (uitspr. klieëreuzzə)
znw.v. - kleeding
Bont kle'ra'zi znw.vr. klerazie - klerage, kleren (in collectieve
zin)
WNT
KLEERAGE, kleedage - kleeding, kleedij
Haor KLERAZIE - kleding
kleever, klèèver
zelfstandig naamwoord
klaver
-
de uitspraak varieert tussen [kleever] en [klèèver] zowel voor de
plant als de kleur in het kaartspel
1. klaver (plant)
klaver, veldklaver (Trifolium)
Meer dan 300 soorten uit het plantengeslacht Trifolium. De
botanische naam Trifolium verwijst naar de bladeren, die meestal uit
drie deelblaadjes zijn samengesteld (Latijn: tres is drie en folium
is blad).
Bij
de witte klaver komt zeer soms een vierbladig exemplaar voor; de
zeldzaamheid wil dan ook dat het vinden van een klavertjevier geluk
brengt.

Trifolium - Klavertje vier

Witte klaver

Rode klaver
Dialectenquête 1876 - klever - klaver (Trifolium)
Cees Robben – [de stier spreekt] Ik (...) snoepte van d’n zwiers en
’t gras/ D’n klèèver en d’n rôôme... (19600415)
WBD
I:1409 steenklaver: 'stinkklèèver, witte klééver, bèlklééver
WBD
I:1410 rode klaver: (Hasselt)
'roojə kléévər'
WBD
III.4.3.262 kleeverzurkel - witte klaverzuring
WBD
I:1409 steenklaver: 'stinkklèèver; witte klaver: (Hasselt) 'witte
klééver'; bolklavers (Hasselt) 'bòlklééver'
Bont kle.ver, znw.m. - klaver
Antw. KLÈVER znw.m. - klaver
2. klaveren (kaartspel)
klèèveres - klaveren, kaart met het teken 'klaver'
M
klaver (in het kaartspel)
in
het kaartspel ook: kleeveres - klaveren
Bont kle.ver - znw.m. – klaver kle.veres znw.mv. (minder vaak 'ene
klevere') - kleverens - klaveren


►
CuBra
- Brabants
kaartspel
klèffere
werkwoord, zwak
waarschijnlijk van 'klepperen'
...in de week iederen mèrgen om kwart veur aachte op de zwartgelakte
klumpkes nor de kerk klefferen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van
Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)

klèmbakkes
zelfstandig naamwoord.
kaakklem (trismus), krampachtige samentrekking van de kauwspieren
als gevolg v.e. infectie, waardoor de mond niet meer geopend kan
worden
- wordt toegewenst aan iemand die te veel
praat. [bron/bewijsplaats niet bekend]
►
zie volgende
klèmmond
zelfstandig naamwoord.
WBD
III.1.2:364 'klemmond' = tetanus
WTT 2013 - de bacteriële
infectie tetanus veroorzaakt verlamming van de spieren, te beginnen
met die in het aangezicht.
► zie vorige
klènder
bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap
kleiner
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 35) klènder (met vocaalreductie en d-epenthesis)
Met
epenthetische d, naast 'klèèn'; met vocaalkrimping.
Klènder höskes ziede nèrgeraand. - Kleinere huisjes zie je nergens.
Henk van Rijen hèdde gin klèndere? - hebt u ze niet kleiner?
Goem. kländər
klènneghèd, -hei
zelfstandig naamwoord
kleinigheid
Antw. KLEINIGHEID znw.v. zonder mrv. - Het vleesch v.e. geslacht
verken, ter uitzondering van den kop, de hespen en het spek; ook
kleine moeskruiden zooals salade, wortelen, peterselie, kervel,
porrei enz.
klèns
bijwoord
uitdrukking van klèns af aon - van kindsbeen af
Van
klèns af aon sukkeldenie
Van
klèns af aon hakkeldenie - van kindsbeen af stotterde hij
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014)
- “Van klènsaf aon zèèk opgebròcht van Körvel…”
Klik hier om dit bestand te beluisteren
Bont Van kleins af aan
klènst
bijvoeglijk naamwoord, overtreffende trap
kleinst
Van
'klèèn', met vocaalkrimping.
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'de klènste zèn de biste',
zi de begijn, èn ze naam de dikste ('72) - uiting van valse
bescheidenheid
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 35) klènst (van 'klèèn' met vocaalreductie)
klèp
zelfstandig naamwoord.
klep (met name van de broek), ook in de bet. 'deksel'
Iemand vur zen klèp schuppe. - Iemand onder het gat schoppen.
MP
gez. Et paast as en klèp óp en gaanzekooj (Iets klopt goed, of twee
zaken komen goed bij elkaar.)
Pierre van Beek -- Met het woord "klep" alleen is het ook een beetje
zonderling gesteld in onze contreien. Behalve het stijve gedeelte
van een pet wordt hiermede ook wel de hele pet aangeduid. (Tilburgse
taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 4 februari 1950)
gez.: op de klèp valle - onverwacht binnenkomen (ontl. aan
duivensport)
Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: Hij valt hier aaltij óp de
klep... (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): pèt óf klèp = pet
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dè klopt as en pliesiemuts
zónder klèp (Pierre van Beek -- TT-64)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et paast as en klèp óp en
gaanzekooj (Pierre van Beek -- TT '69) - gezegd als twee zaken goed bij elkaar
komen.
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en klèp óp en gaanzekooj
('69) - antwoord op de vraag 'Wat ben je aan het maken?
Frans Verbunt: op de klèp valle (duivensport) - onaangekondigd op
bezoek komen
Bijnamenboek Karel de Beer - de klèp (= ... Mutsaers) (blz. 56)
Bont znw.vr. I muts, pet; II (plat gezegd voor) mond
Biks klèp zn - klep, mond, smoel
WBD
III.1.3:182 'klep' = pet
klèpbroek
zelfstandig naamwoord.
bep. mannenbroek, lijkend op de tirolerbroek
Daamen - Handschrift 1916: "klepbroek - scheldnaam voor geestelijken"
Pierre van Beek -- "Klepbroeken" kent de jeugd van tegenwoordig niet
meer. Wij echter weten, dat dit een thans niet meer in zwang zijnde
mannenbroek was, die van voren met een ruim overslaand stuk sloot.
"Klep" schijnt hier de betekenis van "deksel" gehad te hebben. Het
wordt als zodanig wel meer gebruikt. De platte uitdrukking "iemand
voor zijn klep schoppen" kan o.i. hiermede wel verband gehouden
hebben. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant -
zaterdag 11 februari 1950)
Pierre van Beek -
"Klepbroeken" kent onze huidige samenleving niet meer. Het was
weleer een mannenbroek, die van voren met een ruim overslaand
stuk sloot zoals men dat nu nog aan de gemsleren Tiroler broeken
kent. "Klep" schijnt hier de betekenis van "deksel" gehad te
hebben. In die zin wordt het trouwens wel meer gebruikt: "doe er
de klep (het deksel) maar op !"... De platte uitdrukking:
"Iemand voor zijn klep schoppen" kan o.i. hiermee wel verband
gehouden hebben.
Militaire instructeurs hadden vroeger - en misschien nóg wel -
het woord "menageklep" in hun vocabulaire, waarmee wel zeer
plastisch "mond" werd aangeduid. De associatie met "deksel"
dringt zich ook hier op.
En tot slot: In de periode van de "klepbroek" deden de oude
vrouwkes het met een "open-toe-broek". De inrichting daarvan
moet ge maar eens aan uw grootmoeder vragen... [Pierre van Beek
- Tilburgse Taalplastiek 5 mei 1964]
Biks klepbroek zn – klepbroek
klèpke
zelfstandig naamwoord – verkleinwoord van
‘klap’
klapje
Cees Robben – Hier ’n douwke.. Daor ’n klepke (19580726)
klèpkörf
zelfstandig naamwoord.
van
klepdeksel voorziene mand die aan een arm gedragen werd
klèpmeule
zelfstandig naamwoord.
GG
klappermolen (kleine windmolen met een ratelwerk, gebruikt als
vogelverschrikker), iemand met veel praats
klèppe
werkwoord, zwak
klèppe - klèpte - geklèpt
vangen, betrappen; te grazen nemen, beetnemen ; klikken,
(verklappen)
Mèn
klèppe ze nie.
Ze
zullen óns naa niemer klèppe; ik dòcht: hij zal me nie klèppe;
Cees Robben – Mar ze kleppe me nie... (19570720)
klèpper
zelfstandig naamwoord.
WBD
(Hasselt) - langbenig paard, elders 'klippel' genoemd of 'hôoge'
WBD
III.1.3:226 'klepper' = houten sandaal
WBD
III.4.4:221 'klepper' = iets groots in zijn soort; ook 'bonk',
'joekel', 'kanjer', ' knoert', 'kadee'
Antw. KLEPPER znw.m. - ... Buitengewone jongen, iemand die zich
onderscheidt door geleerdheid, verstand, bekwaamheid,
stoutmoedigheid, deugnietenstreken enz. 'Ne geleerde klepper; 'ne
felle klepper.
klèpschouw
bijvoeglijk naamwoord .
verlegen, schuw, schichtig
Uit de duivensport: een duif die bang is, of treuzelt, om 'op de klep te vallen'
H.
van Rijen (1988): 'klèpschaaw' - met drempelvrees, verlegen
Verh. klepschouw, bijvoeglijk naamwoord . schichtig, verlegen, te bang om te praten
(kleppen)? vooral gezegd van iemand die geïntimideerd is.
Biks klèpschaaw bijvoeglijk naamwoord - schuw, verlegen
klèptiet
zelfstandig naamwoord.
klikspaan
Hij
kwaam et aaltij te weeten, aaltij waar der wel intje, die vur
kleptiet spulde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van
Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Stadsnieuws: Ge moet oppaase as hij in de buurt is; tis en èchte
klèptiet (270607)
Verhoeven - lultiet, v. (van 'lullen', kletsen, en 'tiet', kip)
kletsmajoor, ook lulbroek, - kous, -muts, -kont en -meier.
Biks klèptuut zn - klikspaan
kl èpzwêeper
zelfstandig naamwoord
De Wijs --
(’n rijdende bazaar komt langs) Moeder, hedde wè noodig, daor komt
weer unne klepzweeper (27-12-1968)
WTT
2013 - mogelijk van 'klapzweeper': iemand die de zweep laat klappen
om het paard dat de kar trekt aan te sporen.
klès
zelfstandig naamwoord.

WBD
III.4.3:376 klès - klit of klis (Arctium)
WTT-2012: zie WNT lemma
Klisse I, waarin wordt uiteengezet dat de benaming een verbastering
is van 'Klis' of 'Klisse' -- "inzonderheid in Z.-Nederl." -- omdat
de bloem zich gemakkelijk hecht aan kleding en ook in haar. ► WNT
KLES (I). Vergelijk 'klitten'.
klèts
klets
1. zelfstandig naamwoord
1.1
verkoudheid
-
uitdrukking - en klèts vatte - kou vatten, een verkoudheid oplopen
-
...en d'r moeder gooide gaaw 'nen doek om d'ren langen hals, dè ze
geen klets zou vatten... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De
nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938)
- WBD
III.1.2:295 'een klets te pakken hebben' = een verkoudheid hebben
- WBD
III.1.2:296 'een klets vatten' = idem;
- WBD
III.1.2:299 'klets' = verkoudheid
-
Hees 'n klets pakke (VII:20)
-
Antw. KLETS znw.v. - En klets pakken - eene verkoudheid of wat
ergers opdoen.
1.2 kleine hoeveelheid,
kliekje
- 'k Zaag in de kaast zon viertal flèsse,/ meej wè klètskes derin,
staon./ Omdèk et sund vond wèg te gôoje,/ hèk et bij mekaar gedaon.
(Henriëtte Vunderink, Wèèn?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
WBD
III.2.3:126 'kletsje' = kleine hoeveelheid eten
WBD
III.4.4:262 'klats', 'kletsje' = scheut
WBD
III.4.4:265 'klets', 'kletske' = klein overschot
Antw. KLETS znw.v. - KLETS, kletsken - kleine hoeveelheid die in een
glas, eenen pot, eene mand of een vat overschiet; eene kleine
hoeveelheid graan, en [ontbrekend woord?]
1.3 gepraat
verkorting van 'kletspraat'

Carnavals-sticker van vereniging
Goeiekôp. Foto CuBra 2020. Mogelijk is de naam van de vereniging
bedoeld als een woordspeling van 'goedkoop' (goejekôop) en 'goede
kop' (goeje kòp).
4. klap
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968)
- KLETS: Iemand de klets geven: slaan of wonden, i.a.
Antw. KLETS znw.v. - Fr. coup, soufflet.
Cornelis Verhoeven - KLETS (klèts) 1) m. kletspraat; 2) v. verkoudheid: 'n klèts
vatte.

klètse
werkwoord, zwak
ketsen - in de zin van 'kaatsen'
bijvoorbeeld het ketsen van steentjes op water (spel, meestal ketsen
genoemd)
-
…dan gonken we vaoren, schotsenrijers vangen, steentje kletsen en
spatten en poelieën (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot
Tilburg 1941; CuBra)
klètskoek
zelfstandig naamwoord.
kletskoek, kletspraat, onzin
-
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - klètskoek óp en stökske
verkôope (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1971) - onzin vertellen
klètskòp
zelfstandig naamwoord
- H.
van Rijen (1988) - schurftig hoofd
-
Cees Robben: wè heej jöllie zjuuleke tòch ene klètskòp!
- WNT
KLETSKOP - benaming voor een door het hoofdzeer (favus) aangetast
hoofd; benaming voor deze ziekte; z.a.
klètswijf
zelfstandig naamwoord
kletswijf
- WBD
III.1.4:116 'kletswijf' = vrouw die graag kwaadspreekt
klèùf, klöfke
zelfstandig naamwoord.
kluif
Verh. KLEUF (kleu:f) m. gekliefde blok hout, gereed voor het gebruik
in de kachel.
kleure
Werkwoord, zwak
kleuren; zegswijze in kaartspel
Van Beek -
"Kleuren is geld beuren" zegt men, als men een medespelende aas
vraagt van dezelfde kleur als waarin men troef maakt; dus rood bij
rood, zwart bij zwart. (Nwe. Tilb. Courant; Typische
zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
klèùs
zelfstandig naamwoord
kluis; in de betekenis: klooster
Cees Robben – De klaore vrome stilte/ Van ’n aauw vergeten kluis...
(19700417)
klèùtert
zelfstandig naamwoord
etymologie onbekend
- 2019 – keel, borst; et
zit op mene klèùtert; het eten zakt niet, blijft steken in keel
(Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen
Hessels en Marinus 1960-1980. Voor de volledige lijst
Klik hier)
klurke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘kleur’
kleurtje
Cees Robben – Wè krèège ze ’n kleurke... (19571207)
klèùt, klötje
zelfstandig naamwoord.
kluit, kloot
Ge
vernukt de klèùt = Je belazert de boel
öt
de klèùte geschoote - uit de kluiten gewassen
WBD
III.2.3:145 'kluit boter' = klomp boter; ook: 'wigt', 'weg',
'klotje'
Verh. KLOT m. kluit (klötje) - homp: 'ne klot boter.
kleutergat
zelfstandig naamwoord.
klein kind
Daamen - Handschrift 1916:
"kleutergat - klein kindje, aardig klein kindje"
kleuve
werkwoord, zwak
klieven
WBD
III.1.2:77 'kleuven ' = klieven, verdelen
WBD
III.1.2:355 'kleuven' = kloven; ook 'klieven'
kleviere
zelfstandig naamwoord, meervoud
handen, klauwen
GG
blèèft er meej oew kleviere vanaaf
Stadsnieuws:
Blèèft er meej oe kleviere vanaaf, dè zèn de mèn - Blijf er met je
tengels af; die zijn van mij (250508)
Cees Robben:10 (blz. 65)
'Laot die schaol nie uit oew klaviere valle'
klies
zelfstandig naamwoord.
±
klit = verwarde, verstrikte massa - 'tis hier in noord eene klies
EWN
'klit', Mnl. clithe 'klis'
klimme
werkwoord, sterk
klimmen, ook: stijgen, rijzen, klaveren
WBD
III.1.2:8 'klimmen' = omhooggaan
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
klimme - klóm - geklómme
klink
zelfstandig naamwoord.
WBD
schede van een rund
WBD
uitwendig zichtbaar geslachtsdeel v.d. merrie
WBD
sluiting aan de ovendeur (in een bakkerij)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de klink van de deur nòg nie
vaast hèbbe (Daamen - Handschrift 1916) - nog niet van plan zijn weg
te gaan
Bont I - znw.vr. klink - uitwendig geslachtsdeel v. merries
Bont II - znw.vr. klink - ijzeren voorwerp dienende ofwel om de stof
v.d. wever gespannen te houden, ofwel om ze op de onderloper te
winden.
Antw. KLINK znw.v. - bilnaad van dieren
klinke
werkwoord, sterk
klinken
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
klinke - klónk - geklónke
Boutkan - Het
stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 27) in 2e pers. en 3e pers. enk. presens wordt in het cluster
nkt de k verzwegen – klingt
klinkerd
1. zelfstandig naamwoord
Kees en Bart: óp den Klinkert
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij had ene kaoter gestrikt
óp de klinkert ('58) - een rijk huwelijk gesloten (klinkert =
klinkerweg)
WBD
III.3.1:397 'klinkerd' = openbare weg, ook genoemd: 'weg, baan'
WBD
III.3.1:403 'klinkerd' = straat; ook genoemds: 'klinkerweg,
klinkerpad, keiweg, straat'
2.toponiem
Lange Nieuwstraat
klinkklaor
zelfstandig naamwoord.
finaal
Cees Robben: 'ik stao wir klinkklaor tep'
klippel
zelfstandig naamwoord
knuppel
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej alle klippels kunne
slaon (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1968) - met alle knuppels kunnen slaan = van alle markten
thuis zijn
Daamen - Handschrift 1916: "klippel - knuppel"
WBD
III.1.2:66 'klippel' = knuppel, knots; ook: 'knoest'
WNT o.
a. knuppel
Stadsnieuws: 'Hij was zo bang snaachs, der ston ene klippel nèffe
zen bèd' (141107)
Hees klippel (V:64,67)
Verh.KLIPPEL m. - knuppel; lomperd
Bont klɪpəl
, znw.m. 'klippel' - 1) stok; 2) langbenig paard; 3) penis.
Antw. KLIPPEL znw.m. - knuppel, Fr. bâton
Biks klippel zn - knuppel
WBD
langbenig paard, ook genoemd 'hôoge', of (Hasselt) 'klèpper'
klippels
bijwoord
de etymologie is onduidelijk; waarschijnlijk is er een verband met
‘klepel’ in de betekenis ‘klepel van een kerkklok’
Cees Robben – Den onzen [mijn man] is net zôô kerks as unne hond
klippels... (19651105)
klirbòrsel
zelfstandig naamwoord.
kleerborstel
GG
vat de klirbòrsel es öt de klirkaast
WBD
(III.2.1:305) klirbòrsel - kleerborstel
klirkaast
zelfstandig naamwoord.
kleerkast
WBD
(III.2.1:107) 'Kleerkast'
klirkes
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
plur.
kleertjes
R.J. 'oew kleurige kleerkes', moeder moet er oew klirkes nog
driegen'
verkleinwoord van 'kleere', met vocaalkrimping
klirmaoker
zelfstandig naamwoord.
kleermaker
R
Alles meej maote, zi de klirmaoker, en hij sloeg zen vrouw meej
d'el.
Daamen - Handschrift 1916:
"wij hebben de kleermaker in de wan (de kleermaker aan huis om te
komen snijderen, voor een klein daggeldje en de kost (of dat nog
bestaat?)"
kliske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
H. van Rijen (1988): restje
Biks 'klis' zn - rookvlees aan het stuk
Klisstòk

Kaart Topografische atlas; ca. 1900
toponiem
Quirijnstok
Audioregistratie 1978 -- “…èn zoô ging hij et Lijnsheike èn zôo ging
hij, war, ik zal zègge dur Klisstòk èn daor ooveral heene èn zôo
noeme wij de wèg nòr Waalwijk toe. FvI: Waor hèdde dè woord nouw
wir? Klisstòk? Dès eigenlijk Quirijnstok? Jè, mar gij wilt toch
hèbbe dè ik…ja, ja, ja…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie
door Hans Hessels)
Audioregistratie 1978 - …die Quirijnstok die hier nouw genoemd wòrt
hi, dè was vroeger de Klisstòk, niks aanders, die kènde niemand
aanders as de Klisstòk. En ik ôok, aatij, de Klisstòk èn die was nie
daor mar die was daor! Nòr den Uudenhout toe… (Interview met
Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
klocht
zelfstandig naamwoord.
zwerm, troep, vlucht, klucht
—
van Ned. 'klucht', vlucht, troep
Kees en Bart: 'de klocht loopjongens'; "n klocht ganzen'
Cees Robben – ’t Is unne streup... ’n heele klocht... (19580531)
Moeders meej hêel klòchte kènder...
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: Aovendvierdaogse)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - asser èrges êen kraaj
neerstrèkt, laandt er sebiet en hêele klócht (Pierre van Beek --
Tilburgse Taalplastiek 1972) - waar aas
is, verzamelen de gieren zich.
Henk van Rijen en klocht kènder - veel kinderen
Stadsnieuws: De mister heej aatij en hil klocht jong om em heene.
(020510)
Verh. KLUCHT (klocht), v. - zwerm vogels, toom biggen, menigte
mensen, groot aantal kinderen: 'n hil klocht.
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klócht (krt.107); zie ook blz. 182/183.
Bont klócht, waarnaast zeldzamer: kloecht, znw.vr. - troep
A.
Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klocht, klucht, kluft, kloft - troep (bv. van vogels)
WBD
troep (gezegd van dieren); ook 'klòcht' genoemd
en
klócht dèuve; en klócht kènder;
WBD
klócht - kudde volwassen varkens, ook genoemd 'hôop' of 'staaw'
WBD
'klòcht' of 'kloocht' - kudde (m.b.t. schapen)
WBD
'klócht' - troep kippen; III,4.1:180 'klocht' - groep patrijzen
WBD
'klócht' - troep ganzen; III.4.1:33 'klocht' - zwerm vogels
kloek
bijvoeglijk naamwoord .
wijs
van
Dale. (gewestelijk: verstandig, wijs)
Daamen -Handschrift 1916: "ik kan er mar nie kloek uit worren
(wijs)"
kloeke
Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): gezellig bij elkaar klitten (zitten)
klöfke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kluifje
-
verkleinde vorm van 'klèùf'
Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben..
zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak
soms uit de nek... (19550205)
klöjster
zelfstandig naamwoord
kluister
WBD
blok (ketting met een blok aan een been v.e. paard om te beletten
dat het uit de wei springt), buiten de Hasselt 'springblok' genoemd
Bont znw.vr. 'klouster' - kluister, hangslot
klòk
zelfstandig naamwoord.
1. de klok, uurwerk
Van Beek -
Als kinderen lelijke gezichten trekken of zeuren, zegt moeder: "Als
ge 't klokske van Rome hoort slaan, blijft ge zó kijken!" (Als de
kleine de fopperij niet snapt, zal hij wel een ander gezicht
zetten.) (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
WBD
II.1.2:245 'de klok optrekken' = snotteren
WBD
III.3.3:75 torenklok, 'kerkklok';
WBD
III.3.3:76 kerkenklokje
2. kip
WBD
hen met kuikens, ook 'kloek' genoemd
WBD
broedende kip die men op eieren heeft gezet
Biks 'klok' - kloek zelfstandig naamwoord, broedende kip
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KLOEK noemt men hier eene kloekhen. Men leidt het af van 'glocire';
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klók (krt.18 en blz. 165)
Bont klók znw.vr. - kloek (hen)

Ill.: Thomé - vaccinium myrtillus - bosbes - klòkkebaaj
klòkkebaaj
zelfstandig naamwoord.
bosbes - Vaccinium myrtillus, gewone of blauwe bosbes
WBD: De blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) is een klein struikje
uit de heidefamilie. Het is een bodembedekker in bossen op zure
grond met fijn getande, lichtgroene blaadjes, met bleekpaarse
bolvormige bloempjes en met blauw bestoven besjes met kenmerkend
blauw sap. In Tilburg ook: Klokkebei, Klokkebeien, Sint-jansbezem.
Biks moerbeejzem zn - blauwe bosbes

Daamen - Handschrift 1916:
"klokkebaai - Boschbessen"
...daor groeien de klokkebaaie mee duuzende kilo’s. (Naarus; ps. v.
Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Wieste, dè bosbessen in ons tòltje/ klòkkebaaje hiete? (Henriëtte
Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
Stadsnieuws:
Klòkkebaaje vènde op plòtse in et bos waor et en bietje donkerder
is (280109)
WBD
III.4.3:178 klòkkebaaj - blauwe bosbes, ook bosbes genoemd of
sint-jansbeezem
WBD
III.4:200 klòkkebaaj - vrucht van de sneeuwbes
WBD
III.2.3:223 'klokkenbeziënvlaai' = bosbessenvlaai
WNT
KLOKKEBEI, -beier - Westbrab. benaming voor de blauwe boschbes,
Vaccinium Myrtillus
Hees klokkebaaje (1:18)
Antw. KLOKKEBEIER znw.v. - kraakbes
KLOKKEBEIS znw.v. - kraakbes, blauwbes, boschbezie (klokkebeier)
Biks 'klokkebaaje ' zn - bosbessen
A.
Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klokkebaai - bosbes (wnbr)
Str. klokkebaaje (2:20)
klökske
zelfstandig naanwoord, verkleinwoord
klokje
1. bloem
akelei - Aquilegia vulgaris - wilde akelei

In
Tilburg ook: akelei, klokjesbloem, klokskesblom, soms pantoffelbloem
(WBD)
WBD: De akelei (Aquilegia vulgaris) wordt 30 tot 80 cm hoog. De
stengels groeien rechtop en zijn bovenaan vertakt. De bladeren zijn
meestal 3-tallig met brede, diep gekartelde blaadjes. De bloemen
zijn groot en hangend, blauw of donkerviolet van kleur (soms roze of
wit); de kroonbladeren zijn trechtervormig, met aan de top een naar
binnen
gebogen spoor. Akelei bloeit van mei tot juni en groeit vrij
zeldzaam in
lichte bossen, aan oevers en in weiden.
WBD III.4.3:240 klökskesblom - akelei (Aquilegia vulgaris)
WTT
- 2012: De minder gangbare maar typisch Tilburgse naam
'pantoffelbloem' heeft mogelijk betrekking op de vorm van de bloem
met bladeren die opkrullen, overeenkomstig de neus van marokkaanse
en turkse sloffen.
Foto: Leo Michels
2. klokje
as 't klukske klept drie keeren... (H.A. Sterneberg s.j., Een
Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’ , 1932)
't Klökske rikketikt op taoffel
(Piet
Heerkens; uit: De Mus, ‘Tijd en nood’, 1939)
tik-tik-tik as van ’n klökske... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut,
‘Naachtegaol’, 1941)
Cees Robben – In m’n kaomer tikt ’n klökske (19700220)
WBD
III.3.3:81 klökske, klèèn klökske, bimmelebom = klepklok
Biks klökske - klokje
|