Wil Sterenborg

Van kaaj- tot kwossebons

voorvoegsel

ontzettend

WTT-2012: kaaj- is afgeleid van 'kei', en wordt overdrachtelijk gebruikt.

'k Zèè kaajmuug - Ik ben doodmoe; kaajkepòt - doodop, uitgeput; kaajdôod - morsdood; kaajhard - keihard

Elie van Schilt - hil dun Heuvel stond dan kaaivol mee kender. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd'; CuBra ca. 2000)

List vruug er nòg iemes òn mèn, òf ik wies wè in et Tilburgs ‘De Drie Kaa’s’ zèn. Ik zèg de wè? De drie Kaa’s, zeetie. Ksèg ksot nie weete. Dè’s nie goed, zeetie. Dè zèn mar twee Kaa’s. De drie Kaa’s zeetie, dè is: Ksèè Kaaj Kepòt!  (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

►kaajkepòt

Bont Gebruikt hetzelfde suffix in woorden als: keibloot, keidood, keileeg, keimager, keiarm.

Antw. KEIMAGER - zeer mager; KEIDOOD - morsdood

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaajdòòd' – morsdood

zelfstandig naamwoord

kei(en)

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Leeg vee, zulde zegge, schèt geen kaaijen op stal. Daar geannoteerd als: ‘Kempiesch spreekw. bet. Ledig vee geeft toch mest.’
- Niet in Mandos.
- Daamen - Handschrift 1916;  "vilt mar 'ne kaai - haalt er maar iets als er niets is"

- Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  Ze koomen óp de kaaje

- Van Delft - Als het ware eenigszins ter vertroosting bij een gebeurtenis, een feit, dat niet meer te verhelpen of te veranderen is, klinkt het: "Al gingde op oewe kop staon"; ook wel: "Al trokte de kaaien uit den grond", het helpt toch niet. - Sprekende over iemand, die veel ondervonden heeft, hoort men ter beklemtooning: "De kaaien in de straot hebben zooveul nie gelejen as zij." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

- Pierre van Beek – Wanneer iemand veel in het leven te verduren heeft gehad, beklemtoont men dit graag met: "De kaaien in de straot hebben nie zoveul gelejen as hij." (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant).

- Pierre van Beek – Het volk houdt er van zich krachtig uit te drukken. Wanneer men te maken heeft met een feit, waaraan niets meer te veranderen valt, dan klinkt het (…) "Al trokte de kaaien uit den grond." (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant)

- Wè is en aander woord vur stêen?/ Dè blèkt dan ene kaai/ èn as er laoter «grasveld» stao/ is dè gewôon en waai. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wèn gezuuk war')

- Audioregistratie 1978 -- “Dan hadde vruuger ene grôote kaaj meej èèzere bòlle van die grotte, war, èn daor deej èllek die meej di ene sènt. Op dieje kaaj!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

- H. van Rijen (1988): de kaaj èn de straot hèbbe nie zóveul geleejen as hij

- Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  tis óm de kaajen ervan in te lôope (AM'76) - het is om er verschrikkelijk de pest over in te hebben.

- Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  vilt mar ene kaaj! ('86) - waar geen geld is, kun je het niet halen

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de kaaj = Van der Steen (blz. 107)

- WBD III.3.1:403 'keiweg' = straat

- WBD III.3.1:429 'kaai', 'kade' = kade

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaaj zelfstandig naamwoord  - kei

zelfstandig naamwoord

stoeprand, trottoir

De Wijs -- (over ’n hond die weigert op straat te poepen:) ik haaw ‘m aon de leibaand en nog leetie ‘m aaltij op de kaaibaand (09-04-1973)

De Wijs -- Mee zo’n streup kèènder moet ik oppaasse dè ze nie van de kaaibaand gaon, as ge naa aachter mekaor loopt, koom ’t wel veur mekaor (27-12-1968)

Cees Robben – Zôô soepel as unne kaaibaand..! (19691003)

Cees Robben – Ik haauw ’m [de hond] aon de laaibaand.. En nog leettie’m op de kaaibaand... (19760430)

Lechim - De ootoos die oe aaventoe/ teege de kaaibaand vèège/ krèk of ze mèène: «Hil de straot/ is allêen vur ons èège». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Fietse)

Van Tilborg - In die straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande zaten ok verekkes in de weeg. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Schilders - Mar de schonste hundjesprènt van Keese [Cees Robben] is dees: Meej ’n bòske dè zunnen hond ötlaot, en ’n vraauw die daor iets op aon te mèrreke heej. Wòrop ’t bòske teege die vraauw zeej: ‘Naa hè’k ’m òn de laaibaand, en naa leetie ’m tòch nòg op de kaaibaand.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

Stadsnieuws - Knòts tòch nie zo op de kaajbaand, sebiet hèdde ene lèkke tuut (270507)

werkwoord, zwak

kinderspel: een bal vanaf het ene trottoir op de rand van het tegenover liggende (trachten te) werpen

zelfstandig naamwoord

hond van dubieus ras, straathond

zelfstandig naamwoord

Tilburger, die, in tegenstelling tot de 'Turken', bezuiden de spoorlijn woont

Daamen - Handschrift 1916:  "kaaibuuters - naam die de Noordelijke aan de Zuidelijke Tilburgers gaven"

WTT 2012: In december 1933 en januari 1934 ontspon zich in de Nieuwe Tilburgsche Courant een zeer uitgebreide discussie over de betekenis en herkomst van het scheldwoord dan wel de spotnaam 'kaajbuuter', waarin zeer uiteenlopende theorieën  de revue passeerden.

►Dossier Kaajbuuter

1933 - Lowie van Dorrus Misters: Maar we hebben nog een ander woord waarbij "buter" gebruikt wordt, namelijk "ketelbuter" en daarmede is dan bedoeld de vroeger reizende ketelmaker, meer speciaal de huishoudelijke koperen waschketels, voor korten tijd nog algemeen in het gebruik. En hier beteekent buten slaan, kloppen. Dan zou dus kaaibuter beteekenen keiklopper en slaan op het leggen der keibestrating... ( Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 16 december 1933)

1933 - Lowie van Dorrus Misters: Zaterdag jl. gaf ik twee verklaringen van het scheldwoord "Kaaibuter", waarvan m.i. de laatste als keiklopper, keilegger, de ware moet zijn. En dit te meer, omdat daaruit logisch volgt, dat de naam "kaaibuter" als woord op zich zelf in 't geheel geen scheldnaam is, maar gewoon een beroepsnaam evenals ketelbuter. (Nieuwe Tilburgsche Courant - maandag 18 december 1933)

1933 - Lowie van Dorrus Misters: Eerstens wordt "kaaibuter" en "kaaibutter" door elkaar gebruikt, zoodat de vraag van den heer de Wijs "Is nu kaaibuter oorspronkelijk kaaibotter geweest en hebben de Tilburgers er in het idioom van de plaats kaaibuter van gemaakt?" met ja dient te worden beantwoord. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 13 januari 1934)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaajbuuter - Tilburger van bezuiden de lijn (90)

Buuk = stratenmaker. Een 'kaajbuuter' is een inwoner van Tilburg ten zuiden van de spoorlijn. De bijnaam is waarschijnlijk ontstaan doordat in het centrum van de stad de eerste verharde wegen werden aangelegd. Letterlijk betekent de naam "iemand die de straat herstelt of met een scherp voorwerp ongerechtigheden zoals gras tussen de stenen wegkrabt."

— KAAIBUTER moet zoveel betekenen als 'stratenlegger' (volgens Uri Nooteboom in 'Jeugd in een fabrieksstad' (1950))

Bont zw.ww.tr. - boeten, kastreren. Oudtijds sprak men van 'de stoep buute' - met een mes het gras tussen de voegen uithalen; keibuuters - scheldnaam voor de Tilburgers. Z.a.

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt:  gierigaard

Stadsnieuws:  Dieje kaajeschèèter doe nôot meer as ene sènt int zèkske. (040407)

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord .

Frans Verbunt:  loeihard, steenhard

Frans Verbunt:  dès zonne kaajharde dèttum den duuvel nog nie eens wil

bijvoeglijk naamwoord .

Frans Verbunt:  uitgeput

zelfstandig naamwoord

keienlegger, stratemaker

Stadsnieuws:  Et gao derin as sneevel in ene kaajlègger. (070909)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  et gao derin as sneevel in ene kaajlègger (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - het valt in de smaak

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaajlègger - stratenmaker

bijvoeglijk naamwoord .

knettergek

zelfstandig naamwoord

gebakken aarden knikker

Daamen - Handschrift 1916:  "kaaischeut - knikker"

- Antje maakte de verschrokken gebaren van een schooljongen, wiens mooi gekleurden ‘kaaischeut’ in een zinkputje verdween. Uit:  ‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het Tilburgsche leven’ door KRATS, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei 1926.

Mee in [een] jaor of vier is ’t al wir aanders, dan worrut in autoped en norvenaant het seizoen n’en vlieger, kaaischeuten, drèf of hakdollen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)

Anoniem – 1959 –
Van unne stinpust op zunne èrrum,
as unne proem zo groot,
Zis zo groot as unne kaaischeut,
tot aon z'n schauwers was ie rood.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie http://www.cubra.nl/wtt/documentlemmas/rikkemendaosie.htm

Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. (19720915)
Cees Robben – En na vèèchte ze [de kinderen] om ’n paor klôôtege kaaischeute... (19860502)
Cees Robben – Ruile... Twee kaaischeute tegen unne proem..? (19670129)

WBD (III.2:94) kaajscheut, bòlbaaj, proem, buukenotje = knikker

WBD (III.3.2:101) 'spelen met keischeuten' = knikkeren

werkwoord; infinitief

knikkeren (niet alleen met kaaischeute, ook met mèèrpels en proeme)

WBD (III.5.2:101) kaajscheute, proeme = knikkeren (NIET genoemd!)

zelfstandig naamwoord, toponiem in de wijk Berkdijk

Keistoep

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): natuurgebiedje ten zuidwesten van Tilburg (blz. 119)

Audioregistratie 1978 - Nèffe de tramlijn was en zwart, zwart pèdje daor ze kosse fietse vort. Nèffe de kaajwèg… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

bijvoeglijk naamwoord .

H. van Rijen (1988): bezeten van iets

zelfstandig naamwoord

kamp

kaankerblom - chrysanthemum segetum

zelfstandig naamwoord

paardebloem, ganzebloem

Daamen - Handschrift 1916:  "kaankerblom - paardenbloem, ganzenbloem"

Cees Robben - Prent van de week 16-06-1972

kaans

zelfstandig naamwoord

kans

Cees Robben:  Dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt

Cees Robben:  dè hij gin kaans hò; dan moete em ooverdag ok mar de kaans geeve;

Cees Robben:  daor hèk meer kaans toe as dèk nòg pestoor wòr;

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  nòg en kaans hèbben as der goej óp de lummel ligge (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '69) kaartterm: (lummel = stok): succes is niet helemaal uitgesloten.

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  óngelukke zèn kwaoj kaanse, moete mar dènke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - gezegd als troost en als aansporing tot berusting in geval van tegenslag

zelfstandig naamwoord

1. kant, zijde, grens van een vlak

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  óp et kaantje aaf

Cees Robben – En wè vond ie daor..? / Alles vur ’m kaant en klaor. (19540213)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kant' zelfstandig naamwoord  - kant; 't deujgt van gin kante - er deugt niets van

WBD III.3.1:310 'kant' = bladzijde, een v.d. kanten v.e. blad papier

WBD III.4.4:184 'waterkant', 'slootkant'; 'stroomkant' = oever

1.1 Met betrekking tot personen

R Et gao wèl òn mene kaant - Het doet me zeer, dat me dit overkomt me.

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  Dè zal ze òn dere kaant gekoome hèbbe, dènk ik - aan het hart gaan?

Cees Robben – Over d’n aongetrouwde kaant (titel van de prent van 19641106)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  iemand òn zene kaant koome ('85) - te na komen

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): vur zene kaant schudde - de waarheid zeggen, voor de voeten werpen

1.2 Met betrekking tot een plaats of regio

DANB ... ziede nie veul langs dees kaante - ... ziet men hier niet veel

Mar dè [een pastoorsmeid] is er gelukkig gin van ons kaanten, die komt van wijt weg, uit de stad en daor mokte wel meer zotte dingen mee. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  òn geene kaant (van de lijn) (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’64) - benoorden de spoorlijn in Tilburg

- Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Lewie, ik weet nie of ge d'r ene van deze of van gene kaant zijt.’

2. Zijden van een paard

WBD van de haandse kaant, van de haand - rechterkant van het paard

WBD van de haandse kaant, bè de haand - linkerkant van het paard

3. In verband met textiel

WBD kaant (III:900) - kant, fijn, licht weefsel van linnen garen..

WBD boowvekaant (II:911) - bovenkant

WBD rèchse kaant (II:911) - rechtse kant = bovenkant v.h. weefsel

WBD linkse kaant (III:911) - linkse kant = onderkant v.h. weefsel

WBD zèlfkaant (III:911) - zelfkant; ook: kaant of lèst

WBD slèèchte kaant (II:1051) - (te) slappe zelfkant (v. geweven stof); ook ötmeutelende lèst of ötgemeutelde lèst genoemd

zelfstandig naamwoord

kast

WBD spinde, eeteskaast, brôodkaast, vliegekaast

R Bij iemand goed in de kaast ligge - geen kwaad kunnen doen

Cees Robben - Hij stond er heel goed in de paas.../ Laag veuraon in de kaast..  (19600701)

Ik ben zoo stijf as 'n kaast! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)

WBD kiemkaast - kiemtrog (voor de ontkieming van geweekte gerst)

Cees Robben – Ze heej ’n paor flinke kommen op d’r kaast staon... (19670616) [figuurlijk voor de borstpartij van een vrouw]

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  dès ene vèùle vènt: hij schèt ónder de kaast (Daamen - Handschrift 1916)

Ze begosse me un bietje te waardeere, nie dèk naa ineens in de kaast kwaam te ligge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) [...ineens erg populair was; ook: 'èrges hôog in de kaast ligge']

WBD III.1.1:115 'borstkast' = borst

WBD III.1.4:422 'de kast uitvegen' = een aanmerking maken

Bont ka.st zelfst.nw.vr. 'kaast' – kast

zelfstandig naamwoord

1. koude

In den ològ hèmme veul kaaw geleeje. - In de oorlog hebben we veel kou geleden.

Kaaw op zen waoter hèbbe - aan een blaasaandoening lijden

De kraaie zwaaie zwaor en zwart / en kweeke kwaod: "'t Is kaaw! - 't Is kaaw!" (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Sneuw’, 1938)

Mar allee, hoe gaoget bij jou mee de kaaw? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 26 januari 1945)

Cees Robben – Wie goed is vur de kaauw meneer.../ Is beter nog vur ’t hitste weer...! (19570706)

H. van Rijen (1988): hèdde kaaw, kom mar gaaw

Bont zelfstandig naamwoordvr. 'kaauw' - kou, koude

2. vogel, kauw, Corvus monedula

bijvoeglijk naamwoord

koud, koude

- Et bluujke heej kaaw vuutjes. - Het kindje heeft koude voetjes. 

- MP gez. Koud, dè ist pas as den boer èès schèt.

- DANB 'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - In maart is het nog te koud om te kaatsen.

- DANB ene kaawe kelder is goed vurt bier.

- H. van Rijen (1988): 'Wit te hoeneer ut kaaw is? As de hèllege èès schèète, dan is-t pas kaaw.

- Frans Verbunt:  van de kaawe kaant - aangetrouwd.

- Tis allêenig vort zô verèkkes kaaw dè oew haande der bekaant aafvrieze. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- De Bont: bijvoeglijk naamwoord  'kaauw' - 'kou' - koud.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaaw bijvoeglijk naamwoord, bw. - koud.

zelfstandig naamwoord - de koude

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Ze zoo’nt van kaauw besterven.

zelfstandig naamwoord - verkoudheid

WBD III.1.2:294 'een kou hebben' = een verkoudheid hebben.

D. Boutkan (1996): (blz. 49) en kaaw/kaawt hèùs; et hèùs is kaaw/kawt; tis nòg te kaaw/kawt.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaaw (praedicatief: het is koud) (blz. 14), resp. 'kaawt' in T(noordoost)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

kaawaaj
samentrekking
koud ei
Cees Robben – Zit toch nie zôô te tottere meejoewaai... ’n kaauwaai is gin doen... (19730729)
 

zelfstandig naamwoord

V buurt waarin de bewoners een dermate hoge huur moeten betalen dat zij - naar het volk meent - geen middelen overhouden voor een normaal bestaan

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): wijk Zorgvlied (blz. 119)

Stadsnieuws:  kaawèèrpelbuurt - oude bijnaam voor Zorgvlied (240506)

bijvoeglijk naamwoord .

WBD III.4.4:36 'kouwig weer' = fris weer, ook 'kouwelijk, zuur, lucht weer'

bijvoeglijk naamwoord .

kouwelijk

Dialectenquête 1876 - kaauwelik

WBD III.4.4:36 'kouwelijk weer'

zelfstandig naamwoord

koukleum

Hees krimperd (VI:78)

zelfstandig naamwoord

Kou-markt. Zo genoemd omdat de kou-markt in de winter werd gehouden, in Tilburg op 25 januari.

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Mergen is 't kaauwmert, ik zel ze [het vee] ’r henen staauwen.

- Van Delft - - "Mee Baomus" (St. Bavomarkt) betaalt de boer zijn landhuur en "mee Kauwmert" (Koudemarkt) huurt hij zijn personeel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- WBD (III:950): Niet opgenomen zijn 'blauwe maandag' en 'kaawmert'

zelfstandig naamwoord

bigge(n), jong varken

WBD jong varken, big, ook genoemd 'big', 'bag' of 'kuuske'

Dialectenquête 1876 - kabben en zeuge - biggen en zeugen

Zie De Bont, kap II

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant. (blz. 154, krt.86)

Bont kap, zelfstandig naamwoordvr. (weinig gebr.) 'kab' - bag, (het gewone woord in ons dial. big; verkleinde vorm 'käbke(n)'

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.3:25 'caban' = wijde regenmantel zonder mouwen [?]

zelfstandig naamwoord

boodschappenmand, armkorf

WBD III.3.1:95 'kabas' = winkelkorf

WBD III.2.1:135 kabas, korf = marktkorf

Stadsnieuws:  Ze liep meej der kabas langs de mèrtkraome en laojde vur hil de week bodschappen in (050706)

werkwoord, zwak

WBD (Hasselt) jongen, biggen ter wereld brengen, ook 'bagge' genoemd

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant, (blz. 154, krt. 86)

Bont kabə(n) zw.ww.intr. (weinig gebr.) 'kabben',- biggen werpen.

zelfstandig naamwoord

kachel

Daamen - Handschrift 1916:  'en ze zaat bij 'n uite kachel'

werkwoord, zwak

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): bevallen

WNT KACHTELEN, kachelen, onz.zw.ww. (van Kachtel, kachel)

1)Eigenlijk. Van een merrie. Een kachtel (veulen) werpen. 2)Figuurlijk. Van een opper of een schelf, of van eene lading, waar een deel van losgaat of uitvalt. Uitschieten, uitvallen (De Bo).

 

kachelpèèp zelfstandig naamwoord kachelpijp

Frans Verbunt:  hogehoed WBD III.1.3:172 'kachelbuis' = hogehoed ook 'hoge dop', 'hondenkooi' WBD III.1.3:176 'kachelbuis' = hogehoed

zelfstandig naamwoord

iemand van forse gestalte; uit de kluiten gewassen persoon; manwijf

Daamen - Handschrift 1916:  "kadee - 't is ne flinke kadee ('n flink iemand)"

Hees - kedee (I:39)

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kadee - rare kerel (zned.)= fr.'cadet' - jongste zoon; Ontleend aan fr. 'cadet'.

Antw. CADEE zelfstandig naamwoord m. - iem. die in 't goede of 't kwade uitmunt; kerel, snaak

Verhoeven (1978):  KADEI (kedèèj) m. feest, smulpartij. Z.a.

Bont KADEE - iemand die groot van stuk, flink uit de kluiten gewassen is; 1) b.v. een zwaar kind: 't Is enen dikke/zwore Kadei; ook van zaken gezegd: Die lesten biejkörf, da's zeu 'ne kadei! 2) in verzwakte opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer; 3) drek v.e. mens: Pas op, door lee 'ne kadei!

WNT CADEE, ca(d)dei, ontl. aan fr. 'cadet' en dus eigenlijk hetzelfde woord als 'cadet'. Z.a.

S&S KADEE: 1) iem. groot v. stuk, flink uit de kluiten gewassen; 2) in verzwakte opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer (De Bont 275).

zelfstandig naamwoord

zelfstandig naamwoord

poep, stront

KAOLE KAK - kale kak (verband met 'kakelen, gekakel'?; zie De Vries 'Taalkundige opstellen' blz. 253)

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Ze zal dere kak wèl óphaawen as ze irst mar is en paor kortooren heej. = haar branie zal wel minderen zodra ze kinderen heeft (Tilburgse Taalplastiek 123)

WBD III.1:302 'kak, hoge kak, bluf, lef, geneuk' = bekakte praat

WBD III.1.1. lemma uitwerpselen – ook in Tilburg

WBD III.1.4:169 'kale kak', 'hoge kak' = trots (subst.)

WBD III.1.4:171 'kale kak hebben' = zich heel wat inbeelden

WBD III.1.4:174 'veel kak' = pralerij

WBD III.1.4:394 'kale kak' = kouwe drukte

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kak zn - kak: veul kak hèbbe

Bont kak zelfstandig naamwoord m. - kak; zegsw. "Hij zal z'ne kak wel ophaauwe' - Hij zal zijn grootse plannen wel niet ten uitvoer brengen.

Antw. KAK zelfstandig naamwoord m. - wdbb.; fig. beslag, beschar, windmakerij: veul kak. Daar is kak aan den knikker; zijne(n) kak ophouden - zich bedenken.

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

kakbankje; meestal in het meervoud gebruikt

ES 2012 - 'Kak' betekent hier 'armoede', en dus niet het 'kak' van hierboven; en wel de zitplaatsen in de kerk voor de armsten van de parochie.

WBD III.3.3:45-46 'kakbankske' (in de kerk); De banken achterin de kerk, die niet werden verpacht, en waar de armen kostenloos konden gaan zitten. De informanten uit Hoogerheide, Breda, Hoeven, Oosterhout, Loon op Zand, Tilburg, 's-Hertogenbosch en Kontich vermelden dat dit gebruik niet meer bestaat.

ES 2012 - Het WBD geeft voor Tilburg ook: klompenbenkskes, bankskes, gemeentebanken, spierenbankskes, gemeen banken, armenbankskes, armbanken.

zelfstandig naamwoord

kakhuis, WC

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  as ge óp grôote-meensekakhèùze gaot, dan valde dur den bril (Daamen - Handschrift 1916: ) - Wie de grote heer wil uithangen of dingen wil doen die alleen volwassenen aankunnen, komt bedrogen uit.

werkwoord, zwak

op hielen trappen; figuurlijk: doordrammen, dwarsliggen

kakhiele - kakhielde - gekakhield, maar alleen in de infinief aangetroffen

Daamen - Handschrift 1916:  "kakhielen - noemen de kinderen, als ze bij het baantje glijden, elkaar van achteren hard tegen de hielen glijden"

Van Beek - Ge meugt nie kakhielen! roepen de kinderen tot elkaar bij het glijden, bedoelende, dat men elkaar niet zo vlug achterop mag glijden, dat de voorganger vallen zou. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958)

Cees Robben – Moette-me-noggus... k..k kkakhiele...(19560128)

Èn kakhiele zin ze dan, hi. Èn dan han we klompen aon èn dan zin ze: “Nèè, ge moet nie kakhiele! Nèè, gao mar vur ons èùt! Kèèke òf gij et goed kènt èn ineens “hup” zègge èn dan vielde op oew gat! Ha, ha, ha! [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

Frans Verbunt:  pootjelappen

Slibberen in de wènter/ op en èèsbaon meej zen alle./ "Kakhiele" roepe èn die veur oe/ stiekem laote valle. (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Stadsnieuws:  Lig tòch nie zo te kakhiele, ge haawt de hille mieterse boel op! - Werk toch eens door, je houdt de hele zaak op! (210410)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kakhiele - (doen) onderuitglijden

WNT KAKHIELEN - heeft slechts betekenissen die letterlijk met schoeisel te maken hebben.

Oorsprong

WTT 2012: de oorsprong van het werkwoord ligt waarschijnlijk bij het zelfstandig naamwoord 'kakhiel'

OT 72:196 kakhiel 'zere hiel, winterhiel'; met kakhielen loopen = 'last hebben van pijnlijke hielen', ook: 'er berooid bij lopen'; kak als negatief voorvoegsel. (l8e-eeuws)

Antw. KAKHIEL zelfstandig naamwoord mannelijk - hiel die ver naar achter staat (ook: schijtvessem)

kakken, defaeceren

werkwoord, zwak

kakke - kakte - gekakt

Kwart veur kakke: lòt oew broek mar vast zakke.

A.J.A.C. van delft - "Dat vrouwtje zou wel op 'n stuivertje kakken" zegt men schertsend, waar een meer beschaafde spreekt van "Hemmetje raak m'n rokje niet". (Nieuwe Tilburgsche Courant - 27 april 1929; Van vroeger dagen 111: Spreektaal)

MP gez. Kakke gao vur't bakke.

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  as ge krooten it dan kakte bloed (JM'50) - het is je eigen schuld.

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  oover zen tóng kakke ( Daamen - Handschrift 1916: ) - overgeven (ook van dronkenschap;

Lechim - Jullieje Sjarel hee 'nen auto/ Hij kan gewoon niemir te voet
Irst gao'tie dè rotding vatte/ assie efkes kakke moet.' (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 't Mot ergens
vendaon koome')

Piet van Beers - We ginge saome meej den hond/ want die moes èfkes kakke. (uit: 'Störm oover Nederlaand...', 27-10-02)

Piet van Beers - 't Eete is goed èn de slaoj isser mals/ èn 't vlêes wort in oolie gebakke./ Èn... 't vurdéél daorvan is... ge ròkt nie verstòpt./ Èn... ge kunt èlken dag fèèn gòn kakke. (uit: Groeten uit Mallorca; www.CuBra)

Piet van Beers - Vruuger ha´n de èèrme meense/ gin van allen ´n W.C.
Mar…toen zaate ze te kakke/ op “´t Höske” of “de Plee”. (Uit: De Poepdôos…; www.CuBra)

Elie van Schilt - As de kraante gelezen waren dan werden die zorgvuldig in vierkantjes gescheurd. In de plee, zaat neffen de deur unne grote spééker en daor wieren die blaoikus aangeprikt. We hadden toen nog gin puuzeltjes; duurde ut un bietje lang vur ut kakken hillemal klaor was, dan konde de tèèd vullen mee die stukskes kraant te lezen. Kon alléén mar overdag, want licht op de plee, dat kwam pas veul laoter. (uit: 'De plee', www.cubra, ca. 2002)

WBD III.4.2:37 kakke - schijten

WBD III.1.1. lemma ontlasting hebben – ook in Tilburg

Bont kakə(n) zw.ww.intr. 'kakken'

Goem.KAKKEN - kakə, wkw (rg.): kakken gaat vóór bakken

Antw. KAKKEN zie wdbb.; spr. Kakken ga(at) veur bakken, al staat den oven heet

zelfstandig naamwoord

spotvogel - Hippolais icterina

Daamen - Handschrift 1916:  "kakkeluutje - klein lief zingvogeltje dat alle vogels nazingt, zoeteliefje"

ES 2012: In tegenstelling tot wat Daamen suggereert, lijkt 'zoetelief' niet gebruikt te zijn om de spotvogel aan te duiden, maar is het de volksnaam voor soorten leeuweriken en voor de ortolaan. ►Zie dossier leeuwerik van Jos Swanenberg; zie Blok & Ter Stege 2000)

WBD III.4.1:70 kakkeluutje - spotvogel

werkwoord; infinitief

een persoon vervoeren, zittend op de gekruist samengevatte armen van twee personen

Foto: Woordenboek van de Vlaamse dialecten III-6 School- en kinderspelen

Detail uit een schilderij van Pieter Brueghel de oudere met kinderspelen

WNT - KAKKESTOELEMEIEN - Aan den kinderkakstoel (?) wordt gedacht bij 't bekende spel waarbij twee kinderen, die elkaar de hand of de beide handen geven, een derde kind op het zoo gevormde zeteltje ronddragen; het heet te Oudenaarde kakkestoelke dragen, te Brugge kakstoeltje-wagenare, in Belgisch-Brabant kakkestoelemenneken, in Holland nagenoeg algemeen kakkestoelemeien, en daarnaast te Zwolle kakkemaaiestoelen, in Groningen kakkemanjestoulen, in Oost-Friesland kakkemakkestôleken.

A.J.A.C. van Delft - En dan dat elkaar op de handen en armen dragen, dat "kakkestoelemaaie" genoemd werd. Een speelliedje hierbij luidde: "kakkestoelemeien, we dragen het kindje met beije (beiden)". (Nieuwe Tilburgse Courant - 13 november 1954; Uit de oude doos: Een brokje Folklore)

WTT 2012: Bij dit spel hoort een rijm dat in zeer vele vormen is overgeleverd. Jac. Van Ginneken, Handboek der Nederlandsche Taal, deel 1, pag. 420-421 (1913), geeft deze variant:

En deze foto met de drie fases van het spel:

Koenen - kakkestoelemeien - spel waarbij twee kinderen elkaar de handen geven en daarop een derde kind ronddragen.

Antw. KAKKEKOELEMEIEN - hetzelfde te Antw. als elders Deezeken dragen.

Molema KAKKEMANJESTOULEN - een kinderspel, z.a.

Hees kakkestoelemeie (I:62)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kakkestoele - ook 'drille' genoemd, z.a.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

bewaarschool

WBD III.3.1:445 'kakschooltje' = kleuterschool: ook 'papschool'

Circa 1860

zelfstandig naamwoord

kinderstoel met ingebouwd potje

Van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

WBD (III.2.1:87) kakstoel = kamerstoel

Antw. KAKSTOEL zelfstandig naamwoord m. - kinderzeteltje met een tafeltje dat tot sluitsel dient, en een latwerk dat het kind belet er uit te vallen. Fig. iemand die flauwen praat verkoopt. Zoo 'ne kakstoel!

WNT KAKSTOEL 1) eigenlijk: een stoel om op te kakken; soort van kinderstoel met een gat in, en eene pot onder de zitting, tevens tafelstoel.

zelfstandig naamwoord

kalf

Van Delft - "'n Kalf kan tegen 'n koe niet stooten." Dit is: De mindere moet voor den meerdere bukken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)

WBD nuchter kalf - pasgeboren kalf

WBD de kalvertaande nòg (in)hèbbe - gezegd van een overjarig kalf dat nog niet van tanden gewisseld heeft

WBD (nòg) en kalf in de bèk/ mónd zèèn - als boven

WBD vèèrskalf, vèrskalf, vijrskalf, kuuskalf - vrouwelijk kalf WBD kalfvèèrs, kalfmaol - jonge koe

WBD kalfkoej, kalfvèèrs - koe die kalven moet

WBD loojkalf, lój - mannelijk kalf

WBD (van een koe) 'der is en kalf in', 'der zit en kalf óp' - ze is drachtig

WBD vleinaam v.h. kalf: 'kalfke', 'kèlfke'

WBD roep-/loknaam v.h. kalf: kalf, koes, koes koes koes (Tilburgse Taalplastiek 143)

gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et kalf wòrdt grótter as de koej = de kosten wegen niet op tegen 't resultaat

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  et kalf is de koej nie wèrd (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 't sop is de kool niet waard

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kalf zn - kalf; zegswijzen z.a.

WvM 'De k ziede by 't kallef'

Frans Verbunt:  as et lukt kalft den òs - er moet een wonder gebeuren, wil het lukken

zelfstandig naamwoord

WBD koe die kalven moet, ook 'kalfvèèrs' genoemd

Bont kaləfku.u zelfstandig naamwoordvr. 'kalfkoe' - koe die kalven moet

WNT KALFKOE - Benaming voor eene koe die met kalf is, die kalven moet.

zelfstandig naamwoord

WBD instrument waarmee men, mechanisch geholpen, kalveren doet geboren worden

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

H. van Rijen (1988): melkgebit

zelfstandig naamwoord

WBD jonge koe, ook genoemd: 'vèèrs', 'vaors', 'vijrs' of 'kalfmaol

Antw. KALFVEÈRS zelfstandig naamwoord v.- drachtige veers

WNT KALFVAARS - kalfdragende vaars

WBD III.1.5:139 'manchetknoop' = manchetknoop

WBD III.1.5:139 'boordenknoopje' = boordenknoopje - Naglijder op basis van nevenvorm 'knoop' met scherplange oo.

...den aawe Vinken mee z'n zwart petje op z'ne kalido. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
...terwijl den Sik z'n bolhuudje netjes recht op z'nen kalido plaantte. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
 

zelfstandig naamwoord

kalk

WBD kalk - nathuis, de afd. in de looierij of het bijgebouw waar de zgn. nathuisprocessen plaatsvinden; II 600

WBD kalk - vlezerij, de afd. of ruimte waar wordt gevleesd; volgens de respondent van K 183 vond het vlezen plaats in de 'kalkerij'. II 608

WBD kalk - kalkerij, de afd. of ruimte waar wordt gekalkt; II 604

WBD kalke (ww) - kalken, behandeling van tuig- of overleer (II 603), ook 'zwaovele' genoemd

WBD kalk strôoje - kalk strooien, kalken van lijmvlees (II 610) 

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  kalk in de ôogen hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - moeten trouwen (Vrouwen menen aan de ogen te kunnen zien dat iemand in verwachting is.)

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): kalkei

werkwoord, zwak

kalven

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Overdrachtelijk zei men tegen een jongen wiens hemd te voorschijn kwam uit zijn kapotte broek: 'ge kalft' (Tilburgse Taalplastiek 143)

WBD kalve (II:1006) - afkalven: het afzakken v.h. kettinggaren; ook wel: afkalve, inkalve of kalvere genoemd

Frans Verbunt:  as et lukt kalft den os (er moet een wonder gebeuren, wil het lukken)

Stadsnieuws:  As et lukt kalft den òs (280506)

Bont kalvə(n) zw.ww.intr. 'kalven' overgeven, braken

Antw. KALVEN - overgeven, braken

zelfstandig naamwoord

WBD muilkorf voor een kalf

zelfstandig naamwoord , plur.

WBD melkgebit van een kalf, ook genoemd: 'mèlktaande' of 'taande'

zelfstandig naamwoord

kam

Dialectenquête 1876 - hoanekaam

verkleinwoord: kam(m)eròdje

meervoud: kam(m)eraoj

zelfstandig naamwoord

kameraad

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kameraoj (plur.)

Bont kaməro´t, zelfstandig naamwoord m. 'kammerood' - kameraad

zelfstandig naamwoord

WBD 'kamgaarə' (III:870) - kamgaren

WBD 'kamgaorən stuk' (II:870) - kamgaren stuk

Cees Robben – Mar ’t is unne echte kamgaore... [jas] (19700306)

zelfstandig naamwoord

WBD III.3.1:395 'camion' = vrachtwagen

zelfstandig naamwoord

kamslager

WBD kammemaoker (II:977) - kammenmaker, kamslager: vervaardiger van weefkammen; ook wel: 'kamslaager' genoemd.

zelfstandig naamwoord

kabinet, bep. type kast

Cees Robben – Op de bovenste plaank van ’t kammenet.. (19741115)

S&S kabinèt-óp-hôoge-poote: zware, dikke vrouw met lange benen (hs K 183)

Daamen - Handschrift 1916:  "kabinet op hooge pooten (een zware dikke vrouw met lange beenen)"

Urk - KAMMENET - cabinet, grote kast (verouderd)

S&S - KABINET-OP-Hoge-POTEN, vgl.

WNT VIII 817 s.v. kabinet, bet. IV, overdrachtelijk gebruik. Bet. element 'zwaar en dik' zit in 'kabinet', 'lange benen' zit in 'hoge poten'. Elders niet aangetroffen. (blz. 35) XVIIe eeuw (Glossarium, v. Sterkenburg) CAMENET – kabinet

zelfstandig naamwoord

kamwiel

WBD kamwiel (II:1041) - onderdeel v.e. regulateur; ook genoemd: kamwieleke, wisselwiel, schaokelwiel of rónsel

zelfstandig naamwoord

inhoudsmaat voor natte waar, gelijk aan 1,44 liter

(in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel, 1820) zie: Verhoeff

WBD III. 4.4:298 'kan' = liter, ook 'kop' of 'kopke'

WBD III.4.4:299 'kan' = kwart hectoliter, ook 'viertel' of 'deel'

zelfstandig naamwoord

kandelaar

R.J. en kèrske in ene kandelèèr

WBD (III.3.3:67) kandelèèr = kandelaar

Antw. KANDELÈÈR zelfstandig naamwoord m. - kandelaar

WNT KANDELAAR, kandeleer, kandeler

zelfstandig naamwoord

WBD III.2.3:195 'kandijmik' = suikerbrood

zelfstandig naamwoord

kaneelwater (drank of medicijn)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  van gist tòt kanêelwaoter (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’72) van het kastje naar de muur

WNT KANEELWATER - Benaming van een, van of met kaneel, door distillatie bereid "water"; als geneesmiddel enz.; waarvan verschillende recepten bekend zijn.

zelfstandig naamwoord

kanjer, exemplaar groot in zijn soort

– met paragogische t

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kanjert

WBD III.1.1:223 'kanjer' = penis

WNT KANJER, kanjert - B) 1) Iemand die voortreffelijk, uitnemend, uitmuntend is in zijn vak, in zijne soort; een baas; een heer, een Piet. 2) Iemand met een groot vermogen; van een aanzienlijken staat. 3) Iemand die door lichaamsgrootte of door lichaamssterkte, of door beide, uitmunt. 4) Overdrachtelijk van toepassing op zaken ...

zelfstandig naamwoord

Canada populier, canada; 'kanada' - Populus canadensis, ook wel: Populus monilifera Ait.

Heukels: Canadassenboom - Oost-Brabant
WBD III.4. 3:132 canadas - witte abeel; ook genoemd witte canada of pèppel

WBD III.4.3:134 canadas - canadapopulier; ook genoemd kannidas, kanada of populier

Bont ka'nidas zelfstandig naamwoord m. 'Canidas' - Canadese populier

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaniedas' zn - Canadese populier

WNT CANADA - Eene soort van populier, Populus monilifera of canadensis.

1. bijvoeglijk naamwoord / bijwoord

D. Boutkan (1996): (blz. 50) kaod - kaojer - kaojst - kwaad, kwade, slecht, slechte

Meej zón kaoj weer zódde kaod wòrre. - Met zo' n slecht weer zou je kwaad worden.

MP gez. (m.b.t. vrouwen:) Ge hèt kaoj èn verrèkte kaoj. (Die nèkhaor hèbbe, zèn kaoj, mar die krullekeshaor hèbbe, zèn verrèkte kaoj.)

R.J. ze wier kaod

Van Delft - - Sterft iemand aan een ziekte met een snel verloop, dan "sterft hij aon een kaoi ziekte".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

"Hij is kaod", zee den postbooi. "Veur mijn part", zee den winkelier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938)

...mar ik maok me mar kaot, en ’t helpt me niks. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

SJAREL. Nèè, hij [een politie-agent] kwaamp vraoge of dek 'n vergunning ha om bloemwinkeltje te speule!

KARÉL. Oeioeie nog toe toch! En toen?

Nou is 't vergeetmenieke/ vergeten en vergaon;/ da hee ons dikke Mieke,/ die kaoje koei gedaon. (Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Vergeetmenieke’, 1949)

De Wijs -- Ik wil bist wete dè’k ’n kaoi boor ben mar zij is ôk nie prut (23-09-1970)

Cees Robben – En kaoi bier hier meej karneval... (19730316)

Cees Robben – [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008)

Cees Robben – ..Kaoije snevel smaokt me toch aaltij nog beter dan goei wèèrk... (19700329)

Assie zô kaod waar, maokte wij wel dè we öt de buurt blééve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Godverdomme, wè waar ik kaod… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Hij stampte dan net as un kaoi pèrd, meej zen voeten op de grond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Onze vadder vertrok wè laoter, die reej ons mistal halfweg veurbij, op zen kaoj fiets. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Op zonne zondag asset regende, han wij flink kaoie zin. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

…leider speule over un groep van zon twintig jongens, in de ‘kaoje’ lèèftèèd zôas ze hier zegge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  ge hèt kaoj èn verrèkte kaoj; - die meej krullekes in dere nèk, dè zèn verrèkte kaoj ('65)

Verhoeven (1978):  KWAAD (uitgespr. als 'kaot' in onverbogen vorm, en 'kaoj' in verb. vorm) bijvoeglijk naamwoord : 'n kaoj mènneke - een slecht persoon, een kinderlokker; heeft dikwijls de bet. van: zwak, ziek: m'ne kaoje knie, rèècht in m'n kaoj oo:g.  Z.a.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaod, zonder w (krt.54)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zó gaa as ge kaod genóg gedaon hèd, lot O.L.H. oe trouwe (Daamen - Handschrift 1916: ) - Na het huwelijk krijgt men minder kans voor 't vrije leven

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zó kaod ast aachterste ènd van den duuvel ('64)

H. van Rijen (1988): wènne kaojen hond

H. van Rijen (1988): kaoj pronoosies - slechte bedoelingen

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoje Jan = J. de Beer (blz. 23)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoj Anna = Anna Houben-Janssens (blz. 44)

WBD (III.1.2:190) 'in kwaaien doen' = ziekelijk

Bont ko.t, bijvoeglijk naamwoord  en bijwoord  'kood' (d.i. 'kaad', voor welke vorm zonder w men zie o.a. Franck v. Wijk s.v. kwaad) - kwaad, slecht, boos, kwaadaardig.

Antw. KAAD bvw. - kwaad (...) Hij is kaad op mij.

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaod bw, bijvoeglijk naamwoord  - kwaad, slecht, boos

WBD III.4.4:43 'kwaad weer' = slecht weer

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

toponiem

Foto: Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg

GG Kwade Hoek - buurtschap in het noordelijk stadsdeel (tussen Groeseind en Rauwbraken)

zelfstandig naamwoord

kwaadheid, boosheid

Van kaojeghèd aatie nie.

Tot dèsse ineens van kaojeghèd zeej:/ "Ik lig vur piet snòt hier, Gòddoome!" (Henriëtte Vunderink, Kaawe jatte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kottighèd' - kwaadheid

bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap van 'kaod'

kwader = slechter

Cees Robben – ’t Kos kaoier... (1860829)

H. van Rijen (1988): kwader, bozer, slechter

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): kwajongen, vlegel, ondeugd

H. van Rijen (1988): plur. 'kaojjong, kwòjong;' vkw. 'kaojjunske, kwòjungske'

zelfstandig naamwoord, komt meestal in de verkleinvorm voor;  kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel

Cees Robben - detail uit Prent van de week van 12 februari 1965, waarschijnlijk vastenavond

- de enkelvoudige vorm 'kaoj' komt ook voor, het meervoud is dan 'kaoje'

- de korte vorm 'kòjkes' is gangbaar naast 'kaojkes'

WNT KAAN, wsch. oorspr. meervoudsvorm. A) Vliezig overblijfsel van een stuk(je) uitgebraden vet. z.a.

— De n in 'kaantjes' is ontstaan uit het mv. 'kaaien'.

Cees Robben - detail uit Prent van de week van 4 oktober 1985

kaoikes

Van Delft - - "In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de kaoikes."(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205)

Cees Robben – [Hij] hee gin kaoikes in z’n köpke. Nee mar herses.. (19540522

Lechim - Vur et braoie van de kaoikes... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Moederdag‘)

Lechim - gin goei booter mir op oe brôod/ allêen mar kneut, of kaoikes. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Oktober... spaormònd‘)

- Soms wier ur brood gegete/ Mee zelfgemokte zult of kaojkes… Uit: ‘Bè de wèèvers òn tòffel’, Ad van den Boom, circa 2005

Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Kaoikes van ennen aawe zog./ 't Knarste èn kròkte tusse m’ n taande... (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Wild oe èège ene gang bespaore/ nor taandarts of "smoelesmid"?/ Kopt gin kaoikes öt de reklaome./ Want... dè kost' n nuu gebit. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Van den Bredevoort - Soms waar un vèèrke pas geslacht, waar der zult en bloedworst en kaoikes zat… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

kaoje

Daamen - Handschrift 1916:  'koaie - kaanen'

Cees Robben –  Bruine bôône meej wè kaoije... (19611221)

Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier ons vèrse worst èn peeje../  doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

kaojkes

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden - kaojkes in de kòp hèbbe (JM'50) - weinig verstand hebben

Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Miet, gao mar gauw daor bij Bert Hòns (Haans), gao mar gaa vur en dubbeltje bintjes haole, dan hèbbe we mèèrege soep èn kaojkes, zôo… (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment

Frans Verbunt:  gin kaojkes eete vurdèt vèèrken op de leer hangt

Frans Verbunt:  kaojkes in zene kòp hèbbe - dom zijn

Ansems - Luste kaojkes, of botterhammeworst... (Tony Ansems, Kan’k un aai hebbe op mijnen botterham;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010)

Aanverwante bronnen

Bosch kaoikes - kaantjes

Hees kaai, kaan (1:77)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaaikes' zelfstandig naamwoord , mv. - kaantjes

Verhoeven (1978):  KAAIKES (kaojkes), mv. - kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel; van mnl. 'cade' randje.

Bont zelfstandig naamwoord vr. (gewoonlijk in het mv.) kooi, kaai, kaan - uitgesmolten stukje vet of spek.

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAAIJEN noemt men hier de vezels van geroost, gebraden of gesmolten vet.

Kiliaan: "convenit cum verbo χαίω, i.e. uro, aduro, torreo."

Antw. KAAI zelfstandig naamwoord v. - hard uitgebakken of afgesmolten stukje verkenslies of rundvet, in de wdbb. 'kaan', mnl. cade, kade.

►Zie Dossier Kaojkes

zelfstandig naamwoord

kakel, kletskous

H. van Rijen (1988): kletskous

werkwoord, zwak

kaokele - kaokelde - gekaokeld (geen vocaalkrimping)

kakelen (als een kip)

Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)

Kaokele as un kiep, de wel dè. Mar aaijer legge, ho mar! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

WBD (Hasselt) geluid voortbrengen (van een kip)

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zonder ophouden babbelen

Frans Verbunt:  hij kaokelt wèl, mar leej gin aajer

WBD III.2.2:69 'kakelnestje' = jongste kind

Verhoeven (1978):  KAKELEN (Kaokele) onov.ww - is behalve voor het geluid van een kip en 'door elkaar praten' het gewone woord voor: hakkelen, stotteren.

WNT KAKELEN - B) van menschen: a) luid en druk praten; klappen; ijdelen of laffen praat uitslaan; enz. Z.a.

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.1:80 'kakement' = kaakgestel; ook: 'kaken' of 'bakkes'

bijvoeglijk naamwoord .

kaal, quasi-welgesteld

kaole kak - kale kak

ene kaolen bôom - een boom zonder bladeren

MP gez. Hoe kòlder/ grótter hónd, hoe meer vlôoje.

R.J. 'deh kaol en kaoi Parijs'

Cees Robben:  zene gladden kaolen bòl;

H. van Rijen (1988): ene kaole tèbbes - een kaal hoofd

Tèùs  han ze ginne naogel gehad om der kont te krabbe. Kaole kak waar et en daor waar alles meej gezeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

WBD III.4.1:26 'kaal jong' (= kaol jong) - jong en kaal vogeltje

ook 'kale neet' of 'nestjong'

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Bonnie de kaole = frater Bonifatius (blz. 100)

WBD III.3.1:302 'kak, hoge kak, kale kak' = bekakte praat

WBD III.1.1:51 'kaal' = kaal (hoofd): kaole kòp, kaole knikker 

WBD III.1.3:17 'kaal' = versleten; ook: 'afgedragen'

Bont bijvoeglijk naamwoord  – kaal

1 zelfstandig naamwoord

onbemiddelde man die dit poogt te verbergen door heer te spelen

- WNT; kaaljager (kaoljaoger), aanmatigende arme duivel (Molema)

- Verhoeven (1978):  KAALJAKKER (koljakker) m. kale neet, opschepper.

toponiem

Chaam

zelfstandig naamwoord

kamer

goej kaomer - voorkamer in arbeidershuisje (daar stonden o.a. moeders fiets en de kinderwagen)

MP gez. As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes.

WBD goej kaomer - salon (de mooie doch zelden gebruikte zitkamer in een boerenhuis); ook 'vurkaomer' genoemd

WBD ópkaomer - opkamer (boven de kelder, via klein trapje toegankelijk)

WBD booterkaomer - melkhuis (deel v.h. boerenhuis waar men de melk verwerkt en bewaart) 

Frans Verbunt:  kaomerke - wc

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'goejkaomer' zn - pronkkamer

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

Frans Verbunt:  WC

zelfstandig naamwoord

Van Dale - kanis - (volkst.) 1. hoofd, kop, 2. bek, 5. lichaam, 4 (gew. en Z-A) vent, 5. (gew.) kanjer

Daamen - Handschrift 1916:  "koanus - hij hee z'nen koanus goed gevuld (maag)"

WNT KANIS (II) Een "bargoensche" term, een straatwoord voor hoofd; 'kop', 'test'

zelfstandig naamwoord

kaper

WBD III.3:204: 'kaper' = meisjesmuts met afhangende strook; ook; kapmuts

zelfstandig naamwoord

M kaarde

zelfstandig naamwoord

kaardebol

WBD kaordebòlle (II:1057) - kaardebollen

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): weefkaartmaker

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): (textiel)wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het kaarden van de wolvezels

zelfstandig naamwoord

D. Boutkan (1996): plur.: kaorde/ kaorte

1. speelkaart

D. Boutkan (1996): kaort - kaorde/kaorte

Wèffer kaort hòdde? - Wat voor kaarten had je? hartes, rèùtes, schuppes, kleeveres

leege kaorte - kaarten zonder prentje

lêege kaorte - lage kaarten

Van Beek - Men zegt ook "kaarten als klompen" te hebben.  (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

Cees Robben:  Van de kaort aaf; kaortaovend;

Frans Verbunt:  leege kaorte zèn mistal kaoj kaorte - kaarten zónder prentjes

H. van Rijen (1988): 'leege kaorde' speelkaarten zonder plaatjes

H. van Rijen (1988): leege kaorde, kaoj kaorde - slechte speelkaarten

Bosch kaort - kaart, kaarten

Antw. KAART zelfstandig naamwoord v., Fr. carte - wordt in den zin van speelkaart veel zonder meervoudsuitgang gebezigd. Schoon, slechte kaart hebben.

Schilderij van Jan Miense Molenaer (detail) - 17e eeuw - Kaartspelers bij kaarslicht

werkwoord, zwak

B kaorte - kaortte - gekaort — geen vocaalkrimping

kaarten, kaartspelen

Tekening: Cees Robben – uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. v.d. Ven jr., 1946

Cees Robben:  Ik hèb nòg gin èèrg in oe, al zaate in mene broekzak te kaorte.

DANB gaode gij vandaog nie kaorte?

WBD (III.3.2:164) kaorte, ►kaortspeule, meej de kaort(e) speule = kaarten

zelfstandig naamwoord

kaartenwals

WBD kaortewals (of: kaordewals) (II:1061) - kaartenwals

H. van Rijen (1988): 'kaordewals' (textiel) - wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het kaarden van de wolvezels (vgl. WBD II 1060: kaord(t)ewàls)

werkwoord, zwak

kaartspelen

Daamen - Handschrift 1916:  kaortspeulen is gin schaophuuje...

's aovends kaortspeulen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)

As der kaort gespuld wier, vroege ze wel of ik meedeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Interview met de heer De Kok (1978) – Dè was de St. Josefkring, die was daor. Dè was… de St Jozefkring. Dè was, daor konde, konde kaortspeule èn zowiets ammel, hè. KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

WBD (III.3.2:164) kaortspeule, kaorte, meej de kaort(e) speule = kaarten

zelfstandig naamwoord

kater

Van Beek - "Hij hee unne kaoter gestrikt" wil zeggen dat hij een rijk meisje trouwde. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

Cees Robben – Unne kaoter gestrikt op de klinkert (19561215) – De betekenis van ‘klinkert’ is hier niet duidelijk; Robben bedoelt: een goede partij, een rijke echtgenoot voor meisje van eenvoudige komaf.

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  derbij zèèn as ene gelubde kaoter (Pierre van Beek -- -Tilburgse Taalplastiek 1970) - steeds haantje de voorste

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  ene kaoter strikke ('87) voordeel behalen (ook bij kaartspel)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  hij had ene kaoter gestrikt óp de Klinkert ('58) - een rijk huwelijk gesloten (klinkert = klinkerweg)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kaoter zen kónt gelékt hèbbe ('50) nadorst hebben, daags na overmatig alcoholgebruik

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  dènke ene vètte kaoter te strikke, èn et waar en maoger poeske (Daamen - Handschrift 1916: )

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

H. van Rijen (1988): = kapmis - hakbijl, kapmes

zelfstandig naamwoord

kapmes, hakbijl

Kapmis, leepel òf schèèr (kinderspelletje)

WBD III.2.1:249 'kapmes' = hakmesje, ook 'hakmes', 'slichtmes'

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): ónte kapoen - gehaaid persoon, c.q. grote deugniet

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAPOEN is een verachtelijke naam of scheldwoord, hier van Brussel overgewaaid, alwaar de kaai-boeven, aldaar voor een zeer slecht slag van volk gehouden, aldus genaamd worden.

Antw. KAPOEN zelfstandig naamwoord m. - deugniet, Fr. coquin

WNT KAPOEN III) 1) als een verachtelijke benaming, als een scheldwoord in 't algemeen; 2) vreemde gast, rare klant; 3) beklagenswaardig wezen; 4) in Z-Ndl. deugniet (eigenlijk of schertsend).

bijvoeglijk naamwoord

H. van Rijen (1988): stuk, kapot, dood

werkwoord, zwak

kappen

kappe - kapte - gekapt

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.4:297 'kapper', 'kappertje' = twee deciliter

WBD III.2.1:181 'kapper' = drinkglas met een voet; borrelglaasjes, kleine bierglazen

zelfstandig naamwoord

1. capucijn (monnik)

lid van de kloosterorde Ordo Fratrum Minorum Capucinorum (franciscanen); afkorting: OFM Cap.

In Tilburg gevestigd in een klooster op Korvel.

De Kappesiene kèrk witte te staon dènk, hè? [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

- ook: kappesiener; meervoud: kappesiene, zowel voor de kloosterlingen als de orde.

- in de volksmond 'blôotevoetepaoters' genoemd wegens hun blote voeten in sandalen.

- hun bruine pij zorgde voor naamsoverdracht op een bepaald soort kever, een soort van erwt, en diverse kruid- en plantnamen - zie verderop.

- de kerk van de kapucijnen op Korvel speelde in het geloofsleven van veel Tilburgers een belangrijke rol door 1) de mogelijkheid om in die kerk te ►pesjonkele; 2) het feit dat kapucijnen als biechtvaders meer begrip hadden voor wereldse zaken dan de gemiddelde parochiegeestelijke; 3) de 'dovenbiechtstoel' waarover zij beschikten om slechthorenden de gelegenheid te geven hun zonden te biechten zonder dat de hele kerk daarvan getuige kon zijn;

Cees Robben - Prent van de week - 19661209

4) hun voedselverstrekking aan zwervers: ►zie schabberdebonk

Cees Robben - detail -Prent van de week 19570921

Robben: "...Hier schafte d'n pot bruine boone..."

Cees Robben – Voor pater De Wit.. kappesien. Titel van de prent van 19650326 in verband met een inzamelingsactie voor missionaris De Wit ofm. cap.

De Wijs -- ’t was ’n geboren capecien, hij hee de kleere thuis gehad, mar ze paaste nie (17-10-1972) [D.i.: hij heeft zijn roeping gemist]

Frans Verbunt:  de deugd int midde, zi den duuvel, èn hij ging tusse twee kappesiene

Misschien vendt ze’t wel un goeie daod, dèk ene priester, ene paoter terwille ben gewist en wel ene blôote voetenpaoter, ene paoter die in Tilburg zenne kost bij mekaare moes schooie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Die Kappesiene, dè waar iets hêel aparts. In hullie kèèrek koste pesjonkele, èn onze paa ging daor biechte, want daor kreede nie zo gaaw et schöfke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Goem.KAPUCIEN - kapəsi:n, zelfstandig naamwoord m. - monnik

Bosch kappesien – capucijn

2. soort meikever

kappesien - melolontha hippocastani

WBD III 4,2:164 lemma Kleine bruine meikever - Voor kleinere, glimmend bruine meikevers zijn er ook specifieke benamingen in gebruik.
kapucien – Tilburg, Goirle, Hilvarenbeek
bakker – Tilburg

Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.

3. peulvrucht

Pisum sativum subspecies sativum - grauwe erwt; kapucijner; velderwt; voererwt

'sativum' betekent dat het gekweekte soorten betreft

ook: kapucijner, schokker, 'brèùne bôon', 'kapesientje'

De volksnamen hebben betrekking op diverse soorten; telers onderscheiden strikt: ronde groene erwten, gele erwten, schokkers, kapucijners, rozijn- of grauwe erwten.

WBD III.2.3:82 'kapucijntje' = kapucijner; ook 'schokker', 'grauwe erwt'

4. bloem

Tropaeolum majus - Oostindische kers

Antw. CAPUCIEN zelfstandig naamwoord m. - KAPUSIEN - kapucijn; ook bep. hofbloem 

Joseph Samyn, Kruidwoordenboek (1888): TROPAEOLUM MAJUS L. Capucijn; Kapucijntjes, Paterskap; Stanse, Stonse; Tabakpijpen. — Capucine.

Het betreft de oostindische kers. Heukels geeft geen benamingen uit Brabant, maar voor Vlaanderen: Capeciene(n), Capecintjes, Capuciene, Capuciene(n)mutsen, Capucintjes, Capucijn, Kappers, Kapuciene(n), Kapucijntjes. (Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten; H. Heukels, 1907)

Har Brok, Van vergeet-me-nietje tot gebroken hartje, 1993: ...volksnamen die allemaal op de vorm van de bloemen slaan:
capucijnenmuts, capucijntje (...) paterklimop, paterskapje, paterskopje...

Har Brok, Stinkend-juffertje en duivelskruid - Volksnamen van planten (2006): Vooral in het zuiden deed de vorm van de bloem met slip denken aan de muts of capuchon (kap of tip) aan de pij van de paters
kapucijnen. Zo komt men dan tot capucijnenmuts en capucijn(tje) en
wat algemener tot paterklimop, paterskapje, pastoorkapje, muntenkapje ('monnikenkapje') en zelfs kwezeltip.

Emanuel Phillips Fox, Nasturtiums (1912)

kappesientje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van kappesien 2 hierboven, de meikever

WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn.
mulder – Tilburg
mulderke – Tilburg
molenaar – Tilburg
bakker – frequent in Tilburg
bakkerke – Tilburg
kapucientje – Tilburg, Goirle
manneke – frequent in Tilburg
wijfje, wijfke – frequent in Tilburg

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 26, 23-1-1965 –Onder die "mölders" (meikevers) kwamen ook "molenaars" voor. Dat waren in de jongenswereld meikevers met een witachtige kleur over de dekvleugels (alsof ze met meel bestoven waren). Daarnaast bestonden er "kappecientjes" (capucijnen). Deze waren diep, mooi bruin van kleur en zagen er met hun "baard" en glad kopje... - en met een beetje fantasie! - ook inderdaad als een capucijn uit.

zelfstandig naamwoord

naar Frans: capuchon

WBD ossetoom (Hasseltse term)

zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord .

H. van Rijen (1988): kapitaal

zelfstandig naamwoord, meestal meervoudig 'kapsies' in een uitdrukking met een infinitief zoals  'maken, hebben, zoeken'; eigenlijk algemeen Nederlands

- uit 'captie' van Latijn 'captio' (zie WNT hieronder)

Van Dale - in de uitdrukking  'kapsie(s) maken of hebben' - bezwaren maken, zich met iets niet eens verklaren, ofwel: tegenstribbelen, onwillig zijn

P.H. Schröder (1980), Van Aalmoes tot Zwijntjesjager - kapsies - Het Latijnse werkwoord capere betekent: pakken, grijpen en het daarvan afgeleide captio is dus: de greep, de strik, de streek, het bedrog, de drogreden. Het Franse woord captieux beduidt dan ook: bedriegelijk. Wie kapsies maakt, zoekt dus drogredenen, uitvluchten; hij stribbelt tegen, oppert allerlei bezwaren.

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  aaltij èn ooveral kapsies zuuke (Daamen - Handschrift 1916: ) - overal aanleiding tot ruzie zoeken.

WNT KAPSIE, CAPTIE - znw.(v.) Modern lemma: captie - znw. vr. Ontleend aan lat. captio, drogreden. Alleen in de uitdrukking captie(s) maken, bezwaar maken, tegenstribbelen, chicaneeren, kunsten hebben enz. -- Als hij vertrekt (uit een hotel), maakt hij eeuwig kaptie op de rekening, LOOSJES, Bronkh. 6, 295 [1807]. -- Al maakt hy nu nog zooveel capties, hij zal wel moeten eindigen met toe te geven. Neen jongen, je krijgt het niet, en als je nu nog meer captie maakt, moet je maar naar bed.

WTT 2012 - vergelijk kapsoones - WNT lemma kapsoones: (v. kapsie): drukte

F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden - 1087. Captie maken,
d.w.z. zich verzetten, bezwaar maken, tegenstribbelen, uitvluchten zoeken. Het volk zegt veelal kapsies maken. Eigenlijk verstaat men onder captie eene verstrikking, tegenstribbeling, chicane (lat. captio, drogreden; vgl. fr. captieux). Eerst in de 19de eeuw aangetroffen: vgl. Molema, 191: Kapsie maken op iets, aanmerking maken, niet gaaf aannemen, iets afkeuren; fri. kapsie, kapsje meitsje; Bouman, 51; Ndl. Wdb. III, 1967; Het Volk, 16 Sept. 1913, p. 1, k. 3: Wil de rechterzijde hierop kaptie maken dan schendt zij haar eigen aangezicht; Zandstr. 33: Hein stond ze ordentelijk te woord, nooit kapsie of onbeschoft; Slop, 145: In elk geval niet dadelijk toestemmen, de noodige kapsies maken, ze een goed poosje laten darren; Köster Henke, 30; Ppl. 181: En as je dan nog kapsies maakt, dan douwe ze je in 'n dwangbuis; Nkr. V, 22 Jan. p. 3; Dievenp. 80 (zonder eene kapsie te maken); Jord. 465; Het Volk, 15 Juni 1914, p. 1 k. 1: Is er in één krant van rechts captie op gemaakt? Voor Zuid-Nederland vgl. Stallaert II, 39, die captie citeert in de bet. arglistigheid (18de eeuw). In Antw. Idiot. 122 wordt kapsie vermeld in den zin van dwaze, onbezonnen daad.
 

zelfstandig naamwoord

kapstok

WBD mager paard, ook 'vrak' genoemd

karakoko

zelfstandig naamwoord

- Daor waar 'n optreje van John Ray, de beroemde karakokozangert.  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

zelfstandig naamwoord

eetbare slak

uit Frans: caracole, en mogelijk daar uit het Spaans caracol

de benaming is volgens WBD (zie onder) in Tilburg minder gebruikt dan 'huisjesslak' / 'höskesslak'/

WBD III.4.2:206 'karakol' - huisjesslak (Helicidae), ook genoemd 'slak'

WBD III 4.2:206 Huisjesslak - Algemene benaming voor de slakkensoorten (Helicidae) die kalkachtige spiraalvormige huisjes op hun rug meedragen, waarin ze zich kunnen terugtrekken. De meest bekende is de gewone huisjesslak (Cepaea nemoralis), waarvan het huisje 25 mm breed wordt en geel-bruin gestreept is; hij leeft in bossen, tuinen en bij huizen. De grootste is de wijngaardslak (Helix  pomatia), die gegeten wordt, donkerbruin is en tot 4 cm groot kan worden.
 

zelfstandig naamwoord

karbonade

WBD III.2.3:62 'kabernade' = karbonade

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt:  carbid

Frans Verbunt:  den dieje moes karbied lusse, dan kós ie omhôog

H. van Rijen (1988): 'kerbiet'

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.4:300 'karneuk' - 250 liter, ook 'vaatje' of 'okshoofd'

zelfstandig naamwoord

carnaval

WBD (III.3.2:277) karneval = vastenavond

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kastje

Cees Robben:  sóms dan daanst ie van et kasje;

WBD III.1.3:262 'kastje- = medaillon; ook: 'hartje'

D. Boutkan (1996): (blz. 31) kasje verkleinde vorm van 'kaast' (met vocaalkrimping)

zelfstandig naamwoord

doek van dunne stof, als sjaal om de hals geknoopt = Fr. 'cache-nez'

WBD III.1.3:146 'cache-nez' = das, sjaal

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  óns aaw pètjes meej ónze kasjenee

Op d'aandere daogen kon ik m'n kasjeneej wel om m'ne nek en m'n haanden in m'n broekzakken velen en ik was jandories blij as ik bij de stee van Sjef Koolen kwaam ... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929)

Van Beek - Een "kazjeneej" is een halsdoek;  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kazineej' zn - soort halsdoek

Bont zelfstandig naamwoordn. 'kaziné' - cache-nez, halsdoek

Witt. kazzienee (S.G. blz. 80 en 147)

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

H. van Rijen (1988): opzienbarend, casueel

WNT CASUEEL - A) toevallig, eigenaardig, merkwaardig (bijvoeglijk naamwoord )

B) toevalligerwijze, bij toeval, bijgeval (bijwoord )

bijvoeglijk naamwoord .

H. van Rijen (1988): dood, stuk, niet meer aanwezig

= Hebr. breng ons terug; Bargoens 'asjeweine'= weg, dood, kapot. Ned. varianten: asjeweine, gasjewijne, kasjewijne, kassiewijle, kassiewijne, sjewijne (zie Van Dale)

bijvoeglijk naamwoord /bw.

H. van Rijen (1988): dood

= kassie-zes (Barg.), naar het dobbelspel 'kassie-zes', wellicht onder invloed van kassie-wijle en de zes zijden van een doodskist

zelfstandig naamwoord

Cees Robben

blufferige drukte, opschepperij; noten op z'n zang, pretenties, praatjes

WTT -2012 - Van Frans. 'gasconnade': grootspraak, opsnijderij, snoeverij (als van Gasconjers, bewoners van de Gascogne). De toeschrijving is waarschijnlijk zeer willekeurig. Pierre Germa schrijft in 'Du nom propre au nom commun, dictionnaire' over 'gasconnade': Synonyme de fanfaronnade, de vantardise, de hâblerie, comme en seraient coutumiers les Gascons, selon une croyance répandue dont
on peut discuter le bien-fondé.' De toeschrijving is mogelijk het gevolg van het feit dat de Gasconjers tijdens de Franse Revolutie het hoogste aantal soldaten geleverd hebben. Rey (Dictionnaire historique de la langue française), dateert de toeschrijving in de 17de eeuw: 'Le mot s'est employé au figuré de façon péjorative (1622) pour parler d'une personne qui a les traits que l'on attribuait (...) aux Gascons, supposés vantards et malins.'

Schuermans (Algemeen Vlaams Idioticon; 1865-1870): KASKENADEN, mv., verwaande manieren, gekke streken. Een kaskenademaker, iemand die verwaande manieren heeft, die gekke streken uitzet (Antw. Limb.). Van 't fr. gasconnade, snorkerij,
zwelserij (in Br. snakerij).

R Ge moet nie zóveul kaskenaoj hèbbe, gij.

Daamen - Handschrift 1916:  "kaskenoade - ze hee wè kaskenoade (opsnijderij)"

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kaskenaode'

"Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon." (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)

Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade... (19560512) [De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.]
Cees Robben – Wè heej ze toch veul kaskenaade... (19561215)
Cees Robben – Gij meej oe kaskenaade.. (19661021)

Van Beek - "kaskenaode" is opschepperij. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

Witt. 'keskenaode (S.G. 362, 90, 111, 237, 273, 330)

Zôo lèève zonder kaskenaoi/ dès schonder èn veul rèèker./ Dan gaoder grôot op agge heurt:/ daor gao ene Krèùkezèèker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Lòt ze’t mar heure‘)

Frans Verbunt:  'kèskenaode' - verbeelding

Bosch kaskenade - opschepperij, verbeelding 

Hees kassekenade (II:11)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèskenaoj zn - opschepperij

Verhoeven (1978):  KASKENADE (kèskenaot) v. gasconade, opschepperij. Z.a.

Bont kaskəno.də zelfstandig naamwoordvr. 'kaskenade' resp. 'kasgenaai' d.i. gasconnade, opschepperij, pralerij, aanstellerige drukte.

Antw. KASGENADEN, KASKENADEN zelfstandig naamwoord v.mrv.   - drukte, lawaai, beslag; van Fr. gasconnade

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kasgenaade, kaskenades (mv.) - koude drukte, zwetserij

WBD III.1.4:171 'gasconnade-tjes veil hebben' = zich heel wat inbeelden

WBD III.1.4:174 'gasconnade' = pralerij

WBD III.1.4:389 'gasconnade maken' = koude drukte maken

werkwoord, zwak

het spel 'klap-kas-afzak' bedrijven, c.q. iemand de in dat spel voorkomende trap geven

Cees Robben – Oversprong.. hiet dè vandaog... (...) ’t aauw “drie appelepap” (...) mar zô as wij kossen kassen... (19570427)
► drie appelepap
H. van Rijen (1988): met hak aansporen

zelfstandig naamwoord

Stilleven - Flegel - 19de eeuw

kastanje

Daor hedde nog hille woude van tamme kastannieboomen, haozelnote en zukke getuig. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

H. van Rijen (1988): der laage ne maacht kastannies - veel

H. van Rijen (1988): 'kestannie'

WBD kastannie - paardekastanje, kastanje (Aesculus hippocastanum)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kestannie' zn - kastanje

zelfstandig naamwoord

kasteel

D. Boutkan (1996): (blz. 51) kastêel – kastiltje

zelfstandig naamwoord

kastelein, caféhouder, kroegbaas

zelfstandig naamwoord

WBD II.4. p. 871 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „kastor": „Langharig weefsel uit Spaansche wol. Imitatie pelswerk. Geweven in kruiskeperbinding.

Van Dale zegt bij „kastoor": „Beverhaar en het daarvan gemaakte vilt".

kastor: káster, K 183 (= Tilburg).

WNT – lemma Kastoren – 1921 - bnw. Van Kastoor, in de bet. 2).

Van kastoor; uit bevervilt gemaakt. Fijnkastoren, witkastoren, van fijn —, van wit kastoor.

WNT – lemma Kastoor – 1921 - znw. m. en (als stofnaam) onz. Ontleend aan fra. castor, bever; beverhaar.

1. Als diernaam (manl.), slechts een enkele maal. Bever. — Kastoors haar (of als koppel. kastoorshaar): beverhaar. Castoers hayr om hoeyen te maken, Placc. v. Brab. 1, 414 a [1597].

2. Stofnaam, onz.; voorheen manl. Beverhaar en het daarvan gemaakte bevervilt waarvan men hoeden maakt.

Half (voorheen halve) kastoor: met haren of wol van andere dieren gemengd. (Verg. halve kastoor, straks onder 3) en geheele —, halve enz. kastoorhoed op dit laatste woord).

3. Voorwerpsnaam, manl. Een van bevervilt of van wat daarvoor door moet gaan gemaakte hoed.

zelfstandig naamwoord

kat, poes

H. van Rijen (1988): de kat moet van de stoel - wordt gezegd als er iemand voor de eerste keer met een loonzakje thuiskomt (ook worden dan b.v. de pantoffels klaargezet)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mèlke (Pierre van Beek -- -Tilburgse Taalplastiek 1964) - reactie op herhaalde bezwaren (..ja, maar als . ..)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  agge de kat nòr Èngelaand stuurt, dan maawt ze as ze terugkómt (Daamen - Handschrift 1916: ) Als je een domoor wegstuurt, komt er een sufferd terug.

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kat slèpt meej den bukkem (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '64) gezegd v.e. verliefd paartje

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kat was vannaacht weer óp den Finkelenbèèrg (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - de kat is de hele nacht op sjouw geweest.

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  en kat gao nôot mee en leege maog van hèùs (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - men moet eten voordat men van huis gaat.

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  een katje krabt em nie (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - die is niet bang uitgevallen

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zó flauw zèèn dègge wèl katte kunt spouwe (Daamen - Handschrift 1916: ) - erg misselijk zijn.

Frans Verbunt:  et is gin klèèn kat dè en pond schèt

zelfstandig naamwoord

ransuil - rechts: kerkuil

velduil

H. van Rijen (1988): 'katööl' - ransuil (Asio otus)

WBD III.4.1:192 'katuil' - kerkuil (Tyto alba), ook 'kransuil' genoemd WBD III.4.1:190 'katuil' - ransuil (Asio otus)

WNT KATUIL - benaming voor sommige uilen: 1) alg. voor de uilen zonder oorpluimpjes; 2) volksnaam voor den Velduil, Asio accipitrinus; 3) groote katuil: volksnaam voor den ransuil (Asio otus)

werkwoord, zwak

met kaatsballen spelen

H. van Rijen (1988): kaatsen, 'katsele'

werkwoord, zwak

kaatsspel (kinderspel)

Cees Robben –  Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme niet gaon katsele..  (19671215)

DANB 'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - in maart is 't nog te koud om te kaatsen

WBD (III.3.2:125) katsele, bólle = ballen, met de bal spelen

Ill.: Tijs Dorenbosch

zelfstandig naamwoord

kaatsbal

Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Frans Verbunt:  kètsembòl

H. van Rijen (1988): kètsembòl

WBD (III.2:122) kètsembòl, ook: kesjoeë bòl

Bont zelfstandig naamwoord m. 'ketsenbol' - kaatsbal

Antw. KETSEBOL zelfstandig naamwoord m. - kaatsbal; KETSE(N)BAL zelfstandig naamwoord m.; ook: KETSENBAL

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): 'kattekaot' - kattekwaad, kwajongensstreken

bijvoeglijk naamwoord

katholiek

H. van Rijen (1988): ze zèn goed katteliek - ze zijn heel vroom; fig: hebben veel geld

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

tepeltjes van de kat

GG zo taaj as kattemèmme

zelfstandig naamwoord

lett. kattepis

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zegsw. 'Dès gin kattepies!' - dat is geen kleinigheid, dat is niet niks.

Antw. KATTEPIS zelfstandig naamwoord m.- soort van muscadelledruif, Fr. raisin rauscat (ook in Brabant)

zelfstandig naamwoord

Tilburg 2019 - Hasseltse kapel. Foto: CuBra.

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): soort snoepgoed, ook genoemd 'bakkesvol' (druivensuiker met noten)

Cees Robben – ’t Snoeppepier en bakkesvol/ En ’t ôllienutje leej/ Versmolten meej de kattespouw... (19580329)
►bakkesvol
H. van Rijen (1988): 'kattespaaw'

Frans Verbunt:  'kattespouw' - braaksel v.e. kat, ragoût; snoep: druivesuiker met pinda

De Wijs -- Kunde nog ergeraans kattespouw-brokke kôpe? (23-10-1963)

Moffelbôone die zèn te taai/ peeje vènd se te flauw,/ èn ak oover andijvie praot,/ zeese : «Dès kattespauw» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: DE GROTSTE VRAOG)

Want as kènder reekendeme toen nie in munte, mar in snoep: zoveul sjèp òf zoveul bròkke kattespaaw konder vur kôope. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001)

Mar wèddik ’t lèkkerste van allemòl von, dè waar kattespaaw. Witte wè dèt is? Dès nèt as joodevèt mar dan irst gesmolte èn dan deeje z’r pindanutjes durheene. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

Antw. KATTESPOUWSEL zelfstandig naamwoordo.-eten of drinken waar men tegezin voor gevoelt, dat te flauw of niet genoeg gekruid is.

kattestèrt

Ill.: Thomé - kattestèrt - kattenstaart - schaafstro - lythrum salicaria	Ill.: Thomé - kattestèrt - lampepoetser - grote lisdodde - typha latifolia

WBD III.4.3:417 kattestèrt - schaafstro (Equisetum hyemale)

kattestèrt - kattenstaart (Lythrum salicaria)

WBD III.4.3:412 kattestèrt - lisdodde (Typha latifolia), ook genoemd: lis, lisdòt, lampepoetser, tompoes of riet

WBD III.4.3:413 kattestèrt - aar v.d. lisdodde, ook genoemd: lisdot, kolf, lampepoetser, of tompoes

WBD (III.2.1:426) kattestèrt = kattenstaart 429 kattestèrt - lupine

zelfstandig naamwoord

cavalerie

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  dès lóchte kavalerie (Kn'50) dat zijn wufte meisjes

zelfstandig naamwoord

kaviaar

Frans Verbunt:  Tilburgs kaviaor - bramenjam die naar vis smaakt

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.1:101 'kawauwel' = mond (spotnaam)

ZOVI Kawauwelen = snateren, onzinnig babbelen

zelfstandig naamwoord

kabaal

Cees Robben:  meej veul kebaol

WNT CABAAL 4) een hevig en hinderlijk, opschudding veroorzakend of medebrengend (oorspr.: opzettelijk met dat doel verwekt) rumoer.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

klein jong varken

gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et liste kèbke öt de maand

H. van Rijen (1988): 'kèpke' - jong kind

verkleinde vorm van 'kab' (met umlaut) Zie De Bont, kap II

laatste dochter uit het gezin

werkwoord, zwak

WBD III.1.2:239 'kechelen' = kuchen

zelfstandig naamwoord

feest, smulpartij

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  tisser êen grôot kedaaj ('86)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  óp kedaaj gaon (Daamen - Handschrift 1916: ) - naar een feestmaal gaan

Daamen - Handschrift 1916:  "kadaai - 't is er groot kadaai - ze gan op kadaai (feestmaal)"

H. van Rijen (1988): gedoe, drukte

Schu KADIJ, te Antwerpen: feest, smulpartij: 't zal er gaan spannen; 't is vandaag kadij. Het woord is zijn bestaan aan den franschen republikeinschen decadi verschuldigd.

WNT KADEI, KADDEI - ook ironisch, met de beteekenis van: een prettige, een lekkere boel.

toponiem

Letterlijk: kwaad (= slecht) einde

Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... (19850504)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et Kedènt = Kwaadeindstraat (blz. 121)

- Kzaag me lôope over ut Gurke/ En ok dur de Hasseltstraat/ Over ut Kedènt… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.

- Int Kedènt daor stint un echtpaor/ Te praote in ut durgebont… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.

Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: "Van aovent gòn we meej zen ammol/ fiste op ' t Kedènt. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

kedèùze

WTT 2017: van (waarschijnlijk) kedèùs; echter alleen in het meervoud aangetroffen; bak waarin een geslacht dier werd gelegd om het te villen; naar analogie van cartouche, omhulsel. Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan hadde vruuger zogezeej, waare dè kedèùze wòr dègge ze ingôojde dan op dere rug want aanders kosse ze zak zègge nie ville!!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels) ► Klik hier voor audiofragment)

zelfstandig naamwoord

cadeau, geschenk = fr. 'cadeau' met vocaalreductie

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kedoo; kedoos

De winnaors van de gèèle trui/ krèègen et ècht nie kedoo/ Zot ene Nederlaander zèèn,/ of wir Bernard Hienoo? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Naa de Toer in)

WBD III.3.:190 'cadeau' = geschenk 'cadeautje, geschenk, gift, present, presentje'

Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) kardootje...

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

Frans: caduc

bouwvallig, versleten (ook m.b.t. mensen)

R-J. 'die is wah kadukelijk'

Daamen - Handschrift 1916:  "kaduk - gebrekkig"

Cees Robben – Ik ben zô keduuk... (19550730)
Cees Robben – Hij zaag de gedoentes, vervallen, keduuk (19551119)

H. van Rijen (1988): zis en keduukelek ineens ònt wòrre - ze raakt versleten

eigennaam

Cornelia

GG ook: ons Keej - mijn vrouw

Stadsnieuws:  'Ak mar es wies wès Keej dervan zeej' (160108)

zelfstandig naamwoord

kijk

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèk zn - kijk

1. kijk als mening, deskundig oordeel

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Kèèk eróp hébben is meer as twee haande - verstandelijk overleg is beter dan in het wilde weg ergens aan beginnen (Tilburgse Taalplastiek 128)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  kèèk eróp hèbbe doe meer as twee haande (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - overleg hebben is belangrijker dan kunnen werken

2. gul zijn

H. van Rijen (1988): ik kèèk nie op nen bos peeje, ak et lôof mar hè - ik kijk niet zo fijn, als het maar redelijk is;

3. te kijk staan

GD07 Jan staode daor te kèèk

4. zelfstandig naamwoord = uitzicht

- ene kèèk wèèd - zo ver als je kijken kunt/kon [Bron?]

Agge op de Ringbaon wonde/ vuulde oe èège vruuger rèèk/ meej veul gruun èn stoere bôome/ èn ge had «ene Schôone kèèk» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De Ringbaon? Niks mir aon...)

verleden tijd van 'kèèke'

keek

werkwoord, sterk

kijken

- kèèke - kêek - gekeeke

- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kèkt

- D. Boutkan (1996) - verleden tijd: kêek, maar: kikte gij?

- H. van Rijen (1988): die èèrpel kèèken oe aon - ... zijn niet goed gepit

- Piet Heerkens - uit: D’n örgel, ‘Kender en koei’, 1938:

Kek wè se kekt!

Kek wè se kekt!

Witte gij, Kiske, op wie dè se lekt?!"

- Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224)

- Cees Robben – Nie kèèke.. as ze kekt... (19600219)

- Ed Schilders - Èn wè’k list op de mèrt heurde: ‘Kom ’s kèèke, kom ’s kèèke / ’K stao hier nie vur niks te kwèèke!’ (Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

- Lechim -

Lechim - Gedicht van de week. Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

Zien

Woordspeling

- Kèkt is of ie kèkt, èn as ie kèkt nie kèèke.

- "Kékt eens of ze kékt, en als ze kijkt niet kééke"... (Tony Ansems, De dochter van Dorus de Boer; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

Uitdrukkingen en dergelijke

-Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  kèèken as en hèllegebildje dè van de kröswèg is gevalle (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - beduusd kijken

- Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  te veul nòr de zulder gekeeken hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - te veel borreltjes op hebben.

- H. van Rijen (1988): 'K-kèèk nie op unnen bos peeje, a-k ut loof mar hè' - ik kijk niet zo fijn, als 't maar redelijk is.

Sticker op voetgangersstoplicht Willem II-straat. Bij rood laat het licht een kruikenzeiker zien, bij groen loopt hij met zijn kruip over. Het stoplicht is een kunstobject van Marieke Vromans en Irene Vermeulen. Het speelt in op het gegeven dat Tilburgse textielarbeiders in vroeger eeuwen hun urine in een kruik opvingen en voor een paar centen verkochten aan textielfabrikanten. Die gebruikten de zèèk om wol te reinigen en te vollen. De slogan is: Nie zèèke mar kèèke. Foto: CuBra 2019.

Carnavals-sticker van vereniging De Raawdaawers'. Foto: CuBra 2020.

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kijkgaatje

- WBD (III.2.1:51) kijkgaatje – spionnetje

zelfstandig naamwoord

keel

D. Boutkan (1996): (blz. 22) kèèl naast keel

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  ''t zal d'r de keil uithangen'

Van Beek - "Hij hangt mee de keel in den haak" betekent: Hij verdient zijn kost niet; hij weet niet, hoe het hoofd boven water te houden; hij weet niet van wat hout pijlen te maken. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

- Hij hangt met de keel in de haak. - Hij verdient zijn kost niet, hij weet niet hoe het hoofd boven water te houden. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  meej de kèèl in den haok hange ('71) - niet weten hoe het hoofd boven water te houden

Rooie, witte,èn gèèle wèèn/ hoeveul dès nie te pèèle/ verdwènt temidde vant plezier/ in duuzend dreuge kèèle. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn)

GD06 der zaaten in de miste femoelies hil wè geoefende kèèle

Antw. KÈÈL zelfstandig naamwoord v.-keel, Fr. gorge

werkwoord, zwak

H. van Rijen (1988): zuipen

H. van Rijen (1988): 'eröot kèèle' - eruit gooien

Frans Verbunt:  'kèèle' - vreten en zuipen

Stadsnieuws:  Asset mar vur niks is, dan kunne ze kèèle - Als het maar gratis is, dan weten ze van innemen. (210508)

zelfstandig naamwoord

WBD keel van een paard

zelfstandig naamwoord

keelpijn

DANB hij heej kèèlpènt

D. Boutkan (1996): 'kilpènt' (blz. 95)

keemel
zelfstandig naamwoord; uit Middelnederlands ‘kemel’
kameel (dromedaris)
Cees Robben – Wè ligde’r toch wir sakkertjèns bij... Alleej.. Schuif op keemel... (19691128)
 

zelfstandig naamwoord

kind

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  keind

...en staot er nie ergens in et Zondagsevangelie: agge nie wordt as klein kender dan komde mijnen hemel nie binnen? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940)
Cees Robben – Ut is ’n heel schôôn kèènd.. (19580705)

Cees Robben – ’n Stuup kênd vur durren aauwer..! (19550806)

H. van Rijen (1988): en kèènd moet ruuren òf truure - als een kind rustig is, heeft het verdriet (?)

Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
Dere meens òf kammeraod lopt naa vort aachter de waoge meej en plat kèènd èn, asse en bietje opgeschoote hèbben aachter de bèddeplaank, ok nòg meej ene komvort dernèffe. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2007)Dialectenquête 1876 - kijnd (hoewel: vêne, bêne) - meerv. kender

DANB kóm hier kèènd

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  tis en hard gelaag en kèènd te kusse meej en stêene bakkes (Daamen - Handschrift 1916: )

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  van et kèènd zen irste kreet vergit de moeder alle leed (Kn'50)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  en kèènd moet aaltij truuren òf muuren ('71) - dient altijd bezig te zijn

H. van Rijen (1988): en kèènd oover de halleve deur - een onecht kind

H. van Rijen (1988): mar kèènd lieve, it tòch meej oew aander haand

Stadsnieuws:  Ons Lewieke spult zo schôon, ge hètter gin kèènd aon (100509)

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIJND voor kind, was eertijds zelfs in den hofstijl in gebruik. Z.a

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèènd (krt.16)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

Bont kƐnt, zelfstandig naamwoordo. 'kend' (<-) kijnd, - kind; mv. 'kender'

Antw. KEND, KIJND zelfstandig naamwoordo., mrv. 'kender, kijnder' - kind, Fr. enfant.

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kènd zn - kind

WNT KIJND - bijvorm van 'kind'

zelfstandig naamwoord

D. Boutkan (1996): keep - keepvink (Fringilla montifringilla)

WNT KEEP - naam van een soort van het geslacht der Vinken; samenst.: keepvink

zelfstandig naamwoord

keer, maal

uitdrukking  in de kòrtste keere - zo vlug mogelijk

Cees Robben:  et schilt mar amper haand òf keer - het is op het nippertje

Cees Robben:  mistal drie keer; meschien dè deeze keer de lèèm haawt; nog êene keer;

D. Boutkan (1996): 'Ik èb oe al twee kêere geroepe.' (blz. 96); êene keer (95)

zelfstandig naamwoord

kar, wagen

gez. En kèèr geriffermeerd maoke = een kar stiekem onklaar maken, een hoogkar ondersteboven zetten

gez. de kèèr ómgôoje - een miskraam krijgen

uitdrukking  kòrt in de kèèr - kort aangebonden, lichtgeraakt, uit zijn humeur

Den aawe pastoor was 'ne goeien meensch, mar 'n bietje uit den tijd, hij ha den naom dettie nie kos laache. Hij naam alles ernstig op. De meensche zeejen van 'm: "Hij rijdt mee 'n zwaor kèr!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938)
...den Sik stond aaltij klaor om de kèr van den dokter uit et los zaand te trekken... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
...onze vadder zaoliger [...] zi aaltij: “ ‘k Zit liever mee in koai kèr in de haai as mee in goei schip op zee”. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

De Wijs  -- Boer maa’k op oew kèr? - Nè jongen, naa nie. - Rot boer, rot kèr, rot pèrd (20-07-1962)

Cees Robben –’t komt er meej de schoep binnen en ’t gaot er meej de kèèr uit. (19641106)

Elie van Schilt - We zagen ok twee sorten putjesscheppers, dun ene ok mee un kiepkerke en un korte schep vur de putjes langs de kaaibaand, dan was er nog ene mee un grote kiepkeer, mee un peerd er veur. Die had unne schep mee unne hele lange steel en die mokte die putten in ut midden van de straot schòòn. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000)

WBD kèrhèngst - lomp paard

WBD kèrspringer- (paard dat probeert uit het tuig te springen) Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kair

Dialectenquête 1876 - kêr (ê = fr. même)

DANB nò de schòft spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr

H. van Rijen (1988): ge gaot nie dôod vurdè ge en kèèr zaand op hèt

H. van Rijen (1988): en kèèr teheuj stôote - een kar leegkiepen

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KER voor kar. ... Verwisseling van A en E niet ongemeen: smart/smert, hart/hert, scharp/scherp. Z.a.

Goem. KAR - kè:r, zelfstandig naamwoordvr., verkleinde vorm kè:rəkə

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèr zn - kar

werkwoord, zwak

keren, omkeren, wenden

B keere - kirde - gekird

- ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kirt

Dialectenquête 1876 - terugkère - terugkeeren

Cees Robben – Al is ’t ôôk nie te keere... (19570706)

WBD III.1.2:15 'keren' = keren (draaien); ook: omdraaien, wenden, zwenken, afslaan

Bont ke.rə(n) zw.ww.tr. 'keren' 1) tegenhouden; 2) uithouden, harden

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): keere ww - keren, uithouden, tegenhouden

werkwoord, zwak

vegen

WBD (III.2.1:295) 'keren', 'vegen' = vegen - kèère - kèèrde - gekèèrd Geen vocaalkrimping

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): den huis kèère = de woonruimte uitvegen, den hèèrd kèère

Dialectenquête 1876 - mit den bêssen kère - met den bezem keeren; mêne, vêre, kêre

Stadsnieuws:  As strak de pestoor ònkomt, mot ik et hèùs nòg èfkes kèère (060408)

Stadsnieuws:  Meej de schomaok wier et hèùs van boove toe beneeje gekèèrd (260409) = Met de schoonmaak werd het huis van boven tot beneden op zijn kop gezet.

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KEEREN voor vegen, hoezeer niet algemeen. Bij Meyer reeds verouderd.

Verhoeven (1978):  KEREN ov.ww. 1. vegen, schoonmaken met een bezem; 2. tegenhouden; 3.doorstaan, uithouden: 't is nie te keren; ik kon 't nie keren van

Bont ke.rə(n) zw.ww.tr. 'keren' - met een bezem vegen

Antw. KÈREN ww - vegen: den vloer kèren

zelfstandig naamwoord

kerel

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'keirel'

Cees Robben – Zwarte mèèrel... Felle kèèrel... (19601007)

WBD III.3.1:22 'kerel' - kerel

D. Boutkan (1996): kèèrel / kêerel (blz. 95)

WBD III.1.1:3 'kerel' = man

WBD III.1.4:127 'kerel' = betrouwbaar iemand

WBD III.4.in222 'kerel' = iets groots in zijn soort', ook 'knoeperd','knoert

Bont kärəl, zelfstandig naamwoord m. 'kaerel' - kerel

Goem. KEREL - kè:rəl, zelfstandig naamwoord m.: nə — gəlak nəm bʉəm

Antw. KÈREL zelfstandig naamwoord m. -iets groots in zijne soort

werkwoord, zwak

H. van Rijen (1988): kermen

WBD III.1.4:255 'kermen' = kreunen

zelfstandig naamwoord

kerk

D. Boutkan (1996): (blz. 22) 'kèrk' gez.

MP De kèèrk is hógger as de toore; gez.

MP Hij is kèrks as nen hónd klippels; gez.

MP Den ónzen is nèt zó kèrks as nen hónd klippels; gez.

MP Ge mót nie teegen et kèèrkhöske piese, want et drêûgt nôot óp; gez.

MP Ge moet nie plasse teegen et kèèrkhöske, want ... gez.

MP Ontzie kèèrk èn geestelekhei; gez.

MP Ze hèbben òk nie ammòl bèllekes aon, die nòr de kèèrk gòn; gez.

MP As ze ammòl en bèlleke droege dan kónde mekare nie verstaon van de hèrrie Dialectenquête 1876 - kèrreke - kerken

Dialectenquête 1876 - kerk: blijft onveranderd, (tegenover stèrrek, wèrrek, met scherplange è)

DANB de grôote kèèrek (bep. wijk)

Antw. KERK (uitspr. kärrək, kerrək, te Antw. : kārrək) zelfstandig naamwoord v.; Fr. église

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kèèrk moet dur et kèrkstrotje (Kn'50) m.b.t. een zware bevalling

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  driemaol rónd de kèèrk is zó goed as eens derin (Daamen - Handschrift 1916: ) - verontschuldiging van iemand die niet naar de kerk gaat

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  rôokende nôr de kèèrk is schèètend Variant: eetend nôr de kèèrk is -

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèrk' zn - kerk nòr de hèl (Daamen - Handschrift 1916: ) stinkend nòr de hèl (Daamen - Handschrift 1916: )

zelfstandig naamwoord

kaars

D. Boutkan (1996): (blz. 22) kèèrs

- Vruuger mòkte de koster de kèèrse zelf.

gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Stikt de kèers mar aon - werd gezegd als iedereen binnen was (omdat zulks ook gebeurde zodra iedereen aanwezig was bij een gestorvene)

Van Delft - Als iemand iets goeds of een goede betrekking verwaarloost, zegt men om z'n verontwaardiging uit te drukken: "Hij zal het nog mee 'n kerske (of: 'n lanterntje) gaon zuuken." Ook hoort men: "Hij zal er z'n vingers nog ooit naor afbijten." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Pierre van Beek -- Zodra iets moet "al zô den duvel de kèrs (kaars) vaasthawen" valt er niet meer aan te ontkomen… (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)

Hoeveul kèrskes zottie al nie/ daor hèbbe laote braande? (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et gouwe kösterke )

Het leven is un braandende kèèrs/ Den dood det is de wind... (Tony Ansems, Houd oew haande vur oewe mond;  van de cd Gatvermiedenhoet; 2010)

Dialectenquête 1876 - waas-kêrs - waskaars (ê als in Fr. même)

DANB die kèèrs gift goej licht war - die kaars geeft 'n helder licht he?

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de kèèrs ònsteeke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - met het werk beginnen

Bont kä.rs, zelfstandig naamwoordvr. 'kaers' 1) steen v.e. steenvrucht; 2) pit(ten) v. appels en peren. Z.a.

Antw. KÈÈRS (Kemp.: kjèès, kèäs) zelfstandig naamwoord v., vklw. 'kesken' - kaars, Fr. chandelle WNT KAARS, keers

zelfstandig naamwoord

kervel, tuinkervel; Anthriscus cerefolium; Echte kervel

H. van Rijen (1988): 'kèèrevel'

Antw. KERVEL (uitspr. kärrəvəl; Antw.: karrəvəl) zelfstandig naamwoord m. en niet v.; Fr. cerfeuille - kervel; ook KELVER (uitspr. kelləvər)

zelfstandig naamwoord

kaas, ook volgens WBD

Detail uit een stilleven van Pieter Claesz

gemèènekèès – komijnekaas; snipperskèès - gesneden kaas (in plakjes)

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'keiskop'

Cees Robben – Ik ben sjuust op de kèèès gebid... (19590328)
Cees Robben – Zèède gij ôôk op de kèès gebid.. (19700814)

Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313

Gezegde - Beeter grèès as kèès. - Beter grijze haren dan geen haren.

Dialectenquête 1876 - brooikes mï kês (ê van fr. même) (ook: kees); kees (scherp)

DANB eete zullie ók gèère kèès?

D. Boutkan (1996): (97) eetən ullie ok gèère kaas?

H. van Rijen (1988): dès nòg ginne kaoje kèès, hurre - dat is nog zo'n slechte kaas niet, hoor

H. van Rijen (1988): daar leej twidderaande kèès: tunnekeskèès èn kemèènekèès

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèès zn - kaas

Piet van Beers - 23-8-2004 - uit: 'As, as, as...': As ze op ´t kèrkhof m´n graf zèn dicht on ´t gooie/of bij ´t crèmatorium m´n as zèn on ´t verstrooie./ As femilie, kèènd èn kraai on toffel is gezeete/ om daor koffie, krintemik èn brooikes kèès te eete. (CuBra)

Elie van Schilt - De trouwmissen en de begroffenissen waren vur de kenderzangers ut féénst, dan kreegde as de mis afgelòòpen was, bij un trouwmis iets lekkers en bij un begroffenis, brooikus mee kèès of ham.
(Uit: As ge katteliek geboren wierd dan hadde toch veul te doen
en te laoten, 2009, CuBra)

Piet van Beers - uit: 'Vrèmde kòst': Èn die vremde eetgewontes/ brènge ze vandaor dan meej./ Fraanse kèès èn Spaonse wèène/ èn oolèève òf patee. (CuBra)

Piet van Beers - uit: '´n Verjaordgsfist': Op de tòffel ollienutjes/ sjips meej sauskes, kèès èn wòrst./ Limmenade, unnen bòrrel/ òf Trappisjes vur den dòrst. (CuBra)

Lodewijk van den Bredevoort - Smèèrges op oew brôod kréégde kèès, elke vrijdag opnuuw kèès en nog ens kèès. Kende gullie dè één van alle nog; tien sneeje brood meej kèès. Kunde oe èège daor nog iets bij vurstelle? Ik zeej daor ens enne keer iets van tegen onze vadder: ‘Kunde gullie dè brôod nie wè dunder en dieje kèès nie wè dikker snije?’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Smokkelen zôgezeed. Hij heej hil wè rog en kèès naor hèùs gesjouwd op zen roestige fiets. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Volgens sommige van mèn bruurs en zusters, waar dieje kèès dikkels
zô taai degger gerust oew schoenen meej kost verzole. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Òf brôojkes meej gemèène kèès èn uikes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Middenstandsrijm in het dialect in de marktkraam van Kaashandel Bastiaansen uit Molenschot. Tilburg, Koningsplein maart 2019. Foto: CuBra.

Antw. KÈÈS zelfstandig naamwoord m. en niet v. - kaas, Fr. fromage

Verhoeven (1978):  KAAS (kéés) m. het bekende zuivelprodukt; vandaar: de kéés, op de kéés kome, en op de kéés verzuke, uitnodiging op het begrafenismaal, bestaande uit koffie en broodjes met kaas.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - met umlaut (blz. 90)

WNT KAAS, gewestelijk KEES (en kies)

WBD III.1.3:178 ' kaasbolletje', 'kaasbol' = bolhoed (spotnaam) 

WBD III.4.4:2 'kaasbol' = volle maan

Kêet, De
toponiem
onderdeel van De Uilenvlucht, Korvel
Keet is hier waarschijnlijk bedoeld als benaming voor een primitief bouwsel
Willem van Mook – Den Uilenvlucht was de verzamelnaam voor drie grote weverswoningen. Ze stonden zeer afgelegen, op een open veld, waar toen nog geen andere bebouwing was. Er voor, er achter en bezijden niets dan weide, heide en bossen. In bet begin van deze eeuw waren die drie huizen tot ruines vervallen en toch woonden er toen nog mensen in. Het ‘Kretshuis’ was het voornaamste van de drie. ‘De Keet’ en de ‘Krucht’ waren dépendances van het grote ‘Kretshuis’ dat in het begin van de vorige eeuw, toen Tilburg onder Frans bewind stond (1795-1813), gebruikt is geweest als ‘Leprosie’ (Melaatsenhuis). Omdat er in Tilburg gelukkig geen melaatsen waren, bestemde men het voor quarantaine bij besmettelijke ziekten. (Nieuwe Brabantse novellen; 1970)
 

zelfstandig naamwoord

keet, armoedige houten woning

H. van Rijen (1988): de Kêet - onderkomen van leproserie 'Den Èùlevlucht'

WNT VII:2016: gewestelijk nog KETE (men schrijft gewoonlijk KEETE) Men schrijft ê, blijkens de hedendaagsche dialecten.

WBD III.4.4:245 keet = lawaai

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KEET hut;

Kiliaen 'keete'. Hier van daan 'bakkeet'.

Bont ke.t, zelfstandig naamwoord vr. 'keet' - klein woonhuis, geringe woning

zelfstandig naamwoord

ketel

Dialectenquête 1876 - kètel

H. van Rijen (1988): 'kittel'

zelfstandig naamwoord

ketelboeter, ketellapper

ketellapper, classificeerder

gez. Vèèchten as nen keetelbuuner

...èn vochte as keetelbuunders/ rondom de mallemeule. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger)

H. van Rijen (1988): 'keetelbuunder, keetelbuuner'

Verhoeven (1978):  Ketelbuunder, m. ketelboeter, ketellapper, marskramer die met ketels leurt. Dikwijls in verband gebracht met vechten en vloeken. De vorm -buunder is misschien ontstaan onder invloed van een associatie met 'boenen' en 'boenders' als handelswaar. 

Bosch ketelbuter - ketelboeter, ketellapper, ketelbutter

WNT KETELBOETER - gewoonlijk een rondtrekkend, vagebondeerend handwerksman

Pierre van Beek -- De ketelboeners, dat zijn degenen, die op gezette tijden als het "ketelbunen" was de ketelsteen uit de fabrieksketels bikten, schijnen vroeger geen al te beste reputatie gehad te hebben. Hoe komt men anders aan "vechten als ketelbuners", welk gezegde nog in zwang is. Zoals trouwens ook het beroep, dat overigens een zeer eerzaam vak is. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)

zelfstandig naamwoord

(rondreizend) ketellapper, koperslager

werkwoord, sterk

kijven

B kèève - kêef - gekeeve - geen vocaalkrimping

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  de moeder kêef

Cees Robben:  'isser hier niks om te kèève?'

Cees Robben:  'aaltij hier meej dè gekèèf'

WBD III.4.1:47 'kijven' -waarschuwen (van vogels)

WBD III.1.4:422 'kijven' = idem; 'bekijven' = berispen

Bont ke.və(n) st.ww.intr. - kijven

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèève ww - kijven

KIJVEN st. (soms zwak gebezigd) ww. Van onbekenden oorsprong

zelfstandig naamwoord

keizer

Jodocus - Maria, die klopte-n-um in zunne nek:/ nog efkes, dan kunne we ruste!/ Wè denkte van mèn! Nege maonde al zè 'k!/ en dè ammaol vur keizer Augustus. (ps. van Jacques Stroucken, uit: Toemet-hooi, 1993)
 

zelfstandig naamwoord, onzijdig

café = fr. 'café' met vocaalreductie

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  in de café ; caféhaawer

zelfstandig naamwoord

cognac

Cees Robben – Unne scheut kejak... (19840525)

Cees Robben – En [ik] kus (...) vur de zovvelste keer devoot en mee smaok/ ’t reliekske vol Fraanse kejak... (19700102)

Hij riep: «Gif mar allèèn kejak,/ die aai kunde vergéete» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè hai liever)

kèk
gebiedende wijs van ‘kèèke’
Cees Robben – “Kek uit oew soepers....” (19560211)
Cees Robben – Kek Sjenet... zô is ’t gekomen (19560714)

Dialectenquête 1876 - kêk! (ê als van fr. même)

kèkkis
gebiedende wijs van kèèke, samengetrokken met bijwoord ‘eens’ (‘es’)
kijk eens
Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313)
Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224)
 

persoonsvorm van werkwoord kèèke

kijkt, gebiedende wijs: kijk

Imperatief en 2e + 3e pers. enk. van 'kèèke', met vocaalkrimping.

Kèkt is òf ie kèkt, èn assie kèkt, nie kèèke.

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt:  pissebed

WNT KELDERVARKEN - kelderpissebed, keldermot, kelderzeug

zelfstandig naamwoord

krik, dommekracht, kelderwinde

WNT KELDERWINDAS - kelderwinde, dommekracht

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'kalf', met umlaut

kalfje

In die waaie liepe ’s zomers wè koeikes en kèlfkes… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

zelfstandig naamwoord

koliek, onderbuikskramp

van Fr. 'colique'

Cees Robben – Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217)

Bont - kli.ik resp. klik, zelfstandig naamwoord. o. - koliek

WNT KOLIEK - benaming van verschillende, met kramppijnen gepaard gaande buikaandoeningen ...

zelfstandig naamwoord

WBD kopstuk (Hasselt), de riem die achter de oren v.h. paard langs loopt. N.B. De letterlijke vertaling 'keelriem' komt ook in het WBD voor, echter zonder vermelding van een Tilburgs woord.

WNT KEELRIEM aan het paardenhoofdstel, de riem die, van de slapen, onder den kop door, om het bovenste van den hals gaat.

zelfstandig naamwoord

keelgat

Ik kos et nie dur men kèlsgat krèège. kèlsgat;

Cees Robben – ’t Blèèft in m’n kelsgat steken... (19600923)

Piet van Beers – ‘Hoest’: Zo nou èn dan, vatte ik 'n snuupke./ Van die hêete (varn Jamin.)/ Mar....toen schoot 't in m'n kèlsgat./ En ik stikte der host in. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

WBD III.1.1:191 'keelsgat' = keelgat

WNT KEELGAT. Uit 'keel' en 'gat'

Bont zelfstandig naamwoordo. 'keelsgat' - keelgat

Antw. KÈÈLGAT zelfstandig naamwoordo. - keelgat. Verkeerd kèèlgat - luchtpijp, adempijp.

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

H. van Rijen (1988): keeltje

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): kameel

WBD (III.3.2:351) kemêel = kameel

► keemel

kemêelhaor

zelfstandig naamwoord, stofnaam: kamelenhaar, kamelenharen ...

- Laot ons ze 'n paor werme kameelhaor kraogpantoffels geven. (Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943)

- Kemeelhaor pantoffels mee lère zool. (Nieuwe Tilburgsche Courant 30-11-1943)

Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943

bijvoeglijk naamwoord /zelfstandig naamwoord

komisch; komiek

fr. 'comique' met vocaalreductie

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  ene kemieke film

...hij was dikkels ok grappig, soms kemiek. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook (...) kemiek...

WBD III.1.4:197 'komiek' = grapjas

WBD III.1.4:207 'komiek' = grappig

WBD III.1.4:208 'komisch' = geestig

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

kammetje

verkleinde vorm van 'kam', met umlaut

Cees Robben - ...wol mee röcht.. of wol mee kemkes... (19560630)

H. van Rijen (1988): hèdde ieveraans mèn kèmke zien ligge?

Stadsnieuws:  Hij heej zo wèèneg haor dèttie en fèèn kèmke nôodeg heej om ze te vèène (290309) + (020610)

CiT (89) 'Hedd' ieveraans m'n kemke zien ligge?'

Bont kä.mə(n) zw.ww.tr.+intr. 'keimmen' - kammen

werkwoord, zwak

kammen

B kèmme - kèmde - gekèmd

Bont kä.mə(n) zw.ww.tr.+intr. 'keimmen' - kammen

Antw. KAMMEN, KEMMEN zie wdb.

Gez. 't Is slecht kammen waar geen haar is.

Haor KÈMME - kammen

kemiekerig

bijwoord

uit ‘komiek’

komisch, lachwekkend

keminniekaanten
zelfstandig naamwoord, meervoud van 'communiekant'

- de eerste i is mogelijk een verschrijving; deze vorm is nergens anders aangetroffen.
zelfstandig naamwoord, meervoud; communiekanten, kinderen die hun eerste communie doen.
Cees Robben – ’k Zie ze gaon... die klèène klaanten/ Stap vur stap keminniekaanten... (19560512)
 

Ill.: Thomé - cannabis sativa L. - hennep - kemp

zelfstandig naamwoord

hennep

WBD III.4.3:326 wilde kèmp - hennepnetel (Galeopsis tetrahit), ook 'neetel' genoemd

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèmp (krt.89)

Bont känəp, zelfstandig naamwoord m. 'kennep' - hennep

Antw. KEMP (Kempen: kämp, kae ae mp) zelfstandig naamwoord m. - hennip, Fr. chanure

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèmp - zn - hennep (Hennep werd ook uitgespr. als kènnep) 

WNT KEMP (uit kennep (kenp)) Cannabis sativa L.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

Daamen - Handschrift 1916:  "op 't kempekurtje aaf (op 't nippertje)"

H. van Rijen (1988): 'op ut kèmberkurtje' - op het nippertje

zelfstandig naamwoord

WBD hennepgaren, het grove hennepgaren waar men pekdraad van verdaardigt, ook genoemd 'hènnepgaore' (II:698)

zelfstandig naamwoord

hennepzaad, veelal als vogelvoer gebruikt

zelfstandig naamwoord

oew irste kemuunie doen

te kemuunie gaon

zelfstandig naamwoord

kanaal

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…et kenaol dè was nòg nie gelèèk oope…èn toen wast, in den ollògstèèd ok nòg gebeurd, en bietje vur den ollògstèèd… want den dèèk hier, die, die, de verkeerswèg, den dèèk, dès zaand wòr den dèèk meej opgehôogd, dès ammel zaand hier öt et kenaol!” Klik hier om dit bestand te beluisterenet kenaol - het Wilhelminakanaal

DANB et kenaol

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt:  kanaaldijk (langs het Wilhelminakanaal)

zelfstandig naamwoord meervoud

kinderen

uitdrukking  platte kènder - nog in de wieg liggende kinderen; ook: platte jóng

uitdrukking  kènder van half-om-half - kinderen waarvan een ouder benoorden en een van bezuiden de spoorlijn afkomstig is.

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kènderwaoge

Praot me nie van kiendjes, kender,

overal ter wereld zijn d'r;

schreuwe... doen ze nergens zuutjes,

overal hebben ze vieze snuutjes;

(Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Kiendjes’, 1939)

Cees Robben – De kender gaon ’t list... (19540724)
Cees Robben - Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814)
Cees Robben – Enkel kender in de Laai/ Dokkelen wè in d’n braai (19570704)
Cees Robben – Daor vlinderen as vlemmekes/ Veul helle kender-stemmekes... (19580531)
Cees Robben – ‘k Heb alle bij mekaare tien kender gehad... aacht goei en twee kaoi... (19610526)
Cees Robben – De kender (...) pruuven den slameur... (19650507)
Cees Robben – De kender (...) zen tegen ’t regeur (19650507)
Cees Robben – De kender hebben ginne rust (...) en moeten deurke-deurke-dons (19650507)
Cees Robben – Twee platte kender... en naa wir zôô... (19680322)
Cees Robben – Dan ruuk ik wir dem eeremoei/ die vruuger deur vur deur/ De straot op kwaam heel zwoel en zwaor/ van kender en slameur... (19701016)
Cees Robben – As ’n vrouw uitschaait mee kraome,/ Haauwt ze mee d’r kender saome... (19790720)
Cees Robben – Men kender wille toch wel elke week wè nuus, Nel... En zelf hek nog ginne buuste-haauwer aon m’n kont... (19860926)
Cees Robben - ‘k Gao mee de kènder naor ’t uitgepakt kèèke... (19651119)

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Et was netuurlek ammel vur kènder, hè…de snoep èn de sènte, meer krêede nôot nie…!!” Klik hier om dit bestand te beluisteren

V natte kènder - kinderen die nog niet zindelijk zijn.

Nie te veul hèrrie meej oew Sjaan/ gin trubbel meej de kènder... (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En nuu begien)

Elie van Schilt - kender van unne metseléér, draoimaoker of duveléér, die wieren gin misdienéér. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000)

En höshaawe meej negen kènder. Niks biezonders in dieje tèèd zulde zegge. Mar d’n oudste waar 'nne zoon en daoronder kwaame nog aacht mèskes. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;  CuBra, ca 2005)

Begin jaore vèftig ginge wij bij heur iedere woensdagmiddaag om vèèf uur tilleviezie kèèke. Alle kènder öt de buurt mochte koome. We moeste ons schoene ötdoen en in de keuke zette. Soms zaate we wel meej dèrtig kènder in d’r höskaomer, ammòl vur zôn klèèn teeveeke meej zôn klèèn bild wè nie presies in’t midde van ‘t toestel zaat. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’;  CuBra, ca 2005)

Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Drie kènder öt de buurt, drie zwarte snuutjes./ Meej krontjes op der bölleke èn lèèrze òn der vuutjes/ zonge ze "Gif mèn enne nuuwen hoed". (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Dialectenquête 1876 - kender (de e heel scherp, scherper dan in 'pen')

DANB de schoolkènder zèn meej de mister nòr de zeej gewist

H. van Rijen (1988): aander meense kènder zèn aatij gaawer groot

Frans Verbunt:  dur de kènder èn de kiepe krèède de miste ruuzie

Bont kènder

WNT KIND mv. kinderen, kinders, gewestelijk nog kinder;

Antw. kijnder

GD05 ze waare meej al de kènderrèèkdom zo èèrm as Job

bijvoeglijk naamwoord .

H. van Rijen (1988): 'kènderègteg' - kinderachtig

kènderjaore

zelfstandig naamwoord; samenstelling uit meervoud van ‘kènd’, kind, en meervoud van ‘jaor’, jaar.

kinderjaren

Cees Robben – ’k Denk wir aon m’n kènderjaoren... (19560512) 

zelfstandig naamwoord

kinderhoofdje; veldkei voor bestrating

R.J. waor ge int waandele kènderköpkes vuult

Ut kèend is mee zun kopke op de kenderkopkus gevalle... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

De straot, et wegdek op zen Nederlands gezeed, waar vur fietsers un straf, om daor deur te moeten, over die hobbelkaaien. Echte kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Daor waar nog meer veraanderd, nèè die rotkaaie, die kènderköpkes, laage der aaltij nog, dus dur de straot fietse nog steeds nie òn te raoje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kènderköpkes - de grote 'Bèlze kaaje' staan bekend als kènderköpkes

bijvoeglijk naamwoord .

kinds

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'as ge zelf kendsch bent'

kenèèn, knèèn

zelfstandig naamwoord

konijn

De Wijs -- (Gehoord bij de groentenboer: ) Gij mee oew vitaminen, ik zeg mar slaoi is goed veur de kenène  (10-03-1967)

Piet van Beers – ‘Peeje, knèène èn jonge mèt’: En Jan die ging te lange liste/ meej z'n kenèène nòr de mèrt./ Ze waare zwaor èn vèt gewòrre./ En vur den haandel hil wè wèrd. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

► knèèn

Verkoper van konijnenvellen -19de eeuw

kenèènejuus

zelfstandig naamwoord

Van Beek - Liefhebbers van konijnen zijn het "kunijnenjuus" (kenijnen). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

kenèntje, knèntje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘kenèèn’ of ‘knèèn’
konijntje
Cees Robben – Wie blijft vur un kenèntje staon... (19570615)
 

Kenilles

eigennaam; Cornelis

in het bijzonder het bedevaartoord van de heilige Cornelis in Esbeek

Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Dè zèn ammel veul dinge die ammel öt den booze zèn vort, hè. Nèt as Keevelèèr, jè, daor heurde nòg wel es ene keer van…èn nèt as Schèèrepenheuvel èn zôo…èn nèt as Pirke Donders…èn nèt as den Hèllegen Éèk in, in, in, in Orschòt…èn den Hèllege Kenilles…” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

inhoudsmaat (bier) verkleinde vorm van 'kan' met umlaut.

kannetje

LDM - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951)

H. van Rijen (1988): et kènneke stao op den òrecht

Brôod eten tussen et koren op et veld en koffie drinken öt zon kom, diese vol schonken öt zon blaaw kenneke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD III.2.1:124 'kanneke

kennekoe

samentrekking: ken ik je

- 2020 - Je hebt iets (eens) goed gedaan: - zôo kènnekoe wir! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): 'kenon, knon' – kanon, verkleinde vorm 'knunneke'

bijvoeglijk naamwoord .

kinds, dement

Bont kƐns, bijvoeglijk naamwoord  'kends' (d.i. kijnds)

zelfstandig naamwoord , plur.

kleinkinderen, kindskinderen

Bewaor et mar vur oew kènskènder.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van ‘kaant’

kantje

Cees Robben – Op ’t kentje aaf... (19780113)

zelfstandig naamwoord

1. kapel

Cees Robben – Gao d’elke merrege naor ’t kepelleke Ketooke..? (19570504)

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kepel

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

Tony Ansems --

De hasseltse kapel

As de Maaj maond was begonnen

Gingen wij mee hil 't stel

Onze Pa, en ons Moeder en heel de kender

Naor de Hasseltse Kapel

Gauw 't Roozenhuuke bidde

Die ouw vrouwkes waren snel

En dan saome snoep ötzuuke

Bij de Hasseltse Kapel

Van die lekkere kaneele steele

Zuuthout, drop en karamel

Leerden om alles saam te dele

Bij de Hasseltse Kapel

(.De Hasseltse kapel; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

Dossier Hasseltse Kepèl

2. café

- Onderweg hebben we heel wè kepellekes aongedaon en ook in Oirschot lee je we aon. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook.

Bij geboorten gingen de naaste buren mee aangeven. Dit laatste was dan voor de vader nog al een dure gebeurtenis, want dan sloeg men bij het naar huis gaan geen een "kapelleke" over. En dan bleven de gevolgen niet uit... (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; NTC – 8-11-1950)

Pierre van Beek -- De uitdrukking "As O.L. Heer een kerk bouwt, zet de duvel er een kapel neffe" slaat op de cafés die men gewoonlijk nabij een kerk aantreft al kan men er ook wel een diepere zin uithalen, namelijk deze, dat de duivel er steeds op uit is de mens tot het kwaad te verleiden. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)

Want die leej de kappèlleke meej aon, hè! Kefeejkes, kappèllekes zin ze vruuger…” [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

3. twijfelgeval !!

Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao/ kèèke rond de kepèl. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòr de Bèèvert...)

Nòr de Bèèvert...
Kom, zeej Lewie, ik fiets is op.
Waorheene?, vroeg zen Nel.
Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao
kèèke rond de kepèl.

Mar halverweege kreeg ie dòrst
èn hij leej daor èfkes aon.
daor zaag ie hangend òn de toog
zenen aauwe ploegmaot staon.

Ze hèbben er en paor gevat
wiere allèngskes blijer
èn waare vur zer èèrg in han
al vèf kefeekes wijer.

Teege den aoved kwaam ie tèùs.
Nel zaat nòg meej der eete.
Kepèlleks hai zat gehad
mar et Hasselse was vergeete.

4. vlinder

Uit een ABC-boek

WNT Eigenlijk. Een vlinder (dagvlinder) van de eene of andere soort, gedaante of kleuren. Soms kan de toevoeging van witje als synon. (zie beneden, onder de aangehaalde voorbeelden) doen meenen dat met den naam kapel slechts vlinders van ééne bepaalde soort en kleur, de witjes of koolwitjes, zijn bedoeld, maar vermoedelijk is ook witje op die plaatsen niet anders dan een algemeene naam voor vlinder, ontleend aan dien van eene zeer veel voorkomende, algemeen bekende soort.

Reeds bij Kiliaen - 1599

Kapelleke

 

'n Leuk citroen kapelleke woei

alleenig deur et bos,

en m'n ooge die wieren van et zien nie moei

en ze lieten et ding nie meer los.

 

Toen woei er 'n wit kapelleke bij

en ze daansten deur et bos,

te saome zot, te saome blij,

te saome vrij en los.

 

En de twee kapellekes allebei

deur 't lentelieve bos

ze sjaansten en daansten mijn ooge veurbij

al boven et lekkere mos.

 

Gij lieve kapellekes daor in et bos

een wit en een citroen,

toe, sjaanst er en daanst er mar lekker op los,

ge meugt et gerustekes doen!

(Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kapelleke’, 1941)

zelfstandig naamwoord

kapelaan

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de pestoor èn de keplaon lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek  '70) die houden er dezelfde principes op na

Cees Robben:  'd'r was is unne kappelaon'

Bont kəplo´.n, zelfstandig naamwoord m. 'keploon', - kaplaan, kapelaan

bijvoeglijk naamwoord .

kapot, dood

Stadsnieuws:  èfkes piepte ze nòg, mar toen waar de mèùs hartstikke kepoerewiets - eventjes piepte de muis nog, maar daarna was ze morsdood (220407)

van Jiddisch 'kapoeres' (= dood) [?]

bijvoeglijk naamwoord .

kapot, stuk

● kapot, in de zin van ‘voorbij’
Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... Mar ’t is kepot...../ dauwtrappen is vort van de baon....../ dè hee jandoome afgedaon! (19540508) Deze prent werd gemaakt naar aanleiding van een hernieuwing (handhaving) van het oeroude verbod op katholiek getinte manifestaties op de openbare weg, meestal ‘het processieverbod’genoemd.

D. Boutkan (1996): (blz. 27) de vaos is kepòt

WBD kepòtten dêeg - ongeschikt deeg , dat nl. niet wil rijzen

R.J. die gao dervan kepòt

DANB zene mooter is kepòt

WBD III.4.3: kepòt - verdord (van bloemen); ook genoemd: verdòrd, dôod, ötgedrêûgd, afgestörve, ròt
● dood
Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119)

WBD kepòt gaon - sterven (van een dier)

werkwoord, sterk

V kapotgaan, stukgaan; van dieren: sterven; bij het kaarten geen enkele slag halen

voor elkaar krijgen

We zullen dan mar is afwochten wè-t-ie in Keule kepot mokt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)

failliet gaan

Interview met de heer De Kok (1978) – “Jan van Aorendonk die is toen kepòt gegaon in firteg. (transcriptie Hans Hessels 2014; KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren )

WBD III.4.2:31 'kapotgaan' - sterven (van dieren), ook genoemd: 'sterven' 'doodgaan' of 'creperen'

WBD III.4.3:35 kepòt gaon - sterven (v.e. plant)

zelfstandig naamwoord

GG kapothoed, kleine zwarte hoed bezet met kralen, die door oudere burgervrouwen werd gedragen

werkwoord, zwak

kapotspelen: bij een bep. kaartspel alle slagen halen

Frans Verbunt:  bij het hoogjassen: honderd roem en kapot

kepòtspeule - spulde kepòt - kepòtgespuld

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult kepòt
Cees Robben – Ik speul hartstikke kepot..! (19740614)
 

zelfstandig naamwoord

blut

Daamen - Handschrift 1916:  "ik doe nie mir mêe ik zai keps (m'n beurs is leeg)"

Stadsnieuws:  Ik doe niemir meej: ik zèè kèps -  ik heb geen geld meer om in te leggen (100110)

WBD (III.3.2:36) kèps of blut - alles kwijt (bij een spel)

Bosch kèps - blut

zelfstandig naamwoord

carbid

H. van Rijen (1988): gez. Ge moest kerbied lusse! (dan zou je ontploffen??)

Bont kərbit, zelfstandig naamwoord m. - carbid

Hees carbid (II:87)

zelfstandig naamwoord

biljartterm; carambole

Onzen Oopaa kos veul kèrbols maoke... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nôot Genoeg Geoefend)

Frans Verbunt:  (biljartterm) carambole, geslaagde stoot

Kiske, Willum èn de Sjef/ beljèrten alle weeke./ Iedere kèrbol wort gewikt,/ gewooge èn bekeeke. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Krèèt op tèèd...)

WBD (III.3.2:249) kèrbol = carambole

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèrbol' zn - carambol

zelfstandig naamwoord

kordaat

R.J. 'draai mar kordaot on oew wieltje

Cees Robben:  kerdaot

WBD III.3.1:299 'kordaat' = vinnig

zelfstandig naamwoord

kordon

H. van Rijen (1988): iemand die dur de kèrdons mot - die door een zure appel heen moet bijten

Hees deur d'n kerdoezel (I:86)

WNT KORDON - Door de kordons (moeten) loopen - voorheen een straf voor militairen van denzelfden aard als het spitsroedenloopen, waarbij de geweerriemen als strafwerktuig dienden.

zelfstandig naamwoord

bazige vrouw, heerszuchtige echtgenote

Cees Robben:  jong die om den haoverklap nor bèùte worre gekerreseerd (sic)

H. van Rijen (1988): 'kèrresîer'

's Moeder hield van praajvesie mar was ôk wel 'nne kurresier as ge
begrèpt wè 'k bedoel. (Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’; CuBra)

Stadsnieuws:  Hij heej ene keresier getrouwd: hij maag vort niks meer as nòr heur löstere - Hij heeft een bazige vrouw getrouwd: hij mag voortaan niets meer dan haar gehoorzamen. (210710)

Van fr. carossier (koetspaard), of van 'kurassier' (= dragonder), dat volgens WNT overdrachtelijk 'manwijf' betekent.

Verhoeven (1978):  KAROSSIER (kèrresier) m. groot, gewarig en heerszuchtig vrouwmens; strenge echtgenote; wsch. v. Fr. 'carossier'- paard dat de koets trekt (vgl. molenpaard). Niet in WNT. Z.a.

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'karessier zn - manwijf'

zelfstandig naamwoord

WBD lomp paard

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  zó zuur as ene kèrhèngst (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 'zuur' betekent hier agressief, onhandelbaar, zoals een hengst voor een gespan

H. van Rijen (1988): lastig (onhandelbaar) persoon

Bont zelfstandig naamwoord m. (scheldn.) 'karhengst' - lompe onhandelbare boer.

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

karretje, wagentje

Cees Robben – Lam Lewieke zaat gelaote/ In z’n kèrke... (19700925)

D. Boutkan (1996): (blz. 16) 'kèrke' geen svarabhaktivocaal wegens morfeemgrens

GD08 dieje meens die die kèrkes mókt ... zonne skoetmoobiel

Dim. van 'kèèr', met vocaalkrimping.

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kerkhuisje

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  as ge teegen et kèrkehöske piest, dè drêûgt noot óp - Als je autoriteiten, geestelijke of wereldlijke beledigd hebt, wordt dat door hen nooit vergeten.

zelfstandig naamwoord

WBD (III.3.3:41) kèrkenbank, bank = kerkbank

zelfstandig naamwoord

kerkdeur

WBD (III.3.3:28) kèrkendeur, hoofddeur, grôote deur = kerkdeur

zelfstandig naamwoord (m)

kerkhof

R gez. Kannie leej opt kèrkhòf (als reactie op de uitlating 'ik kan het niet')

MP gez. Kösters koej maag opt kèrkhòf waaje

Pierre van Beek: opt kèrkhòf ligge de dôoje èn liege de lèèvende

zelfstandig naamwoord

kerkweg

H. van Rijen (1988): alle weege zèn gin kèrkweege - niet elke weg leidt direct naar een doel

zelfstandig naamwoord

komijnekaas, pitjeskèès, gemèènekèès

zelfstandig naamwoord

karbonade

- de uitspraak met b komt in het Tilburgs nauwelijks (meer) voor:

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kerbenaai'

- b is genasaliseerd: m; è < a, als kèèr < kar.

De Bo - De b en de m verwisselen somwijlen met elkander, b.v. (...)
Bedeen — medeen, met een. Bestelle — mostelle. Karbonade — karmena. (De Bo, Westvlaamsch Idioticon, 1892)

Cees Robben:  Dan kan ie meej de 'kermenaoi' nóg veul goedmaoke

Stadsnieuws:  ... nao et vuurwèèrk waar der vur iederêen ene lèkkere vètte kèrmenaoj en vors brôod (020108)= fr. 'carbonnade'

De kèrmenaoj, de platte ribbe, de zult of krèp, et zwoert èn spèk. Toe den hiel aon toe. Durreege spèk èn ballekebraaj. Et smòdderpötje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Bont kärmənä.i, zelfstandig naamwoordvr. 'kérmenaei' - karbonade

Goem. KARBONADE - kè:rmənoə

Antw. KARMENEI, KERMENEI zelfstandig naamwoord v. - karbonnadei ook: KERMENAAI 

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèrmenaaj zn - karbonade

Tekening van Frans Mandos Tzn - 1945

zelfstandig naamwoord

kermis

D. Boutkan (1996): (blz. 97) toen kwaamde gullie èlk jaor nor de kèrremes

MPR Aachteróm ist kèr(e)mes - Laat bewoners niet onnodig naar de voordeur komen; ga gerust achterom.

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kermisgaast' - kermisgast, kermisbezoeker
Cees Robben – Al vur de Kermis aon’t zörge De Leuw..? [Over een vishandelaar die voor de Kermis haringen op potjes zet] (19640724)

Dialectenquête 1876 - kerremiskroam

DANB toen kwaamde göllie hier èlk jaor nòr de kèrmis

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  tis aaltij gin kèrmes, zi de begijn èn ze sneej den appel in viere (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  meej Hasseltse kèrmes òf èèrpel òf lôof ('49); de eerste zondag na 2 juli zijn de aardappels rijp om gerooid te worden. 

H. van Rijen (1988): 'kèrremes'

Stadsnieuws:  'Tilbörgse kèrmes is de grotste van et laand' (160708)

Bont kƐrməs, zelfstandig naamwoord vr. - kermis

Antw. KERMIS (uitspr.: kärrəmiis; te Antw.: karrəmiis), zelfstandig naamwoord v. en hier en daar Fr. kermesse.

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèrmes zn - kermis

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): ' kèrremespot' = dubbeltjespot - spaarpot in café voor kermisgeld

Stadsnieuws:  'De kèrmespòt stèlt meej die prèèze van teegesworreg nie veul mir veur' =... met die tarieven ...

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): 'kèrremessteel' – zuurstok

zelfstandig naamwoord

kermisvrijer, vrijer voor korte duur

H. van Rijen (1988): ene kèrmesvrijer èn ne mikken botterham zèn etzèlfde

Ill.: Thomé - paeonia officinalis - pioenroos - kernillesrôos

zelfstandig naamwoord

pioenroos (paeonia), kornelisroos (Paeonia)

WBD (III.2.1:433) kernillesrôos = pioen (Paeonia officinalis), ook genoemd pioenroos, klaproos

In aanvangssyllabe eerst vooaalreductie, daarna contractie.

Bont kərne'ləsrö.s, zelfstandig naamwoordvr. - Cornelisroos, pioenroos

Antw. CORNELISROOS (uitspr. cornelləsroeës) zelfstandig naamwoord v. Pioen, Fr. pivoine

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kernillesròòs' zn - pioenroos

zelfstandig naamwoord

Uit het Frans: canaille

Daamen - Handschrift 1916:  "karnalje - une canaille"

R kernòllie

H. van Rijen (1988): kreng, gemeen vrouwspersoon, helleveeg

Ieder viswèèf is nòg gin kenòllie. - Ieder viswijf is nog geen kanalje.

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  't was zo kernaolies heet

Cees Robben – Naa-nie entele.. kernollie... (19580802)
Cees Robben – [Echtgenoot met blauw oog spreekt:] Ik zaag meej unne schiem desse sloeg, de kernollie... (19680920)

Frans Verbunt:  'knòllie' - bazige vrouw

WBD III.1.4:109 'canaille' = ondeugende vrouw

WNT KANALJE, in den volksmond veelal KARNALJE 1) verachtelijke benaming voor het gewone volk, het gepeupel, het janhagel; 2) gemeen persoon Verbastering van fr. 'canaille'

Bont kərna'li, zelfstandig naamwoordvr. 'kernalie' - helleveeg (uitsl. v. vrouwen en bepaalde vrouwelijke dieren als geit en koe gezegd).

Antw CARNALIE (uitspr. kärnöllə) zelfstandig naamwoord v.- boosaardig, slecht wijf, Fr. canaille

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kernollie' zn - helleveeg

Hees kernollie, kanoelie (II:50)

zelfstandig naamwoord

karrad, kar(re)wiel

- Cees Robben – Zo zot as ’n kerrad (19600325)
- Cees Robben – Hij is van z’n èège al zôô zot as ’n kerrad... (19660218)
- Cees Robben – Zôô zot as ’n kerrad... (19851220)
- 2020 - Over een losbol: - dies zo zòt as en kèrrad! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

zelfstandig naamwoord

H. van Rijen (1988): 'kèrreljon' - carillon, klokkenspel

werkwoord, zwak

kermen

kèrreme - kèrremde - gekèrremd

werkwoord, zwak

commanderen

uit Frans 'carrosser' en 'carrosse', koets, en de koets besturen

Cees Robben – Hij kerreseerde ze [ de kinderen] naor bed... (19600219)

kèrsbôom

zelfstandig naamwoord

kerstboom

De t valt uit in de uitspraak, ook in Standaardtaal

Verpakking voor wijn of likeur - te koop (december 2021) bij Ollie's & Brandstore, Tuinstraat 106, Tilburg

zelfstandig naamwoord

Kerstmis

Cees Robben – ’t Wordt Kersemis... (19561222)

Bosch kèrsemes - Kerstmis

Antw. KERSMIS en KERSEMIS (in 't Z. der Kemp.: kässəmiis) zelfstandig naamwoord m. en niet v.

in de Kempen: kässemis; oudere vorm: Korsmes

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kersmes zn - Kerstmis

zelfstandig naamwoord

kersenboom

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  (dès ene goeje) ge kunt en zoo in de kèrsenbôom zette ('73.) Gezegd over iemand die er haveloos uitziet.

verkleind zelfstandig naamwoord van kèèrs, kaars; kaarsje; dus met vocaalkrimping.

R.J. ''t kerske is bekaant uit d'n blaoker gebraand'

R.J. Zólang as men kèrske duurt

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kairske'

Dialectenquête 1876 - kerske

Daamen - Handschrift 1916:  "Kerske, kerske, over de been; al die daar nie over en kan, die wit er nie van. Kerske (op 3 koningendag over kaarsjes springend zingen de kinderen dit versje)"

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kerstkindje

Cees Robben:  et kèrskiendje öt et stalleke is kepòt

zelfstandig naamwoord

wagenmaker, 'waogemaoker'

DANB witte ginne waogemaoker/kèrsmid ?

kèrspôor

zelfstandig naamwoord

karrenspoor

Daor neffe laag un kèrspoor. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

zelfstandig naamwoord

WBD karspringer (paard dat probeert uit het tuig te springen)

zelfstandig naamwoord

karwei

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  karwaaike; 'kerwaaike'

SJAREL. Vergimme, des 'n kaoi kerwaai! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)

Cees Robben – ’n Schôôn kerwaai (19600520)
Cees Robben – Aon dè kerwaai gevrukt... (19830401)

Bij de miste kerwaaikes, wies ik er men èège aaltij wel onderöt te draaie, omwaasse deej ik wel ôot mar dè blééf beperkt tot afdreuge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD III.3.1:400 'korveeën' = karweien (onbetaalde arbeid verrichten aan de openbare wegen)

WBD III.1.4:356 'heel karwei' = last, moeilijkheid

zelfstandig naamwoord

conciërge

Goem. CONCIERGE (Fr. uitspr.)

zelfstandig naamwoord

rubber, gummi, caoutchouc,

— Verbastering van fr. caoutchouc

en kesjoeke van en beugelflèske - 'n gummiringetje van 'n beugelfles

Die bus hattie ok himmel zelf gemokt, en ze ree fèn al daoverden ut dan in bietje mar dè kwaam omdèt er massieve kesjoeé baande aan zate... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

WBD (III.3.2:123) kesjoeë bòl, kètsembòl = kaatsebal

Goem. CAOUTCHOUC (Fr.) 'katsu:' (of Fr. uitspr.) zelfstandig naamwoord m.

Hees kusjoew (III:24)

werkwoord, zwak

inbrengen, te vertellen hebben

WTT - mogelijk uit Frans: Qu’est-ce qu’en dire? ‘Wat zal ik ervan zeggen?

’Van Beek - "Hij heej niks te kiskedieje!" - Hij heeft niets te zeggen; hij heeft niets in 't midden te brengen; hij heeft niets te commanderen; hij heeft niets in de melk te brokkelen. (Zou dit van het Frans komen? - Qu'est que dit?)  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

Cees Robben – [Man spreekt:] Ik heb thuis (...) toch niks te kes-ke-dieje... (19831209)

H. van Rijen (1988): "ge hèt niks te kiskedieje" - je hebt niets te kiezen

WNT KEDIEZEN, KADIEZEN (kadijzen) - in Noord-Ned. ook kiskediezen, kieskediezen. Men heeft gepoogd deze woorden met Fransche klanken en vormen in verband te brengen (qu'est ce que dis?) doch zonder bevredigende uitkomst, 1) Op- of aanmerkingen inbrengen; 2) vitten, bedillen, berispen; 3) zeggen, gezag hebben, bevelen. Verbastering van fr. 'qu' est-ce-que ... dit' ? 

Antw. KISKEDIE (klemt, op die) zelfstandig naamwoord m. - pronkzieke manspersoon (spotnaam op eenen manspersoon)

KISKEDIEËN (klemt, op die) - Ge het niks te kiskedieën - niets te seggen, niets te bevelen.

Ed Schilders over kèskedieje

►zie kaskenaoj

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt:  kèskenaode - verbeelding

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèskenaoj - opschepperij (ook: kèskenaode)

Haor kèshenaodemaokers - opscheppers

zelfstandig naamwoord

kasteel

dim: kestiltje

Afbeelding uit het 'Tilburgs Leesplèngske' dat in 1997 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven. De illustraties zijn gemaakt door Jan van de Wiel.

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

zelfstandig naamwoord

getouw, weefgetouw

- voorbeeld Sterenborg - en aawerwèts haandketaaw - een ouderwets handgetouw

R.J. 'nuuw ketaaw'; 'op 'n awerwets haandketaaw'

'n Weeverke,

'n jong, vlug weeverke

al op z'n nuuw ketaaw  (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Aaw Tilburg’, 1938)

Cees Robben – Uit ’t laand van ketaauwe en wol... (19580308)

Onze vadder stao in en blauw kieltje òn zen ketaaw/ te lèùstere nòr et getok èn ons moeders gemaaw... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst)

Audioregistratie 1978 - …èn toen was Drikka Kools, die wonde daor op de Ruudèèk waor naa Jan van Kempen wont in dè ouw hèùs. Èn die ha daor en ketaaw, die was vort oud èn dan moes ik daor gòn wèève nouw…òchòd, òchòd, òchòd, hè…Gin brôod, gin gèld, òchòd, òchòd, òchòd! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

De vaader van mèn vaader, hè, die zaat tuis meej en houtere ketaaw te weeve! Bij ons heej acht, achtien jaor en houtere ketaaw in huis gestaan!” [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

WBD ketaawe (II:943) - getouwen; ketaaw (II:944) - getouw (ook: II:945)

WBD handketaaw/haandgetaaw (II:944) - handweefgetouw

WBD masjienaol ketaaw/getaaw (II:945) - machinaal weefgetouw

WBD brèèd getaaw/ bri-j ketaaw (II:945) - breedweefgetouw

stemh. spirant is stemloze explosief geworden

WBD buksketaaw/buksgetaaw/bukskinketaaw (II:947) - bukskingetouw WBD ketaaw stèlle/getaaw stèlle (II:947) - getouw stellen

WBD spoelgetaaw/spoelketaaw (II:1031) - pijpenspoel

Bont zelfstandig naamwoordo. 'ketaauw' - getouw, weefgetouw

zelfstandig naamwoord

getouwsteller, afsteller van het weefgetouw

WBD getaawstèller/ketaawstèller (II:948) - getouwsteller

WBD ketaawestèller (II:948) - getouwe(n)steller

bijvoeglijk naamwoord .

H. van Rijen (1988): content, tevreden

zelfstandig naamwoord - de ie is lang

kwartier

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  'kertier' naast 'ketier'

M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands - kwartier zn. ‘een kwart uur; landstreek, stadswijk’
Mnl. quartier ‘deel van een geheel’ (...) Ontleend aan Frans quartier ‘vierde deel (van een geheel)’ [13e eeuw; Rey] (...) De betekenis ‘kwart uur’ is in het Nederlands ontstaan als verkorting van de uitdrukking een kwartier uurs, ouder een quartier uers [ca. 1500; WNT toeven].

WBD III.4.4:2 'eerste kwartier' = eerste kwartier; 3 laatste kw. = idem

Bont kəti.jər, zelfstandig naamwoord o. 'ketier' - kwartier 1) vierde van een uur; 2) (vierde)deel v.e. uier; 3) verblijf.

Goem. KWARTIER - koti: zelfstandig naamwoord o., verkleinde vorm koti:kə

Antw. KAARTIER, KERTIER zelfstandig naamwoord o.- kwartier
1. tijdspanne van 15 minuten, vierde deel van een uur

Cees Robben:  nao en stèèf ketierke; lange ie!

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): ketier zn - kwartier

B kertier oover vèève - kwart na vijven

1.1. In het gezegde 'Tilburgs ketierke' [korte ie]

- geaccepteerde want gebruikelijke tijdsoverschrijding bij de aanvang van bijeenkomsten

Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’:  Nao 't gebrèùkelek "ketierke" (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005)

Stadsnieuws - En Tilbörgs ketierke duurt sewèèle wèl en half uur (170908)

1.1.1. Benaming van een 'Tilburgs' drankje.

Foto: CuBra 2018

2. woning

M Et is er en saaj ketier - saai gedoentje

Uitdrukking: raauw ketier = huishouden van Jan Steen [Robben schrijft ‘rouw’]
Cees Robben – Des me ôôk ’n rouw ketier (...) alles lee schots en scheef en hars en dwars dur mekaare... (19840210)

Gerard van Leijborgh – “Electriciteit", riep hij, “dat heb ik nooit in m'n ketier gehad". (De laatste Tilburgsche huiswever 4, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.)

3. de verdeling van de koeienuier in vier delen

WBD bèddehaandsketier - linker voorkwartier v.d. koeie-uier

WBD vur de haands ketier - rechter voorkwartier v.d. koeie-uier

WBD aachterse ketier links - linker achterkwartier v.d. koeie-uier

WBD aachterste ketier rèèchs - rechter achterkwartier v.d. koeie-uier

4. deel van de week

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): int liste ketier zitte - op zwart zaad zitten (op 't eind v.d. week)

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

katje

Dialectenquête 1876 - 'n hundje en ’n ketje

zelfstandig naamwoord

katoen

Daamen - Handschrift 1916:  "katoen - mar ze gaaf em katoen (hard werken, haast achter het werk zetten)"

Interview Hermans - 1978 - “…want affèktgaores op zichzèllef die zijn van ketoen mar ge hèt ok veel die gevèrfd zèèn dèt wol is, war…..want ene wollen draod kunne ze nie zo dun maoke as ene gewoone hillen dunne zijen draod òfwèl ene ketoenen draod..” (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om het interview te beluisteren

WBD ketoen (II:872)

Frans Verbunt:  zo slèècht as ketoen van ne cènt et èl

Cees Robben:  ''t is ketoen ... en enkelt pap'

WBD (III.2.1:271) ketoen = lampenpit

zelfstandig naamwoord

kantoor; met name de ruimte waar de bazen van de fabrieken zetelden.

Interview met de heer De Kok (1978) – “… dèk op ketoor moes koome, dan zok daor op men soodemieter krêegen, hè.” (transcriptie Hans Hessels 2014; KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren )

GD07 Ze wiere dan school- òf ketoorjuffrouw

Bont kə(n)tö.r, zelfstandig naamwoordo. ' ke(n)teur' - kantoor

zelfstandig naamwoord, eigennaam

Kaatsheuvel

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de Kèts en Lôon, ze schooje den hónger èn stooke den braand (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '65) - .... en steken de brand: (in K. en L. woonden veel stoelenmatters scharenslijpers en zwervers.)

Variant: Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de Kets èn Lôon, kaoj vòlk, koaj laand, ze steele de kòst èn steeke den braand ('82)

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  de Kèts èn Lôon zèn êene gaddôome ('82) - ... zijn één goddomme (de inwoners vloekten namelijk veel)

De Kèts die heej den Èfteling/ Den Bosch heej de Sint Jan/ Iederêen kwaam steeds meej de vraog:/ ”Èn wè heej Tilburg dan?" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wij aaltij aachter‘)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): en Kèts - iemand die uit Kaatsheuvel kwam (blz. 91)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de Kèts = Karel Swagemakers (blz. 76)

werkwoord, zwak

1 kaatsen - sport en spel

H. van Rijen (1988): kaatsen

Frans Verbunt:  'kètsebòlle' - kaatsen als meisjessport, c.q. -spel

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kètse ww - kaatsen

2. afgeleid van 1; steentjes (stintjes) kètse

een kiezelsteen op het wateroppervlak gooien zodat de steen afketst op het water, liefst meerder keren achter elkaar

► klètse

► stintje kètse

zelfstandig naamwoord

► zie katsembòl

H. van Rijen (1988): kaatsbal

Frans Verbunt:  kètsembòl

…un springtouw en un paor ketsebollen…(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kètsebol

zelfstandig naamwoord

de draden die bij het weven in de lengte lopen; in tegenstelling tot de inslagdraden, die in de breedte lopen.

Interview Hermans - 1978 - “…mar as ge nòg van de veezel af irst et gaare moet spinne, war… daarnaa nòg verwèrke tòt kètting èn inslag in de weeverij èn dan nòg es et stuk 54 meeter maoke..” (transcriptie Hans Hessels, 2013)
Interview Hermans - 1978 - “Die kètting die was nat èn die moes gedrêûgd wòrre…èn dan han ze ene paol op meej ene zwarte paol derop èn dan stond er ammel spèèkers èn pinne op …èn dè was van dieje bridte èn daor wier dan…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)
Interview Hermans - 1978 - “Op de kreugel laag de kètting èn dan wier zôo, zo vèr ast was, war, dè wier daor ammel opgehòkt toedè de kètting daoroover ophong, toen wier ie gedrêûgd…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)► KLIK HIER om het interview te beluisteren

Audioregistratie 1978 - Onze vadder hoeveul, hoeveul stukke heej die nie gelèmd!? Hèdde gezien hoe ze die kèttinge lèmden, hè? En die wèrden dan bèùte gezèt oover hil de straot, hè. Die lèngte van die kètting, want die wèrd, die wèrd dan gelijmd èn dan moese ze buite drooge! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

WBD III.1.3:261 'horlogeketting' = horlogeketting

WBD III.1.3.263: 'kettinkje' = halssnoer; 'halsketting’ = halssnoer

zelfstandig naamwoord

kettingscheerder

WBD kèttingschirder (II:989): de man die de handeling v.h. scheren verricht

H. van Rijen (1988): 'kèttingschèèrder' - degene die de ketting maakt en boomt

N.B. Als het ww 'schèère' is, ontstaat bij stamverkorting toch een è (schèrder); of is het ww toch 'scheere', met de lange opponent van 'schir'?

zelfstandig naamwoord

kuif

WBD haren tussen de horens van een koe, ook 'Kuif', 'trós' of 'truske'

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Fien kèùf = (v.d. Mortel-Houben) (blz. 56)

WBD III.1.3:271 'kuif' = kuif; ook: 'pleeborstel'

D. Boutkan (1996): (blz. 52) kèùf - köfke

Bont zelfstandig naamwoord m. - kuif

zelfstandig naamwoord

kuiken

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): gez. Twaalf aajer en dartien kèùkes - een meevaller, buitenkansje

WBD kèùke, 'kèùkentje', 'kiepke' - kuiken

WBD kèùke - pas uit het ei gekropen kipje

WBD kuikentje, kieken, kieke, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  alle kèùkes wòrre gin kiepe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '73) - niet iedereen groeit uit tot wat men van hem verwacht

Bont zelfstandig naamwoordvr. 'kuik' - jonge kip; verkleinde vorm 'kökske(n)'

keukebeschèùt

zelfstandig naamwoord

keukenbeschuit

A.J.A.C. van Delft -- keukebeschèùt -- Nou 'k daorvan spreek, schiete me ineens ok weer de keukenbeschuit van vroeger jaoren te binne nèt ès de bestellen veur de pap van 't klèèn. Die ziede ok zoowè niemeer! Wès de tijd toch veraanderd, war! (…) Keukenbeschuit was vroeger algemeen gebruikelijk, zoowel voor gerecht bij de koffie als voor de keuken, bijv. voor het vervaardigen van gehakt. Deze had den vorm van een doorgesneden "St. Huibertbroodje", dat nl. de niet gedroogde keukenbeschuit was. Bestellen hadden ongeveer den vorm van een cadetje en werden hard gebakken met anijszaadjes erin. Het was een gekruid masteluinbroodje, en werd inzonder gebruikt om er pap voor kraamvrouwen en kinderen van te koken. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)

zelfstandig naamwoord

kuil, ook voor b.v. aardappels (WBD)

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Tweej, drie daoge stonde ze zoiets den dôoj, den dôojen in hèùs èn dan bròchte ze em wèg…jè, dè was de kèùl in!” Klik hier om dit bestand te beluisteren

kinderspel met knikkers: Knikkeren, ofschôon ik dè nie zô zaag zitten. Ge wiert er zo smèrrig van, zeker bij kèùltje. Ge mokte dan un kèùltje in de grond en van un bepaolde afstand moeste dan knikkers, meej oewe vinger in dè kèùltje schèùven. Wie dè in de minste keren deej, mocht de knikkers allemaol hebben. Et kan zèèn det nie hillemol klopt, wè’k naa vertel, mar zô waren de spelregels, geleuf ik. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD askèùl - ashok (bewaarplaats voor as, vaak gelegen onder de bakoven)

WBD èèrpelkèùl - aardappelkuil (ook in Hasselt)

WBD drinkeskèùl, Hasselt: drinkkèùl of drinkesgat - weterkuil (natuurlijke of gegraven kuil op het erf of op de weide, waarin men vee drenkt)

WBD voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (kuil op het erf, voortdurend met (grond)water gevuld, waarin men het groenvoer voor de koeien spoelt of wast)

WBD mooskèùl, (Hasselt)s moowskèùl - zinkput (voor afvalwater uit o.a. de gootsteen); ook genoemd 'moosput'

Cees Robben:  Ik zit liever òn ene viskèùl.

WBD III.1.2:72 'een kuil graven/maken; ook 'spaden'

WBD III.4.4:145 'kuil' = dal;

WBD III.4.4:178 'kuil' = vijver;

WBD III.4.4:179 'kuil' = poel

Bont zelfstandig naamwoord m. - kuil; verkleinde vorm'kölleke(n)'

WBD III.4.4:170 'waterkuil', 'voederkuil' = vijver

zelfstandig naamwoord

kuip

’s Anderendaogs kwaam de slachter terug om alles [van het geslachte varken] in handzame porties te verdéle en wier alles in enne kèùp, in de kelder, in de pekel geleej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD beslagkèùp - beslagkuip (waarin moutmeel en water werden gemengd, in de brouwerij)

WBD klaoringskèùp - klaringskuip (waarin het aftreksel van mout en water wordt geklaard, in de brouwerij)

Verhoeven (1978):  KUIP (kö:p) v - gezegd v.h. bovenste gedeelte v.e. ouderwetse preekstoel, soms met 'n toespeling op de kuip in de kelder waarin spek gepekeld wordt: 'n hil vèèrken in de kö:p.

Bont zelfstandig naamwoordvr.- kuip, ook (schertsende benaming voor) dat deel van de preekstoel waar de redenaar in staat.

zelfstandig naamwoord

kuiper

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et kèùperke = H. Wilborts (blz. 84)

helemaal, finaal, totaal; mooi, gaaf, schoon, zedig, kuis

1. bijvoeglijk naamwoord

V en kèùs waogetje - een mooie auto

H. van Rijen (1988): en köös mèdje - een mooi meisje

WBD (III.3.3:359) kèùs = zedig; ook: nètjes

Hees kuis verslete (V:54)

Antw. KUIS(CH) (uitspr.kös) - zuiver, rein, Fr. propre, in eigenlijken zin gebezigd. E glas kuisch water. 'Ne kuischen handdoek.

2. bijwoord

zen schoene waare kèùs versleete

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ... Zonderling is echter het gebruik, 'twelk men hier van KUISCH adverbialiter, even als elders van 'schoon' en 'zuiver', maakt. Z.a.

Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): kèùs óp - helemaal op (b.d. voedsel)

Frans Verbunt:  'kèùs op' finaal versleten

Daamen - Handschrift 1916:  "kuisch - 't is kuisch versleten (geheel)"

Stadsnieuws:  'Die broek is kèùs op, ze valt bekaant van oe kont.'(041107)

die stof is kèùs versleete... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

Verhoeven (1978):  KUIS (kö:s) bw - helemaal: kö:s verslete.

Bont bijwoord 'kuis' - schoon, totaal, gans, heel en al.

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kùis' bw - helemaal, totaal

zelfstandig naamwoord

kuit

1. lichaamsdeel

H. van Rijen (1988): 'smèèr oew kööte!' - Maak dat je wegkomt!

H. van Rijen (1988): 'köötetikker, billetikker' - pandjesjas

Van Delft - "Hij heeft de kuitenlatten genomen." Dit is: Hij is op den loop gegaan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

2. zaad van vissen

WBD III.4.2:77 'kuit' - kuit, ook 'zaad' genoemd of 'zaaiers'

WBD III.4.2:71 'kuit' - vrouwelijke vis; ook genoemd: 'kuitvis', 'vrouwtje'

zelfstandig naamwoord

WBD (Hasselt) akkerstok (een (gevorkte) stok waarmee men mest e.d. van kouter en rister verwijdert tijdens het ploegen)

Antw. KEUTERMIK zelfstandig naamwoord m. - stok met eene mik, dien de ploegers in de hand dragen om het kouter zuiver te houden; ook 'neersteker' geheeten.

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.3:112 'keuvel' = kap v.e. lange schoudermantel (kovel)

zelfstandig naamwoord

neef; kozijn

uit Frans: cousin

Daamen - Handschrift 1916:  "kezain - naif - neef"

WBD III.2.1:55 kozijn

WBD III.2.2:77 'kozijn' = neef

khèm

samentrekking

ik heb hem

Cees Robben – ‘khem tegen ’t derde verzekerd mar hij is nog alle riks werd.. (19681101)

khien

zelfstandig naamwoord

kin

Cees Robben – ’K hè ’n khaauw khien..... (19550212) [Robben imiteert in een winterprent met sneeuwvlokken en sneeuwballen de nasale uitspraak van een verkouden kind. De prent is ongetwijfeld bedoeld als een voorbeeld van het klankspel dat inherent kan zijn aan het Tilburgs, waarbij zinnen (woordreeksen) klinken als één, voor buitenstaanders onbegrijpelijk, woord: ‘Khènkouwhkien’.]

zelfstandig naamwoord

kiosk

zelfstandig naamwoord

kip

WBD kieke, kieken, kuikentje, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens

WBD kiekske, kiepke, pieleke - vleinamen voor het kuiken

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEKEN is beter dan 'kuiken'. Alle verwante tongvallen hebben I, behalve het Neder-Saksisch en Hoogduitsch. Z.a.

Bont zelfstandig naamwoord. o. 'kieken' - kuiken (zolang het binnen de dop is); buiten de dop: 'pieleke(n).

Antw. KIEKEN zelfstandig naamwoord. o. -jong hoen; Holl.kuiken; Fr. poulet; vkl. kieksken

kiekemedie

zelfstandig naamwoord

kwartel

H. van Rijen (1988): kwartel

ES (2012): Coturnix coturnix; uit: De Nederlandse vogelnamen en hun betenis, Henk Blok en Herman ter Stege (1995): Betekenis wetenschappelijke naam: men neemt aan dat Coturnix een gelatiniseerde klanknabootsing is van de roep (de 'drieslag') van deze soort, met name van het mannetje. (...) Van de drie-lettergrepige kwartelroep zijn de volgende volksnamen afgeleid: Kuutjeblik (Gr), Kietkediet (ONB), Kikemedie (NB), Kwikmedit - in Engeland
Quick-me-dick - Hutte ke dut (NB) en Prutje-Dut (Ach).
► zie ook kwakkel (kwartel)

zelfstandig naamwoord

kijkkast

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: et is en lôoze kiekkaast (Kn'50) het stelt weinig voor, het is een lege kijkkast

werkwoord, zwak

kietelen (zie WNT)

WBD III.1.2:105 'kielen' = kietelen

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

• preuts

Cees Robben – Hij is zôô kiem assie grôôt is... (19690110)

• kleinzerig

Elie van Schilt - Kwaamde jankend thúís, dan was ut al gauw ‘Verekte kwèèkert, ge moet nie zò kiem zèèn,schaai úít mee oe gejank’. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)

• kieskeurig

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kiem - kieskeurig, inhalig (Belg-Limb., Brab.)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiem - zuinig, kieskeurig

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEM voor kiesch, meest van spijs of drank; reeds bij Kiliaan. Z.a

Verhoeven (1978): KIEM - bijvoeglijk naamwoord ., kieskeurig (iemand die pitst en pieliet) Z.a.

Bont bijvoeglijk naamwoord  'kiem' - 1) zorgzaam en spaarzaam met iets omgaand; 2) keurig (op spijs en drank en kleren)

Antw. KIEM bvw. - kieschkeurig op eten en drinken, vies op spijs en drank, weinig van eten zijnde; rustig, tam.

• andere betekenissen

WBD III.3.1:197 'kiem', 'spaarzaam, benauwd' = spaarzaam

WBD III.1.1:254 'kiem' = gevoelig zijnde

Haor KIEM - secuur

Hees kiem (II:43)

uitroep

Van Dale - kien - bij het lottospel: roep 'kien!' = ik heb de vijf nummers op 'n rij

Daamen - Handschrift 1916:  "kiem - roepen de kinderen als ze bij het kienspel (lotto) een rijtje van vijf vol hebben"

WBD III.3.2:199 'kiem' uitroep bij bepaald spel, ook kien

zelfstandig naamwoord

WBD kiemtrog (trog waarin de geweekte gerst tot ontkieming moet komen)

zelfstandig naamwoord

kiemoo

WBD II.4 – lemma - Draadbreuk krijgen - Voor de herkomst en betekenis van “kiemoo” werd geen nadere verklaring gevonden. - een kiemoo spinnen: 'n kiemoo spinne, K 183 (= Tilburg), betekent dat alle draden breken, Swagemakers - Vos.

Anoniem – 1959 –
"Klosse over laote lope,
kimo spinne, pees te gappe,
'k Wo jou allin mar zegge,
degge aachtermekaar aon kunt stappe."
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm

zelfstandig naamwoord

kin

En ze kregen 'n lekker Trieneke

mee een kuiltjen in d'r kieneke. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941)

Ammol en Zaolig Nuuwjaor meênse/ wèns ik oe gèère ònt begien/ mee et vèt van de olliebolle/ èn vant knèèn nòg òn men kien. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van veurenaaf aon)

‘Zuster Willemien heej un gotje in der kien, heej un gotje in der gat,
raoj, raoj wat is dat.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD kienkètting - kinketting (die onder de kin v.h. paard doorgaat) (Hasselt)

WBD III.3.2:199 'kien' = idem (spel), ook 'kiem'

Bont kin, zelfstandig naamwoord vr. 'kien' - kin (welke laatste vorm ook voorkomt).

kienekesèchteg

bijwoord

kinderachtig

De Wijs -- Doe naa is flink! Ge doeget toch zô kienekesèchtig (13-07-1966)

Tijs Dorenbosch - Vignetten uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 & 1938)

zelfstandig naamwoord

kindje

D. Boutkan (1996): (blz. 32) kiendje

Hoeveul kiendjes hèdde göllie? - Hoeveel kinderen hebben jullie?

R.J. twee kiendjes dès krèk genoeg

Cees Robben – ’t Kribbeke... mee dè klèèn kiendje er in... (19561222)
Cees Robben – ’t Kiendje isser... God zij daank (19600422)
meervoud:
Cees Robben – De kiendjes zèn naa wir tevreje... (19541204)
Cees Robben – Ik zie m’n selotte en peekes al staon/ M’n kiendjes vur slaoi al d’n hofpad op gaon... (19570309)
Cees Robben – Komdom d’aaier zuute kiendjes..? (19540417)
Cees Robben – Want de kiendjes zen zô braaf... (19571207)
Cees Robben – Wel honderd kiendjes blij en goed (19600826)

DANB et kiendje was dôod vurdèset kósse dôope

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  en kiendje wigen eer et gebooren is ('71.) Je moet niet ergens over beschikken voor je het gezien hebt.

H. van Rijen (1988): ge zot er en kiendje van krèège - je zou je geduld erbij verliezen

H. van Rijen (1988): irst et kiendje zien, dan pas wiege - eerst zien en dan geloven

Bïjn. et kiendeke Jeezus = Albert Pirenne (blz. 63)

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Als verkleinwoord werd 'kientjə' (dus met ie!) opgegeven in: Klundert, Cromvoirt, Hilvarenbeek, enz. (Hierbij wordt Tilburg verzwegen.)

Bont kinəkə(n), zelfstandig naamwoordo. 'kienneke' (< kindeke) – kinderachtig persoon.

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kiendje Jeezus = kind v. onbekende vader (blz. 91)

WBB III.2.2:3 'kindje kopen' = zwanger zijn

WBD III.2.2:7 'een kindje krijgen' = bevallen

WBD III.2.2:9 'kindje' = baby, zuigeling; ook 'kleine'

WBD III.2.2:37 'kindje' = kind

Stadsnieuws:  Dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is - hoe het afloopt,speelt geen rol: het resultaat telt (190206)

GD05 òfdètter wèl genog kiendjes wiere gemòkt

kienebak
zelfstandig naamwoord
kinnebak; deel van de varkenskop dat door de slachter apart kon worden afgesneden
Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205)
 

zelfstandig naamwoord

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kiepe (plur.) is (naast 'kippe) reeds bijna overal het gewone woord (blz. 163 en krt. 93)

1 kip

- zeuve kiepe èn enen haon - zeven kippen en een haan

- WBD kip, (in de Hasselt) ook 'hèn' genoemd

- WBD kiepke - kuiken

- WBD kiep, tiet tiet tiet, tie tie tie - roepwoorden voor de kip 

- De Bont -  kip, resp. ki.p - lokwoord of roepnaam voor kippen: kiep kiep kiep! kɪp resp. kip zelfstandig naamwoordvr.'kip' resp. 'kiep' - kip

- Cees Robben – van mèn kiep... (19540417)
- Cees Robben – ’n kiep of tien (19670922)
- Cees Robben - ’t Is kazzjewêêel die kiep van mèn.../ zô zörgt ze vur de Paose... (19550312)

Cees Robben – Ik wil oe niet veraffronteere en zegge degge unne dief zèèd... Mar ik raok wel al m’n kiepe kwèèd... (19790713)

- DANB as de kiepe ne zaandvoogel zien, dan wòrre ze bang

‘Jè, ik kook de kiep aaltij irst, dan wòr et vlêes beter gaor en hèk meepesaant soep. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiep zn - kip Str. kiep (I:28)

• Verkleinwoord: kiepke

- figuurlijk: kind op de 'bewaarschool'; in de 'kiepkesklas'

- WBD kiep, kiepke - vleinamen voor de kip

- WBD kiepke, kieke, kieken, kuikentje, tók, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens

WBD kiepke, kiekske, pieleke - vleinamen van het kuiken

- Vruuger noemde ze ’n kiep ok ’n tiet of ’n tieteke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

...de haontjes zijn wel 'ns laastig veur de kiepkes, mar as ze d'r nie zijn, of al te weinig, dan is 't ok nie goed, dè snapte! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939)

- 't Is 'ne schoone nist kiepkes, dè-d-ist! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 – 29-7-1939)

• Samenstellingen

- WBD kieperoest - kippenzolder

- WBD kiepehòk, kiepekooj - kippenhok (Hasselts: kiepekooj)

- WBD kieperèn, (Hasselts:) rèn - kippenren (buitenverblijf voor kippen)

- Et rook der naor kiepesoep, dòcht ik en dè hak goed gedòcht. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

• Uitdrukkingen e.d.

- Cees Robben – Aanders maokte nog gin kiep/ ôk al hedde kilo’s vèèren... (19580719); niets presteren:

- 2020 - Iemand met wie je niks kunt beginnen: - daor kunde gin blènde kiep meej vange! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

- Cees Robben – Meej d’aauw kiepen de maand in... (1620921) [een vrouw die vrijgezel blijft]
- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): En zwarte kiep leej ók aajer. - Iemand die minder goed bekend staat, kan niettemin goede eigenschappen bezitten. (Tilburgse Taalplastiek 131)

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): doen wè de kiepe nie kunne - urineren, wateren

- H. van Rijen (1988): as en kiep leej, stao se - als een kip legt, staat ze; Een geregeld leven geeft veel rendement.

- Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '6?) [onleesbaar]

- Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  en verstaandege kiep leej nòg wèl es en aaj in de danneetels ('72)

- Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  as de vòs oud wòrdt, daanse de kiepen óp zene rug (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '69) - een oud mens verliest energie en gezag

- Frans Verbunt:  as de kiepe schèùle reegent et nie lang

- Frans Verbunt:  as enen boer kiep it, is den boer ziek òf de kiep

- Stadsnieuws:  En kiep is gin mus, en klap is gin kus, èn en scheet kan nie in en peeperbus - Alles heeft zijn eigen aard en moeilijkheden (180508)

- Op kiep zetten: bezwangeren - Waar is dieje Russischen haon, die heur op kiep heej gezet? (Tony Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.2:377 'kiepenborst(je)' = kippenborst

verkleind zelfstandig naamwoord uit kip en draf; de manier waarop een kip loopt

al sukkelend op 'ne kiependraf. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘‘t Leeve’, 1938)

sukkelend op 'ne kiependraf... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Stokperdjes’, 1941)

De Wijs -- Ge zèt ‘n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand is er wel aaf. (04-07-1969)

Frans Verbunt:  snelwandelen

WBD III.1.2:125 'op een kiependrafje lopen' = op een sukkeldrafje lopen; ook: 'op een drafje lopen, 'op een schokje lopen'

Stadsnieuws:  Toen ik em riep, kwaam den oober op en kiepedrèfke ònlôope (250806)

WBD III.1.4:213 'kregelig' = wrevelig

WBD III.1.4:214 'krikkel' = lichtgeraakt, kregel; ook 'krikkelig'

WBD III.1.4:228 'krikkel', 'kregel' = driftig

kiepegaarst
zelfstandig naamwoord
gerst; hier als voer voor kippen
Cees Robben – Gin ochtendvoer of kiepegaarst (19670922)
 

zelfstandig naamwoord

figuur in de nek bij jongenskapsel

zelfstandig naamwoord

kippenkooi, kippenhok

WBD 'kiepehòk, kiepekooj - kippenhok; (Hasselt): kiepekooj

kiepekôors, kiepekors
zelfstandig naamwoord
kippenkoorts; bepaalde ziekte van kippen; overdrachtelijk: de zenuwen
Cees Robben – ‘k Kreeg de kiepekôôrs van’t wochte... (19560714)
 

werkwoord, zwak

H. van Rijen (1988): doelverdedigen (voetbal)

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiepere ww - kieperen, vangspel

WNT KIEPEREN (oorspr. gewestelijk) 1)vallen, tuimelen; 2) gooien, smijten

kieperegoe
zelfstandig naamwoord
kippenragout
Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
 

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

kippetje, kuikentje

V klèèn kiepke - kleuter (vgl. kiepkesschool)

verkleinde vorm van 'kiep' Bont kipkə(n), zelfstandig naamwoordo. 'kiepke' - kuikentje

zelfstandig naamwoord

bewaarschool

In de twidde klas van de ‘kiepkesschool’ kwaam ik bij zuster Bernadette te zitten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Ik gao niemer nòr de kiepkesschool/ waor ze mar matjes vlèchte/ Kgao naa vort nòr de Fraaters toe/ dès pas en school, en èchte. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Niemer nòr school)

WBD III.3.1:445 'kipkesschool, kipkesschooltje' = kleuterschool

kiesje

zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm

verkleinde vorm van 'kiest'

kistje; soldatenschoen

Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):  kiesje

Cees Robben – in ’n kiesje gestopt... (19551119)
Cees Robben - ... dan lig ik in m’n kiesje... (19600916)
Cees Robben – Aleen mar verlet naor ennige stessel-kiesjes... (19720414)

We droege unnu lampion, of een kiestje meej ’n keers... (Tony Ansems, Drie koningen; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)

H. van Rijen (1988): kiesjes - soldatenschoenen

Bosch kiesje - kistje

zelfstandig naamwoord

kiespijn

Daamen - Handschrift 1916:  "ik kan oe missen as kiespent (pijn)"

zelfstandig naamwoord

kist

Dialectenquête 1876 - hoaverkiest

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “As vruuger ne meens dôod was, dan stond dieje meens, die stond in hèùs in en kiest èn dan stond ie vur et raom èn dan kosse de meense van bèùten et raom, koste, koste gij nòr den dôoje stòn te kèèke!” Klik hier om dit bestand te beluisteren

H. van Rijen (1988): wèggeefkiesje - speciaal kistje sigaren om (anderen) te presenteren

Cees Robben:  ''n kiest van waai-bôome-hout'

D. Boutkan (1996): (blz. 53) kiest- kiesje

Bont kist, zelfstandig naamwoordvr. 'kist' resp. 'kiest' - kist; ook: dikke, plompe kerel.

- …’n oerdegelijke kiest (…) van duims hout, laankwerpig van model (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Koos stond zene gal te spierse/ bij zen nutje òn de kiest... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gefrut meej de friet‘) - ...bij zijn borreltje aan de bar.
 

zelfstandig naamwoord

kiet, huis

- V keet; minachtend voor: huis of andere ruimte

- V hil de kiet stao ooverhôop

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

gelijk

WBD (III.3.2:35) kiet speule = quitte spelen

werkwoord, zwak

kietelen

Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden:  ge moet oewèège kietele, en aander doeget nie ('87) je moet jezelf trakteren

zelfstandig naamwoord

kiezelsteen

- In Oel of op de Paddewaaikes/ Aachter d'Porkes mee  kietelkaaikes…; Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.

- Onder hartverscheurend gejeremias drukte ze de zakdoek onder de neus want ‘ze bloeide dood’. Uit het snikkende relaas kon Mieke distilleren dat ze ‘mee d'r toet op innen grooten kietelkaai was terechtgekomen! Uit:  ‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het Tilburgsche leven’ door KRATS, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei 1926.

...en gooiden nie al te veul kietelkaaien... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)

over zaand en kietelkaaikes... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Rikketikketik’, 1941)

Cees Robben – Unne grôte kietelkaai... (19570119)

H. van Rijen (1988): meej dieje kietelkaaj kunde fèèn schierve - met die kiezelsteen kun je fijn keilen.

Beton ? De bestao uit kietelkaaije, zaand en sement! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

...en ik ha al zôveul in men broekzakken. Elastiekskes, schôon gladde kietelkaaikes, schroefkes en spèkers, ze kosse aaltij te paas komen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

We vonden onderweege ôk allemol leuke kietelkaaikes... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Toen zaag hij ineens ene kietelkaai... (Tony Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

De Èftelingse stêene/ òf de Amersfoortse kei,/ die zèn der vergeleeke,/ zoas ik et hèb bekeeke,/ mar kietelkaajkes bij. (Henriëtte Vunderink, Kaajgaaf, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

WBD III.4.4:173 'Kietelkei' = kiezelsteen

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEZEL-KEIJEN noemt men hier de steentjes, elders in ons Vaderland kezel-steen, kiezel-steen, en kittel-steen genaamd. Z.a.

Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kietelkaaje zn - kiezelstenen

Hees kielekeikes (I:25), kietelkeie (VIII:69)

Bosch kielekei – kiezelsteen

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt:  sint-juttemis

Stadsnieuws:  Dès nie zonne vlotte, hij zal meej kietelpinkstere wèl klòr zèèn (221106)

Kieviet, de

toponiem

indertijd buitengebied van Tilburg, westelijker dan ’t Zand; nu ingekapseld door de Reeshof

Cees Robben - ...op de Kieviet aon. Naar de Kieviet. (19540227)

werkwoord, sterk

kiezen

B kieze - kôos - gekooze : ik kies, gij/hij kiest

zelfstandig naamwoord

WBD bierklaarsel (middel dat, in een brouwerij, aan bier wordt toegevoegd om dit te klaren)

kik

werkwoord, persoonsvorm, gebiedende wijs

kijk

Kik hum daor. Kijk hem daar

Van inf. ►'kèèke'

Jo van Tilborg (2007): ‘Kik’, zittie dan, terwèèl ie naor boven wéés...

zelfstandig naamwoord.

kikkerdril, kikkereieren, kikkerrit, kikkerschot

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  kikkendril - kikkerrit - kikvòssendril - kikkerrit

WBD III.4.2:113 kikkendril - kikkerdril, 'kikvorsendrek', 'dril' ook genoemd: 'paddengedrek'

Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):  (blz. 96) kikkendril

zelfstandig naamwoord., meervoudig

keeltjes; met krimping van de stamvocaal: ee > i

Brassica rapa - meiraap

Van Dale (raapstelen): jonge, gesteelde bladeren van de meiraap; gegeten als voorjaarsgroente; ook: 'stiltjes', 'keele'

H. van Rijen (1988): jonge bladeren van de meiraap (Rapum)

It oe kiltjes es op. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997)

Antw. KELEN znw.v.mrv. - jong raaploof zonder knollen, dat men in ’t voorjaar als moes eet.

Hft. KEELEN - zeker moeskruid (z.a.)

Werkwoord, zwak
WBD (v.e. paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, ook genoemd 'klaawe', (Hasselt) 'klawe'

Ill.: Tijs Dorenbosch

zelfstandig naamwoord.

kikvors - Rana esculenta; nieuwere benaming: Pelophylax lessonae

- kink is een variant op kik, een klanknabootsing; zoals het WNT schrijft, lemma kikker: Eigenlijk: het dier dat "kikt", het geluid "kik" doet hooren

- duut is een variant van 'puut', kikvors; zie lemma pút in het Oudnederlands woordenboek (online), en lemma puut in het Vroegmiddelnederlands woordenboek (online).

- 'n “Kinkedut" beteekent zooveel als kikvorsch. ‘De Noord-Brabantsche Tongval’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930.

Kiliaen: puyt, Fland. Zeland. j. vorsch, rana; puyde, j. puyt, rana.

Plantijn:  puyt, vorsch, une grenouille, rana.

Van Maerlant: Rana dat es die vorsch of die puut (Nat. Bl. VII, 836)

Zie Middelnederlandsch woordenboek (on line) voor vele citaten.

Rana esculenta

Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):  kinkenduut

Met uitgesproken n (wegens volgende dentaal)

Daamen - Handschrift 1916:  "kinkenduut - kikvorsch"

-- hij reej meej zene kreugel ene kinkenduut harstikke jantje marinus

Kinkenduut, mijn bruurke,

kwaoker van beroep,

'k luister dik 'n uurke

naor oe rauw geroep.

(Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kinkenduut, m’n bruurke’, 1941)

Er zaat eenen dikke kinkenduut / te kwaoken in 't lekkere waoter (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941)

kinkeduuten-görgels... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’, 1941)

De koekoek koekoekt deur et hout

en wilde duifkes koere,

de kinkeduuten worre stout

en kwaoken in de moere

(Piet Heerkens; ‘Den aovend’, gepubliceerd in De Zaaier, bijlage van de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1941)

- Nu verscheen bij Henri Bergmans te Tilburg reeds een derde bundel [van Piet Heerkens]: “De Kinkenduut". Dit beteekent: kikvorsch. Wat 'n klank zit er in dit woord met zn langgerekt “duut".

Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119)

Stadsnieuws:  Ik reej krèk mee mene kreugel teege de kaajbaand ene kinkenduut kepòt (270909)

WBD III.4.2:110 kinkenduut - kikker, ook genoemd 'kikker', 'kikkebil' of 'broeknachtegaal', 'puit' of 'kinkvors'

Bijnamenboek Karel de Beer - de kinkenduut = Jan Jansen (blz. 45)

Ge ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Detail uit de 'Leidse Taalatlas' kaart 'De kikvors' (nr. 58, 1937), opgesteld door Toniëtte van Beusekom - Duidelijk te zien is het oranje hartje bij Tilburg dat op 'kinke(n)duut' duidt en dat nergens anders op de kaart voorkomt. Alle oranje ingekleurde tekens duiden op een naam die met 'kink-'begint.

Verh. KINKENDUUT m. - kikvors (Tilburgs?)

Antw. KAKKEDUUT znw.m. - vogeltje, ook linnenweverken genaamd, dat kakkeduut! kakkeduut! roept (eene soort grasmusch).

J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie Kienkvuit + Taalk. mag. I: 254, 304

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kinkenduut - kikvors (Tilburg)

WNT Kinkvorsch; KINKEN I: geluidnabootsend woord (VII:3093)

Made (Kooiman) - kinkeluut: kikker

Dong. (v.d. Elshout) - kinkeluut: kikker

Bòòl kinkpööt (groene) kikker

Ill.: Rolf Janssen

Twee gedichten van pater Piet Heerkens uit, en over, De kinkenduut (1940)

zelfstandig naamwoord.

Daamen - Handschrift 1916:  "kip - groote blikken kan, waarin men vroeger bij de boeren karnemelk ging halen".

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
H. van Rijen (1988): keertje

zelfstandig naamwoord.

Cees Robben: kers

Cees Robben: kirzenbôom - kersenboom

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
keetje

verkleinwoord van 'kêet', met vocaalkrimping

Werkwoord, zwak
spuwen

- kitse - kitste - gekitst

Henk van Rijen - we kitsten em in zene nèk - we spuugden hem in zijn nek

Stadsnieuws:  Grôote lummels dènke dè op de kaaje kitse stoer stao - Grote jongens ... (090610)

WBD III.1.2:254 'kitsen' = braken

WBD III.1.1:191 'kitsen' = spuwen

Verh. KITSEN onov.ww - braken, kotsen

Bont kɪtsə(n), zw.ww.intr. 'kitsen' - braken, overgeven

Biks kitse ww - kotsen, overgeven

WNT KITSEN (IX) klanknabootsende benaming voor: (vocht) straalsgewijze tusschen de tanden door uitspuwen.

zelfstandig naamwoord

ketel