Wikipedia: Een okshoofd (ouderwets oxhoofd)
is een inhoudsmaat in de vorm van een groot vat, dat
vroeger voor wijn gebruikt werd. De maat wordt echter
ook gebruikt voor azijn, bier, tabak en suiker. Een
okshoofd bevatte zes ankers. De naam Okshoofd wordt nog
steeds voor bedrijven geassocieerd met drank, of
drankenhandel, gebruikt.
|
|
|
Wil Sterenborg
Van kaaj- tot kwossebons |
||||||||
 |
||||||||
|
kaaj- voorvoegsel ontzettend WTT-2012: kaaj- is afgeleid van 'kei', en wordt overdrachtelijk gebruikt. 'k Zèè kaajmuug - Ik ben doodmoe; kaajkepòt - doodop, uitgeput; kaajdôod - morsdood; kaajhard - keihard Elie van Schilt - hil dun Heuvel stond dan kaaivol mee kender. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd'; CuBra ca. 2000) List vruug er nòg iemes òn mèn, òf ik wies wè in et Tilburgs ‘De Drie Kaa’s’ zèn. Ik zèg de wè? De drie Kaa’s, zeetie. Ksèg ksot nie weete. Dè’s nie goed, zeetie. Dè zèn mar twee Kaa’s. De drie Kaa’s zeetie, dè is: Ksèè Kaaj Kepòt! (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) ►kaajkepòt Bont Gebruikt hetzelfde suffix in woorden als: keibloot, keidood, keileeg, keimager, keiarm. Antw. KEIMAGER - zeer mager; KEIDOOD - morsdood Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaajdòòd' – morsdood
kaaj(e) zelfstandig naamwoord kei(en)
- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg,
5 oktober 1867): Leeg vee, zulde zegge, schèt geen kaaijen op stal.
Daar geannoteerd als: ‘Kempiesch spreekw. bet. Ledig vee geeft toch
mest.’ - Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): Ze koomen óp de kaaje - Van Delft - Als het ware eenigszins ter vertroosting bij een gebeurtenis, een feit, dat niet meer te verhelpen of te veranderen is, klinkt het: "Al gingde op oewe kop staon"; ook wel: "Al trokte de kaaien uit den grond", het helpt toch niet. - Sprekende over iemand, die veel ondervonden heeft, hoort men ter beklemtooning: "De kaaien in de straot hebben zooveul nie gelejen as zij." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) - Pierre van Beek – Wanneer iemand veel in het leven te verduren heeft gehad, beklemtoont men dit graag met: "De kaaien in de straot hebben nie zoveul gelejen as hij." (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant). - Pierre van Beek – Het volk houdt er van zich krachtig uit te drukken. Wanneer men te maken heeft met een feit, waaraan niets meer te veranderen valt, dan klinkt het (…) "Al trokte de kaaien uit den grond." (Tilburgse Taalplastiek 1950; Nieuwe Tilburgsche Courant) - Wè is en aander woord vur stêen?/ Dè blèkt dan ene kaai/ èn as er laoter «grasveld» stao/ is dè gewôon en waai. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wèn gezuuk war') - Audioregistratie 1978 -- “Dan hadde vruuger ene grôote kaaj meej èèzere bòlle van die grotte, war, èn daor deej èllek die meej di ene sènt. Op dieje kaaj!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) - H. van Rijen (1988): de kaaj èn de straot hèbbe nie zóveul geleejen as hij - Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: tis óm de kaajen ervan in te lôope (AM'76) - het is om er verschrikkelijk de pest over in te hebben. - Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: vilt mar ene kaaj! ('86) - waar geen geld is, kun je het niet halen - Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de kaaj = Van der Steen (blz. 107) - WBD III.3.1:403 'keiweg' = straat - WBD III.3.1:429 'kaai', 'kade' = kade - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaaj zelfstandig naamwoord - kei
kaajbaand zelfstandig naamwoord stoeprand, trottoir De Wijs -- (over ’n hond die weigert op straat te poepen:) ik haaw ‘m aon de leibaand en nog leetie ‘m aaltij op de kaaibaand (09-04-1973) De Wijs -- Mee zo’n streup kèènder moet ik oppaasse dè ze nie van de kaaibaand gaon, as ge naa aachter mekaor loopt, koom ’t wel veur mekaor (27-12-1968) Cees Robben – Zôô soepel as unne kaaibaand..! (19691003) Cees Robben – Ik haauw ’m [de hond] aon de laaibaand.. En nog leettie’m op de kaaibaand... (19760430) Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119)Lechim - De ootoos die oe aaventoe/ teege de kaaibaand vèège/ krèk of ze mèène: «Hil de straot/ is allêen vur ons èège». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Fietse) Van Tilborg - In die straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande zaten ok verekkes in de weeg. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Schilders - Mar de schonste hundjesprènt van Keese [Cees Robben] is dees: Meej ’n bòske dè zunnen hond ötlaot, en ’n vraauw die daor iets op aon te mèrreke heej. Wòrop ’t bòske teege die vraauw zeej: ‘Naa hè’k ’m òn de laaibaand, en naa leetie ’m tòch nòg op de kaaibaand.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) Stadsnieuws - Knòts tòch nie zo op de kaajbaand, sebiet hèdde ene lèkke tuut (270507) Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
WBD III.3.1:397 'keibaan' = openbare weg, ook 'kasseiweg', 'klinkerd'
kaajbaande werkwoord, zwak kinderspel: een bal vanaf het ene trottoir op de rand van het tegenover liggende (trachten te) werpen
kaajbaanderas zelfstandig naamwoord hond van dubieus ras, straathond
zelfstandig naamwoord Tilburger, die, in tegenstelling tot de 'Turken', bezuiden de spoorlijn woont Daamen - Handschrift 1916: "kaaibuuters - naam die de Noordelijke aan de Zuidelijke Tilburgers gaven" WTT 2012: In december 1933 en januari 1934 ontspon zich in de Nieuwe Tilburgsche Courant een zeer uitgebreide discussie over de betekenis en herkomst van het scheldwoord dan wel de spotnaam 'kaajbuuter', waarin zeer uiteenlopende theorieën de revue passeerden. 1933 - Lowie van Dorrus Misters: Maar we hebben nog een ander woord waarbij "buter" gebruikt wordt, namelijk "ketelbuter" en daarmede is dan bedoeld de vroeger reizende ketelmaker, meer speciaal de huishoudelijke koperen waschketels, voor korten tijd nog algemeen in het gebruik. En hier beteekent buten slaan, kloppen. Dan zou dus kaaibuter beteekenen keiklopper en slaan op het leggen der keibestrating... ( Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 16 december 1933) 1933 - Lowie van Dorrus Misters: Zaterdag jl. gaf ik twee verklaringen van het scheldwoord "Kaaibuter", waarvan m.i. de laatste als keiklopper, keilegger, de ware moet zijn. En dit te meer, omdat daaruit logisch volgt, dat de naam "kaaibuter" als woord op zich zelf in 't geheel geen scheldnaam is, maar gewoon een beroepsnaam evenals ketelbuter. (Nieuwe Tilburgsche Courant - maandag 18 december 1933) 1933 - Lowie van Dorrus Misters: Eerstens wordt "kaaibuter" en "kaaibutter" door elkaar gebruikt, zoodat de vraag van den heer de Wijs "Is nu kaaibuter oorspronkelijk kaaibotter geweest en hebben de Tilburgers er in het idioom van de plaats kaaibuter van gemaakt?" met ja dient te worden beantwoord. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 13 januari 1934) Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaajbuuter - Tilburger van bezuiden de lijn (90) Buuk = stratenmaker. Een 'kaajbuuter' is een inwoner van Tilburg ten zuiden van de spoorlijn. De bijnaam is waarschijnlijk ontstaan doordat in het centrum van de stad de eerste verharde wegen werden aangelegd. Letterlijk betekent de naam "iemand die de straat herstelt of met een scherp voorwerp ongerechtigheden zoals gras tussen de stenen wegkrabt." — KAAIBUTER moet zoveel betekenen als 'stratenlegger' (volgens Uri Nooteboom in 'Jeugd in een fabrieksstad' (1950)) Bont zw.ww.tr. - boeten, kastreren. Oudtijds sprak men van 'de stoep buute' - met een mes het gras tussen de voegen uithalen; keibuuters - scheldnaam voor de Tilburgers. Z.a.
kaajeschèèter zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: gierigaard Stadsnieuws: Dieje kaajeschèèter doe nôot meer as ene sènt int zèkske. (040407)
kaajhard bijwoord, bijvoeglijk naamwoord . Frans Verbunt: loeihard, steenhard Frans Verbunt: dès zonne kaajharde dèttum den duuvel nog nie eens wil
kaajkepòt bijvoeglijk naamwoord . Frans Verbunt: uitgeput Tony Ansems - liedtekst van de muziekcassette A Touch of Dutch - Aan de Platte Kant; ca. 1980 - Ge meut oe moedertaol nie vergeete Agge nor Tilburrug wilt gaon Want as ge daor nie zèèt geboore Dan kunde gè niks verstaon
As gij nie plat kunt praote Dan val et abseluut nie meej Dan staode gij vur Laazerus As ene krèùkezèèker zeej:
(Refrein) De drie K’s, De drie K’s Die maoke me harstikke zòt De drie K’s, De drie K’s: Ksèè – Kaai - Kepòt
kaajlègger zelfstandig naamwoord keienlegger, stratemaker Stadsnieuws: Et gao derin as sneevel in ene kaajlègger. (070909) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: et gao derin as sneevel in ene kaajlègger (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - het valt in de smaak Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaajlègger - stratenmaker
kaajmaf bijvoeglijk naamwoord . knettergek
kaajscheut zelfstandig naamwoord gebakken aarden knikker Daamen - Handschrift 1916: "kaaischeut - knikker" - Antje maakte de verschrokken gebaren van een schooljongen, wiens mooi gekleurden ‘kaaischeut’ in een zinkputje verdween. Uit: ‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het Tilburgsche leven’ door KRATS, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei 1926. Mee in [een] jaor of vier is ’t al wir aanders, dan worrut in autoped en norvenaant het seizoen n’en vlieger, kaaischeuten, drèf of hakdollen. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
Anoniem – 1959 –
Cees Robben – Ik ben giestere over unne
kaaischeut geklotterd.. (19720915) WBD (III.2:94) kaajscheut, bòlbaaj, proem, buukenotje = knikker WBD (III.3.2:101) 'spelen met keischeuten' = knikkeren
kaajscheute werkwoord; infinitief knikkeren (niet alleen met kaaischeute, ook met mèèrpels en proeme) WBD (III.5.2:101) kaajscheute, proeme = knikkeren (NIET genoemd!) Audioregistratie 1978 - Wie doet er meej kaajscheute? (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
Kaajstoep zelfstandig naamwoord, toponiem in de wijk Berkdijk Keistoep Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): natuurgebiedje ten zuidwesten van Tilburg (blz. 119)
Tilburgsche Courant 13 januari 1871
Nieuwe Tilburgsche Courant 22 januari 1893
kaajwèg zelfstandig naamwoord keiweg; steenweg Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Want nèt as hier vruuger de Bredòssewèg, dè was, dè was mar ene grôote kaajewèg want der laage van die grôote Bèlze kaaje laage derin…” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment Audioregistratie 1978 - Nèffe de tramlijn was en zwart, zwart pèdje daor ze kosse fietse vort. Nèffe de kaajwèg… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kaajzòt bijvoeglijk naamwoord . H. van Rijen (1988): bezeten van iets
kaamp zelfstandig naamwoord kamp
kaanes zelfstandig naamwoord hoofd, kop Niemand zitter un woord, veuls te druk derre kanis vol te krèège. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Stadsnieuws: Hij heej zene kaanes wir volgevreete - Hij heeft weer onbeschoft veel gegeten (210109)
kaankerblom
kaankerblom - chrysanthemum segetum zelfstandig naamwoord paardebloem, ganzebloem Daamen - Handschrift 1916: "kaankerblom - paardenbloem, ganzenbloem"
Cees Robben - Prent van de week 16-06-1972
zelfstandig naamwoord kans Cees Robben: Dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt Cees Robben: dè hij gin kaans hò; dan moete em ooverdag ok mar de kaans geeve; Cees Robben: daor hèk meer kaans toe as dèk nòg pestoor wòr; Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: nòg en kaans hèbben as der goej óp de lummel ligge (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '69) kaartterm: (lummel = stok): succes is niet helemaal uitgesloten. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: óngelukke zèn kwaoj kaanse, moete mar dènke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - gezegd als troost en als aansporing tot berusting in geval van tegenslag
kaant, kèntje/kantje zelfstandig naamwoord 1. kant, zijde, grens van een vlak Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): óp et kaantje aaf Cees Robben – En wè vond ie daor..? / Alles vur ’m kaant en klaor. (19540213) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kant' zelfstandig naamwoord - kant; 't deujgt van gin kante - er deugt niets van WBD III.3.1:310 'kant' = bladzijde, een v.d. kanten v.e. blad papier WBD III.4.4:184 'waterkant', 'slootkant'; 'stroomkant' = oever 1.1 Met betrekking tot personen R Et gao wèl òn mene kaant - Het doet me zeer, dat me dit overkomt me. Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): Dè zal ze òn dere kaant gekoome hèbbe, dènk ik - aan het hart gaan? Cees Robben – Over d’n aongetrouwde kaant (titel van de prent van 19641106) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: iemand òn zene kaant koome ('85) - te na komen Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): vur zene kaant schudde - de waarheid zeggen, voor de voeten werpen 1.2 Met betrekking tot een plaats of regio DANB ... ziede nie veul langs dees kaante - ... ziet men hier niet veel Mar dè [een pastoorsmeid] is er gelukkig gin van ons kaanten, die komt van wijt weg, uit de stad en daor mokte wel meer zotte dingen mee. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: òn geene kaant (van de lijn) (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’64) - benoorden de spoorlijn in Tilburg - Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Lewie, ik weet nie of ge d'r ene van deze of van gene kaant zijt.’ 2. Zijden van een paard WBD van de haandse kaant, van de haand - rechterkant van het paard WBD van de haandse kaant, bè de haand - linkerkant van het paard 3. In verband met textiel WBD kaant (III:900) - kant, fijn, licht weefsel van linnen garen.. WBD boowvekaant (II:911) - bovenkant WBD rèchse kaant (II:911) - rechtse kant = bovenkant v.h. weefsel WBD linkse kaant (III:911) - linkse kant = onderkant v.h. weefsel WBD zèlfkaant (III:911) - zelfkant; ook: kaant of lèst WBD slèèchte kaant (II:1051) - (te) slappe zelfkant (v. geweven stof); ook ötmeutelende lèst of ötgemeutelde lèst genoemd
kaast, kasje zelfstandig naamwoord kast WBD spinde, eeteskaast, brôodkaast, vliegekaast R Bij iemand goed in de kaast ligge - geen kwaad kunnen doen Cees Robben - Hij stond er heel goed in de paas.../ Laag veuraon in de kaast.. (19600701) Ik ben zoo stijf as 'n kaast! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939) WBD kiemkaast - kiemtrog (voor de ontkieming van geweekte gerst) Cees Robben – Ze heej ’n paor flinke kommen op d’r kaast staon... (19670616) [figuurlijk voor de borstpartij van een vrouw] Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: dès ene vèùle vènt: hij schèt ónder de kaast (Daamen - Handschrift 1916) Ze begosse me un bietje te waardeere, nie dèk naa ineens in de kaast kwaam te ligge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) [...ineens erg populair was; ook: 'èrges hôog in de kaast ligge'] WBD III.1.1:115 'borstkast' = borst WBD III.1.4:422 'de kast uitvegen' = een aanmerking maken Bont ka.st zelfst.nw.vr. 'kaast' – kast
kaaw zelfstandig naamwoord 1. koude In den ològ hèmme veul kaaw geleeje. - In de oorlog hebben we veel kou geleden. Kaaw op zen waoter hèbbe - aan een blaasaandoening lijden De kraaie zwaaie zwaor en zwart / en kweeke kwaod: "'t Is kaaw! - 't Is kaaw!" (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Sneuw’, 1938) Mar allee, hoe gaoget bij jou mee de kaaw? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 26 januari 1945) Cees Robben – Wie goed is vur de kaauw meneer.../ Is beter nog vur ’t hitste weer...! (19570706) H. van Rijen (1988): hèdde kaaw, kom mar gaaw Bont zelfstandig naamwoordvr. 'kaauw' - kou, koude 2. vogel, kauw, Corvus monedula
CiT (100) 'Zò 'n kaaw ok kaaw hebbe?' H. van Rijen (1988): zon kaawe ok kaaw hèbbe?
kaaw / kaauw bijvoeglijk naamwoord koud, koude - Et bluujke heej kaaw vuutjes. - Het kindje heeft koude voetjes. - MP gez. Koud, dè ist pas as den boer èès schèt. - DANB 'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - In maart is het nog te koud om te kaatsen. - DANB ene kaawe kelder is goed vurt bier. - H. van Rijen (1988): 'Wit te hoeneer ut kaaw is? As de hèllege èès schèète, dan is-t pas kaaw. - Frans Verbunt: van de kaawe kaant - aangetrouwd. - Tis allêenig vort zô verèkkes kaaw dè oew haande der bekaant aafvrieze. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - De Bont: bijvoeglijk naamwoord 'kaauw' - 'kou' - koud. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaaw bijvoeglijk naamwoord, bw. - koud. zelfstandig naamwoord - de koude - ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Ze zoo’nt van kaauw besterven. zelfstandig naamwoord - verkoudheid WBD III.1.2:294 'een kou hebben' = een verkoudheid hebben. D. Boutkan (1996): (blz. 49) en kaaw/kaawt hèùs; et hèùs is kaaw/kawt; tis nòg te kaaw/kawt. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaaw (praedicatief: het is koud) (blz. 14), resp. 'kaawt' in T(noordoost)
Kaart uit:
A.A. Weijnen, Onderzoek
naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937
kaawaaj kaawe werkwoord, zwak kauwen De Wijs -- Ik kom daar aon, ik stap van m’n fiets, ik zet m’n fiets tegen ’t huîs, ik bel, ik wocht veur de deur, de deur gao ope, ik zeg……. - Jè, jè, kaûwde gij aaltij zolang over unnen drol? (24-02-1966)
kaawèèrepelbuurt zelfstandig naamwoord V buurt waarin de bewoners een dermate hoge huur moeten betalen dat zij - naar het volk meent - geen middelen overhouden voor een normaal bestaan Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): wijk Zorgvlied (blz. 119) Stadsnieuws: kaawèèrpelbuurt - oude bijnaam voor Zorgvlied (240506) Nèè et waar
wegge op dieje dag allemol en dè tweeënveftig keer per jaor te
vreten kréégt. Naa zèn alle diëten er op gebaseerd, mar ik weet er
zo gaa gin dialectisch woord veur, veur dè gebaseerd. Vetarm zô zo’n
dieet in deze tèèd hiete, geleuf ik, ofwel kaauw èèrpelbuurtvrete.
(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den
brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) kaaweg bijvoeglijk naamwoord . WBD III.4.4:36 'kouwig weer' = fris weer, ook 'kouwelijk, zuur, lucht weer'
bijvoeglijk naamwoord . kouwelijk Dialectenquête 1876 - kaauwelik WBD III.4.4:36 'kouwelijk weer'
kaawkrimperd zelfstandig naamwoord koukleum Hees krimperd (VI:78)
kaawmèrt zelfstandig naamwoord Kou-markt. Zo genoemd omdat de kou-markt in de winter werd gehouden, in Tilburg op 25 januari. - ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Mergen is 't kaauwmert, ik zel ze [het vee] ’r henen staauwen. - Van Delft - - "Mee Baomus" (St. Bavomarkt) betaalt de boer zijn landhuur en "mee Kauwmert" (Koudemarkt) huurt hij zijn personeel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) - WBD (III:950): Niet opgenomen zijn 'blauwe maandag' en 'kaawmert'
kaaziemier zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel) Henk van Rijswijk - Casimir: zachte fijne wollen lakenstof, vaak met kamgarenketting en strijkgareninslag, in 3 schachts keperbinding of 4 schachts dubbelkeper geweven, lichtgevold en kort geschoren, waarbij de keperbinding nog zichtbaar blijft. Toepassing zomerkleding en shawls. De naam verwijst naar het oorspronkelijke gebruik van wol van de kasjmirgeit uit Tibet.
(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954), http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Casimir. Fijn glad wollen laken, licht gevold en kort geschoren. Keperbinding.
kab, kèbke zelfstandig naamwoord bigge(n), jong varken WBD jong varken, big, ook genoemd 'big', 'bag' of 'kuuske' Dialectenquête 1876 - kabben en zeuge - biggen en zeugen Zie De Bont, kap II A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant. (blz. 154, krt.86) Bont kap, zelfstandig naamwoordvr. (weinig gebr.) 'kab' - bag, (het gewone woord in ons dial. big; verkleinde vorm 'käbke(n)'
kabaan zelfstandig naamwoord WBD III.1.3:25 'caban' = wijde regenmantel zonder mouwen [?]
kabas zelfstandig naamwoord boodschappenmand, armkorf WBD III.3.1:95 'kabas' = winkelkorf WBD III.2.1:135 kabas, korf = marktkorf Stadsnieuws: Ze liep meej der kabas langs de mèrtkraome en laojde vur hil de week bodschappen in (050706)
Kaboutersmidje zelfstandig naamwoord, vogelnaam specht - Frank Klaroen (= Willem van Mook), Nieuwe Tilburgsche Courant, ‘Het wonder van pastoor van der Lee’, 9 mei 1934: ‘Vinken floten in het verborgene en in een populier kwetterde een ekster. Daar waren nog andere vogelen die zij niet kenden, als een pochende koekoek, die zijn eigen naam riep, en de lijk een kaboutersmidje op een ver boomenaambeeld hamerende specht.’ - WTT 2017 - De benaming komt niet voor in het WBD III.4.1
kabbe werkwoord, zwak WBD (Hasselt) jongen, biggen ter wereld brengen, ook 'bagge' genoemd A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Naast 'drift' in T, ook 'kuuske' en 'kab/kabbe' rond T, alsmede 'bag' in een gedeelte v. Midden-Brabant, (blz. 154, krt. 86) Bont kabə(n) zw.ww.intr. (weinig gebr.) 'kabben',- biggen werpen.
kachel zelfstandig naamwoord kachel Daamen - Handschrift 1916: 'en ze zaat bij 'n uite kachel' ES 2012: Daamen tekende dit waarschijnlijk op om het bijvoeglijk gebruik van 'uit' te signaleren.
kachele werkwoord, zwak Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): bevallen WNT KACHTELEN, kachelen, onz.zw.ww. (van Kachtel, kachel) 1)Eigenlijk. Van een merrie. Een kachtel (veulen) werpen. 2)Figuurlijk. Van een opper of een schelf, of van eene lading, waar een deel van losgaat of uitvalt. Uitschieten, uitvallen (De Bo).
kadeej zelfstandig naamwoord iemand van forse gestalte; uit de kluiten gewassen persoon; manwijf Daamen - Handschrift 1916: "kadee - 't is ne flinke kadee ('n flink iemand)" Hees - kedee (I:39) A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kadee - rare kerel (zned.)= fr.'cadet' - jongste zoon; Ontleend aan fr. 'cadet'. Antw. CADEE zelfstandig naamwoord m. - iem. die in 't goede of 't kwade uitmunt; kerel, snaak Verhoeven (1978): KADEI (kedèèj) m. feest, smulpartij. Z.a. Bont KADEE - iemand die groot van stuk, flink uit de kluiten gewassen is; 1) b.v. een zwaar kind: 't Is enen dikke/zwore Kadei; ook van zaken gezegd: Die lesten biejkörf, da's zeu 'ne kadei! 2) in verzwakte opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer; 3) drek v.e. mens: Pas op, door lee 'ne kadei! WNT CADEE, ca(d)dei, ontl. aan fr. 'cadet' en dus eigenlijk hetzelfde woord als 'cadet'. Z.a. S&S KADEE: 1) iem. groot v. stuk, flink uit de kluiten gewassen; 2) in verzwakte opvatting: kerel, vent, snaak, sinjeur, een hele meneer (De Bont 275). Goem. CADEE (Wa.) - kadé; znw.m.; mv. -s; Jongen, zoon, kind: ne - van 10 jaar; hij heeft al twee -s; Man, in de uitdrukking ''t is ne vieze -, ne flauwe -, enz.; Jongen of man die zich in iets onderscheidt; Dat is ne - geworden! (die is knap of groot geworden). Z.a.; Bet. ook 'pret' in de uitdrukking ''t zal gaan - zijn met de kermis'; ook het tegenovergestelde 'herrie' in de uitdrukking ''t was daar - ', ze vochten dat de pluimen eraf vlogen. WBD III.1.1:3 'kadee' = man WBD III.4.4:222 'Kadee' =iets groots in zijn soort, ook 'joekel', knoeperd'
kaffetuul zelfstandig naamwoord kaft, omslag van een boek. Zie lemma WNT koffertorie onzijdig) Uit ofra. covertoir. Verg. KAPITORIE, KAFFETORIE, KAFT, enz. Daarnaast koffetuur (mnl. coffiture enz.), overgenomen uit ofra. coverture. H. van Rijen (1988): doe meepesaant es en kaffetuuleke om dè buukske - ... een kaftje; Schu KAFETUUR te Roermonde voor 'omslag eens boeks', gewis van 't fr. 'couverture'; te Loven: 'couvert'; in Brab. vroeger 'spaarsel'; WNT KAFFETORIE - het perkamenten, lederen overtreksel v.e. boekband; bij uitbr.: boekband, omslag v.e. boek
kak zelfstandig naamwoord poep, stront KAOLE KAK - kale kak (verband met 'kakelen, gekakel'?; zie De Vries 'Taalkundige opstellen' blz. 253) Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Ze zal dere kak wèl óphaawen as ze irst mar is en paor kortooren heej. = haar branie zal wel minderen zodra ze kinderen heeft (Tilburgse Taalplastiek 123) WBD III.1:302 'kak, hoge kak, bluf, lef, geneuk' = bekakte praat WBD III.1.1. lemma uitwerpselen – ook in Tilburg WBD III.1.4:169 'kale kak', 'hoge kak' = trots (subst.) WBD III.1.4:171 'kale kak hebben' = zich heel wat inbeelden WBD III.1.4:174 'veel kak' = pralerij WBD III.1.4:394 'kale kak' = kouwe drukte Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kak zn - kak: veul kak hèbbe Bont kak zelfstandig naamwoord m. - kak; zegsw. "Hij zal z'ne kak wel ophaauwe' - Hij zal zijn grootse plannen wel niet ten uitvoer brengen. Antw. KAK zelfstandig naamwoord m. - wdbb.; fig. beslag, beschar, windmakerij: veul kak. Daar is kak aan den knikker; zijne(n) kak ophouden - zich bedenken.
kakbèngske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord kakbankje; meestal in het meervoud gebruikt ES 2012 - 'Kak' betekent hier 'armoede', en dus niet het 'kak' van hierboven; en wel de zitplaatsen in de kerk voor de armsten van de parochie. WBD III.3.3:45-46 'kakbankske' (in de kerk); De banken achterin de kerk, die niet werden verpacht, en waar de armen kostenloos konden gaan zitten. De informanten uit Hoogerheide, Breda, Hoeven, Oosterhout, Loon op Zand, Tilburg, 's-Hertogenbosch en Kontich vermelden dat dit gebruik niet meer bestaat. ES 2012 - Het WBD geeft voor Tilburg ook: klompenbenkskes, bankskes, gemeentebanken, spierenbankskes, gemeen banken, armenbankskes, armbanken.
kakhèùs zelfstandig naamwoord kakhuis, WC Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: as ge óp grôote-meensekakhèùze gaot, dan valde dur den bril (Daamen - Handschrift 1916: ) - Wie de grote heer wil uithangen of dingen wil doen die alleen volwassenen aankunnen, komt bedrogen uit.
werkwoord, zwak op hielen trappen; figuurlijk: doordrammen, dwarsliggen kakhiele - kakhielde - gekakhield, maar alleen in de infinief aangetroffen Daamen - Handschrift 1916: "kakhielen - noemen de kinderen, als ze bij het baantje glijden, elkaar van achteren hard tegen de hielen glijden"
Van Beek - Ge meugt nie kakhielen! roepen de kinderen tot elkaar bij het glijden, bedoelende, dat men elkaar niet zo vlug achterop mag glijden, dat de voorganger vallen zou. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958) Cees Robben – Moette-me-noggus... k..k kkakhiele...(19560128) Èn kakhiele zin ze dan, hi. Èn dan han we klompen aon èn dan zin ze: “Nèè, ge moet nie kakhiele! Nèè, gao mar vur ons èùt! Kèèke òf gij et goed kènt èn ineens “hup” zègge èn dan vielde op oew gat! Ha, ha, ha! [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] Frans Verbunt: pootjelappen Slibberen in de wènter/ op en èèsbaon meej zen alle./ "Kakhiele" roepe èn die veur oe/ stiekem laote valle. (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007) Stadsnieuws: Lig tòch nie zo te kakhiele, ge haawt de hille mieterse boel op! - Werk toch eens door, je houdt de hele zaak op! (210410) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kakhiele - (doen) onderuitglijden WNT KAKHIELEN - heeft slechts betekenissen die letterlijk met schoeisel te maken hebben. Oorsprong WTT 2012: de oorsprong van het werkwoord ligt waarschijnlijk bij het zelfstandig naamwoord 'kakhiel' OT 72:196 kakhiel 'zere hiel, winterhiel'; met kakhielen loopen = 'last hebben van pijnlijke hielen', ook: 'er berooid bij lopen'; kak als negatief voorvoegsel. (l8e-eeuws) Antw. KAKHIEL zelfstandig naamwoord mannelijk - hiel die ver naar achter staat (ook: schijtvessem)
kakke kakken, defaeceren werkwoord, zwak kakke - kakte - gekakt Kwart veur kakke: lòt oew broek mar vast zakke. A.J.A.C. van delft - "Dat vrouwtje zou wel op 'n stuivertje kakken" zegt men schertsend, waar een meer beschaafde spreekt van "Hemmetje raak m'n rokje niet". (Nieuwe Tilburgsche Courant - 27 april 1929; Van vroeger dagen 111: Spreektaal) MP gez. Kakke gao vur't bakke. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: as ge krooten it dan kakte bloed (JM'50) - het is je eigen schuld. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: oover zen tóng kakke ( Daamen - Handschrift 1916: ) - overgeven (ook van dronkenschap;
Lechim - Jullieje Sjarel hee 'nen auto/ Hij
kan gewoon niemir te voet Piet van Beers - We ginge saome meej den hond/ want die moes èfkes kakke. (uit: 'Störm oover Nederlaand...', 27-10-02) Piet van Beers - 't Eete is goed èn de slaoj isser mals/ èn 't vlêes wort in oolie gebakke./ Èn... 't vurdéél daorvan is... ge ròkt nie verstòpt./ Èn... ge kunt èlken dag fèèn gòn kakke. (uit: Groeten uit Mallorca; www.CuBra)
Piet van Beers - Vruuger ha´n de èèrme
meense/ gin van allen ´n W.C. Elie van Schilt - As de kraante gelezen waren dan werden die zorgvuldig in vierkantjes gescheurd. In de plee, zaat neffen de deur unne grote spééker en daor wieren die blaoikus aangeprikt. We hadden toen nog gin puuzeltjes; duurde ut un bietje lang vur ut kakken hillemal klaor was, dan konde de tèèd vullen mee die stukskes kraant te lezen. Kon alléén mar overdag, want licht op de plee, dat kwam pas veul laoter. (uit: 'De plee', www.cubra, ca. 2002) WBD III.4.2:37 kakke - schijten WBD III.1.1. lemma ontlasting hebben – ook in Tilburg Bont kakə(n) zw.ww.intr. 'kakken' Goem.KAKKEN - kakə, wkw (rg.): kakken gaat vóór bakken Antw. KAKKEN zie wdbb.; spr. Kakken ga(at) veur bakken, al staat den oven heet
Hippolais icterina (onder) kakkeluut, kakeluut zelfstandig naamwoord spotvogel - Hippolais icterina Daamen - Handschrift 1916: "kakkeluutje - klein lief zingvogeltje dat alle vogels nazingt, zoeteliefje" ES 2012: In tegenstelling tot wat Daamen suggereert, lijkt 'zoetelief' niet gebruikt te zijn om de spotvogel aan te duiden, maar is het de volksnaam voor soorten leeuweriken en voor de ortolaan. ►Zie dossier leeuwerik van Jos Swanenberg; zie Blok & Ter Stege 2000) Van Delft - - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan "gaon we veugeltjes zuuken" en we vinden "veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees, enz."(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) WBD III.4.1:70 kakkeluutje - spotvogel Zijn karakteristieke geluid werd omgezet in de namen Kuleku (NB), Kakeluutje (NB), Kakkeluut (Vla), Kakkeduut (Vla)... (Blok & Ter Stege, De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis; 2000)
kakkestoelemaaje werkwoord; infinitief een persoon vervoeren, zittend op de gekruist samengevatte armen van twee personen
Foto: Woordenboek van de Vlaamse dialecten III-6 School- en kinderspelen
Detail uit een schilderij van Pieter Brueghel de oudere met kinderspelen WNT - KAKKESTOELEMEIEN - Aan den kinderkakstoel (?) wordt gedacht bij 't bekende spel waarbij twee kinderen, die elkaar de hand of de beide handen geven, een derde kind op het zoo gevormde zeteltje ronddragen; het heet te Oudenaarde kakkestoelke dragen, te Brugge kakstoeltje-wagenare, in Belgisch-Brabant kakkestoelemenneken, in Holland nagenoeg algemeen kakkestoelemeien, en daarnaast te Zwolle kakkemaaiestoelen, in Groningen kakkemanjestoulen, in Oost-Friesland kakkemakkestôleken. A.J.A.C. van Delft - En dan dat elkaar op de handen en armen dragen, dat "kakkestoelemaaie" genoemd werd. Een speelliedje hierbij luidde: "kakkestoelemeien, we dragen het kindje met beije (beiden)". (Nieuwe Tilburgse Courant - 13 november 1954; Uit de oude doos: Een brokje Folklore) WTT 2012: Bij dit spel hoort een rijm dat in zeer vele vormen is overgeleverd. Jac. Van Ginneken, Handboek der Nederlandsche Taal, deel 1, pag. 420-421 (1913), geeft deze variant:
En deze foto met de drie fases van het spel:
Koenen - kakkestoelemeien - spel waarbij twee kinderen elkaar de handen geven en daarop een derde kind ronddragen. Antw. KAKKEKOELEMEIEN - hetzelfde te Antw. als elders Deezeken dragen. Molema KAKKEMANJESTOULEN - een kinderspel, z.a. Hees kakkestoelemeie (I:62) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kakkestoele - ook 'drille' genoemd, z.a.
kakscholtje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm bewaarschool WBD III.3.1:445 'kakschooltje' = kleuterschool: ook 'papschool'
kakstoel, kakkestoel
Circa 1860 zelfstandig naamwoord kinderstoel met ingebouwd potje Van Delft - Een rijf is een hark, een reep is een hoepel, een moor is een ketel, een kakstoel is een kinderstoel. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) WBD (III.2.1:87) kakstoel = kamerstoel Antw. KAKSTOEL zelfstandig naamwoord m. - kinderzeteltje met een tafeltje dat tot sluitsel dient, en een latwerk dat het kind belet er uit te vallen. Fig. iemand die flauwen praat verkoopt. Zoo 'ne kakstoel! WNT KAKSTOEL 1) eigenlijk: een stoel om op te kakken; soort van kinderstoel met een gat in, en eene pot onder de zitting, tevens tafelstoel.
Schilderij van Jan Miense Molenaer - 17de eeuw (detail)
Schilderij van Evert Pieters - 17de eeuw (detail)
kalf, kalfke, ►kèlfke zelfstandig naamwoord kalf Van Delft - "'n Kalf kan tegen 'n koe niet stooten." Dit is: De mindere moet voor den meerdere bukken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929) WBD nuchter kalf - pasgeboren kalf WBD de kalvertaande nòg (in)hèbbe - gezegd van een overjarig kalf dat nog niet van tanden gewisseld heeft WBD (nòg) en kalf in de bèk/ mónd zèèn - als boven WBD vèèrskalf, vèrskalf, vijrskalf, kuuskalf - vrouwelijk kalf WBD kalfvèèrs, kalfmaol - jonge koe WBD kalfkoej, kalfvèèrs - koe die kalven moet WBD loojkalf, lój - mannelijk kalf WBD (van een koe) 'der is en kalf in', 'der zit en kalf óp' - ze is drachtig WBD vleinaam v.h. kalf: 'kalfke', 'kèlfke' WBD roep-/loknaam v.h. kalf: kalf, koes, koes koes koes (Tilburgse Taalplastiek 143) gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et kalf wòrdt grótter as de koej = de kosten wegen niet op tegen 't resultaat Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: et kalf is de koej nie wèrd (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 't sop is de kool niet waard Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kalf zn - kalf; zegswijzen z.a. WvM 'De k ziede by 't kallef' Frans Verbunt: as et lukt kalft den òs - er moet een wonder gebeuren, wil het lukken
kalfkoej zelfstandig naamwoord WBD koe die kalven moet, ook 'kalfvèèrs' genoemd Bont kaləfku.u zelfstandig naamwoordvr. 'kalfkoe' - koe die kalven moet WNT KALFKOE - Benaming voor eene koe die met kalf is, die kalven moet.
kalfsmesien zelfstandig naamwoord WBD instrument waarmee men, mechanisch geholpen, kalveren doet geboren worden
kalftèndjes zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm H. van Rijen (1988): melkgebit
zelfstandig naamwoord WBD jonge koe, ook genoemd: 'vèèrs', 'vaors', 'vijrs' of 'kalfmaol Antw. KALFVEÈRS zelfstandig naamwoord v.- drachtige veers WNT KALFVAARS - kalfdragende vaars WBD III.1.5:139 'manchetknoop' = manchetknoop WBD III.1.5:139 'boordenknoopje' = boordenknoopje - Naglijder op basis van nevenvorm 'knoop' met scherplange oo.
kalido hoofd etymologie onbekend ...den aawe
Vinken mee z'n zwart petje op z'ne kalido. (Jan Jaansen; ps. v. Piet
Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC
13-4-1940 – 24-8-1940) kalk zelfstandig naamwoord kalk WBD kalk - nathuis, de afd. in de looierij of het bijgebouw waar de zgn. nathuisprocessen plaatsvinden; II 600 WBD kalk - vlezerij, de afd. of ruimte waar wordt gevleesd; volgens de respondent van K 183 vond het vlezen plaats in de 'kalkerij'. II 608 WBD kalk - kalkerij, de afd. of ruimte waar wordt gekalkt; II 604 WBD kalke (ww) - kalken, behandeling van tuig- of overleer (II 603), ook 'zwaovele' genoemd WBD kalk strôoje - kalk strooien, kalken van lijmvlees (II 610) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: kalk in de ôogen hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - moeten trouwen (Vrouwen menen aan de ogen te kunnen zien dat iemand in verwachting is.)
kalkaaj zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): kalkei
kalleve werkwoord, zwak kalven Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Overdrachtelijk zei men tegen een jongen wiens hemd te voorschijn kwam uit zijn kapotte broek: 'ge kalft' (Tilburgse Taalplastiek 143) WBD kalve (II:1006) - afkalven: het afzakken v.h. kettinggaren; ook wel: afkalve, inkalve of kalvere genoemd Frans Verbunt: as et lukt kalft den os (er moet een wonder gebeuren, wil het lukken) Stadsnieuws: As et lukt kalft den òs (280506) Bont kalvə(n) zw.ww.intr. 'kalven' overgeven, braken Antw. KALVEN - overgeven, braken zelfstandig naamwoord meervoud van 'kalf', kalveren Audio-opname 1978 -- “..èn schaope nèt as in den orlòg, wiere zak zègge schaopen ok geslacht…èn nuchtere kalleve zak zègge, kalleve die zak zègge nèt snaachs geboore waare!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) KLIK HIER om het bestand te beluisteren
kalvermèndje zelfstandig naamwoord WBD muilkorf voor een kalf
kalvertaand zelfstandig naamwoord , plur. WBD melkgebit van een kalf, ook genoemd: 'mèlktaande' of 'taande'
kam, kèmke zelfstandig naamwoord kam Dialectenquête 1876 - hoanekaam
kameraod, kammeraod verkleinwoord: kam(m)eròdje meervoud: kam(m)eraoj zelfstandig naamwoord kameraad Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kameraoj (plur.) Bont kaməro´t, zelfstandig naamwoord m. 'kammerood' - kameraad zelfstandig naamwoord Diktee 2000 '... onze kammeraoj öt Suurienaame' Diktee 2007 'Dere meens òf kammeraod lopt naa vort achter de waoge...'
kamgaore zelfstandig naamwoord WBD 'kamgaarə' (III:870) - kamgaren WBD 'kamgaorən stuk' (II:870) - kamgaren stuk Cees Robben – Mar ’t is unne echte kamgaore... [jas] (19700306) WBD II.4. p. 870 – Stof geweven van uit kamwol gesponnen garen. kàmgaoren stuk, K 183 (= Tilburg) ; kamgaare, K 183 (= Tilburg) .
kamieon, kameeon, kammeejon zelfstandig naamwoord WBD III.3.1:395 'camion' = vrachtwagen LDM - Dan de caméon, wel bekend, ook een platte wagen, waarop ook opzij en achter borden konden worden gezet om het afvallen van de geladen stukgoederen te voorkomen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 21 ‘Tilburg had een respectabele lijst’; NTC 4-2-1954)
kammemaoker zelfstandig naamwoord kamslager WBD kammemaoker (II:977) - kammenmaker, kamslager: vervaardiger van weefkammen; ook wel: 'kamslaager' genoemd.
kammenèt zelfstandig naamwoord kabinet, bep. type kast Cees Robben – Op de bovenste plaank van ’t kammenet.. (19741115) S&S kabinèt-óp-hôoge-poote: zware, dikke vrouw met lange benen (hs K 183) Daamen - Handschrift 1916: "kabinet op hooge pooten (een zware dikke vrouw met lange beenen)" Urk - KAMMENET - cabinet, grote kast (verouderd) S&S - KABINET-OP-Hoge-POTEN, vgl. WNT VIII 817 s.v. kabinet, bet. IV, overdrachtelijk gebruik. Bet. element 'zwaar en dik' zit in 'kabinet', 'lange benen' zit in 'hoge poten'. Elders niet aangetroffen. (blz. 35) XVIIe eeuw (Glossarium, v. Sterkenburg) CAMENET – kabinet
kamwiel zelfstandig naamwoord kamwiel WBD kamwiel (II:1041) - onderdeel v.e. regulateur; ook genoemd: kamwieleke, wisselwiel, schaokelwiel of rónsel
kan zelfstandig naamwoord inhoudsmaat voor natte waar, gelijk aan 1,44 liter (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h. Ned. Metriek Stelsel, 1820) zie: Verhoeff WBD III. 4.4:298 'kan' = liter, ook 'kop' of 'kopke' WBD III.4.4:299 'kan' = kwart hectoliter, ook 'viertel' of 'deel'
kandelèèr, kandelèrke zelfstandig naamwoord kandelaar R.J. en kèrske in ene kandelèèr WBD (III.3.3:67) kandelèèr = kandelaar Antw. KANDELÈÈR zelfstandig naamwoord m. - kandelaar WNT KANDELAAR, kandeleer, kandeler
kandijmik zelfstandig naamwoord WBD III.2.3:195 'kandijmik' = suikerbrood
zelfstandig naamwoord kaneelwater (drank of medicijn) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: van gist tòt kanêelwaoter (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek ’72) van het kastje naar de muur WNT KANEELWATER - Benaming van een, van of met kaneel, door distillatie bereid "water"; als geneesmiddel enz.; waarvan verschillende recepten bekend zijn.
kanjert zelfstandig naamwoord kanjer, exemplaar groot in zijn soort – met paragogische t Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kanjert WBD III.1.1:223 'kanjer' = penis WNT KANJER, kanjert - B) 1) Iemand die voortreffelijk, uitnemend, uitmuntend is in zijn vak, in zijne soort; een baas; een heer, een Piet. 2) Iemand met een groot vermogen; van een aanzienlijken staat. 3) Iemand die door lichaamsgrootte of door lichaamssterkte, of door beide, uitmunt. 4) Overdrachtelijk van toepassing op zaken ...
kannadas, kanniedas zelfstandig naamwoord Canada populier, canada; 'kanada' - Populus canadensis, ook wel: Populus monilifera Ait.
WBD III.4.3:134 canadas - canadapopulier; ook genoemd kannidas, kanada of populier Bont ka'nidas zelfstandig naamwoord m. 'Canidas' - Canadese populier Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaniedas' zn - Canadese populier WNT CANADA - Eene soort van populier, Populus monilifera of canadensis.
Tilburgsche Courant - 23-9-1888
kaod, kaot, kaoj 1. bijvoeglijk naamwoord / bijwoord D. Boutkan (1996): (blz. 50) kaod - kaojer - kaojst - kwaad, kwade, slecht, slechte Meej zón kaoj weer zódde kaod wòrre. - Met zo' n slecht weer zou je kwaad worden. MP gez. (m.b.t. vrouwen:) Ge hèt kaoj èn verrèkte kaoj. (Die nèkhaor hèbbe, zèn kaoj, mar die krullekeshaor hèbbe, zèn verrèkte kaoj.) R.J. ze wier kaod Van Delft - - Sterft iemand aan een ziekte met een snel verloop, dan "sterft hij aon een kaoi ziekte".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) "Hij is kaod", zee den postbooi. "Veur mijn part", zee den winkelier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938) ...mar ik maok me mar kaot, en ’t helpt me niks. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) SJAREL. Nèè, hij [een politie-agent] kwaamp vraoge of dek 'n vergunning ha om bloemwinkeltje te speule! KARÉL. Oeioeie nog toe toch! En toen? SJAREL. Wel, ik hiel um eerluk gezee ’n bietje vur den aop en ik vroeg um of hij ’n vergunning ha om men kaod te maoke. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)Nou is 't vergeetmenieke/ vergeten en vergaon;/ da hee ons dikke Mieke,/ die kaoje koei gedaon. (Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Vergeetmenieke’, 1949) De Wijs -- Ik wil bist wete dè’k ’n kaoi boor ben mar zij is ôk nie prut (23-09-1970) Cees Robben – En kaoi bier hier meej karneval... (19730316) Cees Robben – [vrouw spreekt:] Ik wil bist weten dek ’n kaoi boor zèè... Mar gij bent ôôk nie prut... (19761008) Cees Robben – ..Kaoije snevel smaokt me toch aaltij nog beter dan goei wèèrk... (19700329) Assie zô kaod waar, maokte wij wel dè we öt de buurt blééve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Godverdomme, wè waar ik kaod… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Hij stampte dan net as un kaoi pèrd, meej zen voeten op de grond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Onze vadder vertrok wè laoter, die reej ons mistal halfweg veurbij, op zen kaoj fiets. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Op zonne zondag asset regende, han wij flink kaoie zin. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
…leider speule over un groep van zon twintig
jongens, in de ‘kaoje’ lèèftèèd zôas ze hier zegge. (Lodewijk van
den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk
wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Verhoeven (1978): KWAAD (uitgespr. als 'kaot' in onverbogen vorm, en 'kaoj' in verb. vorm) bijvoeglijk naamwoord : 'n kaoj mènneke - een slecht persoon, een kinderlokker; heeft dikwijls de bet. van: zwak, ziek: m'ne kaoje knie, rèècht in m'n kaoj oo:g. Z.a. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kaod, zonder w (krt.54) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: zó gaa as ge kaod genóg gedaon hèd, lot O.L.H. oe trouwe (Daamen - Handschrift 1916: ) - Na het huwelijk krijgt men minder kans voor 't vrije leven Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: zó kaod ast aachterste ènd van den duuvel ('64) H. van Rijen (1988): wènne kaojen hond H. van Rijen (1988): kaoj pronoosies - slechte bedoelingen Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoje Jan = J. de Beer (blz. 23) Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kaoj Anna = Anna Houben-Janssens (blz. 44) WBD (III.1.2:190) 'in kwaaien doen' = ziekelijk Bont ko.t, bijvoeglijk naamwoord en bijwoord 'kood' (d.i. 'kaad', voor welke vorm zonder w men zie o.a. Franck v. Wijk s.v. kwaad) - kwaad, slecht, boos, kwaadaardig. Antw. KAAD bvw. - kwaad (...) Hij is kaad op mij. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kaod bw, bijvoeglijk naamwoord - kwaad, slecht, boos WBD III.4.4:43 'kwaad weer' = slecht weer 2. Zelfstandig naamwoord het kwaad, de kwade(n), slechterikken MP gez. Ieder et zèène èn de kaoj ervan dêele. V en kaoj - een ongemakkelijke, eigengereide, onwillige vrouw CiT (114): 'Hijst kaoi deur!' Ons taante Zus, die moppert dan/ Want dès 'n echte kaoi. (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980) Cees Robben – Na is ie ’t kaoi wir deur... (19870320) Cees Robben – Bij de goeie... Bij de kaoie... (19580426) In de grond ist ginne koije... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) H. van Rijen (1988): hij ist kaoj deur - hij heeft het ergste gehad ...en liet Adam ôk enne keer bèète. Dè hasse dus nie moeten doen. Naa waar Adam effe schuldig en han ze saomen kaod gedaon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Verhoeven (1978): KWAAD (uitgespr. als 'kaot' in onverbogen vorm, en 'kaoj' in verb. vorm) (...) Zelfst. geb.: 'ne kaoje - een slechterik, geducht tegenstander: dan hebbe ze on men 'ne kaoje. Z.a. WBD III.3.1:369 'kwade (kaaie)' = galgenaas WBD (III.1.4:116) 'kwatong' = vrouw die graag kwaadspreekt; 227 'kwaad' = boos Goem. KWAAD - ku:t, zelfstandig naamwoord. o. Antw. KAAD zelfstandig naamwoord. o. en bvw. - kwaad. Gij doet daar kaad mee.
kaoje zelfstandig naamwoord kwade, een slecht persoon, onaangenaam mens Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb er wèlles gewist, ik kwaam er nòg wèlles…jao, Frits was ginne kaoje” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
toponiem
Foto: Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg GG Kwade Hoek - buurtschap in het noordelijk stadsdeel (tussen Groeseind en Rauwbraken) Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Paarde wiere der hier mar hil wèèneg geslacht. Dè was Jan van den Berg èn die wont in…jè…waor wont die naa zo gaaw ok wir….in de Kaojen Hoek, daor wondenie.” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)
zelfstandig naamwoord kwaadheid, boosheid Van kaojeghèd aatie nie. Tot dèsse ineens van kaojeghèd zeej:/ "Ik lig vur piet snòt hier, Gòddoome!" (Henriëtte Vunderink, Kaawe jatte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kottighèd' - kwaadheid ...èn ons Jaans die heej van kaojighei/ al daoge nie gepròt. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Agge gaot hamstere)
bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap van 'kaod' kwader = slechter Cees Robben – ’t Kos kaoier... (1860829) H. van Rijen (1988): kwader, bozer, slechter
zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): kwajongen, vlegel, ondeugd H. van Rijen (1988): plur. 'kaojjong, kwòjong;' vkw. 'kaojjunske, kwòjungske'
zelfstandig naamwoord, komt meestal in de verkleinvorm voor; kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel
Cees Robben - detail uit Prent van de week van 12 februari 1965, waarschijnlijk vastenavond - de gewone vorm 'kaoj' komt echter ook voor, het meervoud is dan 'kaoje' - de korte vorm 'kòjkes' is gangbaar naast 'kaojkes' WNT KAAN, wsch. oorspr. meervoudsvorm. A) Vliezig overblijfsel van een stuk(je) uitgebraden vet. z.a. — De n in 'kaantjes' is ontstaan uit het mv. 'kaaien'. kaoikes
Cees Robben - detail uit Prent van de week van 4 oktober 1985 Van Delft - - "In het veurjaor koopen wu een vèrreken, een knap vèrreke of een trappistevèrreke, en als ie het goed gedaon hee, dan gaot ie mee Korsmis op de leer en komt de buurt stuiten en 's avonds op de kaoikes."(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205) Cees Robben – [Hij] hee gin kaoikes in z’n köpke. Nee mar herses.. (19540522 Lechim - Vur et braoie van de kaoikes... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Moederdag‘) Lechim - gin goei booter mir op oe brôod/ allêen mar kneut, of kaoikes. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Oktober... spaormònd‘) - Soms wier ur brood gegete/ Mee zelfgemokte zult of kaojkes… Uit: ‘Bè de wèèvers òn tòffel’, Ad van den Boom, circa 2005 Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Kaoikes van ennen aawe zog./ 't Knarste èn kròkte tusse m’ n taande... (Spoeje doemmeniemer; 2009) Piet van Beers – ‘Kaoikes’: Wild oe èège ene gang bespaore/ nor taandarts of "smoelesmid"?/ Kopt gin kaoikes öt de reklaome./ Want... dè kost' n nuu gebit. (Spoeje doemmeniemer; 2009) Van den Bredevoort - Soms waar un vèèrke pas geslacht, waar der zult en bloedworst en kaoikes zat… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) kaoje Daamen - Handschrift 1916: 'koaie - kaanen' Cees Robben – Bruine bôône meej wè kaoije... (19611221) Piet van Beers – ‘De stinpöst’: Vier ons vèrse worst èn peeje../ doet er mar wè jèùne bij./ 'n Bèkske zult 'n half pond kaoje/ èn tweej schèève balkenbrei. (Spoeje doemmeniemer; 2009) kaojkes Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden - kaojkes in de kòp hèbbe (JM'50) - weinig verstand hebben Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Miet, gao mar gauw daor bij Bert Hòns (Haans), gao mar gaa vur en dubbeltje bintjes haole, dan hèbbe we mèèrege soep èn kaojkes, zôo… (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment Frans Verbunt: gin kaojkes eete vurdèt vèèrken op de leer hangt Frans Verbunt: kaojkes in zene kòp hèbbe - dom zijn Ansems - Luste kaojkes, of botterhammeworst... (Tony Ansems, Kan’k un aai hebbe op mijnen botterham; van de cd Gatvermiedenhoet; 2010) Aanverwante bronnen Bosch kaoikes - kaantjes Hees kaai, kaan (1:77) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kaaikes' zelfstandig naamwoord , mv. - kaantjes Verhoeven (1978): KAAIKES (kaojkes), mv. - kaantjes, stukjes uitgebraden reuzel; van mnl. 'cade' randje. Bont zelfstandig naamwoord vr. (gewoonlijk in het mv.) kooi, kaai, kaan - uitgesmolten stukje vet of spek. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAAIJEN noemt men hier de vezels van geroost, gebraden of gesmolten vet. Kiliaan: "convenit cum verbo χαίω, i.e. uro, aduro, torreo." Antw. KAAI zelfstandig naamwoord v. - hard uitgebakken of afgesmolten stukje verkenslies of rundvet, in de wdbb. 'kaan', mnl. cade, kade.
kaok, kòkske zelfstandig naamwoord. kaak WBD III.1.1:79 'kaak', 'kaakbeen' = kaakbeenrand WBD III.1.1:80 'kaken' = kaakgestel; ook: 'kakement' of 'bakkes' WBD III.1.1:81 'kaak' = wang A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - 'kaok' komt in T niet voor in de bet. 'wang'; daarvoor dient 'wang' (blz. 184) Antw. KAAK, znw.v. - wang, fr. joue ►zie Kaokemènt
kaokel zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): kletskous
kaokele werkwoord, zwak kaokele - kaokelde - gekaokeld (geen vocaalkrimping) kakelen (als een kip) Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709) Kaokele as un kiep, de wel dè. Mar aaijer legge, ho mar! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) WBD (Hasselt) geluid voortbrengen (van een kip) Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zonder ophouden babbelen Frans Verbunt: hij kaokelt wèl, mar leej gin aajer WBD III.2.2:69 'kakelnestje' = jongste kind Verhoeven (1978): KAKELEN (Kaokele) onov.ww - is behalve voor het geluid van een kip en 'door elkaar praten' het gewone woord voor: hakkelen, stotteren. WNT KAKELEN - B) van menschen: a) luid en druk praten; klappen; ijdelen of laffen praat uitslaan; enz. Z.a.
kaokelgat scheldwoord kakelgat Cees Robben – Ruurt oe tungske op ’n aander/ Uitgeslaope kaokelgat (19600116) [door een pastoor gezegd tegen een gezinsverzorgster met moderne opvattingen]
kaokelnist zelfstandig naamwoord Van Beek - Het jongste kind zou voor 't eerst naar de leerschool gaan en de vader zei: "Onze kakelnest zal dit jaar ook uitvliegen. We zullen afwachten en hem zo nodig bij 't starten 'n handje helpen." (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)
kaokemènt zelfstandig naamwoord WBD III.1.1:80 'kakement' = kaakgestel; ook: 'kaken' of 'bakkes'
kaol, kòlder, kòlst bijvoeglijk naamwoord . kaal, quasi-welgesteld kaole kak - kale kak ene kaolen bôom - een boom zonder bladeren MP gez. Hoe kòlder/ grótter hónd, hoe meer vlôoje. R.J. 'deh kaol en kaoi Parijs' Cees Robben: zene gladden kaolen bòl; H. van Rijen (1988): ene kaole tèbbes - een kaal hoofd Tèùs han ze ginne naogel gehad om der kont te krabbe. Kaole kak waar et en daor waar alles meej gezeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) WBD III.4.1:26 'kaal jong' (= kaol jong) - jong en kaal vogeltje ook 'kale neet' of 'nestjong' Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Bonnie de kaole = frater Bonifatius (blz. 100) WBD III.3.1:302 'kak, hoge kak, kale kak' = bekakte praat WBD III.1.1:51 'kaal' = kaal (hoofd): kaole kòp, kaole knikker WBD III.1.3:17 'kaal' = versleten; ook: 'afgedragen' Bont bijvoeglijk naamwoord – kaal
Ze rikte saome jaorelang, dè din ze ammol gèère, èn zaat er in de pot genòg dan ginge ze ònt tèère.
Naa zon ze nòr de Schouwburg gaon Trees kocht en zwart-grèès kleeke omdé die kleure zôo op de haor van durre meens geleeke.
Sjaan zòcht en aorig truike èùt hêel sjiek, meej kòrte mouwe vuurrood, want Jaonus heure man is zôogezeej enen blauwe.
Toen zeej Merie: „Ik blèèf mar tèùs, aanders krèède schandaole, kzôo gèère meedoen, mar ge wit: "De mènne is ene kaole."
kaoljakker, kòljakker zelfstandig naamwoord onbemiddelde man die dit poogt te verbergen door heer te spelen WNT kaaljager (kaoljaoger), aanmatigende arme duivel (Molema) Verhoeven (1978): KAALJAKKER (koljakker) m. kale neet, opschepper. Z.a.
toponiem Chaam
zelfstandig naamwoord kamer goej kaomer - voorkamer in arbeidershuisje (daar stonden o.a. moeders fiets en de kinderwagen) MP gez. As plöddeke-vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes. WBD goej kaomer - salon (de mooie doch zelden gebruikte zitkamer in een boerenhuis); ook 'vurkaomer' genoemd WBD ópkaomer - opkamer (boven de kelder, via klein trapje toegankelijk) WBD booterkaomer - melkhuis (deel v.h. boerenhuis waar men de melk verwerkt en bewaart) Frans Verbunt: kaomerke - wc Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'goejkaomer' zn - pronkkamer
kaomerke zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm Frans Verbunt: WC
zelfstandig naamwoord Van Dale - kanis - (volkst.) 1. hoofd, kop, 2. bek, 5. lichaam, 4 (gew. en Z-A) vent, 5. (gew.) kanjer Daamen - Handschrift 1916: "koanus - hij hee z'nen koanus goed gevuld (maag)" WNT KANIS (II) Een "bargoensche" term, een straatwoord voor hoofd; 'kop', 'test' Cees Robben – Vleje-week-vrom waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones... (19680209)
kaoper zelfstandig naamwoord kaper
WBD III.3:204: 'kaper' = meisjesmuts met afhangende strook; ook; kapmuts
kaord zelfstandig naamwoord M kaarde
kaordebòl zelfstandig naamwoord kaardebol WBD kaordebòlle (II:1057) - kaardebollen
zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): weefkaartmaker
zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): (textiel)wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het kaarden van de wolvezels
Kaartspelers - Lucas van Leijden kaort, kòrtje; meervoud: kaorte, kaorde zelfstandig naamwoord D. Boutkan (1996): plur.: kaorde/ kaorte 1. speelkaart D. Boutkan (1996): kaort - kaorde/kaorte Wèffer kaort hòdde? - Wat voor kaarten had je? hartes, rèùtes, schuppes, kleeveres leege kaorte - kaarten zonder prentje lêege kaorte - lage kaarten Van Beek - Men zegt ook "kaarten als klompen" te hebben. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) Cees Robben: Van de kaort aaf; kaortaovend; Frans Verbunt: leege kaorte zèn mistal kaoj kaorte - kaarten zónder prentjes H. van Rijen (1988): 'leege kaorde' speelkaarten zonder plaatjes H. van Rijen (1988): leege kaorde, kaoj kaorde - slechte speelkaarten Bosch kaort - kaart, kaarten Antw. KAART zelfstandig naamwoord v., Fr. carte - wordt in den zin van speelkaart veel zonder meervoudsuitgang gebezigd. Schoon, slechte kaart hebben. 2. andere samenstellingen Bont zelfstandig naamwoord m. 'kaort' - kaart (brief-, speel-) WBD kaort (II:1067) - kaart, patroonkaart met weefpatroon WBD III.3.1:440 'kaart' = ansichtkaart; ook 'prentkaart'
Schilderij van Jan Miense Molenaer (detail) - 17e eeuw - Kaartspelers bij kaarslicht
werkwoord, zwak B kaorte - kaortte - gekaort — geen vocaalkrimping kaarten, kaartspelen
Tekening: Cees Robben – uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. v.d. Ven jr., 1946 Cees Robben: Ik hèb nòg gin èèrg in oe, al zaate in mene broekzak te kaorte. DANB gaode gij vandaog nie kaorte? WBD (III.3.2:164) kaorte, ►kaortspeule, meej de kaort(e) speule = kaarten
kaortewals zelfstandig naamwoord kaartenwals WBD kaortewals (of: kaordewals) (II:1061) - kaartenwals H. van Rijen (1988): 'kaordewals' (textiel) - wals waar de kaardebollen op bevestigd worden voor het kaarden van de wolvezels (vgl. WBD II 1060: kaord(t)ewàls)
Detail uit een schilderij van Willem Cornelis Duysters kaortspeule werkwoord, zwak kaartspelen Daamen - Handschrift 1916: kaortspeulen is gin schaophuuje... 's aovends kaortspeulen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929) As der kaort gespuld wier, vroege ze wel of ik meedeej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Interview met de heer De Kok (1978) – Dè was de St. Josefkring, die was daor. Dè was… de St Jozefkring. Dè was, daor konde, konde kaortspeule èn zowiets ammel, hè. KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren WBD (III.3.2:164) kaortspeule, kaorte, meej de kaort(e) speule = kaarten
kaot zelfstandig naamwoord, onzijdig kwaad Cees Robben – Wie heej nog niemand kaot gedaon... (19570615)
kaoter zelfstandig naamwoord kater Van Beek - "Hij hee unne kaoter gestrikt" wil zeggen dat hij een rijk meisje trouwde. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) Cees Robben – Unne kaoter gestrikt op de klinkert (19561215) – De betekenis van ‘klinkert’ is hier niet duidelijk; Robben bedoelt: een goede partij, een rijke echtgenoot voor meisje van eenvoudige komaf. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: derbij zèèn as ene gelubde kaoter (Pierre van Beek -- -Tilburgse Taalplastiek 1970) - steeds haantje de voorste Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: ene kaoter strikke ('87) voordeel behalen (ook bij kaartspel) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: hij had ene kaoter gestrikt óp de Klinkert ('58) - een rijk huwelijk gesloten (klinkert = klinkerweg) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de kaoter zen kónt gelékt hèbbe ('50) nadorst hebben, daags na overmatig alcoholgebruik Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: dènke ene vètte kaoter te strikke, èn et waar en maoger poeske (Daamen - Handschrift 1916: )
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm H. van Rijen (1988): = kapmis - hakbijl, kapmes
kapmis zelfstandig naamwoord kapmes, hakbijl Kapmis, leepel òf schèèr (kinderspelletje) WBD III.2.1:249 'kapmes' = hakmesje, ook 'hakmes', 'slichtmes' kapmis, leepel òf schèèr naam van een kinderspel (geen nadere gegevens bekend) Audioregistratie 1978 - Ik weet nie òf gullie dè nòg wit dè wij vruuger op school din “kapmis, leepel òf schèèr?” Dan ging er zonne jonge, ging krom staon, dan zaat er êene op zene rug èn die op zene rug zaat die di dan zôo: “Kapmis, leepel òf schèèr?” èn assie dè raojde dan, hè, dan moes den aandere krom gòn staon! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
zelfstandig naamwoord Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): ónte kapoen - gehaaid persoon, c.q. grote deugniet J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KAPOEN is een verachtelijke naam of scheldwoord, hier van Brussel overgewaaid, alwaar de kaai-boeven, aldaar voor een zeer slecht slag van volk gehouden, aldus genaamd worden. Antw. KAPOEN zelfstandig naamwoord m. - deugniet, Fr. coquin WNT KAPOEN III) 1) als een verachtelijke benaming, als een scheldwoord in 't algemeen; 2) vreemde gast, rare klant; 3) beklagenswaardig wezen; 4) in Z-Ndl. deugniet (eigenlijk of schertsend).
kapoerewiets bijvoeglijk naamwoord H. van Rijen (1988): stuk, kapot, dood WTT-2012: de etymologie is nog niet bekend WTT-2019: een uitbreiding van het jiddische 'kapore' via het bargoense 'kapoeres'. 'Kapore' verwijst naar het ritueel 'kapores sjlogn' (voorafgaand aan Jom Kipoer), waarbij een haan geslacht wordt en aan een arme wordt gegeven. (Bron: Heikens, Henk, e.a.: Hebreeuwsche en Jiddische woorden in het Nederlands, SDU, Den Haag 2002) In het bargoens is dit doden overgenomen als toestand. Van kapores gaan - Anoniem - Ons varken is gestorven/ En 't beest heeft zoo geschreid, faldera,/ Al om die narigheid. // Waar ging het van kapores?/ 't Was vetziek, beste man, faldera./ Daar sterven ze alle van. Uit: De Engelbewaarder, jrg. 25, Tilburg 1908, p. 290.
kappe werkwoord, zwak kappen kappe - kapte - gekapt WBD (v.e. paard) met de voorbenen een trap geven
kappelaon zelfstandig naamwoord kapelaan Cees Robben – Den kapelaon, hij boert mar vort... (19550129)
kappèlmister zelfstandig naamwoord kapelmeester - Jan Melis is kapelmister en zal oew laoten genieten van fijne muziek…; Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.
kapper, kapperke zelfstandig naamwoord WBD III.4.4:297 'kapper', 'kappertje' = twee deciliter WBD III.2.1:181 'kapper' = drinkglas met een voet; borrelglaasjes, kleine bierglazen LDM - Nu zouden wij het hebben over de biertapperij. Ja, en zoals reeds gezegd, werd vroeger het bier in de kelder uit de houten kraan getapt. Er waren echter ook herbergen waar het per literskruik op tafel gebracht werd. Zo herinneren wij ons nog het café van de Wed. van Broekhoven, juist in de bocht rechts, ongeveer aan de Groenewoudstraat. Men bestelde daar een kruik bier en de kasteleines bracht die met evenveel glaasjes als het gezelschap personen telde. Die glaasjes waren natuurlijk niet groot. Men noemde ze kapperkes. Was de kruik leeg, dan bestelde men een nieuwe. De prijs was één dubbeltje. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 10 ‘Het tappen van het bier’; NTC 29-08-1951) WNT: znw.
m.; dikwijls in den vorm van het verkl. Alleen in Z.-Ndl. zelfstandig naamwoord 1. capucijn (monnik) lid van de kloosterorde Ordo Fratrum Minorum Capucinorum (franciscanen); afkorting: OFM Cap. In Tilburg gevestigd in een klooster op Korvel.
De Kappesiene kèrk witte te staon dènk, hè? [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] - ook: kappesiener; meervoud: kappesiene, zowel voor de kloosterlingen als de orde. - in de volksmond 'blôotevoetepaoters' genoemd wegens hun blote voeten in sandalen.
- hun bruine pij zorgde voor naamsoverdracht op een bepaald soort kever, een soort van erwt, en diverse kruid- en plantnamen - zie verderop. - de kerk van de kapucijnen op Korvel speelde in het geloofsleven van veel Tilburgers een belangrijke rol door 1) de mogelijkheid om in die kerk te ►pesjonkele; 2) het feit dat kapucijnen als biechtvaders meer begrip hadden voor wereldse zaken dan de gemiddelde parochiegeestelijke; 3) de 'dovenbiechtstoel' waarover zij beschikten om slechthorenden de gelegenheid te geven hun zonden te biechten zonder dat de hele kerk daarvan getuige kon zijn;
Cees Robben - Prent van de week - 19661209 4) hun voedselverstrekking aan zwervers: ►zie schabberdebonk
Cees Robben - detail -Prent van de week 19570921 Robben: "...Hier schafte d'n pot bruine boone..." Cees Robben – Voor pater De Wit.. kappesien. Titel van de prent van 19650326 in verband met een inzamelingsactie voor missionaris De Wit ofm. cap. De Wijs -- ’t was ’n geboren capecien, hij hee de kleere thuis gehad, mar ze paaste nie (17-10-1972) [D.i.: hij heeft zijn roeping gemist] Frans Verbunt: de deugd int midde, zi den duuvel, èn hij ging tusse twee kappesiene Misschien vendt ze’t wel un goeie daod, dèk ene priester, ene paoter terwille ben gewist en wel ene blôote voetenpaoter, ene paoter die in Tilburg zenne kost bij mekaare moes schooie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Die Kappesiene, dè waar iets hêel aparts. In hullie kèèrek koste pesjonkele, èn onze paa ging daor biechte, want daor kreede nie zo gaaw et schöfke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Goem.KAPUCIEN - kapəsi:n, zelfstandig naamwoord m. - monnik Bosch kappesien – capucijn 2. soort meikever
kappesien - melolontha hippocastani
WBD III 4,2:164 lemma Kleine bruine meikever -
Voor kleinere, glimmend bruine meikevers zijn er ook specifieke
benamingen in gebruik. Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.
3. peulvrucht
Pisum sativum subspecies sativum - grauwe erwt; kapucijner; velderwt; voererwt 'sativum' betekent dat het gekweekte soorten betreft ook: kapucijner, schokker, 'brèùne bôon', 'kapesientje' De volksnamen hebben betrekking op diverse soorten; telers onderscheiden strikt: ronde groene erwten, gele erwten, schokkers, kapucijners, rozijn- of grauwe erwten. Cees Robben – Bruine bôône meej wè kaoije... / Kapecyners... maoger spek (19611221)WBD III.2.3:82 'kapucijntje' = kapucijner; ook 'schokker', 'grauwe erwt' 4. bloem Tropaeolum majus - Oostindische kers
Antw. CAPUCIEN zelfstandig naamwoord m. - KAPUSIEN - kapucijn; ook bep. hofbloem Joseph Samyn, Kruidwoordenboek (1888): TROPAEOLUM MAJUS L. Capucijn; Kapucijntjes, Paterskap; Stanse, Stonse; Tabakpijpen. — Capucine. Het betreft de oostindische kers. Heukels geeft geen benamingen uit Brabant, maar voor Vlaanderen: Capeciene(n), Capecintjes, Capuciene, Capuciene(n)mutsen, Capucintjes, Capucijn, Kappers, Kapuciene(n), Kapucijntjes. (Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten; H. Heukels, 1907)
Har Brok, Van vergeet-me-nietje tot gebroken
hartje, 1993: ...volksnamen die allemaal op de vorm van de bloemen
slaan:
Har Brok, Stinkend-juffertje en duivelskruid -
Volksnamen van planten (2006): Vooral in het zuiden deed de vorm van
de bloem met slip denken aan de muts of capuchon (kap of tip) aan de
pij van de paters
Emanuel Phillips Fox, Nasturtiums (1912)
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van kappesien 2 hierboven, de meikever
WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige
rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die
met meel bestoven lijkt te zijn. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 26, 23-1-1965 –Onder die "mölders" (meikevers) kwamen ook "molenaars" voor. Dat waren in de jongenswereld meikevers met een witachtige kleur over de dekvleugels (alsof ze met meel bestoven waren). Daarnaast bestonden er "kappecientjes" (capucijnen). Deze waren diep, mooi bruin van kleur en zagen er met hun "baard" en glad kopje... - en met een beetje fantasie! - ook inderdaad als een capucijn uit.
kappeson zelfstandig naamwoord naar Frans: capuchon WBD ossetoom (Hasseltse term)
kappetaol zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord . H. van Rijen (1988): kapitaal
kapsie, kapsies zelfstandig naamwoord, meestal meervoudig 'kapsies' in een uitdrukking met een infinitief zoals 'maken, hebben, zoeken'; eigenlijk algemeen Nederlands - uit 'captie' van Latijn 'captio' (zie WNT hieronder) Van Dale - in de uitdrukking 'kapsie(s) maken of hebben' - bezwaren maken, zich met iets niet eens verklaren, ofwel: tegenstribbelen, onwillig zijn P.H. Schröder (1980), Van Aalmoes tot Zwijntjesjager - kapsies - Het Latijnse werkwoord capere betekent: pakken, grijpen en het daarvan afgeleide captio is dus: de greep, de strik, de streek, het bedrog, de drogreden. Het Franse woord captieux beduidt dan ook: bedriegelijk. Wie kapsies maakt, zoekt dus drogredenen, uitvluchten; hij stribbelt tegen, oppert allerlei bezwaren. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: aaltij èn ooveral kapsies zuuke (Daamen - Handschrift 1916: ) - overal aanleiding tot ruzie zoeken. WNT KAPSIE, CAPTIE - znw.(v.) Modern lemma: captie - znw. vr. Ontleend aan lat. captio, drogreden. Alleen in de uitdrukking captie(s) maken, bezwaar maken, tegenstribbelen, chicaneeren, kunsten hebben enz. -- Als hij vertrekt (uit een hotel), maakt hij eeuwig kaptie op de rekening, LOOSJES, Bronkh. 6, 295 [1807]. -- Al maakt hy nu nog zooveel capties, hij zal wel moeten eindigen met toe te geven. Neen jongen, je krijgt het niet, en als je nu nog meer captie maakt, moet je maar naar bed. WTT 2012 - vergelijk kapsoones - WNT lemma kapsoones: (v. kapsie): drukte
F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche
Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden - 1087.
Captie maken, kapstòk zelfstandig naamwoord kapstok WBD mager paard, ook 'vrak' genoemd
karakoko zelfstandig naamwoord - Daor waar 'n optreje van John Ray, de beroemde karakokozangert. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Zôo is er venaovend bevobbeld karakoko bij kaffee et Bôomstrunkske, (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
karakòl zelfstandig naamwoord eetbare slak uit Frans: caracole, en mogelijk daar uit het Spaans caracol de benaming is volgens WBD (zie onder) in Tilburg minder gebruikt dan 'huisjesslak' / 'höskesslak'/
WBD III.4.2:206 'karakol' - huisjesslak (Helicidae), ook genoemd 'slak' WBD III 4.2:206 Huisjesslak - Algemene benaming voor de slakkensoorten (Helicidae) die kalkachtige spiraalvormige huisjes op hun rug meedragen, waarin ze zich kunnen terugtrekken. De meest bekende is de gewone huisjesslak (Cepaea nemoralis), waarvan het huisje 25 mm breed wordt en geel-bruin gestreept is; hij leeft in bossen, tuinen en bij huizen. De grootste is de wijngaardslak (Helix pomatia), die gegeten wordt, donkerbruin is en tot 4 cm groot kan worden. karbenaade zelfstandig naamwoord karbonade WBD III.2.3:62 'kabernade' = karbonade ► zie kèrmenaaj
karbied, kerbied zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: carbid Frans Verbunt: den dieje moes karbied lusse, dan kós ie omhôog H. van Rijen (1988): 'kerbiet'
karneuk zelfstandig naamwoord WBD III.4.4:300 'karneuk' - 250 liter, ook 'vaatje' of 'okshoofd'
karneval zelfstandig naamwoord carnaval WBD (III.3.2:277) karneval = vastenavond
kasje zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm kastje Cees Robben: sóms dan daanst ie van et kasje; WBD III.1.3:262 'kastje- = medaillon; ook: 'hartje' D. Boutkan (1996): (blz. 31) kasje verkleinde vorm van 'kaast' (met vocaalkrimping)
kasjenee zelfstandig naamwoord doek van dunne stof, als sjaal om de hals geknoopt = Fr. 'cache-nez' WBD III.1.3:146 'cache-nez' = das, sjaal Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): óns aaw pètjes meej ónze kasjenee Op d'aandere daogen kon ik m'n kasjeneej wel om m'ne nek en m'n haanden in m'n broekzakken velen en ik was jandories blij as ik bij de stee van Sjef Koolen kwaam ... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929) Van Beek - Een "kazjeneej" is een halsdoek; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kazineej' zn - soort halsdoek Bont zelfstandig naamwoordn. 'kaziné' - cache-nez, halsdoek Witt. kazzienee (S.G. blz. 80 en 147)
kasjeweel bijvoeglijk naamwoord, bijwoord H. van Rijen (1988): opzienbarend, casueel WNT CASUEEL - A) toevallig, eigenaardig, merkwaardig (bijvoeglijk naamwoord ) B) toevalligerwijze, bij toeval, bijgeval (bijwoord )
kasjewèèle, kassiewèèle bijvoeglijk naamwoord . H. van Rijen (1988): dood, stuk, niet meer aanwezig = Hebr. breng ons terug; Bargoens 'asjeweine'= weg, dood, kapot. Ned. varianten: asjeweine, gasjewijne, kasjewijne, kassiewijle, kassiewijne, sjewijne (zie Van Dale)
kasjezis, kassiezis bijvoeglijk naamwoord /bw. H. van Rijen (1988): dood = kassie-zes (Barg.), naar het dobbelspel 'kassie-zes', wellicht onder invloed van kassie-wijle en de zes zijden van een doodskist
kaskenaade, kaskenoj, kèskenaoj zelfstandig naamwoord
Cees Robben blufferige drukte, opschepperij; noten op z'n zang, pretenties, praatjes
WTT -2012 - Van
Frans. 'gasconnade': grootspraak, opsnijderij, snoeverij (als van
Gasconjers, bewoners van de Gascogne). De toeschrijving is
waarschijnlijk zeer willekeurig. Pierre Germa schrijft in 'Du nom
propre au nom commun, dictionnaire' over 'gasconnade': Synonyme de
fanfaronnade, de vantardise, de hâblerie, comme en seraient
coutumiers les Gascons, selon une croyance répandue dont
Schuermans (Algemeen Vlaams Idioticon;
1865-1870): KASKENADEN, mv., verwaande manieren, gekke streken. Een
kaskenademaker, iemand die verwaande manieren heeft, die gekke
streken uitzet (Antw. Limb.). Van 't fr. gasconnade, snorkerij, R Ge moet nie zóveul kaskenaoj hèbbe, gij. Daamen - Handschrift 1916: "kaskenoade - ze hee wè kaskenoade (opsnijderij)" Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kaskenaode' "Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon." (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes
spaoren/ vur de swiet... de kaskenade... (19560512) [De prent
behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die
ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.] Van Beek - "kaskenaode" is opschepperij. (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) Witt. 'keskenaode (S.G. 362, 90, 111, 237, 273, 330) Zôo lèève zonder kaskenaoi/ dès schonder èn veul rèèker./ Dan gaoder grôot op agge heurt:/ daor gao ene Krèùkezèèker. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Lòt ze’t mar heure‘) Frans Verbunt: 'kèskenaode' - verbeelding Bosch kaskenade - opschepperij, verbeelding Hees kassekenade (II:11) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèskenaoj zn - opschepperij Verhoeven (1978): KASKENADE (kèskenaot) v. gasconade, opschepperij. Z.a. Bont kaskəno.də zelfstandig naamwoordvr. 'kaskenade' resp. 'kasgenaai' d.i. gasconnade, opschepperij, pralerij, aanstellerige drukte. Antw. KASGENADEN, KASKENADEN zelfstandig naamwoord v.mrv. - drukte, lawaai, beslag; van Fr. gasconnade A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kasgenaade, kaskenades (mv.) - koude drukte, zwetserij WBD III.1.4:171 'gasconnade-tjes veil hebben' = zich heel wat inbeelden WBD III.1.4:174 'gasconnade' = pralerij WBD III.1.4:389 'gasconnade maken' = koude drukte maken
werkwoord, zwak het spel 'klap-kas-afzak' bedrijven, c.q. iemand de in dat spel voorkomende trap geven
Cees Robben – Oversprong.. hiet dè vandaog...
(...) ’t aauw “drie appelepap” (...) mar zô as wij kossen kassen...
(19570427)
zelfstandig naamwoord
Stilleven - Flegel - 19de eeuw kastanje Daor hedde nog hille woude van tamme kastannieboomen, haozelnote en zukke getuig. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) H. van Rijen (1988): der laage ne maacht kastannies - veel H. van Rijen (1988): 'kestannie' WBD kastannie - paardekastanje, kastanje (Aesculus hippocastanum) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kestannie' zn - kastanje ► zie ook kerstannie
kastêel zelfstandig naamwoord kasteel D. Boutkan (1996): (blz. 51) kastêel – kastiltje
kastelèèn zelfstandig naamwoord kastelein, caféhouder, kroegbaas
kaster zelfstandig naamwoord WBD II.4. p. 871 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „kastor": „Langharig weefsel uit Spaansche wol. Imitatie pelswerk. Geweven in kruiskeperbinding. Van Dale zegt bij „kastoor": „Beverhaar en het daarvan gemaakte vilt". kastor: káster, K 183 (= Tilburg). WNT – lemma Kastoren – 1921 - bnw. Van Kastoor, in de bet. 2). Van kastoor; uit bevervilt gemaakt. Fijnkastoren, witkastoren, van fijn —, van wit kastoor. WNT – lemma Kastoor – 1921 - znw. m. en (als stofnaam) onz. Ontleend aan fra. castor, bever; beverhaar. 1. Als diernaam (manl.), slechts een enkele maal. Bever. — Kastoors haar (of als koppel. kastoorshaar): beverhaar. Castoers hayr om hoeyen te maken, Placc. v. Brab. 1, 414 a [1597]. 2. Stofnaam, onz.; voorheen manl. Beverhaar en het daarvan gemaakte bevervilt waarvan men hoeden maakt. Half (voorheen halve) kastoor: met haren of wol van andere dieren gemengd. (Verg. halve kastoor, straks onder 3) en geheele —, halve enz. kastoorhoed op dit laatste woord). 3. Voorwerpsnaam, manl. Een van bevervilt of van wat daarvoor door moet gaan gemaakte hoed.
kat zelfstandig naamwoord kat, poes H. van Rijen (1988): de kat moet van de stoel - wordt gezegd als er iemand voor de eerste keer met een loonzakje thuiskomt (ook worden dan b.v. de pantoffels klaargezet) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mèlke (Pierre van Beek -- -Tilburgse Taalplastiek 1964) - reactie op herhaalde bezwaren (..ja, maar als . ..) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: agge de kat nòr Èngelaand stuurt, dan maawt ze as ze terugkómt (Daamen - Handschrift 1916: ) Als je een domoor wegstuurt, komt er een sufferd terug. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de kat slèpt meej den bukkem (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '64) gezegd v.e. verliefd paartje Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de kat was vannaacht weer óp den Finkelenbèèrg (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - de kat is de hele nacht op sjouw geweest. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: en kat gao nôot mee en leege maog van hèùs (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - men moet eten voordat men van huis gaat. Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: een katje krabt em nie (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) - die is niet bang uitgevallen Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: zó flauw zèèn dègge wèl katte kunt spouwe (Daamen - Handschrift 1916: ) - erg misselijk zijn. Frans Verbunt: et is gin klèèn kat dè en pond schèt
katèùl zelfstandig naamwoord
ransuil - rechts: kerkuil
velduil H. van Rijen (1988): 'katööl' - ransuil (Asio otus) WBD III.4.1:192 'katuil' - kerkuil (Tyto alba), ook 'kransuil' genoemd WBD III.4.1:190 'katuil' - ransuil (Asio otus) WNT KATUIL - benaming voor sommige uilen: 1) alg. voor de uilen zonder oorpluimpjes; 2) volksnaam voor den Velduil, Asio accipitrinus; 3) groote katuil: volksnaam voor den ransuil (Asio otus)
kats bijwoord vreemd (?) De Wijs -- 'k weet nie wè gij ervan denkt mar ik vèèn ’t mar ’n kats gezicht (23-10-1963) Cees Robben – Ik vèèn ’t mar ’n kats gezicht (19640207)
katsebòlle werkwoord, zwak met kaatsballen spelen H. van Rijen (1988): kaatsen, 'katsele'
katsele werkwoord, zwak kaatsspel (kinderspel) Cees Robben – Hij haauwt lang weg mee zunne gaoren-bol... Dan kumme niet gaon katsele.. (19671215) DANB 'mèrt' ist nòg te kaaw óm te katsele - in maart is 't nog te koud om te kaatsen WBD (III.3.2:125) katsele, bólle = ballen, met de bal spelen
katsembòl, kètsembòl, katsebòl, katsebölleke
zelfstandig naamwoord kaatsbal Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Frans Verbunt: kètsembòl H. van Rijen (1988): kètsembòl WBD (III.2:122) kètsembòl, ook: kesjoeë bòl Bont zelfstandig naamwoord m. 'ketsenbol' - kaatsbal Antw. KETSEBOL zelfstandig naamwoord m. - kaatsbal; KETSE(N)BAL zelfstandig naamwoord m.; ook: KETSENBAL
kattebak zelfstandig naamwoord, spotwoord catechismus - Parochie Hasselt, circa 1960 ► kattechismes, kattekiesemus
kattekaod zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): 'kattekaot' - kattekwaad, kwajongensstreken
De 'kleine'(links) en de 'grote' catechismus,zoals in gebruik circa 1960. Collectie Ed Schilders/WTT kattechismes - kattekiesemus zelfstandig naamwoord catechismus ...onze vadder zaoliger vertelde aaltij al dèt ie vruuger bij de kwezel op de kattekiesemus was... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) WTT 2013 - circa 1960 lijkt de uitspraak te zijn geweest 'kattegissemus' of 'kattegismus' ►kattebak Audioregistratie 1978 - Ene keer òf vier pèr week, hi, moese wij smòrreges nòr de kattechismes toe. Daor in die irste klas, daor bij die mèskesschool… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) Audioregistratie 1978 - Agge hil et jaor oewe kattechismes gekènd had, dan krêede, wèrd dè op de prikstoel gezeej. Dan krêede en prèntje! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kattekòp zelfstandig naamwoord inhoudsmaat (bier) LDM - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951)
katteliek bijvoeglijk naamwoord katholiek H. van Rijen (1988): ze zèn goed katteliek - ze zijn heel vroom; fig: hebben veel geld Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jè, daor bèn ik toen ok onder gewist, dè was de kattelieke bond in de Tuinstraot toen dieje tèèd …” Klik hier om dit bestand te beluisteren
kattemèmme zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm tepeltjes van de kat GG zo taaj as kattemèmme
kattepies zelfstandig naamwoord lett. kattepis Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): zegsw. 'Dès gin kattepies!' - dat is geen kleinigheid, dat is niet niks. Antw. KATTEPIS zelfstandig naamwoord m.- soort van muscadelledruif, Fr. raisin rauscat (ook in Brabant)
kattespouw, kattespaaw zelfstandig naamwoord Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): soort snoepgoed, ook genoemd 'bakkesvol' (druivensuiker met noten)
Cees Robben – ’t Snoeppepier en bakkesvol/ En
’t ôllienutje leej/ Versmolten meej de kattespouw... (19580329) Frans Verbunt: 'kattespouw' - braaksel v.e. kat, ragoût; snoep: druivesuiker met pinda De Wijs -- Kunde nog ergeraans kattespouw-brokke kôpe? (23-10-1963) Moffelbôone die zèn te taai/ peeje vènd se te flauw,/ èn ak oover andijvie praot,/ zeese : «Dès kattespauw» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: DE GROTSTE VRAOG) Want as kènder reekendeme toen nie in munte, mar in snoep: zoveul sjèp òf zoveul bròkke kattespaaw konder vur kôope. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001) Mar wèddik ’t lèkkerste van allemòl von, dè waar kattespaaw. Witte wè dèt is? Dès nèt as joodevèt mar dan irst gesmolte èn dan deeje z’r pindanutjes durheene. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
Antw. KATTESPOUWSEL zelfstandig naamwoordo.-eten of drinken waar men tegezin voor gevoelt, dat te flauw of niet genoeg gekruid is.
kattespaawbròkke zelfstandig naamwoord meervoud snoepgoed; brokken druivesuiker ofwel ‘jodevet’ met nootjes Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424)
kattestèrt
WBD III.4.3:417 kattestèrt - schaafstro (Equisetum hyemale) kattestèrt - kattenstaart (Lythrum salicaria) WBD III.4.3:412 kattestèrt - lisdodde (Typha latifolia), ook genoemd: lis, lisdòt, lampepoetser, tompoes of riet WBD III.4.3:413 kattestèrt - aar v.d. lisdodde, ook genoemd: lisdot, kolf, lampepoetser, of tompoes WBD (III.2.1:426) kattestèrt = kattenstaart 429 kattestèrt - lupine
kavalerie zelfstandig naamwoord cavalerie Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: dès lóchte kavalerie (Kn'50) dat zijn wufte meisjes
kaviaor zelfstandig naamwoord kaviaar Frans Verbunt: Tilburgs kaviaor - bramenjam die naar vis smaakt
kawauwel zelfstandig naamwoord WBD III.1.1:101 'kawauwel' = mond (spotnaam) ZOVI Kawauwelen = snateren, onzinnig babbelen
kazienee - kazjeneej zelfstandig naamwoord doek van dunne stof, als sjaal om de hals geknoopt = Frans 'cache-nez' Vur mutsen en pelerienen en ook vur zijje petjes en toekielen kun-de in de buurt van Diessen en vural verderop, de vremde laanden van de Aacht Zaoligheden in nog haost overal terecht. En rooi zakdoeken en kazienees verkoopen zin de Heuvelstraot nog wel. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook. Cees Robben – En hij riep dan ôôk meteen.../ “’t zèn inscripsies... pree-histories”/ En hij spelde – kazjeneej - .../ - zimmezetje -.. – de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119)
kazjewêel zelfstandig naamwoord kabaal Cees Robben: meej veul kebaol WNT CABAAL 4) een hevig en hinderlijk, opschudding veroorzakend of medebrengend (oorspr.: opzettelijk met dat doel verwekt) rumoer.
kèbke zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm klein jong varken gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): et liste kèbke öt de maand H. van Rijen (1988): 'kèpke' - jong kind verkleinde vorm van 'kab' (met umlaut) Zie De Bont, kap II laatste dochter uit het gezin
kèchele werkwoord, zwak WBD III.1.2:239 'kechelen' = kuchen
zelfstandig naamwoord feest, smulpartij Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: tisser êen grôot kedaaj ('86) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: óp kedaaj gaon (Daamen - Handschrift 1916: ) - naar een feestmaal gaan Daamen - Handschrift 1916: "kadaai - 't is er groot kadaai - ze gan op kadaai (feestmaal)" H. van Rijen (1988): gedoe, drukte Schu KADIJ, te Antwerpen: feest, smulpartij: 't zal er gaan spannen; 't is vandaag kadij. Het woord is zijn bestaan aan den franschen republikeinschen decadi verschuldigd. WNT KADEI, KADDEI - ook ironisch, met de beteekenis van: een prettige, een lekkere boel.
toponiem Letterlijk: kwaad (= slecht) einde Cees Robben – Van ’t Krèèvent naor ’t Kedent is mar unne bolscheut... zisse... (19850504) Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et Kedènt = Kwaadeindstraat (blz. 121) - Kzaag me lôope over ut Gurke/ En ok dur de Hasseltstraat/ Over ut Kedènt… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005. - Int Kedènt daor stint un echtpaor/ Te praote in ut durgebont… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005. Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: "Van aovent gòn we meej zen ammol/ fiste op ' t Kedènt. (Spoeje doemmeniemer; 2009) op et Körvel òf int Zaand,/ den Haajkaant òft Kedènt. (Henriëtte Vunderink, Tilbörg trakteert, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
kedè ùzeWTT 2017: van (waarschijnlijk) kedèùs; echter alleen in het meervoud aangetroffen; bak waarin een geslacht dier werd gelegd om het te villen; naar analogie van cartouche, omhulsel. Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Dan hadde vruuger zogezeej, waare dè kedèùze wòr dègge ze ingôojde dan op dere rug want aanders kosse ze zak zègge nie ville!!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels) ► Klik hier voor audiofragment)
kedoow, kedooke zelfstandig naamwoord cadeau, geschenk = fr. 'cadeau' met vocaalreductie Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kedoo; kedoos De winnaors van de gèèle trui/ krèègen et ècht nie kedoo/ Zot ene Nederlaander zèèn,/ of wir Bernard Hienoo? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Naa de Toer in) WBD III.3.:190 'cadeau' = geschenk 'cadeautje, geschenk, gift, present, presentje' Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) kardootje...
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord Frans: caduc bouwvallig, versleten (ook m.b.t. mensen) R-J. 'die is wah kadukelijk' Daamen - Handschrift 1916: "kaduk - gebrekkig"
Cees Robben – Ik ben zô keduuk... (19550730) H. van Rijen (1988): zis en keduukelek ineens ònt wòrre - ze raakt versleten
Keej eigennaam Cornelia GG ook: ons Keej - mijn vrouw Stadsnieuws: 'Ak mar es wies wès Keej dervan zeej' (160108)
kèèk zelfstandig naamwoord Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèk zn - kijk 1. kijk als mening, deskundig oordeel Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Kèèk eróp hébben is meer as twee haande - verstandelijk overleg is beter dan in het wilde weg ergens aan beginnen (Tilburgse Taalplastiek 128) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: kèèk eróp hèbbe doe meer as twee haande (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - overleg hebben is belangrijker dan kunnen werken 2. gul zijn H. van Rijen (1988): ik kèèk nie op nen bos peeje, ak et lôof mar hè - ik kijk niet zo fijn, als het maar redelijk is; 3. te kijk staan GD07 Jan staode daor te kèèk 4. zelfstandig naamwoord = uitzicht - ene kèèk wèèd - zo ver als je kijken kunt/kon [Bron?] Agge op de Ringbaon wonde/ vuulde oe èège vruuger rèèk/ meej veul gruun èn stoere bôome/ èn ge had «ene Schôone kèèk» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De Ringbaon? Niks mir aon...)
kêek verleden tijd van 'kèèke' keek
Bouwschutting rond de afgebrande Febo-frituur. Heuvelstraat 2018. Door de luikjes kan de passant naar de verbouwing kijken.Foto Margriet Bekkers.
kèèke werkwoord, sterk kijken — kèèke - kêek - gekeeke in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kèkt - D. Boutkan (1996): (blz. 40) verl. tijd: kêek, maar: kikte gij? - Kèkt is of ie kèkt, èn as ie kèkt nie kèèke.
- Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224) - Cees Robben – Nie kèèke.. as ze kekt... (19600219)
Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)
- "Kékt eens of ze kékt, en als ze kijkt niet kééke"... (Tony Ansems, De dochter van Dorus de Boer; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008) -Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: kèèken as en hèllegebildje dè van de kröswèg is gevalle (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '71) - beduusd kijken - Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: te veul nòr de zulder gekeeken hèbbe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70)-te veel borreltjes op hebben. - H. van Rijen (1988): die èèrpel kèèken oe aon - ... zijn niet goed gepit - H. van Rijen (1988): 'K-kèèk nie op unnen bos peeje, a-k ut loof mar hè' - ik kijk niet zo fijn, als 't maar redelijk is. - Èn wè’k list op de mèrt heurde: ‘Kom ’s kèèke, kom ’s kèèke / ’K stao hier nie vur niks te kwèèke!’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) - Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèke ww - kijken Zien - J.M. Van der Donck, ‘Mooi Truike’, in Joh. A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882: De wènter begos zun ège naauw en daan aal is te laote kêke…
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm kijkgaatje WBD (III.2.1:51) kijkgaatje – spionnetje
kèèl, kèltje zelfstandig naamwoord keel D. Boutkan (1996): (blz. 22) kèèl naast keel Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): ''t zal d'r de keil uithangen' Van Beek - "Hij hangt mee de keel in den haak" betekent: Hij verdient zijn kost niet; hij weet niet, hoe het hoofd boven water te houden; hij weet niet van wat hout pijlen te maken. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958) - Hij hangt met de keel in de haak. - Hij verdient zijn kost niet, hij weet niet hoe het hoofd boven water te houden. (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: meej de kèèl in den haok hange ('71) - niet weten hoe het hoofd boven water te houden Rooie, witte,èn gèèle wèèn/ hoeveul dès nie te pèèle/ verdwènt temidde vant plezier/ in duuzend dreuge kèèle. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn) GD06 der zaaten in de miste femoelies hil wè geoefende kèèle Antw. KÈÈL zelfstandig naamwoord v.-keel, Fr. gorge
kèèle werkwoord, zwak H. van Rijen (1988): zuipen H. van Rijen (1988): 'eröot kèèle' - eruit gooien Frans Verbunt: 'kèèle' - vreten en zuipen Stadsnieuws: Asset mar vur niks is, dan kunne ze kèèle - Als het maar gratis is, dan weten ze van innemen. (210508)
kèèlgang zelfstandig naamwoord WBD keel van een paard
zelfstandig naamwoord keelpijn DANB hij heej kèèlpènt D. Boutkan (1996): 'kilpènt' (blz. 95)
keemel kèènd, kiendje, ►kènder zelfstandig naamwoord kind Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): keind
...en staot er nie ergens in et
Zondagsevangelie: agge nie wordt as klein kender dan komde mijnen
hemel nie binnen? (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun
als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940) Cees Robben – ’n Stuup kênd vur durren aauwer..! (19550806) H. van Rijen (1988): en kèènd moet ruuren òf truure - als een kind rustig is, heeft het verdriet (?)
Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen
ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte
kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre
dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes
haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst
klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes,
jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website
Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) DANB kóm hier kèènd Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: tis en hard gelaag en kèènd te kusse meej en stêene bakkes (Daamen - Handschrift 1916: ) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: van et kèènd zen irste kreet vergit de moeder alle leed (Kn'50) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: en kèènd moet aaltij truuren òf muuren ('71) - dient altijd bezig te zijn H. van Rijen (1988): en kèènd oover de halleve deur - een onecht kind H. van Rijen (1988): mar kèènd lieve, it tòch meej oew aander haand Stadsnieuws: Ons Lewieke spult zo schôon, ge hètter gin kèènd aon (100509) J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIJND voor kind, was eertijds zelfs in den hofstijl in gebruik. Z.a A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèènd (krt.16)
Kaart uit:
A.A. Weijnen, Onderzoek
naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937 Bont kƐnt, zelfstandig naamwoordo. 'kend' (<-) kijnd, - kind; mv. 'kender' Antw. KEND, KIJND zelfstandig naamwoordo., mrv. 'kender, kijnder' - kind, Fr. enfant. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kènd zn - kind WNT KIJND - bijvorm van 'kind'
keep zelfstandig naamwoord D. Boutkan (1996): keep - keepvink (Fringilla montifringilla) WNT KEEP - naam van een soort van het geslacht der Vinken; samenst.: keepvink
keeper zelfstandig naamwoord WBD II.4. p. 872 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „keper-, serge- of casimirbinding": „Binding , waarbij door de onderlinge draadkruising schuine, evenwijdige lijnen in het weefsel ontstaan." keejper, K 183 (= Tilburg) kepertje : keeperke, K 183 (= Tilburg)
keer zelfstandig naamwoord keer, maal uitdrukking in de kòrtste keere - zo vlug mogelijk Cees Robben: et schilt mar amper haand òf keer - het is op het nippertje Cees Robben: mistal drie keer; meschien dè deeze keer de lèèm haawt; nog êene keer; D. Boutkan (1996): 'Ik èb oe al twee kêere geroepe.' (blz. 96); êene keer (95)
kèèr, kèrke zelfstandig naamwoord kar, wagen gez. En kèèr geriffermeerd maoke = een kar stiekem onklaar maken, een hoogkar ondersteboven zetten gez. de kèèr ómgôoje - een miskraam krijgen uitdrukking kòrt in de kèèr - kort aangebonden, lichtgeraakt, uit zijn humeur
Den aawe pastoor was 'ne goeien meensch, mar
'n bietje uit den tijd, hij ha den naom dettie nie kos laache. Hij
naam alles ernstig op. De meensche zeejen van 'm: "Hij rijdt mee 'n
zwaor kèr!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe
kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938) De Wijs -- Boer maa’k op oew kèr? - Nè jongen, naa nie. - Rot boer, rot kèr, rot pèrd (20-07-1962) Cees Robben –’t komt er meej de schoep binnen en ’t gaot er meej de kèèr uit. (19641106) Elie van Schilt - We zagen ok twee sorten putjesscheppers, dun ene ok mee un kiepkerke en un korte schep vur de putjes langs de kaaibaand, dan was er nog ene mee un grote kiepkeer, mee un peerd er veur. Die had unne schep mee unne hele lange steel en die mokte die putten in ut midden van de straot schòòn. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000) WBD kèrhèngst - lomp paard WBD kèrspringer- (paard dat probeert uit het tuig te springen) Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kair Dialectenquête 1876 - kêr (ê = fr. même) DANB nò de schòft spanne me et pèèrd vur de nuuw kèèr H. van Rijen (1988): ge gaot nie dôod vurdè ge en kèèr zaand op hèt H. van Rijen (1988): en kèèr teheuj stôote - een kar leegkiepen J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KER voor kar. ... Verwisseling van A en E niet ongemeen: smart/smert, hart/hert, scharp/scherp. Z.a. Goem. KAR - kè:r, zelfstandig naamwoordvr., verkleinde vorm kè:rəkə Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèèr zn - kar
kêere werkwoord, zwak keren, omkeren, wenden B keere - kirde - gekird - ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij kirt Dialectenquête 1876 - terugkère - terugkeeren Cees Robben – Al is ’t ôôk nie te keere... (19570706) WBD III.1.2:15 'keren' = keren (draaien); ook: omdraaien, wenden, zwenken, afslaan Bont ke.rə(n) zw.ww.tr. 'keren' 1) tegenhouden; 2) uithouden, harden Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): keere ww - keren, uithouden, tegenhouden
kèère werkwoord, zwak vegen WBD (III.2.1:295) 'keren', 'vegen' = vegen - kèère - kèèrde - gekèèrd Geen vocaalkrimping Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): den huis kèère = de woonruimte uitvegen, den hèèrd kèère Dialectenquête 1876 - mit den bêssen kère - met den bezem keeren; mêne, vêre, kêre Stadsnieuws: As strak de pestoor ònkomt, mot ik et hèùs nòg èfkes kèère (060408) Stadsnieuws: Meej de schomaok wier et hèùs van boove toe beneeje gekèèrd (260409) = Met de schoonmaak werd het huis van boven tot beneden op zijn kop gezet. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KEEREN voor vegen, hoezeer niet algemeen. Bij Meyer reeds verouderd. Verhoeven (1978): KEREN ov.ww. 1. vegen, schoonmaken met een bezem; 2. tegenhouden; 3.doorstaan, uithouden: 't is nie te keren; ik kon 't nie keren van Bont ke.rə(n) zw.ww.tr. 'keren' - met een bezem vegen Antw. KÈREN ww - vegen: den vloer kèren
zelfstandig naamwoord kerel Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'keirel' Cees Robben – Zwarte mèèrel... Felle kèèrel... (19601007) WBD III.3.1:22 'kerel' - kerel D. Boutkan (1996): kèèrel / kêerel (blz. 95) WBD III.1.1:3 'kerel' = man WBD III.1.4:127 'kerel' = betrouwbaar iemand WBD III.4.in222 'kerel' = iets groots in zijn soort', ook 'knoeperd','knoert Bont kärəl, zelfstandig naamwoord m. 'kaerel' - kerel Goem. KEREL - kè:rəl, zelfstandig naamwoord m.: nə — gəlak nəm bʉəm Antw. KÈREL zelfstandig naamwoord m. -iets groots in zijne soort
werkwoord, zwak H. van Rijen (1988): kermen WBD III.1.4:255 'kermen' = kreunen
kèèrk zelfstandig naamwoord kerk D. Boutkan (1996): (blz. 22) 'kèrk' gez. MP De kèèrk is hógger as de toore; gez. MP Hij is kèrks as nen hónd klippels; gez. MP Den ónzen is nèt zó kèrks as nen hónd klippels; gez. MP Ge mót nie teegen et kèèrkhöske piese, want et drêûgt nôot óp; gez. MP Ge moet nie plasse teegen et kèèrkhöske, want ... gez. MP Ontzie kèèrk èn geestelekhei; gez. MP Ze hèbben òk nie ammòl bèllekes aon, die nòr de kèèrk gòn; gez. MP As ze ammòl en bèlleke droege dan kónde mekare nie verstaon van de hèrrie Dialectenquête 1876 - kèrreke - kerken Dialectenquête 1876 - kerk: blijft onveranderd, (tegenover stèrrek, wèrrek, met scherplange è) DANB de grôote kèèrek (bep. wijk) Antw. KERK (uitspr. kärrək, kerrək, te Antw. : kārrək) zelfstandig naamwoord v.; Fr. église Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de kèèrk moet dur et kèrkstrotje (Kn'50) m.b.t. een zware bevalling Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: driemaol rónd de kèèrk is zó goed as eens derin (Daamen - Handschrift 1916: ) - verontschuldiging van iemand die niet naar de kerk gaat Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: rôokende nôr de kèèrk is schèètend Variant: eetend nôr de kèèrk is - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèrk' zn - kerk nòr de hèl (Daamen - Handschrift 1916: ) stinkend nòr de hèl (Daamen - Handschrift 1916: )
zelfstandig naamwoord kaars D. Boutkan (1996): (blz. 22) kèèrs - Vruuger mòkte de koster de kèèrse zelf. gez. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): Stikt de kèers mar aon - werd gezegd als iedereen binnen was (omdat zulks ook gebeurde zodra iedereen aanwezig was bij een gestorvene) Van Delft - Als iemand iets goeds of een goede betrekking verwaarloost, zegt men om z'n verontwaardiging uit te drukken: "Hij zal het nog mee 'n kerske (of: 'n lanterntje) gaon zuuken." Ook hoort men: "Hij zal er z'n vingers nog ooit naor afbijten." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) Pierre van Beek -- Zodra iets moet "al zô den duvel de kèrs (kaars) vaasthawen" valt er niet meer aan te ontkomen… (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950) Hoeveul kèrskes zottie al nie/ daor hèbbe laote braande? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et gouwe kösterke ) Het leven is un braandende kèèrs/ Den dood det is de wind... (Tony Ansems, Houd oew haande vur oewe mond; van de cd Gatvermiedenhoet; 2010) Dialectenquête 1876 - waas-kêrs - waskaars (ê als in Fr. même) DANB die kèèrs gift goej licht war - die kaars geeft 'n helder licht he? Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de kèèrs ònsteeke (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - met het werk beginnen Bont kä.rs, zelfstandig naamwoordvr. 'kaers' 1) steen v.e. steenvrucht; 2) pit(ten) v. appels en peren. Z.a. Antw. KÈÈRS (Kemp.: kjèès, kèäs) zelfstandig naamwoord v., vklw. 'kesken' - kaars, Fr. chandelle WNT KAARS, keers
kèèrvel zelfstandig naamwoord kervel, tuinkervel; Anthriscus cerefolium; Echte kervel
H. van Rijen (1988): 'kèèrevel' Antw. KERVEL (uitspr. kärrəvəl; Antw.: karrəvəl) zelfstandig naamwoord m. en niet v.; Fr. cerfeuille - kervel; ook KELVER (uitspr. kelləvər)
zelfstandig naamwoord kaas, ook volgens WBD
Detail uit een stilleven van Pieter Claesz gemèènekèès – komijnekaas; snipperskèès - gesneden kaas (in plakjes) Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'keiskop'
Cees Robben – Ik ben sjuust op de kèèès
gebid... (19590328) Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... (19540313 Gezegde - Beeter grèès as kèès. - Beter grijze haren dan geen haren. Dialectenquête 1876 - brooikes mï kês (ê van fr. même) (ook: kees); kees (scherp) DANB eete zullie ók gèère kèès? D. Boutkan (1996): (97) eetən ullie ok gèère kaas? H. van Rijen (1988): dès nòg ginne kaoje kèès, hurre - dat is nog zo'n slechte kaas niet, hoor H. van Rijen (1988): daar leej twidderaande kèès: tunnekeskèès èn kemèènekèès Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèès zn - kaas Piet van Beers - 23-8-2004 - uit: 'As, as, as...': As ze op ´t kèrkhof m´n graf zèn dicht on ´t gooie/of bij ´t crèmatorium m´n as zèn on ´t verstrooie./ As femilie, kèènd èn kraai on toffel is gezeete/ om daor koffie, krintemik èn brooikes kèès te eete. (CuBra)
Elie van Schilt - De trouwmissen en de
begroffenissen waren vur de kenderzangers ut féénst, dan kreegde as
de mis afgelòòpen was, bij un trouwmis iets lekkers en bij un
begroffenis, brooikus mee kèès of ham. Piet van Beers - uit: 'Vrèmde kòst': Èn die vremde eetgewontes/ brènge ze vandaor dan meej./ Fraanse kèès èn Spaonse wèène/ èn oolèève òf patee. (CuBra) Piet van Beers - uit: '´n Verjaordgsfist': Op de tòffel ollienutjes/ sjips meej sauskes, kèès èn wòrst./ Limmenade, unnen bòrrel/ òf Trappisjes vur den dòrst. (CuBra) Lodewijk van den Bredevoort - Smèèrges op oew brôod kréégde kèès, elke vrijdag opnuuw kèès en nog ens kèès. Kende gullie dè één van alle nog; tien sneeje brood meej kèès. Kunde oe èège daor nog iets bij vurstelle? Ik zeej daor ens enne keer iets van tegen onze vadder: ‘Kunde gullie dè brôod nie wè dunder en dieje kèès nie wè dikker snije?’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Smokkelen zôgezeed. Hij heej hil wè rog en kèès naor hèùs gesjouwd op zen roestige fiets. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Volgens sommige van mèn bruurs en zusters,
waar dieje kèès dikkels Òf brôojkes meej gemèène kèès èn uikes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
Middenstandsrijm in het dialect in de marktkraam van Kaashandel Bastiaansen uit Molenschot. Tilburg, Koningsplein maart 2019. Foto: CuBra.
Antw. KÈÈS zelfstandig naamwoord m. en niet v. - kaas, Fr. fromage Verhoeven (1978): KAAS (kéés) m. het bekende zuivelprodukt; vandaar: de kéés, op de kéés kome, en op de kéés verzuke, uitnodiging op het begrafenismaal, bestaande uit koffie en broodjes met kaas. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - met umlaut (blz. 90) WNT KAAS, gewestelijk KEES (en kies) WBD III.1.3:178 ' kaasbolletje', 'kaasbol' = bolhoed (spotnaam) WBD III.4.4:2 'kaasbol' = volle maan
Schilderij van Clara Peeters (17e eeuw) - Stilleven met kaas (detail) - 1615
Kêet, De kêet, kitje zelfstandig naamwoord keet, armoedige houten woning H. van Rijen (1988): de Kêet - onderkomen van leproserie 'Den Èùlevlucht' WNT VII:2016: gewestelijk nog KETE (men schrijft gewoonlijk KEETE) Men schrijft ê, blijkens de hedendaagsche dialecten. WBD III.4.4:245 keet = lawaai K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KEET hut; Kiliaen 'keete'. Hier van daan 'bakkeet'. Bont ke.t, zelfstandig naamwoord vr. 'keet' - klein woonhuis, geringe woning
keetel zelfstandig naamwoord ketel Dialectenquête 1876 - kètel H. van Rijen (1988): 'kittel'
keetelapper zelfstandig naamwoord ketellapper Van Beek - Hij zuipt als een ketellapper (ketelbuter, d.i. ketelboeter). (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)
keetelbuunder zelfstandig naamwoord ketelboeter, ketellapper ketellapper, classificeerder gez. Vèèchten as nen keetelbuuner ...èn vochte as keetelbuunders/ rondom de mallemeule. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger) H. van Rijen (1988): 'keetelbuunder, keetelbuuner' Verhoeven (1978): Ketelbuunder, m. ketelboeter, ketellapper, marskramer die met ketels leurt. Dikwijls in verband gebracht met vechten en vloeken. De vorm -buunder is misschien ontstaan onder invloed van een associatie met 'boenen' en 'boenders' als handelswaar. Bosch ketelbuter - ketelboeter, ketellapper, ketelbutter WNT KETELBOETER - gewoonlijk een rondtrekkend, vagebondeerend handwerksman Pierre van Beek -- De ketelboeners, dat zijn degenen, die op gezette tijden als het "ketelbunen" was de ketelsteen uit de fabrieksketels bikten, schijnen vroeger geen al te beste reputatie gehad te hebben. Hoe komt men anders aan "vechten als ketelbuners", welk gezegde nog in zwang is. Zoals trouwens ook het beroep, dat overigens een zeer eerzaam vak is. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950) Pierre van
Beek - Leefden
de houtrapers met de waarheid schijnbaar vaak op gespannen voet,
de ketelboeners hadden ook geen al te beste reputatie. Nu nog
hebben we de uitdrukking "vechten als ketelbuners". Ketelboeners
waren mensen, die gekleed in witte pakken met een daaraan
vastgemaakte dito muts de ketelsteen uit het inwendige van de
stoomketels der fabrieken bikten. Dit gebeurde op gezette
De jonge kok - Joseph Bail keetelbuuter zelfstandig naamwoord (rondreizend) ketellapper, koperslager
keetelmeziek zelfstandig naamwoord ketelmuziek; lawaai maken met potten, pannen, etc. Audioregistratie 1978 - Meej grôote schijnwerpers vur zen deur (Vermeer)! Èn… e… toen… e… keetelmeziek! Ik meej en akkòrdeejon veur erop èn ik krêeg er nòg êene bè me. (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kèève werkwoord, sterk kijven B kèève - kêef - gekeeve - geen vocaalkrimping Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): de moeder kêef Cees Robben: 'isser hier niks om te kèève?' Cees Robben: 'aaltij hier meej dè gekèèf' WBD III.4.1:47 'kijven' -waarschuwen (van vogels) WBD III.1.4:422 'kijven' = idem; 'bekijven' = berispen Bont ke.və(n) st.ww.intr. - kijven Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèève ww - kijven KIJVEN st. (soms zwak gebezigd) ww. Van onbekenden oorsprong
Keevelèèr kèèzer zelfstandig naamwoord keizer WTT 2012 - in dialectteksten wordt 'keizer' vaker aangetroffen dan 'kèèzer' Jodocus - Maria, die klopte-n-um in zunne nek:/ nog efkes, dan kunne we ruste!/ Wè denkte van mèn! Nege maonde al zè 'k!/ en dè ammaol vur keizer Augustus. (ps. van Jacques Stroucken, uit: Toemet-hooi, 1993) kefeej zelfstandig naamwoord, onzijdig café = fr. 'café' met vocaalreductie Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): in de café ; caféhaawer ...in et kefeeke op den hoek... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ik haaw nie van zwèmme) Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En dan wonde Fons (Aleejaose = Elissen), die wonde daor op de Noordhoek, dè kefeejke, ik weet nie òf ge dè ôot wèl nie, dè, dieje kefeej daor ôot gekènd hèt… èn daor stond aaltij enen örgel…” Klik hier om dit bestand te beluisteren Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Koske van de Wouw wonde op de hoek van de Misjenaaresstraot (Missionarisstraat) in dè kefeejke daor!” Klik hier om dit bestand te beluisteren ook gebruikt als vrouwelijk zelfstandig naamwoord Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…ón den ooverkaant van, van de kerk, daor hadde vruuger de bierhal [het café] van Panhuysen… èn òn den ooverkaant hadde Piet Krèùse (Kruyssen), die kefeej èn dan hòdde teegenoover op den hoek, hòdde Jantje Vorselaars zitte, ok en kefeej!” Klik hier om dit bestand te beluisteren Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn toen kosseme saoves òf tweej keer in de week bij Toon van ’t Hof op de Bredòssewèg in die kefeej daor vruuger de Haos gezeeten heej…” Klik hier om dit bestand te beluisteren
kejak zelfstandig naamwoord cognac Cees Robben – Unne scheut kejak... (19840525) Cees Robben – En [ik] kus (...) vur de zovvelste keer devoot en mee smaok/ ’t reliekske vol Fraanse kejak... (19700102) Hij riep: «Gif mar allèèn kejak,/ die aai kunde vergéete» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè hai liever) Piet van Beers – ‘Asperges me’: Boove op 't koor zonge de heere/ saome meej 't allergrotst gemak./ Die hadde vur dèsse begosse/ soms al gepruufd van de kejak. (Spoeje doemmeniemer; 2009) Piet van Beers – ‘Nie sjouwe’: Den dòkter kwaam er òn te paas./ Die zeej: "Dè duurt wèl weeke."/ Ik ha 'n flinke kaaw gevat,/ dè hattie zôo bekeeke./ Ik moes èlken dag drie aajer eete/ meej enne scheut kejak./ En nao 'n week toen hak ’n bakkes/ as enen èèrpelzak./ Ik kan dörrom... sins dieje tèèd/ de aajer nie mir zien./ Meej de kejak, ist aanders meej.../ Die lus ik er wèl tien. (Spoeje doemmeniemer; 2009) Èn saoves vur et nor bèd gaon/ wier der nog kejak geschonke... (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
Nieuwe Tilburgsche Courant 20-11-1889
kèk Dialectenquête 1876 - kêk! (ê als van fr. même)
kèkkis kèkt persoonsvorm van werkwoord kèèke kijkt, gebiedende wijs: kijk Imperatief en 2e + 3e pers. enk. van 'kèèke', met vocaalkrimping. Kèkt is òf ie kèkt, èn assie kèkt, nie kèèke.
kèl zelfstandig naamwoord kerel alleen aangetroffen bij Piet Heerkens; verkorting van dialectisch kèèrel; z'is laoter getrouwd mee 'nen Tilburgsche kel... (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De boeren van Baokel’, 1944)
kèlderbist, -vèèrke zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: pissebed WNT KELDERVARKEN - kelderpissebed, keldermot, kelderzeug
kèlderwènd zelfstandig naamwoord krik, dommekracht, kelderwinde WNT KELDERWINDAS - kelderwinde, dommekracht
kèlfke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'kalf', met umlaut kalfje Piet Heerkens - de kelfkes daanse... (uit: De Mus, ‘Lente’, 1939) Leo Heerkens - 'k Zie de blumkes lekker bloeien/ en de kelfkes lollig stoeien (uit: 'Op m'n beene'; 1940) Cees Robben – Bende al getrouwd Piet...? ..Ongebonden is ’t bist zeej ’t kelfke.. en ’t kos rond den schelft... (19650910) In die waaie liepe ’s zomers wè koeikes en kèlfkes… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
keliek zelfstandig naamwoord koliek, onderbuikskramp van Fr. 'colique' Cees Robben – Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans.. bof.. of keliek... (19551217) Bont - kli.ik resp. klik, zelfstandig naamwoord. o. - koliek WNT KOLIEK - benaming van verschillende, met kramppijnen gepaard gaande buikaandoeningen ...
kèlriem zelfstandig naamwoord WBD kopstuk (Hasselt), de riem die achter de oren v.h. paard langs loopt. N.B. De letterlijke vertaling 'keelriem' komt ook in het WBD voor, echter zonder vermelding van een Tilburgs woord. WNT KEELRIEM aan het paardenhoofdstel, de riem die, van de slapen, onder den kop door, om het bovenste van den hals gaat.
kèlsgat zelfstandig naamwoord keelgat Ik kos et nie dur men kèlsgat krèège. kèlsgat; Cees Robben – ’t Blèèft in m’n kelsgat steken... (19600923) Piet van Beers – ‘Hoest’: Zo nou èn dan, vatte ik 'n snuupke./ Van die hêete (varn Jamin.)/ Mar....toen schoot 't in m'n kèlsgat./ En ik stikte der host in. (Spoeje doemmeniemer; 2009) WBD III.1.1:191 'keelsgat' = keelgat WNT KEELGAT. Uit 'keel' en 'gat' Bont zelfstandig naamwoordo. 'keelsgat' - keelgat Antw. KÈÈLGAT zelfstandig naamwoordo. - keelgat. Verkeerd kèèlgat - luchtpijp, adempijp.
kèltje zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm H. van Rijen (1988): keeltje
kemêel zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): kameel WBD (III.3.2:351) kemêel = kameel ► keemel
zelfstandig naamwoord, stofnaam: kamelenhaar, kamelenharen ... - Laot ons ze 'n paor werme kameelhaor kraogpantoffels geven. (Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943) - Kemeelhaor pantoffels mee lère zool. (Nieuwe Tilburgsche Courant 30-11-1943)
Nieuwe Tilburgsche Courant 27-11-1943
Kamelenharen pantoffels (Internet 2013)
Nieuwe Tilburgsche Courant 30-11-1943
kemèène soortnaam met komijn als ingrediënt; komijnekaas. Cees Robben - Kekkis Merie... Twidderaande sôôrt kès... Böllekes kès... en kemène kès... (19540313)
bijvoeglijk naamwoord /zelfstandig naamwoord komisch; komiek fr. 'comique' met vocaalreductie Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): ene kemieke film ...hij was dikkels ok grappig, soms kemiek. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook (...) kemiek... WBD III.1.4:197 'komiek' = grapjas WBD III.1.4:207 'komiek' = grappig WBD III.1.4:208 'komisch' = geestig
kèmke zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm kammetje verkleinde vorm van 'kam', met umlaut Cees Robben - ...wol mee röcht.. of wol mee kemkes... (19560630) H. van Rijen (1988): hèdde ieveraans mèn kèmke zien ligge? Stadsnieuws: Hij heej zo wèèneg haor dèttie en fèèn kèmke nôodeg heej om ze te vèène (290309) + (020610) CiT (89) 'Hedd' ieveraans m'n kemke zien ligge?' Bont kä.mə(n) zw.ww.tr.+intr. 'keimmen' - kammen
kèmme werkwoord, zwak kammen B kèmme - kèmde - gekèmd Bont kä.mə(n) zw.ww.tr.+intr. 'keimmen' - kammen Antw. KAMMEN, KEMMEN zie wdb. Gez. 't Is slecht kammen waar geen haar is. Haor KÈMME - kammen
kemiekerig bijwoord uit ‘komiek’ komisch, lachwekkend - Daar worre die twee na kemiekerig van. Uit ‘Kraaien-moraal’ door ‘J.A.’, Nieuwe Tilburgsche Courant 14-04-1938.
keminniekaanten
- de eerste i is mogelijk een verschrijving;
deze vorm is nergens anders aangetroffen.
kèmp zelfstandig naamwoord hennep WBD III.4.3:326 wilde kèmp - hennepnetel (Galeopsis tetrahit), ook 'neetel' genoemd A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kèmp (krt.89) Bont känəp, zelfstandig naamwoord m. 'kennep' - hennep Antw. KEMP (Kempen: kämp, kae ae mp) zelfstandig naamwoord m. - hennip, Fr. chanure Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèmp - zn - hennep (Hennep werd ook uitgespr. als kènnep) WNT KEMP (uit kennep (kenp)) Cannabis sativa L.
kèmpekurtje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm Daamen - Handschrift 1916: "op 't kempekurtje aaf (op 't nippertje)" H. van Rijen (1988): 'op ut kèmberkurtje' - op het nippertje
kempgaore zelfstandig naamwoord WBD hennepgaren, het grove hennepgaren waar men pekdraad van verdaardigt, ook genoemd 'hènnepgaore' (II:698)
kèmpzaod zelfstandig naamwoord hennepzaad, veelal als vogelvoer gebruikt
kemuunie zelfstandig naamwoord oew irste kemuunie doen te kemuunie gaon Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “…as ge dan in de, in de kèrk kwaamt, nou, dan wierde oovergeslaon agge te kemuunie gingt!” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
kenaarieveugel zelstandig naamwoord kanarievogel, kanarie zie knòrrie Interview Jolen - 1978 - “…ik ha zôo, ja, jao, vinke, en kenaarievoogel en zôo, drie dezèllefde…” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
kenaarieveugeltungske zelfstandig naamwoord tong van een kanarievogel Van Delft - Tegen iemand, die wat kieskeurig blijkt, wordt gezegd: "We zullen je kanarievogeltongetjes geven." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)
kenaol zelfstandig naamwoord kanaal Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…et kenaol dè was nòg nie gelèèk oope…èn toen wast, in den ollògstèèd ok nòg gebeurd, en bietje vur den ollògstèèd… want den dèèk hier, die, die, de verkeerswèg, den dèèk, dès zaand wòr den dèèk meej opgehôogd, dès ammel zaand hier öt et kenaol!” Klik hier om dit bestand te beluisterenet kenaol - het Wilhelminakanaal DANB et kenaol ► knaol
kenaoldèèk, knòldèèk zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: kanaaldijk (langs het Wilhelminakanaal)
kènder - kèènder zelfstandig naamwoord meervoud kinderen uitdrukking platte kènder - nog in de wieg liggende kinderen; ook: platte jóng uitdrukking kènder van half-om-half - kinderen waarvan een ouder benoorden en een van bezuiden de spoorlijn afkomstig is. Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kènderwaoge
Cees Robben – De kender gaon ’t list...
(19540724) Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Et was netuurlek ammel vur kènder, hè…de snoep èn de sènte, meer krêede nôot nie…!!” Klik hier om dit bestand te beluisteren V natte kènder - kinderen die nog niet zindelijk zijn. Nie te veul hèrrie meej oew Sjaan/ gin trubbel meej de kènder... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En nuu begien) Elie van Schilt - kender van unne metseléér, draoimaoker of duveléér, die wieren gin misdienéér. (Uit: ‘As ge katteliek geboren wierd; CuBra ca. 2000) En höshaawe meej negen kènder. Niks biezonders in dieje tèèd zulde zegge. Mar d’n oudste waar 'nne zoon en daoronder kwaame nog aacht mèskes. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’; CuBra, ca 2005) Begin jaore vèftig ginge wij bij heur iedere woensdagmiddaag om vèèf uur tilleviezie kèèke. Alle kènder öt de buurt mochte koome. We moeste ons schoene ötdoen en in de keuke zette. Soms zaate we wel meej dèrtig kènder in d’r höskaomer, ammòl vur zôn klèèn teeveeke meej zôn klèèn bild wè nie presies in’t midde van ‘t toestel zaat. (Jos Naaijkens; ‘Vruuger bij ons in de Mister Stormstraot’; CuBra, ca 2005) Piet van Beers – ‘Snuupkes’: Drie kènder öt de buurt, drie zwarte snuutjes./ Meej krontjes op der bölleke èn lèèrze òn der vuutjes/ zonge ze "Gif mèn enne nuuwen hoed". (Spoeje doemmeniemer; 2009) Dialectenquête 1876 - kender (de e heel scherp, scherper dan in 'pen') DANB de schoolkènder zèn meej de mister nòr de zeej gewist H. van Rijen (1988): aander meense kènder zèn aatij gaawer groot Frans Verbunt: dur de kènder èn de kiepe krèède de miste ruuzie Bont kènder WNT KIND mv. kinderen, kinders, gewestelijk nog kinder; Antw. kijnder GD05 ze waare meej al de kènderrèèkdom zo èèrm as Job
kènderèèchteg bijvoeglijk naamwoord . H. van Rijen (1988): 'kènderègteg' - kinderachtig
kènderjaore zelfstandig naamwoord; samenstelling uit meervoud van ‘kènd’, kind, en meervoud van ‘jaor’, jaar. kinderjaren Cees Robben – ’k Denk wir aon m’n kènderjaoren... (19560512)
kènderköpke zelfstandig naamwoord kinderhoofdje; veldkei voor bestrating R.J. waor ge int waandele kènderköpkes vuult Ut kèend is mee zun kopke op de kenderkopkus gevalle... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) De straot, et wegdek op zen Nederlands gezeed, waar vur fietsers un straf, om daor deur te moeten, over die hobbelkaaien. Echte kenderköpkes waren et, ingevoerd vanöt den Bels. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Daor waar nog meer veraanderd, nèè die rotkaaie, die kènderköpkes, laage der aaltij nog, dus dur de straot fietse nog steeds nie òn te raoje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kènderköpkes - de grote 'Bèlze kaaje' staan bekend als kènderköpkes
kènderwaoge zelfstandig naamwoord kinderwagen Audioregistratie 1978 -- “…èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) ... en vruuger hèk ’r veul gewaandeld meej de kènderwaoge. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
kèndoe kènds, kèns bijvoeglijk naamwoord . kinds Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'as ge zelf kendsch bent'
ken èèn, knèènzelfstandig naamwoord konijn De Wijs -- (Gehoord bij de groentenboer: ) Gij mee oew vitaminen, ik zeg mar slaoi is goed veur de kenène (10-03-1967) Piet van Beers – ‘Peeje, knèène èn jonge mèt’: En Jan die ging te lange liste/ meej z'n kenèène nòr de mèrt./ Ze waare zwaor èn vèt gewòrre./ En vur den haandel hil wè wèrd. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Verkoper van konijnenvellen -19de eeuw
kenèènejuus zelfstandig naamwoord Van Beek - Liefhebbers van konijnen zijn het "kunijnenjuus" (kenijnen). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)
kenèntje, knèntje Kenilles eigennaam; Cornelis in het bijzonder het bedevaartoord van de heilige Cornelis in Esbeek Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Dè zèn ammel veul dinge die ammel öt den booze zèn vort, hè. Nèt as Keevelèèr, jè, daor heurde nòg wel es ene keer van…èn nèt as Schèèrepenheuvel èn zôo…èn nèt as Pirke Donders…èn nèt as den Hèllegen Éèk in, in, in, in Orschòt…èn den Hèllege Kenilles…” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
kènneke zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm inhoudsmaat (bier) verkleinde vorm van 'kan' met umlaut. kannetje LDM - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951) H. van Rijen (1988): et kènneke stao op den òrecht Brôod eten tussen et koren op et veld en koffie drinken öt zon kom, diese vol schonken öt zon blaaw kenneke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD III.2.1:124 'kanneke
kenon, knon zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): 'kenon, knon' – kanon, verkleinde vorm 'knunneke' Pierre van Beek -- Wie des avonds "zô zat as 'n kanon" is, loopt veel gevaar des morgens "zô ziek as 'n krab" te zijn, beweert men in Tilburg al is het ons niet duidelijk waarom hier nu juist die "krab" en dat "kanon" bij te pas moeten komen. . (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)
kenonbòl, de bijnaam Jan Pijnenburg
bijvoeglijk naamwoord . kinds, dement Bont kƐns, bijvoeglijk naamwoord 'kends' (d.i. kijnds)
zelfstandig naamwoord , plur. kleinkinderen, kindskinderen Bewaor et mar vur oew kènskènder.
kèntje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van ‘kaant’ kantje Cees Robben – Op ’t kentje aaf... (19780113)
kepèl, kepèlleke zelfstandig naamwoord 1. kapel Cees Robben – Gao d’elke merrege naor ’t kepelleke Ketooke..? (19570504) Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kepel
Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)
Tony Ansems --
2. café - Onderweg hebben we heel wè kepellekes aongedaon en ook in Oirschot lee je we aon. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook. Bij geboorten gingen de naaste buren mee aangeven. Dit laatste was dan voor de vader nog al een dure gebeurtenis, want dan sloeg men bij het naar huis gaan geen een "kapelleke" over. En dan bleven de gevolgen niet uit... (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 1 ‘Wijkbuurten in vroeger dagen; NTC – 8-11-1950) Pierre van Beek -- De uitdrukking "As O.L. Heer een kerk bouwt, zet de duvel er een kapel neffe" slaat op de cafés die men gewoonlijk nabij een kerk aantreft al kan men er ook wel een diepere zin uithalen, namelijk deze, dat de duivel er steeds op uit is de mens tot het kwaad te verleiden. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950) Want die leej de kappèlleke meej aon, hè! Kefeejkes, kappèllekes zin ze vruuger…” [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] 3. twijfelgeval !! Ik dènk dèk nòr de Hasselt gao/ kèèke rond de kepèl. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòr de Bèèvert...)
4. vlinder
Uit een ABC-boek WNT Eigenlijk. Een vlinder (dagvlinder) van de eene of andere soort, gedaante of kleuren. Soms kan de toevoeging van witje als synon. (zie beneden, onder de aangehaalde voorbeelden) doen meenen dat met den naam kapel slechts vlinders van ééne bepaalde soort en kleur, de witjes of koolwitjes, zijn bedoeld, maar vermoedelijk is ook witje op die plaatsen niet anders dan een algemeene naam voor vlinder, ontleend aan dien van eene zeer veel voorkomende, algemeen bekende soort. Reeds bij Kiliaen - 1599
(Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kapelleke’, 1941)
keplaon, keplòntje zelfstandig naamwoord kapelaan Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de pestoor èn de keplaon lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) die houden er dezelfde principes op na Cees Robben: 'd'r was is unne kappelaon' Bont kəplo´.n, zelfstandig naamwoord m. 'keploon', - kaplaan, kapelaan
bijvoeglijk naamwoord . kapot, dood Stadsnieuws: èfkes piepte ze nòg, mar toen waar de mèùs hartstikke kepoerewiets - eventjes piepte de muis nog, maar daarna was ze morsdood (220407) van Jiddisch 'kapoeres' (= dood) [?]
kepòt bijvoeglijk naamwoord . kapot, stuk
● kapot, in de zin van ‘voorbij’ D. Boutkan (1996): (blz. 27) de vaos is kepòt WBD kepòtten dêeg - ongeschikt deeg , dat nl. niet wil rijzen R.J. die gao dervan kepòt DANB zene mooter is kepòt WBD
III.4.3: kepòt - verdord (van bloemen); ook genoemd: verdòrd,
dôod, ötgedrêûgd, afgestörve, ròt WBD kepòt gaon - sterven (van een dier)
kepòtgaon werkwoord, sterk V kapotgaan, stukgaan; van dieren: sterven; bij het kaarten geen enkele slag halen voor elkaar krijgen We zullen dan mar is afwochten wè-t-ie in Keule kepot mokt! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929) failliet gaan Interview met de heer De Kok (1978) – “Jan van Aorendonk die is toen kepòt gegaon in firteg. (transcriptie Hans Hessels 2014; KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren ) WBD III.4.2:31 'kapotgaan' - sterven (van dieren), ook genoemd: 'sterven' 'doodgaan' of 'creperen' WBD III.4.3:35 kepòt gaon - sterven (v.e. plant)
kepòthuudje zelfstandig naamwoord GG kapothoed, kleine zwarte hoed bezet met kralen, die door oudere burgervrouwen werd gedragen
kepòtspeule werkwoord, sterk kapotsnijden; het geslachte varken 'afkappen' Audioregistratie 1978 - En dan kwaam de slager, hè, òf de slachter dògs nòdderhand. Dan kwam ie saoves gewoonlek èn dan kwaamie die zaak kepòt snije… èn dè ging dan in en hille grôote tòn… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
kepòtspeule werkwoord, zwak kapotspelen: bij een bep. kaartspel alle slagen halen Frans Verbunt: bij het hoogjassen: honderd roem en kapot kepòtspeule - spulde kepòt - kepòtgespuld ook
in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult kepòt kèps zelfstandig naamwoord blut Daamen - Handschrift 1916: "ik doe nie mir mêe ik zai keps (m'n beurs is leeg)" Stadsnieuws: Ik doe niemir meej: ik zèè kèps - ik heb geen geld meer om in te leggen (100110) WBD (III.3.2:36) kèps of blut - alles kwijt (bij een spel) Bosch kèps - blut
zelfstandig naamwoord carbid H. van Rijen (1988): gez. Ge moest kerbied lusse! (dan zou je ontploffen??) Bont kərbit, zelfstandig naamwoord m. - carbid Hees carbid (II:87)
kerbies zelfstandig naamwoord Van Dale: karbies, handtas zonder klep of sluiting, met twee grote oren Hij stapte frèèd meej zen kerbieske/ as gong ie op ene wèèreldtoer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Waor et heurde was et nie')
zelfstandig naamwoord biljartterm; carambole Onzen Oopaa kos veul kèrbols maoke... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nôot Genoeg Geoefend) Frans Verbunt: (biljartterm) carambole, geslaagde stoot Kiske, Willum èn de Sjef/ beljèrten alle weeke./ Iedere kèrbol wort gewikt,/ gewooge èn bekeeke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Krèèt op tèèd...) WBD (III.3.2:249) kèrbol = carambole Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kèrbol' zn - carambol
kerbòl carbolineum
[ook wel, maar foutief, carboleum] - zwarte vloeistof uit
steenkooldestillaat om hout te verduurzamen [tegenwoordig verboden
wegens schadelijke stoffen] zelfstandig naamwoord kordaat R.J. 'draai mar kordaot on oew wieltje Cees Robben: kerdaot WBD III.3.1:299 'kordaat' = vinnig
kèrdon zelfstandig naamwoord kordon H. van Rijen (1988): iemand die dur de kèrdons mot - die door een zure appel heen moet bijten Hees deur d'n kerdoezel (I:86) WNT KORDON - Door de kordons (moeten) loopen - voorheen een straf voor militairen van denzelfden aard als het spitsroedenloopen, waarbij de geweerriemen als strafwerktuig dienden.
keresier - kèrresier zelfstandig naamwoord bazige vrouw, heerszuchtige echtgenote Cees Robben: jong die om den haoverklap nor bèùte worre gekerreseerd (sic) H. van Rijen (1988): 'kèrresîer'
's Moeder hield van praajvesie mar was ôk wel 'nne kurresier as ge
Stadsnieuws: Hij heej ene keresier getrouwd: hij maag vort niks meer as nòr heur löstere - Hij heeft een bazige vrouw getrouwd: hij mag voortaan niets meer dan haar gehoorzamen. (210710) Van fr. carossier (koetspaard), of van 'kurassier' (= dragonder), dat volgens WNT overdrachtelijk 'manwijf' betekent. Verhoeven (1978): KAROSSIER (kèrresier) m. groot, gewarig en heerszuchtig vrouwmens; strenge echtgenote; wsch. v. Fr. 'carossier'- paard dat de koets trekt (vgl. molenpaard). Niet in WNT. Z.a. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'karessier zn - manwijf'
zelfstandig naamwoord WBD lomp paard Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: zó zuur as ene kèrhèngst (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '70) - 'zuur' betekent hier agressief, onhandelbaar, zoals een hengst voor een gespan H. van Rijen (1988): lastig (onhandelbaar) persoon Bont zelfstandig naamwoord m. (scheldn.) 'karhengst' - lompe onhandelbare boer.
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm karretje, wagentje Cees Robben – Lam Lewieke zaat gelaote/ In z’n kèrke... (19700925) D. Boutkan (1996): (blz. 16) 'kèrke' geen svarabhaktivocaal wegens morfeemgrens GD08 dieje meens die die kèrkes mókt ... zonne skoetmoobiel Dim. van 'kèèr', met vocaalkrimping.
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm kerkhuisje Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: as ge teegen et kèrkehöske piest, dè drêûgt noot óp - Als je autoriteiten, geestelijke of wereldlijke beledigd hebt, wordt dat door hen nooit vergeten.
zelfstandig naamwoord WBD (III.3.3:41) kèrkenbank, bank = kerkbank
kèrkendeur zelfstandig naamwoord kerkdeur WBD (III.3.3:28) kèrkendeur, hoofddeur, grôote deur = kerkdeur
kèrkhòf zelfstandig naamwoord (m) kerkhof R gez. Kannie leej opt kèrkhòf (als reactie op de uitlating 'ik kan het niet') MP gez. Kösters koej maag opt kèrkhòf waaje Pierre van Beek: opt kèrkhòf ligge de dôoje èn liege de lèèvende
zelfstandig naamwoord kerkweg H. van Rijen (1988): alle weege zèn gin kèrkweege - niet elke weg leidt direct naar een doel
zelfstandig naamwoord komijnekaas, pitjeskèès, gemèènekèès
zelfstandig naamwoord karbonade - de uitspraak met b komt in het Tilburgs nauwelijks (meer) voor: Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kerbenaai' - b is genasaliseerd: m; è < a, als kèèr < kar.
De Bo - De b en de m verwisselen somwijlen met
elkander, b.v. (...) Cees Robben: Dan kan ie meej de 'kermenaoi' nóg veul goedmaoke Stadsnieuws: ... nao et vuurwèèrk waar der vur iederêen ene lèkkere vètte kèrmenaoj en vors brôod (020108)= fr. 'carbonnade' De kèrmenaoj, de platte ribbe, de zult of krèp, et zwoert èn spèk. Toe den hiel aon toe. Durreege spèk èn ballekebraaj. Et smòdderpötje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Bont kärmənä.i, zelfstandig naamwoordvr. 'kérmenaei' - karbonade Goem. KARBONADE - kè:rmənoə Antw. KARMENEI, KERMENEI zelfstandig naamwoord v. - karbonnadei ook: KERMENAAI Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèrmenaaj zn - karbonade
kèrmes
Tekening van Frans Mandos Tzn - 1945 zelfstandig naamwoord kermis
D. Boutkan (1996): (blz. 97) toen kwaamde gullie èlk jaor nor de kèrremes MPR Aachteróm ist kèr(e)mes - Laat bewoners niet onnodig naar de voordeur komen; ga gerust achterom.
Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?):
'kermisgaast' - kermisgast, kermisbezoeker Dialectenquête 1876 - kerremiskroam DANB toen kwaamde göllie hier èlk jaor nòr de kèrmis Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: tis aaltij gin kèrmes, zi de begijn èn ze sneej den appel in viere (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '72) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: meej Hasseltse kèrmes òf èèrpel òf lôof ('49); de eerste zondag na 2 juli zijn de aardappels rijp om gerooid te worden. H. van Rijen (1988): 'kèrremes' Stadsnieuws: 'Tilbörgse kèrmes is de grotste van et laand' (160708) Bont kƐrməs, zelfstandig naamwoord vr. - kermis Antw. KERMIS (uitspr.: kärrəmiis; te Antw.: karrəmiis), zelfstandig naamwoord v. en hier en daar Fr. kermesse. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèrmes zn - kermis
kèrmes haawe werkwoordelijke uitdrukking kermis vieren Cees Robben - Mee de vrouw en kender/ Kermis haauwe... (19540814)
zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): ' kèrremespot' = dubbeltjespot - spaarpot in café voor kermisgeld Stadsnieuws: 'De kèrmespòt stèlt meej die prèèze van teegesworreg nie veul mir veur' =... met die tarieven ...
zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): 'kèrremessteel' – zuurstok
zelfstandig naamwoord kermisvrijer, vrijer voor korte duur H. van Rijen (1988): ene kèrmesvrijer èn ne mikken botterham zèn etzèlfde
kernillesrôos, knillesrôos zelfstandig naamwoord pioenroos (paeonia), kornelisroos (Paeonia) WBD (III.2.1:433) kernillesrôos = pioen (Paeonia officinalis), ook genoemd pioenroos, klaproos In aanvangssyllabe eerst vooaalreductie, daarna contractie. Bont kərne'ləsrö.s, zelfstandig naamwoordvr. - Cornelisroos, pioenroos Antw. CORNELISROOS (uitspr. cornelləsroeës) zelfstandig naamwoord v. Pioen, Fr. pivoine Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kernillesròòs' zn - pioenroos
zelfstandig naamwoord Uit het Frans: canaille Daamen - Handschrift 1916: "karnalje - une canaille" R kernòllie H. van Rijen (1988): kreng, gemeen vrouwspersoon, helleveeg Ieder viswèèf is nòg gin kenòllie. - Ieder viswijf is nog geen kanalje. Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 't was zo kernaolies heet
Cees Robben – Naa-nie entele.. kernollie...
(19580802) Frans Verbunt: 'knòllie' - bazige vrouw WBD III.1.4:109 'canaille' = ondeugende vrouw WNT KANALJE, in den volksmond veelal KARNALJE 1) verachtelijke benaming voor het gewone volk, het gepeupel, het janhagel; 2) gemeen persoon Verbastering van fr. 'canaille' Bont kərna'li, zelfstandig naamwoordvr. 'kernalie' - helleveeg (uitsl. v. vrouwen en bepaalde vrouwelijke dieren als geit en koe gezegd). Antw CARNALIE (uitspr. kärnöllə) zelfstandig naamwoord v.- boosaardig, slecht wijf, Fr. canaille Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kernollie' zn - helleveeg Hees kernollie, kanoelie (II:50) Dichterlijke definitie door Frans Hoppenbrouwers (CuBra), uit: Kempische karakters:
kèrrad zelfstandig naamwoord karrad, kar(re)wiel
Cees Robben – Zo zot as ’n kerrad (19600325) kèrreljon zelfstandig naamwoord H. van Rijen (1988): 'kèrreljon' - carillon, klokkenspel
kèrreme werkwoord, zwak kermen kèrreme - kèrremde - gekèrremd
Kèrrenemulk zelfstandig naamwoord karnemelk - Frank Klaroen (= Willem van Mook), Nieuwe Tilburgsche Courant, ‘Het wonder van pastoor van der Lee’, 9 mei 1934: ‘…het was weer “vorsche kerrenemulk van boer Pikke uit 't Groenewoud.” - Idem: ‘Nog dienzelfden Vrijdagavond sprak half Tilburg over het opzienbarende wonder van pastoor van der Lee, die, ergens in 't Groenewoud, aan de Ley, het mirakel van Kana herhaald zou hebben, door wel geen water in wijn, maar dan toch in karnemelk te veranderen. En den volgenden morgen, reeds vroeg, zag men voor de pastorie van 't Heike, een gedrang van huismoeders, allen uitgerust met groote melkkannen, welke zij gevuld hadden met zuiver putwater, om het, op de beproefde manier, waarvan pastoor van der Lee het geheim kende, te doen veranderen in “vorsche kerrenemulk.”’
werkwoord, zwak commanderen uit Frans 'carrosser' en 'carrosse', koets, en de koets besturen Cees Robben – Hij kerreseerde ze [ de kinderen] naor bed... (19600219)
kèrsbôom zelfstandig naamwoord kerstboom De t valt uit in de uitspraak, ook in Standaardtaal
Napolitaanse kerstgroep Kèrsemes zelfstandig naamwoord Kerstmis Cees Robben – ’t Wordt Kersemis... (19561222) Bosch kèrsemes - Kerstmis Antw. KERSMIS en KERSEMIS (in 't Z. der Kemp.: kässəmiis) zelfstandig naamwoord m. en niet v. in de Kempen: kässemis; oudere vorm: Korsmes Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kersmes zn - Kerstmis ► kòrsemis
kèrsenbôom zelfstandig naamwoord kersenboom Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: (dès ene goeje) ge kunt en zoo in de kèrsenbôom zette ('73.) Gezegd over iemand die er haveloos uitziet.
kèrske verkleind zelfstandig naamwoord van kèèrs, kaars; kaarsje; dus met vocaalkrimping. R.J. ''t kerske is bekaant uit d'n blaoker gebraand' R.J. Zólang as men kèrske duurt Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kairske' Dialectenquête 1876 - kerske Daamen - Handschrift 1916: "Kerske, kerske, over de been; al die daar nie over en kan, die wit er nie van. Kerske (op 3 koningendag over kaarsjes springend zingen de kinderen dit versje)" 't kersken is haost uit den blaoker gebraand; (Leo Heerkens; uit De mus (Piet Heerkens), ‘Slaoplieke’, 1939)
zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm kerstkindje Cees Robben: et kèrskiendje öt et stalleke is kepòt
kèrsmid zelfstandig naamwoord wagenmaker, 'waogemaoker' DANB witte ginne waogemaoker/kèrsmid ?
kèrspôor zelfstandig naamwoord karrenspoor Daor neffe laag un kèrspoor. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
kèrspringer zelfstandig naamwoord WBD karspringer (paard dat probeert uit het tuig te springen)
kerstannie zelfstandig naamwoord kastanje - …m’n zakke vol kerstannies en haozelnote… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) ► zie ook kastannie
kèrstfèèr zelfstandig naamwoord kerstmarkt van kerst en Engels fair (markt) Mocht meej naor de kèrstfèèr in ‘De Vurste Venne’ in Drunen. (Jos Naaijkens; ‘De kèrstfèèr’; CuBra, ca. 2005)
kèrsvètplèkke kerveeje kerwaaj, kerwaajke zelfstandig naamwoord karwei Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): karwaaike; 'kerwaaike' SJAREL. Vergimme, des 'n kaoi kerwaai! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)
Cees Robben – ’n Schôôn kerwaai (19600520) Bij de miste kerwaaikes, wies ik er men èège aaltij wel onderöt te draaie, omwaasse deej ik wel ôot mar dè blééf beperkt tot afdreuge. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD III.3.1:400 'korveeën' = karweien (onbetaalde arbeid verrichten aan de openbare wegen) WBD III.1.4:356 'heel karwei' = last, moeilijkheid ● eufemisme voor een reu die een teef zoekt Cees Robben – M’n hundje is weggelôôpe (...) Ik denk dettie op kerwaai is (...) ’t is ’n menneke... (19710730)
zelfstandig naamwoord conciërge Goem. CONCIERGE (Fr. uitspr.)
kesjèt zelfstandig naamwoord korset ook wel: kersjèt Kees en Bart (ca. 1925; in Tilburgsche Post) -- 'kesjèt' De Wijs -- (moeder tegen haar dochter: )’t motte teugeswoordig ammaol steppinnen zèn, mar wij waren vruuger blij mee ’n kesjet mee blènen (17-08-1964) Cees Robben – ’n Kesjet meej blèène.. (19640911) H. van Rijen (1988): 'kesjèt' Ons moeder zi vruuger aaltij: ‘Assik dè ding ötlaot, krèèg ikket allejizzus in menne rug’, ze bedoelde der kesjet. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) WNT KORSET. De bij Boekenoogen (corsietten) aangetroffen, thans niet meer als beschaafd geldende vorm korsjet (corchet) moet wellicht aan hypercorrecte, z.g. fransche, uitspraak worden toegeschreven. Bont kə(r)s'ät, zelfstandig naamwoord o. 'korsjet' - korset
kesjoe zelfstandig naamwoord rubber, gummi, caoutchouc, — Verbastering van fr. caoutchouc en kesjoeke van en beugelflèske - 'n gummiringetje van 'n beugelfles Die bus hattie ok himmel zelf gemokt, en ze ree fèn al daoverden ut dan in bietje mar dè kwaam omdèt er massieve kesjoeé baande aan zate... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Is ie wè aauwer geworre dan denkt ie vort hil den dag aon spulgoed, aon in spoortuutje, in kesjoeë katsebulleke en zooal. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) WBD (III.3.2:123) kesjoeë bòl, kètsembòl = kaatsebal Goem. CAOUTCHOUC (Fr.) 'katsu:' (of Fr. uitspr.) zelfstandig naamwoord m. Hees kusjoew (III:24)
kesjòt zelfstandig naamwoord cachot, gevangenis Audioregistratie 1978 - Toen zèttenie [de pastoor] me daor in, in et kesjòt, daoraachter de kèrk, ik èn Sjefke Dams. Ik vergeet et gaddoome nôot mir. (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
werkwoord, zwak inbrengen, te vertellen hebben WTT - mogelijk uit Frans: Qu’est-ce qu’en dire? ‘Wat zal ik ervan zeggen? ’Van Beek - "Hij heej niks te kiskedieje!" - Hij heeft niets te zeggen; hij heeft niets in 't midden te brengen; hij heeft niets te commanderen; hij heeft niets in de melk te brokkelen. (Zou dit van het Frans komen? - Qu'est que dit?) (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) Cees Robben – [Man spreekt:] Ik heb thuis (...) toch niks te kes-ke-dieje... (19831209) H. van Rijen (1988): "ge hèt niks te kiskedieje" - je hebt niets te kiezen WNT KEDIEZEN, KADIEZEN (kadijzen) - in Noord-Ned. ook kiskediezen, kieskediezen. Men heeft gepoogd deze woorden met Fransche klanken en vormen in verband te brengen (qu'est ce que dis?) doch zonder bevredigende uitkomst, 1) Op- of aanmerkingen inbrengen; 2) vitten, bedillen, berispen; 3) zeggen, gezag hebben, bevelen. Verbastering van fr. 'qu' est-ce-que ... dit' ? Antw. KISKEDIE (klemt, op die) zelfstandig naamwoord m. - pronkzieke manspersoon (spotnaam op eenen manspersoon) KISKEDIEËN (klemt, op die) - Ge het niks te kiskedieën - niets te seggen, niets te bevelen.
kèskenaoj ►zie kaskenaoj zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: kèskenaode - verbeelding Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kèskenaoj - opschepperij (ook: kèskenaode) Haor kèshenaodemaokers - opscheppers
kestêel zelfstandig naamwoord kasteel dim: kestiltje
Een weefgetouw van een Goirlese thuiswever - archief Pierre van Beek
ketaaw zelfstandig naamwoord getouw
Foto: Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg en aawerwèts haandketaaw - een ouderwets handgetouw R.J. 'nuuw ketaaw'; 'op 'n awerwets haandketaaw' 'n Weeverke, 'n jong, vlug weeverke al op z'n nuuw ketaaw (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Aaw Tilburg’, 1938) Cees Robben – Uit ’t laand van ketaauwe en wol... (19580308) Onze vadder stao in en blauw kieltje òn zen ketaaw/ te lèùstere nòr et getok èn ons moeders gemaaw... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Tilburg op z’n bèst) Audioregistratie 1978 - …èn toen was Drikka Kools, die wonde daor op de Ruudèèk waor naa Jan van Kempen wont in dè ouw hèùs. Èn die ha daor en ketaaw, die was vort oud èn dan moes ik daor gòn wèève nouw…òchòd, òchòd, òchòd, hè…Gin brôod, gin gèld, òchòd, òchòd, òchòd! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) De vaader van mèn vaader, hè, die zaat tuis meej en houtere ketaaw te weeve! Bij ons heej acht, achtien jaor en houtere ketaaw in huis gestaan!” [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] WBD ketaawe (II:943) - getouwen; ketaaw (II:944) - getouw (ook: II:945) WBD handketaaw/haandgetaaw (II:944) - handweefgetouw WBD masjienaol ketaaw/getaaw (II:945) - machinaal weefgetouw WBD brèèd getaaw/ bri-j ketaaw (II:945) - breedweefgetouw stemh. spirant is stemloze explosief geworden WBD buksketaaw/buksgetaaw/bukskinketaaw (II:947) - bukskingetouw WBD ketaaw stèlle/getaaw stèlle (II:947) - getouw stellen WBD spoelgetaaw/spoelketaaw (II:1031) - pijpenspoel Bont zelfstandig naamwoordo. 'ketaauw' - getouw, weefgetouw
ketaawbegeleiding ketaawstèller zelfstandig naamwoord getouwsteller, afsteller van het weefgetouw WBD getaawstèller/ketaawstèller (II:948) - getouwsteller WBD ketaawestèller (II:948) - getouwe(n)steller
ketènt, kontènt bijvoeglijk naamwoord . H. van Rijen (1988): content, tevreden
ketier, kertier zelfstandig naamwoord - de ie is lang kwartier Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): 'kertier' naast 'ketier'
M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch
Woordenboek van het Nederlands - kwartier zn. ‘een kwart uur;
landstreek, stadswijk’ WBD III.4.4:2 'eerste kwartier' = eerste kwartier; 3 laatste kw. = idem Bont kəti.jər, zelfstandig naamwoord o. 'ketier' - kwartier 1) vierde van een uur; 2) (vierde)deel v.e. uier; 3) verblijf. Goem. KWARTIER - koti: zelfstandig naamwoord o., verkleinde vorm koti:kə Antw.
KAARTIER, KERTIER zelfstandig naamwoord o.- kwartier Cees Robben: nao en stèèf ketierke; lange ie! Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): ketier zn - kwartier B kertier oover vèève - kwart na vijven 1.1. In het gezegde 'Tilburgs ketierke' [korte ie] - geaccepteerde want gebruikelijke tijdsoverschrijding bij de aanvang van bijeenkomsten Piet van Beers – ‘Nòdderhaand moete nie maawe’: Nao 't gebrèùkelek "ketierke" (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005) Stadsnieuws - En Tilbörgs ketierke duurt sewèèle wèl en half uur (170908) 1.1.1. Benaming van een 'Tilburgs' drankje.
Foto: CuBra 2018
2. woning M Et is er en saaj ketier - saai gedoentje
Uitdrukking: raauw ketier = huishouden van Jan
Steen [Robben schrijft ‘rouw’] Gerard van Leijborgh – “Electriciteit", riep hij, “dat heb ik nooit in m'n ketier gehad". (De laatste Tilburgsche huiswever 4, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22-11-1940 - Aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever.) 3. de verdeling van de koeienuier in vier delen WBD bèddehaandsketier - linker voorkwartier v.d. koeie-uier WBD vur de haands ketier - rechter voorkwartier v.d. koeie-uier WBD aachterse ketier links - linker achterkwartier v.d. koeie-uier WBD aachterste ketier rèèchs - rechter achterkwartier v.d. koeie-uier 4. deel van de week Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): int liste ketier zitte - op zwart zaad zitten (op 't eind v.d. week)
ketierke kètje zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm katje Dialectenquête 1876 - 'n hundje en ’n ketje
ketoen zelfstandig naamwoord katoen Daamen - Handschrift 1916: "katoen - mar ze gaaf em katoen (hard werken, haast achter het werk zetten)" Interview Hermans - 1978 - “…want affèktgaores op zichzèllef die zijn van ketoen mar ge hèt ok veel die gevèrfd zèèn dèt wol is, war…..want ene wollen draod kunne ze nie zo dun maoke as ene gewoone hillen dunne zijen draod òfwèl ene ketoenen draod..” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren WBD ketoen (II:872) Frans Verbunt: zo slèècht as ketoen van ne cènt et èl Cees Robben: ''t is ketoen ... en enkelt pap' WBD (III.2.1:271) ketoen = lampenpit
ketoor, ketorke zelfstandig naamwoord kantoor; met name de ruimte waar de bazen van de fabrieken zetelden. Interview met de heer De Kok (1978) – “… dèk op ketoor moes koome, dan zok daor op men soodemieter krêegen, hè.” (transcriptie Hans Hessels 2014; KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren ) GD07 Ze wiere dan school- òf ketoorjuffrouw Bont kə(n)tö.r, zelfstandig naamwoordo. ' ke(n)teur' - kantoor
zelfstandig naamwoord, eigennaam Kaatsheuvel Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de Kèts en Lôon, ze schooje den hónger èn stooke den braand (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '65) - .... en steken de brand: (in K. en L. woonden veel stoelenmatters scharenslijpers en zwervers.) Variant: Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de Kets èn Lôon, kaoj vòlk, koaj laand, ze steele de kòst èn steeke den braand ('82) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: de Kèts èn Lôon zèn êene gaddôome ('82) - ... zijn één goddomme (de inwoners vloekten namelijk veel) De Kèts die heej den Èfteling/ Den Bosch heej de Sint Jan/ Iederêen kwaam steeds meej de vraog:/ ”Èn wè heej Tilburg dan?" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Wij aaltij aachter‘) Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): en Kèts - iemand die uit Kaatsheuvel kwam (blz. 91) Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): de Kèts = Karel Swagemakers (blz. 76)
kètse werkwoord, zwak 1 kaatsen - sport en spel H. van Rijen (1988): kaatsen Frans Verbunt: 'kètsebòlle' - kaatsen als meisjessport, c.q. -spel Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kètse ww - kaatsen 2. afgeleid van 1; steentjes (stintjes) kètse een kiezelsteen op het wateroppervlak gooien zodat de steen afketst op het water, liefst meerder keren achter elkaar ► klètse
zelfstandig naamwoord ► zie katsembòl H. van Rijen (1988): kaatsbal Frans Verbunt: kètsembòl …un springtouw en un paor ketsebollen…(Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kètsebol
zelfstandig naamwoord de draden die bij het weven in de lengte lopen; in tegenstelling tot de inslagdraden, die in de breedte lopen.
Interview Hermans - 1978 - “…mar as ge
nòg van de veezel af irst et gaare moet spinne, war… daarnaa nòg
verwèrke tòt kètting èn inslag in de weeverij èn dan nòg es et stuk
54 meeter maoke..” (transcriptie Hans Hessels, 2013) Audioregistratie 1978 - Onze vadder hoeveul, hoeveul stukke heej die nie gelèmd!? Hèdde gezien hoe ze die kèttinge lèmden, hè? En die wèrden dan bèùte gezèt oover hil de straot, hè. Die lèngte van die kètting, want die wèrd, die wèrd dan gelijmd èn dan moese ze buite drooge! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) WBD III.1.3:261 'horlogeketting' = horlogeketting WBD III.1.3.263: 'kettinkje' = halssnoer; 'halsketting’ = halssnoer
kèttingkeeper zelfstandig naamwoord WBD II.4. p. 873 – Een keper waarvan het oppervlak (de "bovenkant van het weefsel") hoofdzakelijk door kettingdraden wordt gevormd. kettingkeper : het type kétingkeejper, K 183 (= Tilburg) .
Scheren van de stof; 18de eeuw zelfstandig naamwoord kettingscheerder WBD kèttingschirder (II:989): de man die de handeling v.h. scheren verricht H. van Rijen (1988): 'kèttingschèèrder' - degene die de ketting maakt en boomt N.B. Als het ww 'schèère' is, ontstaat bij stamverkorting toch een è (schèrder); of is het ww toch 'scheere', met de lange opponent van 'schir'?
kèttingseteèn zelfstandig naamwoord WBD II.4. p. 873 – Satijn waarvan het oppervlak (de „bovenkant van het weefsel") hoofdzakelijk door kettingdraden wordt gevormd. kettingsatijn: het type kétingsatéén, K 183 (= Tilburg)
zelfstandig naamwoord kuif WBD haren tussen de horens van een koe, ook 'Kuif', 'trós' of 'truske' Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): Fien kèùf = (v.d. Mortel-Houben) (blz. 56) WBD III.1.3:271 'kuif' = kuif; ook: 'pleeborstel' D. Boutkan (1996): (blz. 52) kèùf - köfke Bont zelfstandig naamwoord m. - kuif
kèùke zelfstandig naamwoord kuiken Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): gez. Twaalf aajer en dartien kèùkes - een meevaller, buitenkansje WBD kèùke, 'kèùkentje', 'kiepke' - kuiken WBD kèùke - pas uit het ei gekropen kipje WBD kuikentje, kieken, kieke, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: alle kèùkes wòrre gin kiepe (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '73) - niet iedereen groeit uit tot wat men van hem verwacht Bont zelfstandig naamwoordvr. 'kuik' - jonge kip; verkleinde vorm 'kökske(n)'
keukebeschèùt zelfstandig naamwoord keukenbeschuit A.J.A.C. van Delft -- keukebeschèùt -- Nou 'k daorvan spreek, schiete me ineens ok weer de keukenbeschuit van vroeger jaoren te binne nèt ès de bestellen veur de pap van 't klèèn. Die ziede ok zoowè niemeer! Wès de tijd toch veraanderd, war! (…) Keukenbeschuit was vroeger algemeen gebruikelijk, zoowel voor gerecht bij de koffie als voor de keuken, bijv. voor het vervaardigen van gehakt. Deze had den vorm van een doorgesneden "St. Huibertbroodje", dat nl. de niet gedroogde keukenbeschuit was. Bestellen hadden ongeveer den vorm van een cadetje en werden hard gebakken met anijszaadjes erin. Het was een gekruid masteluinbroodje, en werd inzonder gebruikt om er pap voor kraamvrouwen en kinderen van te koken. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
kèùl, költje zelfstandig naamwoord kuil, ook voor b.v. aardappels (WBD) Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Tweej, drie daoge stonde ze zoiets den dôoj, den dôojen in hèùs èn dan bròchte ze em wèg…jè, dè was de kèùl in!” Klik hier om dit bestand te beluisteren kinderspel met knikkers: Knikkeren, ofschôon ik dè nie zô zaag zitten. Ge wiert er zo smèrrig van, zeker bij kèùltje. Ge mokte dan un kèùltje in de grond en van un bepaolde afstand moeste dan knikkers, meej oewe vinger in dè kèùltje schèùven. Wie dè in de minste keren deej, mocht de knikkers allemaol hebben. Et kan zèèn det nie hillemol klopt, wè’k naa vertel, mar zô waren de spelregels, geleuf ik. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD askèùl - ashok (bewaarplaats voor as, vaak gelegen onder de bakoven) WBD èèrpelkèùl - aardappelkuil (ook in Hasselt) WBD drinkeskèùl, Hasselt: drinkkèùl of drinkesgat - weterkuil (natuurlijke of gegraven kuil op het erf of op de weide, waarin men vee drenkt) WBD voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (kuil op het erf, voortdurend met (grond)water gevuld, waarin men het groenvoer voor de koeien spoelt of wast) WBD mooskèùl, (Hasselt)s moowskèùl - zinkput (voor afvalwater uit o.a. de gootsteen); ook genoemd 'moosput' Cees Robben: Ik zit liever òn ene viskèùl. WBD III.1.2:72 'een kuil graven/maken; ook 'spaden' WBD III.4.4:145 'kuil' = dal; WBD III.4.4:178 'kuil' = vijver; WBD III.4.4:179 'kuil' = poel Bont zelfstandig naamwoord m. - kuil; verkleinde vorm'kölleke(n)' WBD III.4.4:170 'waterkuil', 'voederkuil' = vijver
zelfstandig naamwoord kuip ’s Anderendaogs kwaam de slachter terug om alles [van het geslachte varken] in handzame porties te verdéle en wier alles in enne kèùp, in de kelder, in de pekel geleej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD beslagkèùp - beslagkuip (waarin moutmeel en water werden gemengd, in de brouwerij) WBD klaoringskèùp - klaringskuip (waarin het aftreksel van mout en water wordt geklaard, in de brouwerij) Verhoeven (1978): KUIP (kö:p) v - gezegd v.h. bovenste gedeelte v.e. ouderwetse preekstoel, soms met 'n toespeling op de kuip in de kelder waarin spek gepekeld wordt: 'n hil vèèrken in de kö:p. Bont zelfstandig naamwoordvr.- kuip, ook (schertsende benaming voor) dat deel van de preekstoel waar de redenaar in staat.
zelfstandig naamwoord kuiper Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): et kèùperke = H. Wilborts (blz. 84)
kèùs helemaal, finaal, totaal; mooi, gaaf, schoon, zedig, kuis 1. bijvoeglijk naamwoord V en kèùs waogetje - een mooie auto H. van Rijen (1988): en köös mèdje - een mooi meisje WBD (III.3.3:359) kèùs = zedig; ook: nètjes Hees kuis verslete (V:54) Antw. KUIS(CH) (uitspr.kös) - zuiver, rein, Fr. propre, in eigenlijken zin gebezigd. E glas kuisch water. 'Ne kuischen handdoek. 2. bijwoord zen schoene waare kèùs versleete J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ... Zonderling is echter het gebruik, 'twelk men hier van KUISCH adverbialiter, even als elders van 'schoon' en 'zuiver', maakt. Z.a. Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): kèùs óp - helemaal op (b.d. voedsel) Frans Verbunt: 'kèùs op' finaal versleten Daamen - Handschrift 1916: "kuisch - 't is kuisch versleten (geheel)" Stadsnieuws: 'Die broek is kèùs op, ze valt bekaant van oe kont.'(041107) die stof is kèùs versleete... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007) Verhoeven (1978): KUIS (kö:s) bw - helemaal: kö:s verslete. Bont bijwoord 'kuis' - schoon, totaal, gans, heel en al. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): 'kùis' bw - helemaal, totaal
kèùt zelfstandig naamwoord kuit 1. lichaamsdeel H. van Rijen (1988): 'smèèr oew kööte!' - Maak dat je wegkomt! H. van Rijen (1988): 'köötetikker, billetikker' - pandjesjas Van Delft - "Hij heeft de kuitenlatten genomen." Dit is: Hij is op den loop gegaan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) 2. zaad van vissen WBD III.4.2:77 'kuit' - kuit, ook 'zaad' genoemd of 'zaaiers' WBD III.4.2:71 'kuit' - vrouwelijke vis; ook genoemd: 'kuitvis', 'vrouwtje'
keutel zelfstandig naamwoord keutel, uitwerpsel Van Beek - Als men "voor de keutel gespeeld heeft, is men bedankt". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) Van Beek - Evenzo zegt men dan: "Veur de keutel werken", of "Monnikenwerk doen." (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) ...hij keutelde zôo mar wè aon... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Graot zene Kèrsmes )
Keutel-moer keuter Zelfstandig naamwoord Boer met een klein bedrijf; cf. keuterboer. - ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): aan een of anderen keuter…
keuterstòk zelfstandig naamwoord WBD (Hasselt) akkerstok (een (gevorkte) stok waarmee men mest e.d. van kouter en rister verwijdert tijdens het ploegen) Antw. KEUTERMIK zelfstandig naamwoord m. - stok met eene mik, dien de ploegers in de hand dragen om het kouter zuiver te houden; ook 'neersteker' geheeten.
keuvel zelfstandig naamwoord WBD III.1.3:112 'keuvel' = kap v.e. lange schoudermantel (kovel)
kezèèn zelfstandig naamwoord neef; kozijn uit Frans: cousin Daamen - Handschrift 1916: "kezain - naif - neef" WBD III.2.1:55 kozijn WBD III.2.2:77 'kozijn' = neef
khèm samentrekking ik heb hem Cees Robben – ‘khem tegen ’t derde verzekerd mar hij is nog alle riks werd.. (19681101)
khien zelfstandig naamwoord kin Cees Robben – ’K hè ’n khaauw khien..... (19550212) [Robben imiteert in een winterprent met sneeuwvlokken en sneeuwballen de nasale uitspraak van een verkouden kind. De prent is ongetwijfeld bedoeld als een voorbeeld van het klankspel dat inherent kan zijn aan het Tilburgs, waarbij zinnen (woordreeksen) klinken als één, voor buitenstaanders onbegrijpelijk, woord: ‘Khènkouwhkien’.]
Kiosk op de Heuvel; prentbriefkaart; bron: Regionaal Archief kiejòs, kiejòsk zelfstandig naamwoord kiosk Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En nèt as op den Heuvel op de kiejòsk ok al…daor heej vruuger ok ene kiejòsk gestaon die muziek gaaf. Körvel presies inder!” Klik hier om dit bestand te beluisteren
kieke, kiekske zelfstandig naamwoord kip WBD kieke, kieken, kuikentje, kiepke, tòk, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens WBD kiekske, kiepke, pieleke - vleinamen voor het kuiken J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEKEN is beter dan 'kuiken'. Alle verwante tongvallen hebben I, behalve het Neder-Saksisch en Hoogduitsch. Z.a. Bont zelfstandig naamwoord. o. 'kieken' - kuiken (zolang het binnen de dop is); buiten de dop: 'pieleke(n). Antw. KIEKEN zelfstandig naamwoord. o. -jong hoen; Holl.kuiken; Fr. poulet; vkl. kieksken
kiekemedie zelfstandig naamwoord kwartel H. van Rijen (1988): kwartel
ES (2012): Coturnix coturnix; uit: De
Nederlandse vogelnamen en hun betenis, Henk Blok en Herman ter Stege
(1995): Betekenis wetenschappelijke naam: men neemt aan dat Coturnix
een gelatiniseerde klanknabootsing is van de roep (de 'drieslag')
van deze soort, met name van het mannetje. (...) Van de
drie-lettergrepige kwartelroep zijn de volgende volksnamen afgeleid:
Kuutjeblik (Gr), Kietkediet (ONB), Kikemedie (NB), Kwikmedit - in
Engeland
zelfstandig naamwoord kijkkast Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: et is en lôoze kiekkaast (Kn'50) het stelt weinig voor, het is een lege kijkkast
kiele werkwoord, zwak kietelen (zie WNT) WBD III.1.2:105 'kielen' = kietelen
kiem bijvoeglijk naamwoord, bijwoord • preuts Cees Robben – Hij is zôô kiem assie grôôt is... (19690110) • kleinzerig Elie van Schilt - Kwaamde jankend thúís, dan was ut al gauw ‘Verekte kwèèkert, ge moet nie zò kiem zèèn,schaai úít mee oe gejank’. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000) • kieskeurig A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kiem - kieskeurig, inhalig (Belg-Limb., Brab.) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiem - zuinig, kieskeurig J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEM voor kiesch, meest van spijs of drank; reeds bij Kiliaan. Z.a Verhoeven (1978): KIEM - bijvoeglijk naamwoord ., kieskeurig (iemand die pitst en pieliet) Z.a. Bont bijvoeglijk naamwoord 'kiem' - 1) zorgzaam en spaarzaam met iets omgaand; 2) keurig (op spijs en drank en kleren) Antw. KIEM bvw. - kieschkeurig op eten en drinken, vies op spijs en drank, weinig van eten zijnde; rustig, tam. • andere betekenissen WBD III.3.1:197 'kiem', 'spaarzaam, benauwd' = spaarzaam WBD III.1.1:254 'kiem' = gevoelig zijnde Haor KIEM - secuur Hees kiem (II:43) uitroep Van Dale - kien - bij het lottospel: roep 'kien!' = ik heb de vijf nummers op 'n rij Daamen - Handschrift 1916: "kiem - roepen de kinderen als ze bij het kienspel (lotto) een rijtje van vijf vol hebben" WBD III.3.2:199 'kiem' uitroep bij bepaald spel, ook kien
kiemkaast zelfstandig naamwoord WBD kiemtrog (trog waarin de geweekte gerst tot ontkieming moet komen)
kiemoo zelfstandig naamwoord kiemoo WBD II.4 – lemma - Draadbreuk krijgen - Voor de herkomst en betekenis van “kiemoo” werd geen nadere verklaring gevonden. - een kiemoo spinnen: 'n kiemoo spinne, K 183 (= Tilburg), betekent dat alle draden breken, Swagemakers - Vos.
Anoniem – 1959 – Willem van
Mook – “Kimo”: Draadmakersjargon voor alle draden stuk. (Nieuwe
Brabantse novellen; 1970)
kien, kieneke zelfstandig naamwoord kin En ze kregen 'n lekker Trieneke mee een kuiltjen in d'r kieneke. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941) Ammol en Zaolig Nuuwjaor meênse/ wèns ik oe gèère ònt begien/ mee et vèt van de olliebolle/ èn vant knèèn nòg òn men kien. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Van veurenaaf aon)
‘Zuster Willemien heej un gotje in der kien,
heej un gotje in der gat, WBD kienkètting - kinketting (die onder de kin v.h. paard doorgaat) (Hasselt) WBD III.3.2:199 'kien' = idem (spel), ook 'kiem' Bont kin, zelfstandig naamwoord vr. 'kien' - kin (welke laatste vorm ook voorkomt).
kienekesèchteg bijwoord kinderachtig De Wijs -- Doe naa is flink! Ge doeget toch zô kienekesèchtig (13-07-1966)
kiendje
Tijs Dorenbosch - Vignetten uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 & 1938) zelfstandig naamwoord kindje D. Boutkan (1996): (blz. 32) kiendje Hoeveul kiendjes hèdde göllie? - Hoeveel kinderen hebben jullie? R.J. twee kiendjes dès krèk genoeg
Cees Robben – ’t Kribbeke... mee dè klèèn kiendje er in...
(19561222) DANB et kiendje was dôod vurdèset kósse dôope Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: en kiendje wigen eer et gebooren is ('71.) Je moet niet ergens over beschikken voor je het gezien hebt. H. van Rijen (1988): ge zot er en kiendje van krèège - je zou je geduld erbij verliezen H. van Rijen (1988): irst et kiendje zien, dan pas wiege - eerst zien en dan geloven Bïjn. et kiendeke Jeezus = Albert Pirenne (blz. 63) A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Als verkleinwoord werd 'kientjə' (dus met ie!) opgegeven in: Klundert, Cromvoirt, Hilvarenbeek, enz. (Hierbij wordt Tilburg verzwegen.) Bont kinəkə(n), zelfstandig naamwoordo. 'kienneke' (< kindeke) – kinderachtig persoon. Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kiendje Jeezus = kind v. onbekende vader (blz. 91) WBB III.2.2:3 'kindje kopen' = zwanger zijn WBD III.2.2:7 'een kindje krijgen' = bevallen WBD III.2.2:9 'kindje' = baby, zuigeling; ook 'kleine' WBD III.2.2:37 'kindje' = kind Stadsnieuws: Dè nukt de baoker nie, ast kiendje mar gezond is - hoe het afloopt,speelt geen rol: het resultaat telt (190206) GD05 òfdètter wèl genog kiendjes wiere gemòkt
kiendjeskôoperij kienebak
Schilderij van Edgar Hunt - 1909 kiep, kiepke zelfstandig naamwoord - kip; bewaarschoolkind - zeuve kiepe èn enen haon - zeven kippen en een haan WBD kip, (in de Hasselt) ook 'hèn' genoemd WBD kieperoest - kippenzolder WBD kiepehòk, kiepekooj - kippenhok (Hasselts: kiepekooj) WBD kieperèn, (Hasselts:) rèn - kippenren (buitenverblijf voor kippen) WBD kiepke - kuiken WBD kiep, tiet tiet tiet, tie tie tie - roepwoorden voor de kip WBD kiep, kiepke - vleinamen voor de kip WBD kiepke, kieke, kieken, kuikentje, tók, tiet tiet tiet, (Hasselt) tjiep - roepwoorden voor kuikens WBD kiepke, kiekske, pieleke - vleinamen van het kuiken ...de haontjes zijn wel 'ns laastig veur de kiepkes, mar as ze d'r nie zijn, of al te weinig, dan is 't ok nie goed, dè snapte! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun in den trein’; NTC 16-9-1939) 't Is 'ne schoone nist kiepkes, dè-d-ist! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)
Cees Robben – van mèn kiep... (19540417) Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): En zwarte kiep leej ók aajer. - Iemand die minder goed bekend staat, kan niettemin goede eigenschappen bezitten. (Tilburgse Taalplastiek 131) Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek (1964-1974): doen wè de kiepe nie kunne - urineren, wateren DANB as de kiepe ne zaandvoogel zien, dan wòrre ze bang H. van Rijen (1988): as en kiep leej, stao se - als een kip legt, staat ze; Een geregeld leven geeft veel rendement. ‘Jè, ik kook de kiep aaltij irst, dan wòr et vlêes beter gaor en hèk meepesaant soep. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Et rook der naor kiepesoep, dòcht ik en dè hak goed gedòcht. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '6?) [onleesbaar] Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: en verstaandege kiep leej nòg wèl es en aaj in de danneetels ('72) A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - kiepe (plur.) is (naast 'kippe) reeds bijna overal het gewone woord (blz. 163 en krt.93) Bont kip, resp. ki.p - lokwoord of roepnaam voor kippen: kiep kiep kiep! kɪp resp. kip zelfstandig naamwoordvr.'kip' resp. 'kiep' - kip Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: as de vòs oud wòrdt, daanse de kiepen óp zene rug (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek '69) - een oud mens verliest energie en gezag Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiep zn - kip Str. kiep (I:28) Frans Verbunt: as de kiepe schèùle reegent et nie lang Frans Verbunt: as enen boer kiep it, is den boer ziek òf de kiep Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek (2000): kiep Franke = mej. Franken (blz. 39) Stadsnieuws: En kiep is gin mus, en klap is gin kus, èn en scheet kan nie in en peeperbus - Alles heeft zijn eigen aard en moeilijkheden (180508) Waar is dieje Russischen haon, die heur op kiep heej gezet? (Tony Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008) Vruuger noemde ze ’n kiep ok ’n tiet of ’n tieteke. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Vruuger noemde ze ’t mansvòlk ok wèl vèèrrekes. Naa, as dieje vènt nòr de durskes van plezier ging, ge wit wèl wèk wil zègge, dan zinne ze dèttie gin kiep hield mar wèl aajer ging eete. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) Zo èèrem waare sommegte Tilburgers dèsse gineens gin kiepe hadde èn gin vèèreke. Gin aajke, gin ham, allêenig honger. Witte wèsse dan zinne? Dan zinne ze dèsse ‘unnen houtere ham’ op tòffel han. Òf unne houtere kèès. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
kiepeboer zelfstandig naamwoord Van Beek - Liefhebbers van de hoendersport zijn "kiepenboeren"; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)
kiepebòrst zelfstandig naamwoord WBD III.1.2:377 'kiepenborst(je)' = kippenborst
kiepedrèfke verkleind zelfstandig naamwoord uit kip en draf; de manier waarop een kip loopt al sukkelend op 'ne kiependraf. (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘‘t Leeve’, 1938) sukkelend op 'ne kiependraf... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Stokperdjes’, 1941) De Wijs -- Ge zèt ‘n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand is er wel aaf. (04-07-1969) Frans Verbunt: snelwandelen WBD III.1.2:125 'op een kiependrafje lopen' = op een sukkeldrafje lopen; ook: 'op een drafje lopen, 'op een schokje lopen' Stadsnieuws: Toen ik em riep, kwaam den oober op en kiepedrèfke ònlôope (250806) WBD III.1.4:213 'kregelig' = wrevelig WBD III.1.4:214 'krikkel' = lichtgeraakt, kregel; ook 'krikkelig' WBD III.1.4:228 'krikkel', 'kregel' = driftig
kiepegaarst kiepekont zelfstandig naamwoord figuur in de nek bij jongenskapsel
zelfstandig naamwoord kippenkooi, kippenhok WBD 'kiepehòk, kiepekooj - kippenhok; (Hasselt): kiepekooj
kiepekôors, kiepekors kiepere werkwoord, zwak H. van Rijen (1988): doelverdedigen (voetbal) Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kiepere ww - kieperen, vangspel WNT KIEPEREN (oorspr. gewestelijk) 1)vallen, tuimelen; 2) gooien, smijten
kieperegoe kiepesoep zelfstandig naamwoord kippensoep Cees Robben – [Van de menukaart in een restaurant:] Irst kiepe-soep... Dan kiepe-regout. Dan poelepetaat mee ’n tietaai toe... Dan nog efkes kaokele en de roest op... (19710709)
kiepke zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm kippetje, kuikentje V klèèn kiepke - kleuter (vgl. kiepkesschool) verkleinde vorm van 'kiep' Bont kipkə(n), zelfstandig naamwoordo. 'kiepke' - kuikentje
kiepke
kiepkesschool zelfstandig naamwoord bewaarschool In de twidde klas van de ‘kiepkesschool’ kwaam ik bij zuster Bernadette te zitten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Ik gao niemer nòr de kiepkesschool/ waor ze mar matjes vlèchte/ Kgao naa vort nòr de Fraaters toe/ dès pas en school, en èchte. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Niemer nòr school) WBD III.3.1:445 'kipkesschool, kipkesschooltje' = kleuterschool
kierve verleden tijd meervoud van kèrve, kerven alleen aangetroffen bij Heerkens 't Wier herfst, 't wier wenter, 't weer wier guur en rauwe wende kierve mijn teere zieltjen uur nao uur en al de blumkes stierve... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Toen en na...’, 1949)
kiesje zelfstandig naamwoord , verkleinde vorm verkleinde vorm van 'kiest' kistje; soldatenschoen Kees en Bart (Tilburgsche Post, 1922-193?): kiesje
Cees Robben – in ’n kiesje gestopt...
(19551119) We droege unnu lampion, of een kiestje meej ’n keers... (Tony Ansems, Drie koningen; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009) H. van Rijen (1988): kiesjes - soldatenschoenen Bosch kiesje - kistje
kiespènt zelfstandig naamwoord kiespijn Daamen - Handschrift 1916: "ik kan oe missen as kiespent (pijn)"
kiest, kiesje zelfstandig naamwoord kist Dialectenquête 1876 - hoaverkiest Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “As vruuger ne meens dôod was, dan stond dieje meens, die stond in hèùs in en kiest èn dan stond ie vur et raom èn dan kosse de meense van bèùten et raom, koste, koste gij nòr den dôoje stòn te kèèke!” Klik hier om dit bestand te beluisteren H. van Rijen (1988): wèggeefkiesje - speciaal kistje sigaren om (anderen) te presenteren Cees Robben: ''n kiest van waai-bôome-hout' D. Boutkan (1996): (blz. 53) kiest- kiesje Bont kist, zelfstandig naamwoordvr. 'kist' resp. 'kiest' - kist; ook: dikke, plompe kerel. - …’n oerdegelijke kiest (…) van duims hout, laankwerpig van model (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Koos stond zene gal te spierse/ bij zen nutje
òn de kiest... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd
knipsel 1960-1980; uit: ‘Gefrut meej de friet‘) - ...bij zijn
borreltje aan de bar. kieste werkwoord, zwak kisten LDM - De timmerman, die de doodskist had mogen maken, verzorgde ook het kisten, d.i. het in de kist leggen van het lijk. Kleine kinderen werden, als zij in het kistje gelegd waren, door de jongste meisjes uit de buurt versierd met blaadjes en bloempjes. Voor deze versierselen waren er bepaalde winkels, zoals Cato Becx tegenover het Willem II-monument. Tegenwoordig is in hetzelfde huis het café Otten gevestigd. Voorts was er de firma Jansen-Gram in de Zomerstraat bij de Markt. Nu zijn ook nog in hetzelfde pand gevestigd de firma's v.d. Linden, groentenhandel, en Van Zantbeek, kachels en haarden. Op het Goirke hadden we de dames Vos in het pand - of er naast - waarin nu de firma Jac. de Kort-van Leeuwen haar zaak heeft. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950)
kiet zelfstandig naamwoord V keet; minachtend voor: huis of andere ruimte V hil de kiet stao ooverhôop
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord gelijk WBD (III.3.2:35) kiet speule = quitte spelen
kietele werkwoord, zwak kietelen Mandos & Van de Pol, De Brabantse spreekwoorden: ge moet oewèège kietele, en aander doeget nie ('87) je moet jezelf trakteren
kietelkaaj zelfstandig naamwoord kiezelsteen - In Oel of op de Paddewaaikes/ Aachter d'Porkes mee kietelkaaikes…; Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926. - Onder hartverscheurend gejeremias drukte ze de zakdoek onder de neus want ‘ze bloeide dood’. Uit het snikkende relaas kon Mieke distilleren dat ze ‘mee d'r toet op innen grooten kietelkaai was terechtgekomen! Uit: ‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het Tilburgsche leven’ door KRATS, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei 1926. ...en gooiden nie al te veul kietelkaaien... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940) over zaand en kietelkaaikes... (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Rikketikketik’, 1941) Cees Robben – Unne grôte kietelkaai... (19570119) H. van Rijen (1988): meej dieje kietelkaaj kunde fèèn schierve - met die kiezelsteen kun je fijn keilen. Beton ? De bestao uit kietelkaaije, zaand en sement! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) ...en ik ha al zôveul in men broekzakken. Elastiekskes, schôon gladde kietelkaaikes, schroefkes en spèkers, ze kosse aaltij te paas komen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) We vonden onderweege ôk allemol leuke kietelkaaikes... (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Toen zaag hij ineens ene kietelkaai... (Tony Ansems, Kaka Diedel Dee; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008) De Èftelingse stêene/ òf de Amersfoortse kei,/ die zèn der vergeleeke,/ zoas ik et hèb bekeeke,/ mar kietelkaajkes bij. (Henriëtte Vunderink, Kaajgaaf, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) WBD III.4.4:173 'Kietelkei' = kiezelsteen J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KIEZEL-KEIJEN noemt men hier de steentjes, elders in ons Vaderland kezel-steen, kiezel-steen, en kittel-steen genaamd. Z.a. Jan Naaijkens, Dè's Biks (1988): kietelkaaje zn - kiezelstenen Hees kielekeikes (I:25), kietelkeie (VIII:69) Bosch kielekei – kiezelsteen
kietelpinkstere zelfstandig naamwoord Frans Verbunt: sint-juttemis Stadsnieuws: Dès nie zonne vlotte, hij zal meej kietelpinkstere wèl klòr zèèn (221106)
Kieviet, de toponiem indertijd buitengebied van Tilburg, westelijker dan ’t Zand; nu ingekapseld door de Reeshof Cees Robben - ...op de Kieviet aon. Naar de Kieviet. (19540227)
kieze werkwoord, sterk kiezen B kieze - kôos - gekooze : ik kies, gij/hij kiest
kiezelgoer zelfstandig naamwoord WBD bierklaarsel (middel dat, in een brouwerij, aan bier wordt toegevoegd om dit te klaren)
kik werkwoord, persoonsvorm, gebiedende wijs kijk Kik hum daor. Kijk hem daar Van inf. ►'kèèke' Naarus - Brieven van een
Oud-Tilburger (1940): “Hoe zuukte dè te doen mee de slaoperij?” O
zizze, kom mar is mee, kik, eenen op Naarus - Brieven van een Oud-Tilburger (1940): "Kik zittie: staode hier nog, ‘k was oe vloore." Naarus - Brieven van een Oud-Tilburger (1940): “Kik”, zittie, “ge het toch dikkels genog geheurd desse praoten van ‘luizen as kameelen’”. Naarus - Brieven van een Oud-Tilburger (1940): ...en dan zin we: “Kik naa daor! Daor gaon die kaole Bossenaers wè deur waandele as ze schèl kèke van den honger... Naarus - Brieven van een
Oud-Tilburger (1940): “kik naa, waor Lechim - pseudoniem van
Michel van de Ven, ongedateerd knipsel, Tilburgse Koerier 196-1980:
En dan zeetie: 'Kik, m'ne jonge,/ Dès 't schoonste gruun wè Tilburg
hee' Jo van Tilborg (2007): ‘Kik’, zittie dan, terwèèl ie naor boven wéés...
kikkendril zelfstandig naamwoord. kikkerdril, kikkereieren, kikkerrit, kikkerschot Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): kikkendril - kikkerrit - kikvòssendril - kikkerrit WBD III.4.2:113 kikkendril - kikkerdril, 'kikvorsendrek', 'dril' ook genoemd: 'paddengedrek' Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 96) kikkendril
Raapstelen - kiltjes - Brassica rapa kiltjes zelfstandig naamwoord., meervoudig keeltjes; met krimping van de stamvocaal: ee > i Brassica rapa - meiraap Van Dale (raapstelen): jonge, gesteelde bladeren van de meiraap; gegeten als voorjaarsgroente; ook: 'stiltjes', 'keele' H. van Rijen (1988): jonge bladeren van de meiraap (Rapum) It oe kiltjes es op. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997) Antw. KELEN znw.v.mrv. - jong raaploof zonder knollen, dat men in ’t voorjaar als moes eet. Hft. KEELEN - zeker moeskruid (z.a.)
kiltjesstamp zelfstandig naamwoord. stamp van keeltjes ►zie: kiltjes
kimme
Werkwoord, zwak
Gravure van Jacob de Gheyn - 17de eeuw
Ill.: Tijs Dorenbosch zelfstandig naamwoord. kikvors - Rana esculenta; nieuwere benaming: Pelophylax lessonae - kink is een variant op kik, een klanknabootsing; zoals het WNT schrijft, lemma kikker: Eigenlijk: het dier dat "kikt", het geluid "kik" doet hooren - duut is een variant van 'puut', kikvors; zie lemma pút in het Oudnederlands woordenboek (online), en lemma puut in het Vroegmiddelnederlands woordenboek (online). - 'n “Kinkedut" beteekent zooveel als kikvorsch. ‘De Noord-Brabantsche Tongval’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930. Kiliaen: puyt, Fland. Zeland. j. vorsch, rana; puyde, j. puyt, rana. Plantijn: puyt, vorsch, une grenouille, rana. Van Maerlant: Rana dat es die vorsch of die puut (Nat. Bl. VII, 836) Zie Middelnederlandsch woordenboek (on line) voor vele citaten.
Rana esculenta
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): kinkenduut Met uitgesproken n (wegens volgende dentaal) Daamen - Handschrift 1916: "kinkenduut - kikvorsch" -- hij reej meej zene kreugel ene kinkenduut harstikke jantje marinus
Er zaat eenen dikke kinkenduut / te kwaoken in 't lekkere waoter (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De paoter en de kinkenduut’, 1941) kinkeduuten-görgels... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Oproep’, 1941)
- Nu verscheen bij Henri Bergmans te Tilburg reeds een derde bundel [van Piet Heerkens]: “De Kinkenduut". Dit beteekent: kikvorsch. Wat 'n klank zit er in dit woord met zn langgerekt “duut".
Cees Robben – Ik krôj [kruij] krek munne kreugel op den kaaibaand unne kinkenduut kepot... (19711119) Stadsnieuws: Ik reej krèk mee mene kreugel teege de kaajbaand ene kinkenduut kepòt (270909) Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
WBD III.4.2:110 kinkenduut - kikker, ook genoemd 'kikker', 'kikkebil' of 'broeknachtegaal', 'puit' of 'kinkvors' Bijnamenboek Karel de Beer - de kinkenduut = Jan Jansen (blz. 45) Ge
ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut.
(Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus
2009)
Detail uit de 'Leidse Taalatlas' kaart 'De kikvors' (nr. 58, 1937), opgesteld door Toniëtte van Beusekom - Duidelijk te zien is het oranje hartje bij Tilburg dat op 'kinke(n)duut' duidt en dat nergens anders op de kaart voorkomt. Alle oranje ingekleurde tekens duiden op een naam die met 'kink-'begint. Verh. KINKENDUUT m. - kikvors (Tilburgs?) Antw. KAKKEDUUT znw.m. - vogeltje, ook linnenweverken genaamd, dat kakkeduut! kakkeduut! roept (eene soort grasmusch). J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - zie Kienkvuit + Taalk. mag. I: 254, 304 A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kinkenduut - kikvors (Tilburg) WNT Kinkvorsch; KINKEN I: geluidnabootsend woord (VII:3093) Made (Kooiman) - kinkeluut: kikker Dong. (v.d. Elshout) - kinkeluut: kikker Bòòl kinkpööt (groene) kikker
Ill.: Rolf Janssen
kip zelfstandig naamwoord. Daamen - Handschrift 1916: "kip - groote blikken kan, waarin men vroeger bij de boeren karnemelk ging halen".
kirke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kirs zelfstandig naamwoord. Cees Robben: kers Cees Robben: kirzenbôom - kersenboom
kiskasse werkwoord, zwak klanknabootsing - het geluid van vlees dat gebakken wordt De Wijs -- As ik vruuger uit de naachtmis kwaam, stond ’t kenèn al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen (10-01-1970) Cees Robben – As ik vruuger uit de naachtmis kwaam stond ’t kenèèn al te pruttele en lagen de kortelette in de pan te kiskassen... (19691212)
Kiske eigennaam; Keesje Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “…èn Kiske de Paoter ok al, witte nie? En dan zaatie zôo, hattie daor enen hillen hôop kènder rond em staon èn dan zee,… dan vroege ze: ”Paoterke, wè komde gij hier doen?”, ja, “Jöllie, jöllie èfkes plaoge”, zittie “èn goed nòr Onze Lieven Heer löstere!”, zeetie dan!” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
kitje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord verkleinwoord van 'kêet', met vocaalkrimping
kits bijwoord in orde Van Beek - "Alles kits en 't keind hiet Jaoneke." Of: "Alles kits! de kachel op bed en de kleine in de kolenbak." Alles is in orde. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958) Cees Robben – Mar ast bijgeleet is, is alles wir kits... (19631122)
kitse
Werkwoord, zwak - kitse - kitste - gekitst Henk van Rijen - we kitsten em in zene nèk - we spuugden hem in zijn nek Stadsnieuws: Grôote lummels dènke dè op de kaaje kitse stoer stao - Grote jongens ... (090610) WBD III.1.2:254 'kitsen' = braken WBD III.1.1:191 'kitsen' = spuwen Verh. KITSEN onov.ww - braken, kotsen Bont kɪtsə(n), zw.ww.intr. 'kitsen' - braken, overgeven Biks kitse ww - kotsen, overgeven WNT KITSEN (IX) klanknabootsende benaming voor: (vocht) straalsgewijze tusschen de tanden door uitspuwen.
kittel zelfstandig naamwoord ketel H. van Rijen (1988): ketel Dialectenquête 1876 - 'kètel'
klaacht zelfstandig naamwoord klacht Cees Robben – ’n Stille klaacht... (19580531)
klaaj zelfstandig naamwoord klei uitdrukking - öt de klaaj getròkke - lomp Dialectenquête 1876 - klaaièrrepels Die knikkers waren veur de èèrme lui, die waren gebakken van klaai. Agge der op gongt staon, per ongeluk, waren et ôk ineens gin knikkers méér. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) [bedoeld is de knikker die ►kaajscheut werd genoemd WBD III.2.3:204 'klei' = niet doorbakken brood, ook 'klef', 'derf' WBD III.4.4:155 'gele klei' = kwartszand; WBD III.4.4:156 'klei' = zavel
klaajboer zelfstandig naamwoord kleiboer boer die op kleigrond zijn bedrijf uitoefent Audioregistratie 1978 - In den orlog was dè goud wèrd, witte nie! Die klaajboere in de klaaj wast êen èn al kôolzaod! En dè bròcht veul op! Der kwaam… ast goej kôolzaod was, drieduuzend kieloow van enen buunder! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) handelaar die met kar of wagen langs de deuren gaat om aardappelen te verkopen Elie van Schilt - De gruunte en de melkboer heb ik al genoemd, mar dan hadden we ook nog de vis en de kéésboer, de kolen en de klaaiboer, de klaaiboer kwaam mee erepel. (Uit: ‘Alles is aanders’; CuBra ca. 2000)
klaank, klank zelfstandig naamwoord. klank 'k Steek men aawe breeje klaanke noot meer onder stoel' en baanke, 'k zal oe zinge, stug en stoer, klaor en open as 'nen boer! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Moedertaol’, 1938) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - óp et Gurke waor de klaank zat, in de stad waor de staank zat (RL'53) - uitvaart en klokkegelui op het Goirke, waarna begrafenis in de stad WBD (III.3.3:85) klaank = klank v.e. klok, ook: tôon, klòkketôon
klaavere
werkwoord, zwak ...
as aopen klaoveren ze tege die ketels omhoog... (Naarus; ps. v.
Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) De Peer hâ en goei nutje op/ èn wo nòr bèd toe gaon/ hij klaoverde oover de trap/ kwaam bekaant boovenaon./ De liste treej was em te veul/ den afstaand was te grôot/ hij laazerde bots-boem omlêeg/ èn ie braak zene pôot. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aaventoe liege maag...)
klaaw, klòw zelfstandig naamwoord. WBD hoef van de koe, ook 'klòw' of 'voet' genoemd WBD klòw - gedeelte v.d. huid dat een poot bedekte (II 594) Dialectenquête 1876 - klouw (au = ou in: blouw, grouw, klouw,...) WBD III.4.4:17 'klauwlucht' = bewolkt
klaawe werkwoord, zwak klaawe - klaawde - geklaawd WBD (v.e. paard) harkend over de grond klauwen met de voorbenen, in de Hasselt 'klawe' genoemd, elders ook 'kimme' WBD (III.2.1:506) 'klauwen' = krabben v.e. kat; ook genoemd: krabben, krabbelen, kratselen
klabak klabbèttere werkwoord, zwak alleen aangetroffen bij Leo Heerkens; mogelijk samenhangend met 'klabots'; hoe dan ook een klanknabootsend werkwoord En de spoelen [van het weefgetouw] klabetterden: retteketet van krijg-de-colère, van retteketet (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘’n Weeverke schoot...’, 1940)
klabots zelfstandig naamwoord. 1. proppenschieter Daamen - Handschrift 1916: "klabots - vroeger kinderspeelgoed met elzenproppen" Et vèèrke öt de kooi op de plots lokken. De slachter zette dan zenne klabots tegen de kop van et vèèrke, hij drukte em in en pang daor laag ie te spartelen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD III.4.4:252 'klabats', 'klawats' = hevige slag; ook 'klawemmes' Verh. KLABOTS, v. klapbus, proppenschieter, gemaakt van vlierhout Bont KLABÓTS, tussenw. en znw. 1) tussenw.: gezegd v.h. afschieten v.e. zwaar-geladen geweer. 2) znw.vr. klapbus, z.a. Antw. KLABOTS znw.m. - Versterking van 'bots', harde en doffe slag. Biks 'klabòts' zn - proppenschieter WNT KLABOTS (I) schietwerktuig, klakkebus, proppenschieter 2. snel reagerende vrouw Daamen - Handschrift 1916: "klabots - vrouw die wat snel van zeggen en doen is" klanknabootsing; mogelijk uit ‘klap’ en ‘bots’ WNT – lemma KLABOTS II - Harde, doffe slag of val, bots. Cees Robben – Oew schötje kwaamp rejaol rèècht klabots (...) op (...) den paol... (19630517) [voetbal tegen de paal van het doel.] ● geluid dat de weefspoel maakt bij het schieten door het weefraam Cees Robben – Zingt ’t spoeleke z’n lieke/ links klabots.. en rechts klabak.. (19560630)
klad zelfstandig naamwoord. WBD III.1.2:241 'klad' = fluim, rochel WBD III.3.2:265 'kladje' = restje bier, ook 'kwakje'
kladderwolk, kladderwollek zelfstandig naamwoord stapelwolken (?) De lucht zaat volgestaopeld mee groote kladderwolken, schots en scheef op mekaar, die hoe langer hoe dichter vaastgroeiden. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
klak zelfstandig naamwoord WBD III.1.3:182 'klak' = pet; ook: 'klep'
klam, klamp, klammig, klamzig, klammes bijvoeglijk naamwoord -- iets wat vochtig en tegelijk plakkerig aanvoelt; onder andere witbrood dat met vocht geplet is tussen de vingers en vervolgens gebruikt wordt als aas om vissen te vangen ook: taaj, taai, week WBD III.4.4:211 lemma
KLAM = vochtig aanvoelend en een beetje plakkend - klam & klamp –
frequent in Tilburg H.A. Sterneberg s.j. - Me
trekken treurend deur ons bosschen,/ waor naoktgeplunderd klam en
kil—/ Och god, die 't nie ontloopen kossen—/ nou boom bij boomke
sterven wil. (Uit: Een busselke Braobaansch, 1932) klampe werkwoord, zwak
klamper, klaamper
Ill.: Naumann - klamper - buizerd - Buteo buteo zelfstandig naamwoord. WTT 2012 - naam voor diverse roofvogels, zoals buizerd, havik, en sperwer. De naamgeving houdt verband met (vast)klampen, klemmen, het met de klauwen vangen van de prooi. (zie lemma Klamper in Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen, Klaas J. Eigenhuis; 2004) In Tilburgs gebruikt voor de sperwer (Accipiter nisus), cf. Daamen, Handschrift 1916: "klaampvogel - sperwer" Accipter nisus
'Nen klaamper *) die viet z'en *) -noot van Sterneberg bij dit
woord: sperwer
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
Kees en Bart: klamper Cees Robben - Toen was't de beurt aon smellekes.../ Aon klampers en d’n uil (19600708) (19600708) WBD III.4.1:198 'klamper', 'klamperd' - buizerd (Buteo buteo buteo) WNT KLAMPER - In Vl. België de alg. naam der dagroofvogels, zooals sperwers valken, haviken enz. Hees klamper (II:17) Bont klampvogel, havik WNT KLAMPER. In Vlaamsch België de algemeene naam der dagroofvogels, zooals sperwers, valken, haviken enz. Antw. KLAMPER znw.m. -Algemeene benaming voor de dagroofvogels, zooals sperwers, valken, haviken, enz. Biks klamper(t) zn - sperwer, havik WBD III.4.1:200 'klamper', 'klamperd' - torenvalk (Falco tinnunculus)
Falco tinnunculus WBD III.4.1:200/201 'klamper', 'klamperd' - roofvogel (algemeen)
klamtrèkke werkwoord, sterk WBD klam trekken (teken van drachtigheid van een koe) WBD klamtrèkker - klamvaars (drachtige koe) Verhoeven - KLAMTREKKER m. - koe die klam trekt, waarbij vocht uit de spenen komt ten teken dat zij drachtig is. Bont klamtrekər, znw.m. 'klamtrekker' - maal die enige tijd drachtig is, zgn. 'gewonnen heeft'.
klander zelfstandig naamwoord. verkorting van kalander; ook genoemd: 'mijt' of 'wemel'
WBD III 4,2:158 lemma Kevers - De kalander (Calandra granaria, een snuitkever die in meel of graan leeft) heet in het Kempenlands Wb. 1 en het Noordmeierijs Wb. wemel. WBD
III 4,2:235 lemma Mijt - De mijten (Acari) vormen een zeer
uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal
schadelijk zijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en
voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de
mens, zoals meel en kaas. klaoge
werkwoord, zwak B klaoge - klaogde - geklaogd MP gez. Klaoge meej gezónde bêen. Cees Robben: tis godgeklaogd; WBD III.3.1:275 'klagen' = idem Bont zw.ww.intr. - klagen
klaoger zelfstandig naamwoord. klager Henk van Rijen: òn klaogers gin nôod, òn zwètsers gin brôod - geen medelijden met klagers en snoevers (ontspoord spreekwoord! WS)
klaor klaar bijvoeglijknaamwoord, bijwoord 1. klaar, gereed R.J. klaor te krèège Cees Robben – En mee Possemis klaor... [namelijk het nieuwe kostuum] - (19550402) Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ene mees moet vur zen vrou klòr staon - de man moet zijn vrouw beschermen
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
2. helder; louter Wè-d-is den hemel naa toch klaor, persies van glas, - 't is wezelijk waor! (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Naacht’, 1938) Cees Robben – Zeg kende gij dè brooike nog/ Van klaoren blom.. van enkelt rog/ ’t hartjesbrood... (19600624) Henk van Rijen van waoter drinke krèède ne klaoren hals - ... word je niet dronken Frans Verbunt: klaoren blom - duidelijkheid, heldere zaak Mar wij leerde van ons moeder: ‘As ’r twee deure teegenoover mekaare oope staon, moeter êen dicht doen.’ En zôo ist. Dan was alles wir klaoren blom en dikke mik. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) WBD III.4.4:8 'klaar' = onbewolkt, ook 'helder' Verh. KLAAR (klaor) 1. bijvoeglijk naamwoord - gereed, voltooid; als nw-deel v.h. gez. uitsluitend; 2) bw.- louter en alleen, puur: 't is klaor boter. (toch BN?) A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klaor (krt.94); blz. 40: vocaalverkorting in 'klaor' (?) Biks klaor bw, bijvoeglijk naamwoord - puur, enkel
klaorbraoje werkwoord, zwak Frans Verbunt: klaarmaken, presteren Stadsnieuws: Wè braojde me naa tòch klaor? - wat flik je me nou? (200906)
klaore zelfstandig naamwoord. klare (heldere) jenever Kees en Bart: en glòske klaore; jenever is een heldere, 'klare' sterkedrank. Naa moppert ons Sjaan wèl: «Dès niks mir vur jou/ nao de twidde klaore is oewe kokkerd al blauw». (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèk – zeej aauwe Giel‘) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - sinte Peetrus weende bitter, zi drònke Piet, dan zal ie ók wèl klaore gelust hèbbe (Daamen - Handschrift 1916) zeispreuk Piet van Beers – ‘Sil... Haauw de bintjes strak’: Eene raod zô ik toch wille geven./ Vur dè ge s'aoves slaope gòt./ Vat dan unne goeie borrel klaore,/ tegen de wurrem en de mot. (With Love; 1982-1987) WBD III.2.3:272 'klare' = brandewijn Buuk: jonge jenever.
klaovere
werkwoord, zwak ►
zie klaavere klaoze
werkwoord, zwak - alleen als infinitief gebruikt - wsch. afleiding van 'klaas' - onbeholpen persoon WBD III.1.4:150 'klaas' = prutser WNT KLAZIG = sullig zelfstandig naamwoord meervoud van ‘klaos’, klaas, hier: sinterklaas Cees Robben – Siendereklaos dè is iemand/ die bang is vur niemand.../ Hij stao boven alle partijen.../ Hij haauwt nie van klaozen/ Die raozen en daozen.../ Dè paast nie in dee’z dure tijen! (19541127) Met de tekening en ‘klaozen’ verwijst Robben naar de ongewenste situatie dat er in Tilburg Noord en Zuid een apart sinterklaascomité was met ieder een eigen Sinterklaas.
klap-kas-afzak uitdrukking variant op het bokspring-spel Cees Robben: Mar zó as wij kosse kasse
klapbus zelfstandig naamwoord. proppenschieter WBD (III.3.2:128) klapbus, klapbuks, klabots, propschieter = proppenschieter
klapmuts zelfstandig naamwoord. slaapmuts MP gez. Et klinkt nèt òf dègge meej en klapmuts óp enen houteren dörpel slaot. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej en klapmuts óp enen houteren dörpel slaot - et klinkt asóf ... (Daamen - Handschrift 1916) - spreekwoordelijke vergelijking: het klinkt slecht. WNT KLAPMUTS - naam v.e. hoofddeksel voor mannen; overdrachtelijk: iemand met een klapmuts
klappaaj zelfstandig naamwoord. klappei, vrouw die veel kletst, babbelt; iem. die kwaadspreekt Daamen - Handschrift 1916: "klappij of klappaai - verklikster" WNT KLAPPEI - 1) Min of meer smadelijke naam voor een klapachtige, babbelachtige, praatzieke vrouw; een babbelaarster
klappe werkwoord, zwak klappe - klapte - geklapt R Klap et nie, dan bots et (mar) (uitroep: 'op hoop van zegen') Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - Klap et nie dan bóts et (Daamen - Handschrift 1916) - raakt het niet dan botst het: stemt het niet overeen, dan stuit het maar.
klappees zelfstandig naamwoord. WBD legger (bep. gewrichtsziekte bij een paard), ook genoemd 'legger', 'gal' en (Hasselt) 'ligger'
klappere Werkwoord, zwak ...die klapperde alles daolijk et dörp deur... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 8; NTC 19-11-1938)
klappinkere Werkwoord, zwak Van Delft - "Willen we gaan klappinkeren?" vraagt een jongen voor een spelletje, dat elders "sjennien" genoemd wordt en in Loon op Zand "janeëjen" heet. Wil men deze woorden verklaren, dan zou het kunnen zijn, doordat het opgeklapte (opgewipte) houtje ja (jè) of neen (nie) het doel bereikt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929) Van Delft - Een ander eenvoudig spelletje was het "klappinkeren" (elders ook "sjennieën" genoemd). De attributen hiervoor bestonden uit een mooi sterk knuppeltje dat handig te hanteeren was en een tweede slechts 15 centimeter lang eindje hout, dat aan beide einden spits gesneden was. Dit korte puntige stokje werd in een schuin, ondiep kuiltje in den grond gelegd. Er werd eens flink met den voet op gestampt, zoodat het wat vastlag en met het knuppeltje werd met zekere handigheid en elan op het opstekende puntje geslagen, waardoor het "sjennie" door de lucht omhoogschoot en een heel eind verder belandde. Wie het verste zoodoende dit stukje hout door de lucht wist te doen slingeren, was de matador. De medespeler moest tijdens het spel den "klappinker" (het houtje sjennie) om te winnen in den kring kunnen gooien, waarin het kuiltje gemaakt was, doch hij mocht als handig slager ook tijdens het door de lucht vliegen den klappinker wel met zijn stok een terugslag geven. Als het reeds op den grond lag, mocht hij vandaar af ook den klappinker wel terugklappinkeren. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)
klaps(e) bijvoeglijk naamwoord, eponiem - een gekweekte peersoort: 'Clapp's Favourite', wereldwijd populair geworden WTT - 2012: De peer die onder de handelsnaam Clapp’s Favourite bekend is, werd gekweekt door Thaddeus Clapp uit Dorchester (Mass) U.S.A. in 1860. Sinds 1867 verspreid. Cees Robben – Ik heb mèèlpèère, suikerpèère, juutepèère en klapse... en dan hek nog Gôôlse vringpèère, mar die zen enkelt goed vur de stoof... (19850927)
De 'klapse peer' heeft zijn eigen monument en wel in Dorchester, een stadje nabij Boston.
klapskoord zelfstandig naamwoord. WBD einde v.h. snoer v.d. zweep (voor een paard)
klapspaon zelfstandig naamwoord Van Beek - "Een tong als een klapspaan" (Lazarusklep) zegt men van een zegvrije of brutale vrouw. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
klapzaand zelfstandig naamwoord. H. van Rijen (1988): onsamenhangend, leemachtig geel zand WBD III.4.4:151: 'klapzand' = stuifzand, ook 'vliegzand' WNT KLAPZAND - een soort van zeer fijn zand, ook kwel-, loop- en welzand genoemd.
klapzuur zelfstandig naamwoord. gez. Pierre van Beek -- zen èège et klapzuur wèèrke - zó dat men er bijna bij neervalt (Tilburgse Taaklplastiek 173) et klapzuur krèège - Biks klapzuur zelfstandig naamwoord. - heel hevig, beroerd
klasjeneere
werkwoord, zwak -- druk praten (over gewichtige zaken, maar ook over zaken die slechts in schijn gewichtig zijn) -- verbastering van 'collationeren' > uit het Frans: collationner > met betekenisverschuiving naar 'babbelen', 'gezellig praten' WTT 2012 - 'Collationner' heeft van oorsprong (ca. 1200) betrekking op de lezing die 's avonds gehouden werd tijdens de maaltijd van kloosterlingen, en de daaropvolgende bespreking van de voorgelezen tekst.
Begin van de Collationes van Cassianus Het woord is gebaseerd op de Collationes (Gesprekken) van Johannes Cassianus (4de of 5de eeuw), geschreven in de vorm van gesprekken tussen kluizenaars en monniken. (Rey, Dictionnaire historique de la langue française; 1998) WTT 2012 - de Tilburgse uitspraak is zeer uitlopend opgetekend. Klasjeneere A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klasjenere - kletsen (nbrab.) = fr. collationner Naarus - Lèst hak innen Bossenaer bij mèn en daor hak gezellig mee kunnen klasjeneeren. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Stadsnieuws: meej de geminteraodsverkiezinge stonne ze op den Heuvel vur de kraant aatij oover den ötslag te klasjeneere (070307) Piet van Beers – ‘De Aaw Warand’: Mistal zèn ' t de zelfde kèèrels/ die ge klasjeneere ziet. (Spoeje doemmeniemer; 2009) Klasjionneere Jaansen - Iederen dag waar ie er te zien en klasjionneerde druk op mee Pietjes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939) Klassieoneere Daamen - Handschrift 1916: "klassioneeren - wij zullen 't soamen wel kl. (uit de war doen)" Klassionneere Jaansen - ...en dè-t-er druk geklassionneerd wier... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940) Klasjonneere Jaansen - ...daor moeste em over heurre klasjonere! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939) Jaansen - "Goei dingen gebeure nie in eentweedrie van je hupsakee, meneer Petit, daor mot over geklasjonneerd worre...” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939) Klazineere Kees en Bart, Tilburgsche Post ca. 1930 - 'klazineeren'
Kubke Kladder -
Na hè'k 't daor meer dan eens meegemokt, dè'k aachter 'n paor meskes
liep, die druk on 't klazineeren waren - net as zullie dè kunnen -
zoo gewoon op z'n Tilburgsch en potdome zô gaaw as ze in de gaote
krege dè't er iemand aachter hullie was, begossen ze ineens in 't
"hoog Hollandsch" za'k mar zegge. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van
Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) Klazieneere Cees Robben – Heurt ze toch is klazieneeren... (19590228) Piet van Beers – ‘Paradèès’: Waor meens meej mekaore klazieneere en toch ieder in zen èège wèèrde lot. (Het zeventiende boekje, 2010) Vunderink - Wè verderop en tòffel, waoraon jongere meense stonne,/ die zoo te zien meej veul gebaor goed klazieneere konne. (Henriëtte Vunderink, Fist?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) Klazjeneere Piet van Beers – ‘Hoe gaoget’: We klazjeneere hil wè aaf oover allerhaande zaoke. (Spoeje doemmeniemer; 2009) Andere bronnen C. Verhoeven - KLASJENEREN onov.ww. druk redenerend en gewichtig praten over zaken van wereldbelang. Z.a. A.P. de Bont kla'sine.rə(n) zw.ww.intr, 'klassineren' - redeneren, kletsen, praten. Jan Naaijkens - Dè's Biks - klazieneere ww - kletsen, eindeloos praten Bosch - klasjenere - druk redeneren, gewichtig praten
klaviere klèdderiedètse werkwoord, zwak Frans Verbunt: knoeien WBD III.4.4.209 'kledder' = dril, ook -dedder' of -druddel
Stadsnieuws:
klêed zelfstandig naamwoord. kledingstuk, kleed, in het bijzonder een jurk; ook vloerkleed ► zie kleeke, klêer, klêeraozie
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
Meej de Paose krèègt ze en nuuw klêed. - Met Pasen krijgt ze een nieuwe jurk “Naa wil ik wèl es en nuu klêed”./ zeej Taante Bèt spontaon./ “Want hil de tòdde diek naa hèb/ doek dees jaor nie mir aon“. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: AST MAR NUUT IS.) Èn ze wô gèère dan en klêed/ meej blôote schouwers aon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dan maag et) Piet van Beers – ‘Euwig sund’: Gesminkt, èn krontjes op derre kop/ gehuld in toffelkleeje. (‘t Èlfde buukske, 2010) Dialectenquête 1876 - wè vur 'n klêd haad de bruid oan? (zie opm. bij steene) - (bij 'steene' staat toegelicht: Voor de ee is moeilijk in andere talen een aequivalent te vinden; 'steejne' ware wellicht juister) WBD III.1.3:63 'kleed' = jurk Antw. KLEED znw.o., vklw. kleêken. Zie wdb. Biks 'klêêd' zn - kleed, jurk Etym. G ? D. Kleid N. kleed, T. klêed
Kleef zelfstandig naamwoord., eigennaam; gebruikt om gierigheid aan te duiden Kleef Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - tisser êene van Kleef, daor haawe ze meer van den hèb dan van de geef (Daamen - Handschrift 1916) (z. a. onder Geffen)
klêeje
Werkwoord, zwak B klêeje - kleedde - gekleed - geen vocaalkrimping Bont kle.jə(n) zw.ww.tr. - kleden
kleeke
zelfstandig naamwoord., verkleinwoord 1. (niet al te dure, eenvoudige) jurk R.J. ''n helder kleejke' [Vrouwe] besteeje d'r advies veul liever aon 't koope van schoon kleekes en leuke huudjes. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 27 april 1945)Ze slêep em gaaw mee nòr de stad/ Om en kleeke te gòn kôope. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Den dubbeltjespòt) Naa zon ze nòr de Schouwburg gaon/ Trees kocht en zwart-grèès kleeke/ omdé die kleure zôo op de haor/ van durre meens geleeke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kos nie) Ze dòcht: as ik daor meej men kleeke/ strak oover den Heuvel gao/ dan lôope alle knappe jònges/ me vanèèges aachternao. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Annekes kleeke) Sjaan heej en smèrreg kleeke... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ene schraole trost) Piet van Beers – ‘Nie gèère stadte’: èn dè schoon kleeke, dè blèèft nog wèl hange. (Spoeje doemmeniemer; 2009) Ik weet nòg, dèk en schôon nuuw kleeke droeg... (Henriëtte Vunderink, Bewaarschool, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) 2. klein vloer- of tafelkleed Witte kleekes oover de tòffels kunne der ok niemer aaf, mar we zinge wèl liekes öt en buukske. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003) 3. textiel WBD kleejke (II:937) - lattendoek (voor de wolmolen) 4. Herenkleding Antw KLÊEKE(N) znw.o. - vklw. van kleed. - Zwarte mansrok, kleed, pitteleer; Fr. habit. 'Kleed' gebruikt men nooit in dezen zin.
klèèn, klènder, klènst bijvoeglijk naamwoord . klein - Met epenthetische d in comparatief; vocaalkrimping in comp. en superlatief. Kees en Bart: 'veul kleinder' Cees Robben – D’n klèène man (19600422) Telangeliste zeej de paa:/ Merie ik rust en bietje./ êene pils, citroen èn vur de klèèn/ aacht ranjas meej en rietje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes) Dialectenquête 1876 - z'nen klênzon - zijn kleinzoon Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): ik kòcht vur de klèène en tróm; et is en klèntje mar en fèntje De Wijs -- (In de straat gehoord) (17-10-1966) - Ze zegge wellis: hij lèkt op um as unne druppel waoter mar dèr, hij is ’t gelèk in ut klèn (17-10-1966) Frans Verbunt: we woone rèùm klèèn, zittie
Cees Robben:10 (blz. 25) 'in die hille klêne benkskes' WvM 'De q van het quèèken, da doen de klèn jong'
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
WBD III.1.1:10 'klein', 'klein van stuk' = klein van gestalte WBD III.2.2:7 'een kleine krijgen' = bevallen WBD III.2.2:38 'een kleine', 'het klein' = kind Bont klä.n, bijvoeglijk naamwoord - klein Goem. KLEIN - kla:n bijvoeglijk naamwoord (kländər, klänst)
Klèèn Amsterdam zelfstandig naamwoord, toponiem Klein Amsterdam, volksnaam voor een buurtschap in Tilburg met de [huidige] Houtstraat als centrale locatie 1896 - Mijnheer de
Redacteur, Ik verzoek u een bescheiden plaatsje voor het volgende : 1904 — In de buurt Klein
Amsterdam was Zaterdagmiddag de goeie vriendschap veranderd in
gramschap tusschen een paar buurjongens, S. en v. d. L. Zij gingen
elkaar te lijf en sloegen elkaar gaten in het hoofd. (Tilburgsche
Courant, 31-3-1904, volledige bericht) klèène Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Asser ene, ene klèène kwaam hier òf daor, onverschilleg, dan ging zon vroedvrouw, die ging er meej, hè, omgewikkeld in den èèrem meej en paor (??) erooverheene èn dan ging ze der meej nòr de kèrk èn dan wier zon kind gedopt èn dan kwaam et wir tèùs!” Klik hier om dit bestand te beluisteren
klèèneghèd zelfstandig naamwoord. kleinigheid Bijnamenboek Karel de Beer - et klèèneghèdje = M. de Rooij (blz. 69)
klèènklutjesmèrt zelfstandig naamwoord. Frans Verbunt: kindermarkt tijdens oranjefeesten
klèènmanne zelfstandig naamwoord meervoud kinderen, zowel jongens als meisjes Zodde de klèènmanne nie töslaote? - Zou je de kinderen niet thuislaten? Kees en Bart: 'de klein-mannen'; 'klein mannen' Och jao, ge moet de klèn manne allis iets geve asser om vraoge… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945) Frans Verbunt: de klèènmanne zèn nie geboore om de grôote in der kont te kèèke
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
Verh. KLEINMANNEN (klèèmanne) - kinderen (zie blz. 56) WS - De ingelaste p is vermoedelijk afkomstig uit het presens: tussen de nasale labiaal 'm' en de explosieve denteel 't' voegt zich een labiale explosief 'p', eufonisch perfect: hij kompt als hij kampt.
klèènpielekesweer zelfstandig naamwoord. koud weer Stadsnieuws: Schotse èn klèènpielekesweer gao mistal saome - Als je kunt schaatsen, is het meestal koud; dat is in bepaalde situaties niet zo handig. (030110) Buuk - koud weer
klêer zelstandig naamwoord meervoud kleding, kleren ook 'klêere' komt voor ► zie klêed, kleeke, klêeraozie Hij [de pastoor op de
preekstoel] hô 't over bloote nekken, vleeschkleurige kouskes, te
duur kleer, polka haor enz., afijn, hij wô eigenlijk zeggen dè 't er
vul te veul geneuk in de wereld is. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre
van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)
Cees Robben – kost en kleer. (19540213)
klêeraozie zelfstandig naamwoord. klerage, kleren WNB III.1.3:1 ' klerage' = kleren, kledij ► zie klêed, klêer, kleeke "Ze mos niks hebben van swiet en kaskenaode mèr vur de kleeraozie kwaam ze op. We moesten er pront opstaon." (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956) H. van Rijen (1988): 'kliraozie' Cees Robben - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade.../ De kleeraozie... de seklade... (19560512) [De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.] Van Dale - klerage - (gew.) kleren WNT KLEERAGE zie 'kleedage' KLEEDAGE - met overgang v. d. intervoc. d tot j: klee(j)age, znw.vr. - 1) Coll. benaming voor kleeren, kleedij; 2) Met dez. bett. zeker jongere, populaire bijvorm KLEERAGE, zeer gewoon in vele dialecten. Antw. KLEERAGE (uitspr. klieëreuzzə) znw.v. - kleeding Bont kle'ra'zi znw.vr. klerazie - klerage, kleren (in collectieve zin) WNT KLEERAGE, kleedage - kleeding, kleedij Haor KLERAZIE - kleding
kleever, klèèver zelfstandig naamwoord klaver - de uitspraak varieert tussen [kleever] en [klèèver] zowel voor de plant als de kleur in het kaartspel 1. klaver (plant) klaver, veldklaver (Trifolium) Meer dan 300 soorten uit het plantengeslacht Trifolium. De botanische naam Trifolium verwijst naar de bladeren, die meestal uit drie deelblaadjes zijn samengesteld (Latijn: tres is drie en folium is blad). Bij de witte klaver komt zeer soms een vierbladig exemplaar voor; de zeldzaamheid wil dan ook dat het vinden van een klavertjevier geluk brengt.
Trifolium - Klavertje vier
Witte klaver
Rode klaver Dialectenquête 1876 - klever - klaver (Trifolium) Cees Robben – [de stier spreekt] Ik (...) snoepte van d’n zwiers en ’t gras/ D’n klèèver en d’n rôôme... (19600415) WBD I:1409 steenklaver: 'stinkklèèver, witte klééver, bèlklééver WBD I:1410 rode klaver: (Hasselt) 'roojə kléévər' WBD III.4.3.262 kleeverzurkel - witte klaverzuring WBD I:1409 steenklaver: 'stinkklèèver; witte klaver: (Hasselt) 'witte klééver'; bolklavers (Hasselt) 'bòlklééver' Bont kle.ver, znw.m. - klaver Antw. KLÈVER znw.m. - klaver 2. klaveren (kaartspel) klèèveres - klaveren, kaart met het teken 'klaver' M klaver (in het kaartspel) in het kaartspel ook: kleeveres - klaveren Bont kle.ver - znw.m. – klaver kle.veres znw.mv. (minder vaak 'ene klevere') - kleverens - klaveren
klèffere werkwoord, zwak waarschijnlijk van 'klepperen' ...in de week iederen mèrgen om kwart veur aachte op de zwartgelakte klumpkes nor de kerk klefferen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)
klèmbakkes zelfstandig naamwoord. kaakklem (trismus), krampachtige samentrekking van de kauwspieren als gevolg v.e. infectie, waardoor de mond niet meer geopend kan worden - wordt toegewenst aan iemand die te veel praat. [bron/bewijsplaats niet bekend] ► zie volgende
klèmmond zelfstandig naamwoord. WBD III.1.2:364 'klemmond' = tetanus WTT 2013 - de bacteriële infectie tetanus veroorzaakt verlamming van de spieren, te beginnen met die in het aangezicht. ► zie vorige
klènder bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap kleiner
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
Met epenthetische d, naast 'klèèn'; met vocaalkrimping. Klènder höskes ziede nèrgeraand. - Kleinere huisjes zie je nergens. Henk van Rijen hèdde gin klèndere? - hebt u ze niet kleiner? Goem. kländər
klènneghèd, -hei zelfstandig naamwoord kleinigheid Antw. KLEINIGHEID znw.v. zonder mrv. - Het vleesch v.e. geslacht verken, ter uitzondering van den kop, de hespen en het spek; ook kleine moeskruiden zooals salade, wortelen, peterselie, kervel, porrei enz.
klèns bijwoord uitdrukking van klèns af aon - van kindsbeen af Van klèns af aon sukkeldenie Van klèns af aon hakkeldenie - van kindsbeen af stotterde hij Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Van klènsaf aon zèèk opgebròcht van Körvel…” Klik hier om dit bestand te beluisteren Bont Van kleins af aan
klènst bijvoeglijk naamwoord, overtreffende trap kleinst Van 'klèèn', met vocaalkrimping. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'de klènste zèn de biste', zi de begijn, èn ze naam de dikste ('72) - uiting van valse bescheidenheid Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 35) klènst (van 'klèèn' met vocaalreductie)
klèp zelfstandig naamwoord. klep (met name van de broek), ook in de bet. 'deksel' Iemand vur zen klèp schuppe. - Iemand onder het gat schoppen. MP gez. Et paast as en klèp óp en gaanzekooj (Iets klopt goed, of twee zaken komen goed bij elkaar.) Pierre van Beek -- Met het woord "klep" alleen is het ook een beetje zonderling gesteld in onze contreien. Behalve het stijve gedeelte van een pet wordt hiermede ook wel de hele pet aangeduid. (Tilburgse taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 4 februari 1950) gez.: op de klèp valle - onverwacht binnenkomen (ontl. aan duivensport) Piet van Beers – ‘Jonges, löster is’: Hij valt hier aaltij óp de klep... (Spoeje doemmeniemer; 2009) Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): pèt óf klèp = pet Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dè klopt as en pliesiemuts zónder klèp (Pierre van Beek -- TT-64) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et paast as en klèp óp en gaanzekooj (Pierre van Beek -- TT '69) - gezegd als twee zaken goed bij elkaar komen. Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - en klèp óp en gaanzekooj ('69) - antwoord op de vraag 'Wat ben je aan het maken? Frans Verbunt: op de klèp valle (duivensport) - onaangekondigd op bezoek komen Bijnamenboek Karel de Beer - de klèp (= ... Mutsaers) (blz. 56) Bont znw.vr. I muts, pet; II (plat gezegd voor) mond Biks klèp zn - klep, mond, smoel WBD III.1.3:182 'klep' = pet
klèpbroek zelfstandig naamwoord. bep. mannenbroek, lijkend op de tirolerbroek Daamen - Handschrift 1916: "klepbroek - scheldnaam voor geestelijken" Pierre van Beek -- "Klepbroeken" kent de jeugd van tegenwoordig niet meer. Wij echter weten, dat dit een thans niet meer in zwang zijnde mannenbroek was, die van voren met een ruim overslaand stuk sloot. "Klep" schijnt hier de betekenis van "deksel" gehad te hebben. Het wordt als zodanig wel meer gebruikt. De platte uitdrukking "iemand voor zijn klep schoppen" kan o.i. hiermede wel verband gehouden hebben. (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950) Pierre van Beek - "Klepbroeken" kent onze huidige samenleving niet meer. Het was weleer een mannenbroek, die van voren met een ruim overslaand stuk sloot zoals men dat nu nog aan de gemsleren Tiroler broeken kent. "Klep" schijnt hier de betekenis van "deksel" gehad te hebben. In die zin wordt het trouwens wel meer gebruikt: "doe er de klep (het deksel) maar op !"... De platte uitdrukking: "Iemand voor zijn klep schoppen" kan o.i. hiermee wel verband gehouden hebben. Militaire instructeurs hadden vroeger - en misschien nóg wel - het woord "menageklep" in hun vocabulaire, waarmee wel zeer plastisch "mond" werd aangeduid. De associatie met "deksel" dringt zich ook hier op. En tot slot: In de periode van de "klepbroek" deden de oude vrouwkes het met een "open-toe-broek". De inrichting daarvan moet ge maar eens aan uw grootmoeder vragen... [Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 5 mei 1964] Biks klepbroek zn – klepbroek
klèpke
klapje klèpkörf zelfstandig naamwoord. van klepdeksel voorziene mand die aan een arm gedragen werd
klèpmeule zelfstandig naamwoord. GG klappermolen (kleine windmolen met een ratelwerk, gebruikt als vogelverschrikker), iemand met veel praats
klèppe werkwoord, zwak vangen, betrappen; te grazen nemen, beetnemen ; klikken, (verklappen) Mèn klèppe ze nie. Ze zullen óns naa niemer klèppe; ik dòcht: hij zal me nie klèppe; Cees Robben – Mar ze kleppe me nie... (19570720)
klèpper zelfstandig naamwoord. WBD (Hasselt) - langbenig paard, elders 'klippel' genoemd of 'hôoge' WBD III.1.3:226 'klepper' = houten sandaal WBD III.4.4:221 'klepper' = iets groots in zijn soort; ook 'bonk', 'joekel', 'kanjer', ' knoert', 'kadee' Antw. KLEPPER znw.m. - ... Buitengewone jongen, iemand die zich onderscheidt door geleerdheid, verstand, bekwaamheid, stoutmoedigheid, deugnietenstreken enz. 'Ne geleerde klepper; 'ne felle klepper.
klèpschouw bijvoeglijk naamwoord . verlegen, schuw, schichtig Uit de duivensport: een duif die bang is, of treuzelt, om 'op de klep te vallen' H. van Rijen (1988): 'klèpschaaw' - met drempelvrees, verlegen Verh. klepschouw, bijvoeglijk naamwoord . schichtig, verlegen, te bang om te praten (kleppen)? vooral gezegd van iemand die geïntimideerd is. Biks klèpschaaw bijvoeglijk naamwoord - schuw, verlegen
klèptiet zelfstandig naamwoord. klikspaan Hij kwaam et aaltij te weeten, aaltij waar der wel intje, die vur kleptiet spulde. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Stadsnieuws: Ge moet oppaase as hij in de buurt is; tis en èchte klèptiet (270607) Verhoeven - lultiet, v. (van 'lullen', kletsen, en 'tiet', kip) kletsmajoor, ook lulbroek, - kous, -muts, -kont en -meier. Biks klèptuut zn - klikspaan
kl èpzwêeperzelfstandig naamwoord De Wijs -- (’n rijdende bazaar komt langs) Moeder, hedde wè noodig, daor komt weer unne klepzweeper (27-12-1968) WTT 2013 - mogelijk van 'klapzweeper': iemand die de zweep laat klappen om het paard dat de kar trekt aan te sporen.
klès zelfstandig naamwoord.
WBD III.4.3:376 klès - klit of klis (Arctium) WTT-2012: zie WNT lemma Klisse I, waarin wordt uiteengezet dat de benaming een verbastering is van 'Klis' of 'Klisse' -- "inzonderheid in Z.-Nederl." -- omdat de bloem zich gemakkelijk hecht aan kleding en ook in haar. ► WNT KLES (I). Vergelijk 'klitten'.
klèts, klètske zelfstandig naamwoord. klets 1. verkoudheid - uitdrukking en klèts vatte - kou vatten, een verkoudheid oplopen ...en d'r moeder gooide gaaw 'nen doek om d'ren langen hals, dè ze geen klets zou vatten... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938) WBD III.1.2:295 'een klets te pakken hebben' = een verkoudheid hebben WBD III.1.2:296 'een klets vatten' = idem; WBD III.1.2:299 'klets' = verkoudheid Hees 'n klets pakke (VII:20) Antw. KLETS znw.v. - En klets pakken - eene verkoudheid of wat ergers opdoen. 2. samenstellingen met kletsen = praten ► klètskoek, klètskop ► klètse Cees Robben: Wè heej jöllie zjuuleke tòch ene klètskòp! WBD III. 3.1:280 'klets', 'kletserd, kletswijf' = kletswijf 3. kleine hoeveelheid, kliekje kZaag in de kaast zon viertal flèsse,/ meej wè klètskes derin, staon./ Omdèk et sund vond wèg te gôoje,/ hèk et bij mekaar gedaon. (Henriëtte Vunderink, Wèèn?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) WBD III.2.3:126 'kletsje' = kleine hoeveelheid eten WBD III.4.4:262 'klats', 'kletsje' = scheut WBD III.4.4:265 'klets', 'kletske' = klein overschot Antw. KLETS znw.v. - KLETS, kletsken - kleine hoeveelheid die in een glas, eenen pot, eene mand of een vat overschiet; eene kleine hoeveelheid graan, en [ontbrekend woord?] 4. klap K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KLETS: Iemand de klets geven: slaan of wonden, i.a. Antw. KLETS znw.v. - Fr. coup, soufflet. Cornelis Verhoeven - KLETS (klèts) 1) m. kletspraat; 2) v. verkoudheid: 'n klèts vatte.
klètse
werkwoord, zwak bijvoorbeeld het ketsen van steentjes op het water (spel) - …dan gonken we vaoren, schotsenrijers vangen, steentje kletsen en spatten en poelieën (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
klètskoek zelfstandig naamwoord. kletskoek, kletspraat, onzin Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - klètskoek óp en stökske verkôope (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1971) - onzin vertellen
klètskòp H. van Rijen (1988): schurftig hoofd Cees Robben: wè heej jöllie zjuuleke tòch ene klètskòp! WBD III.1.4:116 'kletswijf' = vrouw die graag kwaadspreekt WNT KLETSKOP - benaming voor een door het hoofdzeer (favus) aangetast hoofd; benaming voor deze ziekte; z.a.
klèùf, klöfke zelfstandig naamwoord. kluif Verh. KLEUF (kleu:f) m. gekliefde blok hout, gereed voor het gebruik in de kachel.
kleure Werkwoord, zwak Van Beek - "Kleuren is geld beuren" zegt men, als men een medespelende aas vraagt van dezelfde kleur als waarin men troef maakt; dus rood bij rood, zwart bij zwart. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
klèùs
klurke klèùt, klötje zelfstandig naamwoord. kluit, kloot Ge vernukt de klèùt = Je belazert de boel öt de klèùte geschoote - uit de kluiten gewassen WBD III.2.3:145 'kluit boter' = klomp boter; ook: 'wigt', 'weg', 'klotje' Verh. KLOT m. kluit (klötje) - homp: 'ne klot boter.
kleutergat zelfstandig naamwoord. klein kind Daamen - Handschrift 1916: "kleutergat - klein kindje, aardig klein kindje"
kleuve werkwoord, zwak klieven WBD III.1.2:77 'kleuven ' = klieven, verdelen WBD III.1.2:355 'kleuven' = kloven; ook 'klieven'
kleviere zelfstandig naamwoord, meervoud handen, klauwen GG blèèft er meej oew kleviere vanaaf
Stadsnieuws: Cees Robben:10 (blz. 65) 'Laot die schaol nie uit oew klaviere valle'
klies zelfstandig naamwoord. ± klit = verwarde, verstrikte massa - 'tis hier in noord eene klies EWN 'klit', Mnl. clithe 'klis'
klimme werkwoord, sterk klimmen, ook: stijgen, rijzen, klaveren WBD III.1.2:8 'klimmen' = omhooggaan Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): klimme - klóm - geklómme
klink zelfstandig naamwoord. WBD schede van een rund WBD uitwendig zichtbaar geslachtsdeel v.d. merrie WBD sluiting aan de ovendeur (in een bakkerij) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de klink van de deur nòg nie vaast hèbbe (Daamen - Handschrift 1916) - nog niet van plan zijn weg te gaan Bont I - znw.vr. klink - uitwendig geslachtsdeel v. merries Bont II - znw.vr. klink - ijzeren voorwerp dienende ofwel om de stof v.d. wever gespannen te houden, ofwel om ze op de onderloper te winden. Antw. KLINK znw.v. - bilnaad van dieren
klinke werkwoord, sterk klinken Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
Boutkan - Het
stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
klinkerd 1. zelfstandig naamwoord Kees en Bart: óp den Klinkert Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hij had ene kaoter gestrikt óp de klinkert ('58) - een rijk huwelijk gesloten (klinkert = klinkerweg) WBD III.3.1:397 'klinkerd' = openbare weg, ook genoemd: 'weg, baan' WBD III.3.1:403 'klinkerd' = straat; ook genoemds: 'klinkerweg, klinkerpad, keiweg, straat' 2.toponiem Lange Nieuwstraat
klinkklaor zelfstandig naamwoord. finaal Cees Robben: 'ik stao wir klinkklaor tep'
klippel zelfstandig naamwoord knuppel Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - meej alle klippels kunne slaon (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1968) - met alle knuppels kunnen slaan = van alle markten thuis zijn Daamen - Handschrift 1916: "klippel - knuppel" WBD III.1.2:66 'klippel' = knuppel, knots; ook: 'knoest' WNT o. a. knuppel Stadsnieuws: 'Hij was zo bang snaachs, der ston ene klippel nèffe zen bèd' (141107) Hees klippel (V:64,67) Verh.KLIPPEL m. - knuppel; lomperd Bont klɪpəl , znw.m. 'klippel' - 1) stok; 2) langbenig paard; 3) penis. Antw. KLIPPEL znw.m. - knuppel, Fr. bâton Biks klippel zn - knuppel WBD langbenig paard, ook genoemd 'hôoge', of (Hasselt) 'klèpper'
klippels bijwoord de etymologie is onduidelijk; waarschijnlijk is er een verband met ‘klepel’ in de betekenis ‘klepel van een kerkklok’ Cees Robben – Den onzen [mijn man] is net zôô kerks as unne hond klippels... (19651105)
klirbòrsel zelfstandig naamwoord. kleerborstel GG vat de klirbòrsel es öt de klirkaast WBD (III.2.1:305) klirbòrsel - kleerborstel
klirkaast zelfstandig naamwoord. kleerkast WBD (III.2.1:107) 'Kleerkast'
klirkes zelfstandig naamwoord, verkleinwoord kleertjes R.J. 'oew kleurige kleerkes', moeder moet er oew klirkes nog driegen' verkleinwoord van 'kleere', met vocaalkrimping
klirmaoker zelfstandig naamwoord. kleermaker R Alles meej maote, zi de klirmaoker, en hij sloeg zen vrouw meej d'el. Daamen - Handschrift 1916:
kliske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord Biks 'klis' zn - rookvlees aan het stuk
Klisstòk
Kaart Topografische atlas; ca. 1900 toponiem Quirijnstok Audioregistratie 1978 -- “…èn zoô ging hij et Lijnsheike èn zôo ging hij, war, ik zal zègge dur Klisstòk èn daor ooveral heene èn zôo noeme wij de wèg nòr Waalwijk toe. FvI: Waor hèdde dè woord nouw wir? Klisstòk? Dès eigenlijk Quirijnstok? Jè, mar gij wilt toch hèbbe dè ik…ja, ja, ja…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) Audioregistratie 1978 - …die Quirijnstok die hier nouw genoemd wòrt hi, dè was vroeger de Klisstòk, niks aanders, die kènde niemand aanders as de Klisstòk. En ik ôok, aatij, de Klisstòk èn die was nie daor mar die was daor! Nòr den Uudenhout toe… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
klocht zelfstandig naamwoord. zwerm, troep, vlucht, klucht — van Ned. 'klucht', vlucht, troep Kees en Bart: 'de klocht loopjongens'; "n klocht ganzen' Cees Robben – ’t Is unne streup... ’n heele klocht... (19580531) Moeders meej hêel klòchte kènder... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aovendvierdaogse) Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - asser èrges êen kraaj neerstrèkt, laandt er sebiet en hêele klócht (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1972) - waar aas is, verzamelen de gieren zich. Henk van Rijen en klocht kènder - veel kinderen Stadsnieuws: De mister heej aatij en hil klocht jong om em heene. (020510) Verh. KLUCHT (klocht), v. - zwerm vogels, toom biggen, menigte mensen, groot aantal kinderen: 'n hil klocht. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klócht (krt.107); zie ook blz. 182/183. Bont klócht, waarnaast zeldzamer: kloecht, znw.vr. - troep A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klocht, klucht, kluft, kloft - troep (bv. van vogels) WBD troep (gezegd van dieren); ook 'klòcht' genoemd en klócht dèuve; en klócht kènder; WBD klócht - kudde volwassen varkens, ook genoemd 'hôop' of 'staaw' WBD 'klòcht' of 'kloocht' - kudde (m.b.t. schapen) WBD 'klócht' - troep kippen; III,4.1:180 'klocht' - groep patrijzen WBD 'klócht' - troep ganzen; III.4.1:33 'klocht' - zwerm vogels
kloek bijvoeglijk naamwoord . wijs van Dale. (gewestelijk: verstandig, wijs) Daamen -Handschrift 1916: "ik kan er mar nie kloek uit worren (wijs)"
kloeke Werkwoord, zwak
klöfke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord - verkleinde vorm van 'klèùf' Cees Robben - Pietje.. lustte iets van ’t kuuske../ Platte ribben.. zult of spek.../ Kaoikes.. balkenbrei [sic] of klöfkes.../ Kienebak soms uit de nek... (19550205)
klöjster zelfstandig naamwoord kluister WBD blok (ketting met een blok aan een been v.e. paard om te beletten dat het uit de wei springt), buiten de Hasselt 'springblok' genoemd Bont znw.vr. 'klouster' - kluister, hangslot
klòk zelfstandig naamwoord. 1. de klok, uurwerk Van Beek - Als kinderen lelijke gezichten trekken of zeuren, zegt moeder: "Als ge 't klokske van Rome hoort slaan, blijft ge zó kijken!" (Als de kleine de fopperij niet snapt, zal hij wel een ander gezicht zetten.) (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959) WBD II.1.2:245 'de klok optrekken' = snotteren WBD III.3.3:75 torenklok, 'kerkklok'; WBD III.3.3:76 kerkenklokje 2. kip WBD hen met kuikens, ook 'kloek' genoemd WBD broedende kip die men op eieren heeft gezet Biks 'klok' - kloek zelfstandig naamwoord, broedende kip J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KLOEK noemt men hier eene kloekhen. Men leidt het af van 'glocire'; A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - klók (krt.18 en blz. 165) Bont klók znw.vr. - kloek (hen)
klòkkebaaj zelfstandig naamwoord. bosbes - Vaccinium myrtillus, gewone of blauwe bosbes WBD: De blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) is een klein struikje
uit de heidefamilie. Het is een bodembedekker in bossen op zure
grond met fijn getande, lichtgroene blaadjes, met bleekpaarse
bolvormige bloempjes en met blauw bestoven besjes met kenmerkend
blauw sap. In Tilburg ook: Klokkebei, Klokkebeien, Sint-jansbezem.
Daamen - Handschrift 1916: ...daor groeien de klokkebaaie mee duuzende kilo’s. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Wieste, dè bosbessen in ons tòltje/ klòkkebaaje hiete? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007) Stadsnieuws: WBD III.4.3:178 klòkkebaaj - blauwe bosbes, ook bosbes genoemd of sint-jansbeezem WBD III.4:200 klòkkebaaj - vrucht van de sneeuwbes WBD III.2.3:223 'klokkenbeziënvlaai' = bosbessenvlaai WNT KLOKKEBEI, -beier - Westbrab. benaming voor de blauwe boschbes, Vaccinium Myrtillus Hees klokkebaaje (1:18) Antw. KLOKKEBEIER znw.v. - kraakbes KLOKKEBEIS znw.v. - kraakbes, blauwbes, boschbezie (klokkebeier) Biks 'klokkebaaje ' zn - bosbessen A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klokkebaai - bosbes (wnbr) Str. klokkebaaje (2:20)
klökske zelfstandig naanwoord, verkleinwoord 1. bloem akelei - Aquilegia vulgaris - wilde akelei
In Tilburg ook: akelei, klokjesbloem, klokskesblom, soms pantoffelbloem (WBD) WBD: De akelei (Aquilegia vulgaris) wordt 30 tot 80 cm hoog. De
stengels groeien rechtop en zijn bovenaan vertakt. De bladeren zijn
meestal 3-tallig met brede, diep gekartelde blaadjes. De bloemen
zijn groot en hangend, blauw of donkerviolet van kleur (soms roze of
wit); de kroonbladeren zijn trechtervormig, met aan de top een naar
binnen WTT - 2012: De minder gangbare maar typisch Tilburgse naam 'pantoffelbloem' heeft mogelijk betrekking op de vorm van de bloem met bladeren die opkrullen, overeenkomstig de neus van marokkaanse en turkse sloffen.
2. klokje as 't klukske klept drie keeren... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’ , 1932) 't Klökske rikketikt op taoffel (Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Tijd en nood’, 1939) tik-tik-tik as van ’n klökske... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941) Cees Robben – In m’n kaomer tikt ’n klökske (19700220) WBD III.3.3:81 klökske, klèèn klökske, bimmelebom = klepklok Biks klökske - klokje |
||||||||
Ill.:
Tijs Dorenbosch
Luister naar de stem van Jan -
Kenonbòl
-
Pijnenburg na een verloren zesdaagse in Antwerpen -
radio-interview met Albert Milhado uit 1936 (MP3 - 2,8 Mb) - Met
dank aan Paul Bogaert
Foto: Leo Michels
klomp
Ill.:
Tijs Dorenbosch
zelfstandig naamwoord.
klomp
Foto: Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg
...daogs d’r nao règenden ut aauw wève op klumpkes... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klòssenbakke (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpast.
Henk van Rijen de klomp öthaole - eruit halen wat Sinterklaas erin gelegd heeft
WBD (II:2956) 'klomp' (I83a); 'kloomp' (183c)
WBD (III.1.3:224) 'klompschoen' = klompschoen
Nieuwe Tilburgsche Courant 1944
De jonge klompenmaker - Henry Ossawa Tanner
klompeschölp
zelfstandig naamwoord.
bovenste deel van een klomp
klonterbrôojke
zelfstandig naamwoord., verkleinwoord
Frans Verbunt: zoet witbroodje met kandijklontjes bestrooid
WBD III.2.3:197 'klontebrooike' = wittebroodje
kloojoow
zelfstandig naamwoord.
stuntelaar: onhandig, kwaadaardig
Henk van Rijen hèdde ôot zone kloojoow gezien? ... stuntelaar
- Eufemistische variant op 'klooier', of samentrekking van 'klootjong'?
Bakker (OT 54:147) Een kluns is nog geen klojo.
Laps (Nat. Scheldwdb) KLOJO - onhandige figuur die alles laat mislukken
WNT KLOOI verzachting van 'kloot' = sul, stuntelaar
klôoris
zelfstandig naamwoord
man, vrijer
De Wijs -- Zal ik veur jou is naor unne goeije kloris uitkèke [?] - Nè, veur men ginnen opgesolferde (13-07-1966)
Laoter hè’k geheurd dè ons Nelleke meej de klorus waor ze toen verliefd op waar, tien meter verder tussen et riet ha geleegen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
klôot
Dialectenquête 1876 - kloot, klutje
1. zelfstandig naamwoord
1.1. man, manspersoon, mens, gewone man
Cees Robben: Et prakkezeere is ötgevónde dur enen èèreme klôot.
- goeje klôot - goedig iemand, goedzak
Cees Robben: wiebelklôot dè ge zèèt
Cees Robben: zit nie zôo te knèlle, dabklôot
WBD III.1.4:36 'slome kloot' = ezelachtig persoon
Èn ôome Jan, dieje goeje klôot,/ die klaogde toen es zene nôod. (Henriëtte Vunderink, Taante Aldegond, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
1.2 kloot, kloten, teelbal
WBD III.1.1:224 'kloten' = teelballen
Hees oot over kloot (VI:40) [?]
Antw. KLOOT znw.m. Fr. testicule; wordt in de allerlaagste spreektaal veel gebruikt
NB. KLOOTVEGER is opgenomen in Nationaal scheldwoordenboek (= misselijke kerel);
Verh. KLOOT (kloo:t) m, veel gehanteerd woord, zelden = teelbal; meestal = manspersoon: 'n goeje kloo:t - goedaardige sul. Als achtervoegsel z.a.
Goem. KLOOT - kluət, znw.m., verkleinwoord - klutə - teelbal; nen — van een vent
WBD III.2.3:258 'een stuk in zijn kloten hebben' = dronken zijn
WBD kloote (Hasselt) - teelballen of testes v.d. hengst, ook genoemd 'bòlle'
1.3 kloot - als eerste lid in samenstellingen - iets kleins, iets dat minder belangrijk is
WBD III.4.4:224 'klootding' = iets kleins in zijn soort, ook 'geneuk'
WBD III.4.4:284 'klootding' = iets onbelangrijks
►klôotjong, klôotkèèrel, klôotvèèger
1.4 kloot - als tweede lid in samenstellingen met de betekenis als onder 1.1.
Cees Robben – Zit nie zôô te pitse.. pie-lie-klôôt.. (19800718)
Cees Robben – Mopperklôôt... (19800510)
Cees Robben – Zit toch nie zôô te knelle, dabklôôt... (19841130)
Cees Robben – Hedde wir in de Laai te ligge te meutele, dab-klutje... (19790504)
2. bijwoord
Pierre van Beek -- tis klôote meej den bók - het draait op een fiasco uit
GG ik zèè himmòl nie goed, ik vuul menèège klôote, ik voel me allerbelabberdst z.a.
De Wijs -- As ge Opa bent is ’t goed kloôte aon den bok (23-02-1972
Cees Robben: Meej mèn ist aaltij klôote
Cees Robben: de zaok nor de klôote;
Henk van Rijen tis klôote meej den bok - het verloopt niet naar verwachting
Henk van Rijen lopt nòr de klôote - loop naar de maan
Daamen - Handschrift 1916: "lopt nor de klooten (naar den drommel)"
Daamen - Handschrift 1916: '"t is klooten ('t is mis, 't is huilen)"
Cees Robben: Meej mèn ist aaltij klôote
klôote, klôoje
werkwoord, zwak
Daamen - Handschrift 1916: "ze zullen me nie klooten (bedriegen)"
dwarsdrijven, mislopen
klôote - klotte - geklot
Èn agge onhaandeg beezeg zèèt,/ dègge zit te klôoje? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
WBD III.1.4:52 'kloten' = aarzelen
WBD III.1.4:289 'kloten' = er zich niets van aantrekken
WBD III.1.4:367 'kloten' = iets slordig doen
WBD III.1.4:412 'kloten' = bedriegen
Goem. KLOOTEN wkw (klutə, gəklut) - foppen, tergen
Antw. KLOOTEN - foppen, bedriegen
Biks 'klòòte' zelfstandig naamwoord, ww - kloot, kloten
klôoteg
bijvoeglijk naamwoord .
onbenullig
Cees Robben – ...die klôôtig aacht percent... (19660401)
klootere
werkwoord, zwak
klutsen
klootere - klooterde - geklooterd
... en geklooterd aaj, èn dè dur mekaare
klôoterij
zelfstandig naamwoord.
bedriegerij
Daamen - Handschrift 1916:
"klooterij - bedriegerij"
Stadsnieuws:
Òch, dè zeegeltjesplèkke, dès ammòl mar klôoterij as puntje bij
pòltje komt, betòldet tòch zèlf (260709)
klôotjong
zelfstandig naamwoord
vervelend kind, rakker
ook het meervoud is 'klôotjong'
GG die klôotjong van hiernèffe waare wir vliegende braanweer ònt speule
Èn dè klôotjong tòch wè/ leuker klinkt as deugeniete? (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
klôotkèèrel
rotvent
Daamen - Handschrift 1916:
"klootkairel (een beroerde vent)"
klôotvèèger
zelfstandig naamwoord, scheldwoord
misselijke kerel
Cees Robben – Klôôt-vèèger die ge zèèd... (19780623)
Cees Robben – Dieje klôôtvèèger was ôôk niks vur jou (19840629)
Cees Robben – Munne zoon (...) is unne echte klôôtvèèger... (19801121)
Frans Verbunt: ook: 'klôotjavaan'
Elie van Schilt - Zúíplap, zatlap, schúínsmarcheerder, klootveger en hij dugt van gin kaanten, waren toen gewone woorden... (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)
Nat. Scheldwdb.: KLOOTVEGER - misselijke kerel
Bont klo'tfe.gər znw.m. 'klootveger' - sul, hannes; synoniemen: klootvent, kloothannes, klootzak, dorus, gathannes enz.
Biks klòtveejger
klòphèngst
zelfstandig naamwoord.
WBD slecht gesneden hengst, ook 'klaphingst' en in Hasselt 'piet' genoemd
klòpkaaj
zelfstandig naamwoord.
WBD klopkei: de steen waarop het leer v.d. bovenzool wordt geklopt (II:757)
Antw. KLOPSTEEN znw.m. - bij schoenmakers: steen waar men het leder op effen klopt
klòppe
Werkwoord, zwak
kloppen, overeenstemmen
Pierre van Beek -- "Dat
klopt als een politiemuts zonder klep." Een muts kende men vroeger
blijkbaar als hoofddeksel zonder klep, waarbij onder klep dan wordt
verstaan het stijve gedeelte, dat tot het afnemen dient, zoals men
dit aan een pet aantreft. Zou een muts een klep gedragen hebben dan
ware ze geen muts meer geweest. Eerst zonder klep was ze als muts in
orde. Dan klopte het. (Tilburgse taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse
Courant - zaterdag 4 februari 1950)
Pierre van Beek -- Van oudere mensen vangt men wel eens op: "Dat
klopt als een zwerende vinger." Ieder weet, dat een hevig zwerende
vinger een pijn veroorzaakt, die op kloppen gelijkt. Erg zweren en
dit soort "kloppen" is onafscheidelijk aan elkaar verbonden. Als de
vinger flink "klopt" is het zweren op zich in orde. Wat niet
wegneemt dat de patiënt wel kan menen, dat het met zijn vinger toch
helemaal niet in orde is... Het geestige in deze zegswijze is, dat
in de uitdrukking het werkwoord "kloppen" in letterlijke zin
gebruikt wordt terwijl het uiteindelijk een figuurlijke rol vervult.
(Tilburgse taalplastiek 1 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 4
februari 1950)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - dè klòpt as en pliesiemuts zónder klèp (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1964)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - et klopt as twaalf aajer meej nen mikken bótteram (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1970)
klòpper
zelfstandig naamwoord.
garde
WBD (III.2.1:169) 'klopper' = garde
Kloris, Kloores
de eigennaam Kloris
figuurlijk: arme sukkel, sympathieke sufferd
WNT lemma KLORIS - Oorspronkelijk, bij de Ouden, een godinne- en vandaar een meisjesnaam (...) vervolgens is het als soortnaam gebezigd om , min of meer schertsend, den uitverkorene van een in het verband genoemd of bedoeld meisje aan te duiden. Dit gebruik vindt zijn oorsprong in de groote bekendheid van het ”kluchtspel met zang en dans” De Bruiloft van Kloris en Roosje, dat sedert de eerste helft der 18de eeuw in het begin van ieder jaar na de opvoering van Vondel's Gysbreght van Aemstel in den Amsterdamschen Schouwburg wordt vertoond; zie over dit, en andere zangspelen waarin een persoon Kloris optreedt, vooral TE WINKEL, Ontwikkelingsg.² 4, 520 volgg.
Cees Robben – Zal ik vur jou is naor unne goeie kloris uitkèèke...? (19660819) [Een lieve, zorgzame man voor je zoeken?]
Cees Robben – Heiligen Isedoris/ Wil mij arme kloris/ Lekker laten p...../ Nu we u aan gaan roepen... (19740104)
Cees Robben – [Kloris:] Moette we naa deeze kaant in... [zijn vrouw:] Nèè Kloris... geene kaant uit... (19800425)
klòrmaoke
Werkwoord, zwak
klaarmaken
klòrmaoke - mòkte klaor - klòrgemòkt
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): klòrmaoke
WBD 'klaormaoke' (II:948) - klaarmaken
WBD 'getaaw klaorzètte ' (II:948) - getouw klaarzetten
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
ik zal et klòrmaoke - ik maok et klaor (42: kwalitatieve mutatie)
WBD III.2.3:43 'klaarmaken' = de tafel dekken
klòrzètte
Werkwoord, zwak
klaarzetten
WBD 'getaaw klaorzètte' (II:948) - getouw klaarzetten
WBD 'klaorzètte' (II:999) - klaarzetten (v.d. ketting); ook: ópzètte of beume genoemd
WBD 'klaorzètter' (II:948) - klaarzetter
WBD III.2.3:43 'klaarzetten' = de tafel dekken
klòs
Anoniem – 1959 –
Nillus ha de klosse over laote loope
en daor haddet gatverjuw,
Dieje zuukert, de meulesteller,
stond bezije de contenu.
(Nieuwe Tilburgse Courant - donderdag 19 november 1959; Uit Tilburgs
folklore - 'n Kaoi rikkemedaosie)
► voor de volledige tekst zie
http://www.cubra.nl/wtt/documentlemmas/rikkemendaosie.htm
klòsbraaje
werkwoord, zwak
punniken
Onze Co, aaltij goed gewist in punniken, dè toen nog klosbraaie hiete, ha un pèèrdetèùg gemaokt. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
klöske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
klosje
WBD klöske (II:985) - klosje: trekklos
WBD klöskes (II:1050) - klosjes (v.h. lenggaren)
klòsse
Werkwoord, zwak
Frans Verbunt: in de biljartsport: twee ballen die elkaar ongewenst
raken en daardoor het scoren van een carambole verhinderen
WBD III.1.2:154 'klossen' = sloffen
Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): sloffen
Frans Verbunt: luidruchtig aan komen lopen
WBD III.1.2:154 'klossebakken' = sloffen
klòssembak
zelfstandig naamwoord. (lett. bak waarin garenklossen werden gedeponeerd) lomperd, lomperik, onhandig iemand (bijz.m.b.t. gedrag en beweging)
in geschreven vorm altijd 'klòssenbak'
Pierre van Beek -- sullig, traag, weinig intelligent persoon, 'laobes', ± 'gaoper'
Vur dieje klòssenbak stao alles in de weeg.
Kees en Bart: 'klossebak'
Van Delft - "'t Is 'ne klossenbak." Dit is: 't Is een sufferd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)
Van Beek - Van 'n sufferd zegt men: "'t Is 'n klossenbak". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
Cees Robben – Unne klossenbak van unne vent (19650430)
Et waar rondèùt enne klossebak. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klòssenbakke (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpast.
WBD klossenbak (II:943) - bijnaam v.d. wever
n assimileert aan b, wordt dus m (wel uitgesproken)
WBD 'klòssəmbák' (II:1032) - klossenbak: pijpenbak v.d. pijpenspoel
WBD 'klòssəmbák' (II:1033) - klossenbak: pijpenbak v.h. weefgetouw
Biks 'klossebak' zelfstandig naamwoord. - lompe vent
kloster
zelfstandig naamwoord.
klooster
Cees Robben – Dè d’in [sic] klôster blommen bloeien... (19550806)
Audioregistratie 1978 - Nou weet ik wèl wòrrom dè zij zo gèk is gewòrre! Ja mar, bij Ven Rèèzewèèk tèùs waare tweej… Mie was nòr et kloster gewist, in Aorendonk, hi. Èn daor isse van truggestuurd èn daor heej zij dè van gekreege! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
GD05 die zaat int kloster òn et Fraatersgat
Bont klo´stər, znw.o. 'klooster' - klooster.
klot
persoonsvorm van werkwoord
tegenwoordige tijd enkelvoud van 'klôote'
Henk van Rijen - hij klot zôo mar aon - hij doet zo maar aan (zonder resultaat)
WBD III.4.4:271 'klot' = kluit, kaanes, kop, hoofd
Frans Verbunt: zene kaanes vólvreete - onbeschoft veel eten
WBD III.1.1:194 'kanes' = maag
WNT VIII:1249 KANIS (II) znw. (m?) 'bargoensche' term, een straatwoord voor 'hoofd; 'kop', 'test'. Kanes, hoofd, Boeventaal
klòt
zelfstandig naamwoord
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KLOT, voor klomp (een klot aarde, deeg)
KLOTJE, klompje, voornamelijk voor een klotje suikers
klòtje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kalotje, priestermutsje, vroeger ook door bejaarde mannen
binnenshuis gedragen.
WBD III.2.3:145 'klotje boter' = klomp boter; ook: 'wigt', 'kluit'
klötje
zelfstandig naamwoord., verkleinwoord
kluitje
Cees Robben: klötje
Nao en pan gebakke èèrpel/ meej en klötje vèèrkesvèt/ stuurde ze vruuger de kènder/ meej en volle maog te bèd. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: De prèès van dèèrpel)
Dialectenquête 1876 - klùtje, diminutivum van 'klòt' (ù = doffe u)
Werkwoord, zwak
WBD III.3.1:70 'klotten' = katten: de verkoper met zijn waar laten
zitten.
werkwoord, zwak
klòttere - klòtterde - geklòtterd
1. vallen
Daamen - Handschrift 1916: "klotteren - vallen"
...en ze klotterde over 'nen eemer mee waoter... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)
Cees Robben – [Hij] klottert lôôdrecht naor beneeje../ En valt hil z’n vruut kepot.. (19700925)
Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. (19720915)
WBD III.1.2:11 -'klotteren' = struikelen; ook: 'stulperen', 'stronkelen'
1.1 de markt bezoeken op klompen, op klompen lopen
- A.J.A.C. van Delft -- klòttere -- 'k Heb nog is geklottert. Mèr 't ies toch lang nie, wè 't vruger was. (…) Ge zaagt er nog die echte Tilburgsche meenschen loopen, mist op klompen, die zo lekker op de kaaien kletterden.
- ...en 't geklotter van mijn klompe... (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Inleiding’, 1949)
WBD III.3.1:72 'klotteren' = markten (inkoop)
Biks 'klottere' ww - klótteren (v. oorsprong Tilburgs woord)
1.2 de markt op klompen bezoeken, in het bijzonder op de avond voor 5 december
Artikel in Nieuwe Tilbursche Courant - december 1943
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - klottere - op de laatste dag sinterklaasinkopen gaan doen (Tilb.)
Dit op Sinterklaasavond opgevangen praatje eischt voor niet-Tilburgers de folkloristische verklaring, dat de Klottermarkt een speciale jaarmarkt te Tilburg is, welke in den avond van vijf December op de Markt gehouden wordt. Haar naam ontleent zij vrijwel zeker aan het "klotteren" (klepperen) der klompen in vroeger dagen van de bezoekers, die meerendeels met holleblokken geschoeid waren. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
Gerard van Leyborgh (=ps. van
Lambert de Wijs) - "Hedde wiste klottere" zegt de eene buurvrouw
tegen de andere, wanneer zij met pakken en pakjes beladen elkander
tegen komen. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 5 december 1925
- Klottermarkt)
Ons
moeder gong toen al wèl klòttere in de Heuvelstraot èn op de
klòttermèrt, mar dè waar meer vur ’t grôot, want die deeje sepries,
meej rèmkes èn alles. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants
Dagblad Tilburg Plus; 2009)
WBD III.3.2:297 'kloteren' (ook: klotteren) = sinterklaasinkopen doen
Tilburgsche Courant 2-12-1918
1.3 algemeen: winkelen in het centrum van Tilburg tijdens de dagen voor 6 december
...ik geleuf dè alleman ont klòttere waar, et waar ommers bekaant Siendereklaos. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
Grôote tasse wiere wèggedraoge, de meense liepe der van te waggele, zoveul dèsse geklòtterd han. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
Twee advertenties in het Tilburgs dialect - Nieuwe Tilburgsche Courant van 27 en 30 november 1942
|
Reacties op de website 'Je bent een echte Tilburger als...' Onderwerp: 'Je bent een echte Tilburger als... je geen sinterklaasinkopen doet maar... gaat klotteren in de ondergrondse!' (gestart 28 februari 2013)
Dennis Masselink - Ik wist gewoon niet
beter als dat klotteren 'normaal nederlands' was |
Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)
1.4. rondslingeren
Witt. Wè leej daor te klòttere? (rond te slingeren)
Verh. KLOTTEREN, onov.ww., te onderscheiden v.h. door v. Dale genoemde 'kloteren': prutsen, knutselen. 'Klotteren' is: onbeheerd achterblijven, zo maar ergens liggen, meestal gebruikt in de uitdrukkingen: 't ligt te klotteren en laote klotteren; ook: vallen.
Oh, klott'rende klompen
Oh, klott'rende klompen
wijdklinkend van vèr;
ik luster naor ullie
ik heur oe zo gèir.
Bij kerels, bij keinder,
't is al inderhaand:
Ge zijt 'n muziek van
M'n Braobaansche laand.
Ge klopt bij ons wérken,
ons zweetend gezwuug,
as 't maansvolk te velde,
mot 's mèrgens zo vruug.
Traogtreeënd, traogkloppend,
Dofdreunend in 't zaand:
Zo zingd 'n muziek van
m'n Braobaansche laand.
Ge klottert vol ijver
rond vuurheeten heerd,
as moeder zich zurgzaom
veur 't huishouwen weert;
ge klopt d' ren dribbel,
van rust gin verstaand,
en zingt 'n muziek van
m'n Braobaansche laand.
Ge kloppert en klompert
in driftigen draaf;
de keinder zijn krek van
de schoolbaanken aaf.
Ge rommelt lèk trommels
hun daans t' allenkaant,
en zingt 'n muziek van
m 'n Braobaansche laand.
Ge klottert en klompt, en
driesurtig deureen
klopt Zondaags lèk klokken
g' ons volk op de been ;
op klompen ter Mis, meej
den beejboek in haand:
Schoon klompenmuziek van
m'n Katteliek laand.(H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, 1932)
klòtterkèèr
zelfstandig naamwoord.
Daamen - Handschrift 1916: "klotterkair - iemand die gemakkelijk valt"
En wie isser na wir gevàlle meej der fiets of van d’re trap , èn wie heej dan de miste blauwe plèkke, Jè want ge hètter klotterkèère bij hörre. (Nel Timmermans; Onze klèpclub; CuBra; 200?)
zelfstandig naamwoord.
markt op sinterklaasavond
Daamen - Handschrift 1916: "klottermert – Sinterklaasavondmarkt (op klompen door arbeiders in de werkuren bezocht)"
Van Delft - De markt op Sinterklaasavond heet "de Klottermèrt" en de menschen die deze bezoeken "gaon klotteren" of "ze zèn wiste klottere". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)
►KLIK HIER voor een artikel van A.J.A.C. van Delft uit 1929
De Wijs -- Gao de gij kèke naor ’t uitgepakt / of wochtte op de klottermert? (11-02-1965)
Cees Robben – Kunst-klottermert; de Kunst-klottermarkt werd in 1954 voor het eerst georganiseerd; Tilburgse kunstenaars verkochten er hun werk. (19541120)
klòw
zelfstandig naamwoord
klauw
WBD klòw - gedeelte v.e. huid dat een poot bedekte (II 594)
Onbekende schilder. De klompen van de jongen zijn opgevuld met stro omdat ze hem eigenlijk nog te groot zijn.
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'klomp'
klompje
Cees Robben: bevaore dur en klumpke
H. van Rijen (1988): 'klumke'
-- verkleinwoord van 'klomp', met umlaut en assimilatie van de 'p'
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- Toen moes ik op de klumpkes, smèèreges op de klumpkes, smèèreges om zeuven uur beginne, om zeuven uur moes ik beginne op de klumpkes… (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
Van Delft - "Klompke schuiven" gebeurde eveneens met tien of meer. Men vormde een grooten kring en één moest zich omdraaien. Er werd weer afgeteld, en wie het lot trof, moest uit den kring treden, terwijl de anderen zich op den grond of in de wei met de voeten tegen elkaar gedrukt plaatsten. De klomp liet men nu onder de beenen van den kring doorschuiven en middelerwijl moest hij, die buiten den kring stond, trachten den jongen te pakken bij wie op een gegeven oogenblik de klomp onder het been was. Dit viel niet mee, wijl tijdens het spel de klomp ook opgenomen mocht worden en bijv. naar de overkant geworpen. Daardoor moest dan de tikker den kring weer rond en tegelijkertijd verhuisde de klomp natuurlijk weer naar een ander kind. Gelukte de vangst echter, dan moest hij die getikt was, in zijn plaats treden. Zoo speelde men in 't vrije veld vroolijk voort. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)
klurke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'kleur'
kleurtje
R.J. 'oew fleurige klurkes', 'meej en klurken óp zen wang'
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996): (blz. 30) klurke - verkleinwoord van 'kleur', met vocaalkrimping
klutje, klutsje
zelfstandig naamwoord., verkleinwoord van 'klôot' d.m.v. umlaut.
-- nog denigrerender dan 'klôot' in 'goeie klôot' [?]
Dialectenquête 1876 - klutje (met doffe u)
Daamen - Handschrift 1916: "klutje - 't is zo'n oardig klutje (klein jongetje, manneke)"
...en ’t klutsje begreep er niks van want hij ha niks gedaon, docht ie. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
‘k Zeg stil mar klutje... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Cees Robben – Ons klutje dè strooit... Wè plezier in ’t rond...
(19561222)
Cees Robben – Hedde wir in de Laai te ligge te meutele,
dab-klutje... (19790504)
Ik zie en hêel schriel maoger klutje/ op de Kop van Jut staon slaon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes haauwe)
"Klutje gao tòch nòr Spanje toe/ of aander wèèrme laande/ agge hier in en tèntje slòpt/ ligde te klappertaande". (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè gaaf den durslag...)
...èn langs de kaant stao zonnen aawen Tilbörgse meens meej en klèèn klutje te kèèke, èn ik heur diejen brak zègge... (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
Hoe grôoter de strêûp hoe beeter. Ge had toen ok nòg veul mêer sorte kender dan teegesworreg. Ge had irst ‘platte kènder’. Dè waare de kiendjes die nòg nie kosse lôope. Die wèrre dikkels ok ‘haawkènder’ genoemd, omdèt moeders ze òn de mèm moes haawe. Asse dan grôoter wiere van et zòg, dan waare-n-et irst klutjes, dan ploddekes, en dan brakke. Ge had ok nòg broekpoeperkes, jungskes, mèdjes òf durskes. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)
Antw. KLUD znw.v. - sukkel, sloof (N-O der Kempen) 'En goeîklud; zij ziet er zoo'n klud uit.
klutje-klôot
koosnaam
Cees Robben – M’n klutje-klôôt (19751212)
Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): 'als tijdens het biljarten de bal waarop
gespeeld wordt ongewenst de andere bal raakt'
WBD III.4.4:314 'klutsen' = vermengen
Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): klieven
knaaw
zelfstandig naamwoord
iets om op te kauwen, tussendoortje
Moeder kopt bij de pòllingkraom/ wè knaaw vur onderweege. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Kèrmes‘)
zelfstandig naamwoord.
tuinboon, 'tèùnbôon', 'lapbôon', 'boeretêen'
WBD III.2.3:84 'knauwboon' = tuinboon - frequent en uitsluitend in Tilburg
Daamen - Handschrift 1916: "Knaauwboonen - tuinboonen"
Wurrom kunne die jong van de tegesworrige tèd ok nie mir mee knaauwboone speule? Hoe koom ut dè dè ut de mode is gegaon? (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Cees Robben – Witte wek-wek.. Wies? ... Knaauwbôône... (19580712)
- Soms han ze jêun me peestamp/ Wè knaawbóone of bessesap… Uit: ‘Bè de wèèvers òn tòffel’, Ad van den Boom, circa 2005
WBD III.2.3:84 'knauwboon' = tuinboon, ook 'labboon', 'flodderboon'
- Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980, Tilburgse Koerier:
Iederen dag wè-d- aanders
Sjaan schèpte en mòndag op
nou, dè rook lang nie gèk
Ik hèb geschraanst tòt ’k niemir kos
van lapbôone meej spèk.
Dinsdag was et presies gelèèk
dè zaat nie goed bij mèn
mar ze zeej: “Man, ge ziet tòch wèl,
dèt moffelbôone zèn.”
En woensdag wir dezèlfden hap
ik vuulde me genèpt
Ons Sjaan riep: “Heej schiet op, ik hèb
knaawbôone opgeschèpt.”
Toen et vandaog krèk inder was
ging ik pas goed te keer,
ze laachte èn zeej: “Asteblief,
tèùnbôone vur meneer.”
knaawe
Werkwoord, zwak
kauwen, knauwen; plat praten
Cees Robben - “Ze zeggen.. (...) as detter nie deugt... De meensen nie praoten... Mar knaauwen... (19561006) [Prent ter gelegenheid van Robbens verhuizing van Tilburg naar Goirle]
- Zôo zaag ik list ene meneer/ zen bòrd vol zitte kwakke/ hij knaawde meej enen oope mond/ ge kostem heure smakke. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Risteraosie‘)
Henk van Rijen ze meugenet haawe; khèb liever wè te knaawe - ze mogen het houden; ik heb liever iets te eten
WBD III.2.3:5 'knauwen' = kauwen
Bont kna.we(n), zw.ww.tr.+intr. 'knaauwen'
kankeren
Beroepsknaawers kank nie luchte of zien. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 6 april 1945)
knaawer
zelfstandig naamwoord.
H. van Rijen (1988): kankeraar, zeurpiet
Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
knaawnèffepap
zelfstandig naamwoord.
Frans Verbunt: pruimenpap (pas op voor de pitten!)
knaol
zelfstandig naamwoord
kanaal; in het Tilburgse altijd het Wilhelminakanaal
► kenaol
Elie van Schilt - Ons knaol, mee aon swirskaanten unne gróte dijk, un smal jaogpad langs ut knaol en aachter dun dijk on de zuidkaant unne breeie slóót, die ok dienst hee gedaon bij ut graoven van ut knaol om ut grondwaoter af te voeren. (Uit: ‘Ut knaol; CuBra, ca. 2000)
knaop
zelfstandig naamwoord.
knaap
Daamen - Handschrift 1916: "knoap - de knecht der vroegere gilden en van het koor"
WBD (III.3.2:269) knaop, schildknaop = gildeknecht
WBD (III.4.4:222) 'knaap' = iets groots in zijn soort
zelfstandig naamwoord.
1. zoete kers; Spaanse kers
Prunus avium; ook: Cerasus avium
WBD III.2.3.168: donkerrode kers met grotere pitten
WBD III.2.3:169 'knapper' = zoete kers, ook' vleeskers'
2. verpakkingsvorm van munten
WBD III.3.1:142 'knapper', 'knapperd' = cartouche (voor muntgeld.)
knar
zelfstandig naamwoord
hoofd
Cees Robben – Wè bonst munne knar... (19540424)
zelfstandig naamwoord.
zeer slechte tabak
Daamen - Handschrift 1916: "knaspert - tabak van het allerminste soort"
zelfstandig naamwoord.
knecht
Cees Robben – ...zunne knèècht (19591224)
Dialectenquête 1876 - diejen boer heed'n luien knêcht - die boer heeft een luien knecht
WBD III.3.1:216 'knecht' = idem
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 20) knèècht; (blz. 54.) plur. knèèchte
A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - knèècht (krt.55)
Bont znw.m. 'knaecht' - knecht
zelfstandig naamwoord.
kaneel
zelfstandig naamwoord.
kaneelstok, bep. snoepgoed in stangvorm
Konijn op een beschilderd bord
, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986zelfstandig naamwoord.
konijn, konijntje
langs de knèènen aaf - bij de konijnen af, meer dan erg
Kees en Bart: en jóng kernijn; kenijnen
Cees Robben – Onze Jan is vegetarier geworre... Hij fret vort mee z’n knèèn uit de ruif... (1810717)
"Jaon, hèddet knèntje al bestèld? / of zèèdet wir vergeete? / Wè moette we vant aaw int nuuw/ in godsnaom dan wir eete?" (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Zôo zèmme ammòl‘)
Want brôod van vier vèèf daoge oud/ kan niemir lèkker zèèn/ Dè is — lèk onzen buurman zeej —/ Goei voeier vur et knèèn. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Gin brôod èn gin mik‘)
H. van Rijen (1988): 'kenèèn, knèèn'
Frans Verbunt: en knèèn graoft en hòl omdèttie gin kooj kan timmere
Riet had giestere 't knèèn al opgezet gehad. Naa móésset wel lekker gaor zèèn. (Jos Naaijkens; ‘Kèrsemis meej zonder d’n ammarillus’; CuBra, ca 2005)
- Ammòl hielde ze knèène/ Soms ok un vèèreke in un kot… Uit: ‘De wèèvers van Tilburg’, Ad van den Boom, circa 2005
Aachter in et strotje wôonde enne meens en die waar nie vies van un
kat, ‘net zô lekker as knèèn’, zittie aaltij. (Lodewijk van den
Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel
trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Et moet gezeej, ons moeder ha echt der biste best gedaon. Van te
vurre waar der al om geloterd. ‘Wie krèègt dees jaor de kop van et
knèèn’. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset
den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Wij han, bèùte de vèèrkes en kiepen, ôk knèèn, daor moese wij dikkels gras en aander gruun veur gaon snijen, die knèèn wieren vetgemest veur Kerstmis en Nieuwjaor. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
…lekker in et bos naor de wilde knentjes kèèke… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
Eerlek gezeej waar ik zôo duf as un knèèn. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
- ...mar bij ons tèùs waare onze Pa èn onze Kees, dès en bruur van mèn, òk aaltij meej veugeltjes èn knèène bezig. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?)
Piet van Beers – ‘Peeje, knèène èn jonge mèt’: En Jan die ging te lange liste/ meej z'n kenèène nòr de mèrt./ Ze waare zwaor èn vèt gewòrre./ En vur den haandel hil wè wèrd. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Piet van Beers – ‘De knèntjes’: 't ls mar goed dè de kenèène/ vlug vermeenigvuldige./ Dörrom vuul ik me, as ik knèèn eet/ ôk nie zonne schuldige. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
De knèntjes die ge soms ziet springe... (Henriëtte Vunderink; Bosvreugd; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
Bont kərne.n, resp. kne.n, znw. o. "kornijn' resp.'knijn' - konijn
Antw. KNIJN, KERNIJN, KORNIJN znw, o.- konijn, Fr. lapin
knèènekôoj
zelfstandig naamwoord
ook: knènskôoj
konijnenkooi
Frans Verbunt: de Tiest ha zen knènskooj geïezoleerd meej dubbelt
gaos
werkwoord, sterk
knijpen
B knèèpe - kneep - gekneepe — vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij knèpt
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 40) verl. tijd knêep, maar: knipte gij?
WBD afknèèpe - castreren, ook 'lubbe', 'snije' of 'afbèène' genoemd
WBD III.3.1:200 'knijperd' = gierigaard
kneevel
zelfstandig naamwoord.
knevel, bovenlipbaard
WBD bosje haren aan de bovenlip v.e. paard, ook 'snor' genoemd
WBD III.1.1:60 'kneveltje' = snor
Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): klaren, doorhebben
H. van Rijen (1988): 'Dè knèèst ie-j-um wèl' - Dat klaart hij wel
zelfstandig naamwoord, eigennaam
een bekende Tilburgse slijter, laatstelijk tot ca.1985 in de Heuvelstraat gevestigd.
Buuk Hij heej te veul Knègtel gezien - hij heeft te veel gedronken.
Werkwoord, zwak
R morsen, kliederen
De Wijs -- Zit mee oew eten toch nie zô te knelle en te dabbe (17-10-1972)
Cees Robben – Zit toch nie zôô te knelle, dabklôôt... (19841130)
Zit nie zo te knèlle. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 1997)
WBD III.1.2:96 'knellen' = morsen; ook: 'dabben, kliederen, muikelen'
WBD III.1.2:98 'knellen' = plassen met water; ook 'dabben'
WBD III.1.3:212 'knellen' = knellen, gezegd v. schoenen; ook: 'nijpen'
knèlpestoor
zelfstandig naamwoord.
Frans Verbunt: kind dat zit te knoeien
Stadsnieuws:
Wè zèède tòch ene knèlpestoor;
kom hier dèk oe ene slabber òndoe. (250309)
knèntje
konijntje
zelfstandig naamwoord., verkleinwoord van knèèn, d.m.v. vocaalkrimping
werkwoord, zwak
knetteren, een scheet laten
WBD III.1.1. lemma Een wind laten – Tilburg [als enige plaats van opgave]
zelfstandig naamwoord.
1. alikruik, eetbare zeeslak met huisje - Littorina littorea L.
Van 'kreukel'. Zie WNT kreukel II: In Zeeland en in verschillende streken van Z.-Nederl. de benaming voor een geslacht van eetbare zeeslakken, de alikruiken. Men heeft ondersteld dat het dier genoemd is naar den gekronkelden vorm van het horentje.
- Daor hedde bevoorbeeld hulliejen oorne Fons. Vruuger kwaamp ie langs de deur mee innen kreugel, kneukels, krabbe..., 't jukt nie! Uit: ‘Mos... mos... mosselen… Schets uit het Tilburgsche leven’ door KRATS, Nieuwe Tilburgsche Courant 28 mei 1926.
- 'n “kreugel" brengt de gedachte aan een kruiwagen. ‘De Noord-Brabantsche Tongval’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930.
-
In piepend kreugeltje mee twee maande d’r op, en innen meens d’r
aachter, die riep "kneukels"… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in:
Groot Tilburg 1941; CuBra)
- 'K heb in gin zeuven jaor mir in kneukeltje gepruufd. (Naarus; ps.
v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
- Krabben èn kneukels riep Boudje Gèrnaol
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Saoves ging ie aatij meej, meej kneukels èn scharre èn krabbe liep ie aatij saoves langs de straot… zene zoon heej et nog jaore gedaon!” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
WBD III.2.3:76 'kneukel', 'kreukel' = eetbare slak
Hees kneukel (III:34), (IV:36)
Zeel. (Ghijsen) kreukel,- eetbare zeeslak, alikruik (littorina littorea)
Etym. (De Vries) alikruik - eerst in 17e eeuw, komt van Zeeland; vgl. Antw. kreukel, 'eetb. zeeslak'; 2e lid kan aanduiding zijn voor de gekronkelde vorm v.h. hoorntje der slak.
Antw. KREUKEL znw.m.+v eetbare zeeslak
2. een lichaamsdeel
WBD III.1.1:46 'kneukel', 'armkneukel' = elleboog
WBD III.1.1:159 'kneukel' = vingerkootje
►zie kneukelvaast
kneukelboer
zelfstandig naamwoord.
Frans Verbunt: venter op zaterdagavond met alikruiken en krabben. Ook: knuukelboer.
bijvoeglijk naamwoord
van ‘knook’ (bot) en ‘vast’; oorspronkelijk alleen de hand- en
vingerbotjes; bij uitbreiding ieder bot, waarbij ‘vast’ zoveel
betekent als ‘gezond’
Cees Robben – Ik ben niemer zôô kneukelvaast Willem... ’n glas bier
gao nog, mar krom staon en op m’n hukkes zitten desser niemer bij...
(19670825)
knêûp, knupke
knoop (sluitingsmiddel, toegehaalde strik, moeilijkheid); navel
Et zit in de knêûp; dieje knêûp zit los.
R Zèède van Gòd verlaoten òf hèdde gin knêûpe mir òn oew ónderbroek? = Denk je dat ik gek ben?
R.J. bij iedere knêûp zittie ...
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 36) meervoud: knêûpe
Van Delft - "Daor ies gin woord Fraansch bij" zegt men bijv. als iemand nogal in grove taal uitpakt, of "er een knoop oplegt". De Vlaming zegt hiervoor: "Dat is plat Vlaamsch", d.w.z. dat is onbewimpelde taal, dat is duidelijk gesproken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)
...daor zit 'm de kneup!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938)
Pierre van Beek – "Hij leet er 'nen kneup op" wordt gezegd van iemand, die zich aan een flinke krachtterm waagt. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)
Frans Verbunt: hij ha vier botteramme aachter zene knêûp (navel)
WBD platte knêûp (II:1051) - platte knoop, of kattekop; ook wèèversknêûp
WBD 'beene knéúp' (II:1100) - benen knoop
WBD 'haorne knéúp' (II:1100) - hoornen knoop
WBD 'manelknéúp' (II:1100) - mangelknoop
WBD 'kneujp' (III:1390) - knoop (als versiering v.e. pet)
WBD III.1.1:119 'knoop' = tepel; ook 'knopje'
Bont knö.p, znw.m. 'kneup' - knoop 1) nodus; 2) vloek;
mv. 1) teelballen; 2) de gezamenlijke spenen v.e. zog.
Bosch kneup - knoop, vloek
WBD III.1.3:82 'knoopschort' = jasschort
WBD III. 1.3:108 'knoop' = knoop
werkwoord, zwak
knopen
B kneupe - knupte - geknupt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij knupt
M knêûpe
Cees Robben – Ik kos m’n schoene niemer knöpe... (19590307)
kneut
zelfstandig naamwoord.
margarine
Frans Verbunt: onaangenaam vrouwspersoon: 'en kneut'
Cees Robben – [Onderwijzer:] As is zeg.. ’t land van boter melk en kaas.. Wè bedoel ik dan... [leerling:] ’t Laand van de rôôme den kneut en de lub, mister... [onderwijzer:] Goed, Gijs... (19701030]
...gin goei booter mir op oe brôod/ allêen mar kneut, of kaoikes. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Oktober... spaormònd‘)
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KNEUTEREN - foppen, bedriegen.
SB Wordt met 'kneut' derhalve bedoeld dat het 'fop-boter', onechte boter
Antw. KNEUT v. kwezel, Fr. devote, bigote; 2) bw - term in het knikkerspel 1) vrouw die nooit tevreden is; bijvoeglijk naamwoord, bijwoord stil, koes
Ill.: Naumanns - kneuter - acanthis cannabina ofwel carduelis cannabina
H. van Rijen (1988): kneuter (Carduelis cannabina), zangvogeltje ter grootte van een vink
H. van Rijen (1988): 'kreuter' idem
WBD III.4.1:137 kneuter, 'heikneuter', kreuter - kneu (Carduelis cannabina)
WBD III.4.1:138 'steenkneuter', 'berkkneuter', 'steenkreuter', 'steenvink' benamingen voor de vogel: frater
Bijnamenboek Karel de Beer - de kneuter = Harry Versteynen (blz. 82)
Bijnamenboek Karel de Beer - de kneuter = Van Beurden(blz. 25)
Biks kneuter zn - kneu (zangvogel, Acantis cannabina)
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kneuter, knuiter - kneu (Brab., Land v. Hulst)
knie, knieke, kniejes
zelfstandig naamwoord
knie
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
knieje (plur.) 'op oe kniejes' (blz. 55)
Van Delft - "Die meid heeft mos aan der knieën (kuiten)." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) = die meid is rijk...
Pierre van Beek – …een "meid mee mos aon d'r kniejes" (…)daaronder verstaan we in Tilburg een bemiddeld meisje. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)
Cees Robben – op z’n kniejes (19751024)
Cees Robben – Gin mos aon d’r kniejes... en toch lief... (19561215) – Niet rijk en toch lief.
Ut is un feen weef, de wel de. Gin haor op dur taande mar wel flink mos aon dur knieje... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
Onze Paa kröpt op zen kniejes rond... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir tèèd vur den hòf)
Henk van Rijen -- ón zen kniejes trèkke - er tussenuit gaan
WBD - knie - knie van een paard, ook genoemd (Hasselt) 'sprónggewèèref'
Biks - èèrd on de kniejes hèbbe - bij het huwelijk veel meebrengen (de jongen)
kniebaand
zelfstandig naamwoord.
WBD ijzeren beugel of ring om de voet van een koe
Bont knibändəl, znw.m. 'kniebendel' - knieband (als boven)
Antw. KNIEBAND znw.m - lederen band aan de knie der peerden, om de knie bij 't vallen niet te bezeeren.
knijs
zelfstandig naamwoord.
Frans Verbunt: in de knijs - in de gaten (lopen)
Ik heb lang veur de gek gelopen/ Dikkels in de knijs gelopen... (Tony Ansems, Gin wonder de’k zo muug ben; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)
Stadsnieuws: Meej zon fröllie nèffen oe lopte ok goed in de knijs (040710) - Met zo'n juffer naast je loop je ook goed in de gaten.
-- n 'knijzen' (Barg.) in de gaten hebben
WNT KNIJZEN B) in de gaten hebben, kennen, weten, vatten
knikèngel, knikèngeltje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
engelenbeeld met ingebouwd offerblok, waarvan het hoofd buigt als er
geofferd wordt
knikker
zelfstandig naamwoord
knikker; figuurlijk: hoofd
Cees Robben – Ik ben giestere over unne kaaischeut geklotterd.. Daorvandaon hek naa zonne proem op munne knikker... (19720915)
knillesrôos, kernillesrôos
zelfstandig naamwoord.
kornelisroos, ook pioenroos - Paeonia officinalis
Hees knillesroos (VI:31,34)
Str. knillesrôos (2:75)
zelfstandig naamwoord.
verende knijper of klem; klap
Van Delft - een "knip" om z'n ooren is een klap; (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de knip van de pòrtemeneej zwèèrt (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1973) - de portemonnee kan niet open (gezegd als iemand niets wenst te geven)
H. van Rijen (1988): knip - portemonnee of beurs
WBD III.3.1:125 'Knip', 'knipbeurs' = portemonnee
WNT KNIP VII 2) c) - Sluiting van een beurs, en bij uitbreiding, meestal in verkleinvorm, de beurs zelf (ook wanneer er geen veerende sluiting aan zit).
knipeugske / knipugske / knipoogske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van knipôog
knipoogje
- CuBra 2018 - benaming van een Tilburgs koffielikeurtje
Foto: CuBra 2018
zelfstandig naamwoord.
WBD knipbrood (brood waarin met behulp van schaar of mes een gleuf is aangebracht); = schurmik ?
zelfstandig naamwoord.
zakmes
WBD (III.2.1:152) 'knipmes', ook zakmes
Werkwoord, zwak
knippen
WBD een gleuf aanbrengen in het deegbrood
knippe - knipte - geknipt
knippel
zelfstandig naamwoord
knuppel [?]
- …en aaf en toe ‘n knippeltje hout mee in de zèkskes gedouwd… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
zelfstandig naamwoord.
schaar
— contaminatie
Zntw. KNIPSCHÈÈR znw.v. - bij goudsmeden: soort van kleine tang met omgebogen stangen, wier platte en scherpe uiteinden dienen om metalen draden door te knippen.
knòbbelbêen
zelfstandig naamwoord.
WBD III.1.1:29 'knobbelbeen' = kraakbeen
werkwoord, zwak
WBD III. 2.3:9 'knobbelen' = knabbelen
WBD III.4.4:231 'knobbel' = bobbel, ook 'bult'
Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): knabbelen
knoedel
zelfstandig naamwoord
knoedel [?]
Op de grond dommelden paddestoelen van wel tienderhaande sort: heel kleine knoedeltjes, rood mee witte pikskes er op. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
WNT Knoedel - meelbal, deegspijs
knoeperd
zelfstandig naamwoord
WBD III.1.1:3 'knoeperd' = man
WBD III.4.4:222 'knoeperd' iets groots in zijn woort, ook 'kadee', 'klepper'
Dichterlijke definitie door Frans Hoppenbrouwers (CuBra), uit: Kempische karakters:
Knoepert
Een knoepert is heel grof gebouwd,
hij is haast als een stier zo sterk,
doet met plezier het lomper werk,
of hij nou spaait of maait of sjouwt.
knoerselbintje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
van Dale: knoers(t) - (stuk) kraakbeen
Nicolaas Daamen - handschrift 1916 "knoerselbeentje - kraakbeen"
Bosch knoerzel - stukjes kraakbeen in vlees
knoest
zelfstandig naamwoord.
boomstronk, datgene wat achterblijft na het omhakken/omzagen v.e. boom
H. van Rijen (1988): koppig persoon, boomstronk
WBD III.4.3:57 knoest - korte dikke wortel; ook genoemd: knol, mòllestèrt of dikke wortel
WBD III.4.3:77 knoest - tak; ook genoemd rangel
WBD III.4.3:125 knoest - stronk v.d. wilg; ook genoemd: knösje of stomp
WBD III.1.2:67 'knoest' = knuppel, knots; ook: 'klippel'
WBD III.4.3:68 'knoest' = knoest in het hout
Bont knoest znw.m. - groot onbehouwen stuk, bonkig onhandelbaar persoon: 'ene stijve knoest'
knoet
zelfstandig naamwoord.
kluwen
WBD (III.2.1:579) knoet, bòl
knoezel
zelfstandig naamwoord.
kruisbes (Ribes uva-crispa; ook: Ribes grossularia)
Zèn de knoezels bè öllie al rèèp?
Daamen - Handschrift 1916:
"knoezelen of kroezelen - kruisbessen"
Van Delft - - Wij plukken "brem bezemen" en "knoesels" en spreken van "eenen houteren haomer", die in eenen "euregel" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
WBD III.2.3:175 'knoezel', 'kroezel' = kruisbes; ook 'knoersel'
Bosch kroesel - kruisbes
Hees knoezel, kroezel (IV:20)
A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - kroesel, kroezel, knoesel, knoezel, knoerzel, kroensel - aalbes, kruisbes
Biks knoezel - zn - kruisbes
Antw. KNOESEL zelfstandig naamwoord.v.- stekelbezie, vrucht v.d. Ribes Uva-Crispa
Goem. KNOESEL - znw.vr. stekelbezie, meest in 't mv.
J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - KROEZELS worden, aan den Meijerijschen kant, de kruisbeziën genaamd, in het overige gedeelte der Baronie 'kruisdoorns'. Z.a.
K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - KROESEL - kruisbes. Kiliaen heeft kroes-besie, kroeselbesie.
Verh KNOERZEL v., ook wel 'knoezel'; kroezel, kruisbes.
Bont knurzəl/knursəl znw.vr. knoerzel/knoersel' - kruisbes 'knuzəl' gehoord in Esbeek.
WNT KNOESEL - Bij vergelijking - tenzij het woord in dezen zin een vervorming is van KROESEL - een benaming in verschillende streken ten Z. van den Moerdijk voor de kruisbes en vervolgens ook voor de kruisbessenstruik, Ribes grossularia.
knoezelbêen
zelfstandig naamwoord.
WBD III.1.1:29 'knoezelbeen' = kraakbeen; ook 'knobbelbeen'
knoezelbos
zelfstandig naamwoord.
kruisbessenstruik; onverzorgd kapsel
Informant Raaijmakers - Hij vlôog erop aaf as nen haon op ne knoezelbos.
Kees en Bart: ...vlôog op ... as enen haon óp ene knoezelbós.
Ge kunt beter 'n paor knoezelbuskes minder hebbe dan dè de èspinne aon oe neus hange,of dè oe maogsap bevriest. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 26 januari 1945)
H. van Rijen (1988): 'Mèn haor ziet ur vort ööt as unne knoezelbos' - gon ze derop los as enen haon op ene knoezelbos
Bont knursələnbós znw.m. 'knoerselenbos' kruisbessestruik.
Antw. KNOESELBOS znw.m. - stekelbessenstruik
knòl
WNT KNOL (I) A, 7) b) bepaaldelijk een groot horloge (oudtijds waren de horloges gewoonlijk in het midden vrij dik). In gemeenzame taal [►knòlraop]
WBD III.1.3:242 'knol', 'gat' of 'Kot' = gat in een kous
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as gewilt gòn vrije, dan moete ene knòl óp zak hèbbe (Daamen - Handschrift 1916: zie aldaar onder Made)
WBD III.1.3:261 'knol' = zakhorloge
WBD III.2.3:108 'knol' = meiraap
knòldèèk
zelfstandig naamwoord.
kanaaldijk, ook straatnaam
zie: kenaoldèèk
knòlderedèske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
radijsje (Raphanus)
H. van Rijen (1988): knòlderedèès, knòlderedèske
WBD III.2.3:109 'knolderradijs'; ook 'radijsje'
knòlderaop
zelfstandig naamwoord
Brassica oleracea
Piet van Beers – ‘’t Ôog moet ok wè hèbbe’: Nòst Bontjes slaoj èn knòlderaop,/ spinòzzie praaj èn jèùn. / Hek ok nòg hil wè blomme staon/ dè ôog gift òn de tèùn. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
Biks 'knolderaop' zn – koolraap
► knòlraop
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'knòl', met umlaut
meiraap
'keel', 'knòl'; lief meisje
Dialectenquête 1876 - knol, knulleke (u = fr. oeu)
Daamen - Handschrift 1916: "knolleke - 't is toch zo'n lief knölleke, lief meisje"
WBD III.2.3:108 'knolletje' = meiraap
knòlleradèès
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
radijsje (Raphanus)
As 't naa nog gegaon ha over asperges of knolleradès! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945)
knòlliekôoj
zelfstandig naamwoord
kanariekooi
Cees Robben – Ons menneke (...) zit op z’n hukkes vur de
knollie-kooi... (19791109)
►knòrriekôoj
Knolraap oogsten - Robert Cree Crawford (detail)
zelfstandig naamwoord
Brassica oleracea
► knòlderaop
koolraap, koolrabi, 'knòlleraop', 'knòlraop'
WBD I:1420 knoprapen; 'knòlraopə', enkelv. 'knòlraop'
H. van Rijen (1988): 'knòlraop'
Frans Verbunt: 'knòlraop' - koolrabi
WBD III.2.3:106 'knolraap' = koolraap, ook 'knolderraap', 'knollerraap'
WBD III.2.3:108 'knolraap' = meiraap
Antw. KOOLDERAAP (scherpe o) znw.v.- soort v. knolplant voor het vee
Bont znw.vr. 'knolderaap' - 1) knopraap; 2) (schertsende benaming voor) groot lomp horloge.
knook
zelfstandig naamwoord.
bot, been
R.J. enen òs moet wèl geknókt zèèn
Cees Robben: ene knook vur ónzen hónd
WBD III.1.1:28 'knook' = been, beenderen
Antw. KNOOK znw.v. - spr.: zijn knoken stijf en krom werken.
WNT KNOOK - 2) been, bot, hetzij afzonderlijk of als deel van het skelet beschouwd.
knootwilg
zelfstandig naamwoord.
WBD III.4.3:123 knootwilg - geknotte wilg; ook genoemd kòpwilg of wilg
zelfstandig naamwoord.
knopje
WBD ' knöpkes' (II:1057) - kno(o)pjes
WBD III.1.1:119 'knopje' = tepel
WBD III.1.3:264 'knopje', '(oor)knop(je) oorknop; ook: 'oorbel(letje)'
knòppe
zelfstandig naamwoord, meervoud, geen enkelvoud
knoppen, metafoor voor de borsten van een vrouw
- En die vriendin van jou heeter ok 'n paor gêeve knòppe op staon. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
zelfstandig naamwoord.
joviale benaming voor mannelijke personen
H. van Rijen (1988): kerel, kanjer, flinke knaap
Laps KNOEPERT - (ouwe - ) rare oude man
zelfstandig naamwoord.
H. van Rijen (1988): knurft, lomperd, onbehouwen iemand
Biks knörft zn - pummel, kinkel
WNT KNURF - Bij overdracht als gewestelijke benaming met verschillende gevoelswaarde voor een persoon, in gunstigen zowel als ongunstigen zin.
zelfstandig naamwoord.
kanarie; serinus canaria domesticus
Gevange vogel in gouwe cel,
wè klinken oe liekes helder en fel!
Hoe komde gij aon oe gelukkig geluid?
Wè lierde gij blij en wè haolde diep uit!
Wè fraozelde zuut en wè leuterde vlot,
Wè zingde gij, zingde gij, zingde gij zot!
Wè schokkelde, klingelde en kloekte gij vol
mee tie-tie-fluiten en waoterrol!
Gekooide zanger, as goud zo geel,
'k bewonder oe hartjen, oe liekes, oe keel!
(Piet Heerkens; uit De knaorrie, De knaorrie’, 1949)
Piet Heerkens - De knaorrie - 1949
H. van Rijen (1988): knòllie, knòrrie Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte
Tilburger als...’ maart 2013 -
WBD (III.2.1:514) 'kanarie', 'kanarievogel', 'kanollievogel', 'kanariepiet'
Biks 'knorrie' zn - kanarie
►knòrriepiet
►knòrrievoogel
zelfstandig naamwoord.
kanariekooi
Cees Robben – Unne handoek over de knorrie-kooi... (19690110)
En knòrriekooi... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Willem wies wètter was)
Bijnamenboek Karel de Beer - de knòrriekôoj = Antoon de Rooij (blz. 69)
Stadsnieuws:
Hij hò in et schòp en knòrriekôoj meej en paor poppe èn aoreg wè
manne die schôon kosse zinge (140307)
►knòlliekôoj
knòrriepiet
zelfstandig naamwoord.
kanariepiet(je)
R.J. ''t knorriepietje in z'n kooike'
't Knorrie-pietjen in z'n kooike (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Stilleeve’, 1938)
En juffrouw Jaanse ha gezien, dè den nuuwen kapelaon ook al 'n kanarieveugeltje ha, zooals zijzelf. "Hij hee 'n kanaoriepietje, 't zal wel 'nen goeien meens zijn, aanders hield ie nie van veugeltjes." (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 1; NTC 1-10-1938)
Cees Robben – Tilburgse knorrie-pietjes en keurmeester op zang naor Lissabon (19570126) [In Lissabon werd een wedstrijd gehouden]
Et knòrriepietje stao op zulder/ den hond leej jaankend in et schòp... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Den hòrt op‘)
Ik heb ene knorriepiet geörven/ en mènneke, nòg wèl wè jòng... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Oopa’s Pietje)
As es moeder de gerdèène waast/ witte nie wégge ziet/ Niemand heej dan nog aord in hèùs/ nog nie de knorriepiet. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As de gerdèène gewaasse worre)
Bij ons op school zit ôok ‘nne knòrriepiet. (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra)
zelfstandig naamwoord.
kanarievoer, -zaad
knòrrievoogel, knòrrieveugel
zelfstandig naamwoord.
kanarie(vogel)
Kees en Bart:
'knorrievogel'
..."hier in Baozel zitten zooveul veugeltjes, d'r moeten wel enkelde nachtegaoltjes en kanaorieveugeltjes onder zitte! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938)
Mienen knorrievogel zingt veul schonder as ie ooit hee gedaon... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…voogeltjes hèk ok aatij gehad, knòrrievoogeltjes, zeebravinkskes èn zôo..” Klik hier om dit bestand te beluisteren
WBD (III.2.1:514) 'kanarievogel' = kanarie
Bont znw.m. 'ke(r)narievogel' - kanarievogel
knòrrievoogeltungskes
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kanarievogeltongetjes
"Hartje-wat-lus-je?" - Kanaorrietonge!
"Tafeltje-dek-je!" - Ge prúuft hoe ze zonge!
(Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Geld’, 1939)Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - we zullen oe knòrrievoogeltungskes te eete geeve (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1964) - gezegd tegen een opschepper die kieskeurig is bovendien: we zullen je tevredenstellen (verband met de nachtegaaltongetjes die voor de Romeinen een delicatesse waren?)
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
knuistje, vuistje, hoofdje
verkleinwoord van 'knöst', met uitstoting van de t.
ook: WBD III.4.3:125 knösje - stronk v.d. wilg; ook genoemd: knoest of stomp
knöst
zelfstandig naamwoord.
1. lichaamsdeel: knuist, vuist, kop, hoofd
Daamen - Handschrift 1916: " 'k zal oe tegen oeë knöst sloan (hoofd)"
Waast oewe knöst onderhaand marrus, get aommol schieffeltjes op oewe tebbus! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)
Cees Robben - ...zonne kaole gladde knöst... (19730223)
Verh. KNUIST (knöst) m. - lomp wezen; lelijke kop.
Stadsnieuws: Dieje knörft heej gin harses in zene knöst - die lomperik ... in zijn hoofd (170110)
WBD III.1.4:179 'knuist' = stijfkop
WNT KNUIST - 4) Grove, harde, sterke hand of vuist.
1.1. grote, sterke handen
Alleen meervoudig gebruikt
Cees Robben – Dè zèn pas knöste... (19620608)
2. boomstronk
WBD III.4.3:59 knöst - boomstronk, ook genoemd: post, strèùk, gatènd of kontènd
Verh. KNUIST (knöst) m. - knoest, stronk v.e. boom met kleine takken eraan; weerbarstig stuk hout; lomp wezen; lelijke kop.
Biks knöst zn - knoest, lomperik, hoofd
knösteg
bijvoeglijk naamwoord .
Frans Verbunt: knoestig
knöstkèès
zelfstandig naamwoord.
hoofdkaas
Daamen - Handschrift 1916: "knöstkais - hoofdkaas"
knudde
bijwoord
waardeloos, droevig, het lijkt naar niets; etymologie onbekend (Van Dale)
knötje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van knòt
Der haor in en knötje... (Henriëtte Vunderink; Ons Moeder; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
knupke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'knêûp', met vocaalkrimping
knoopje
Cees Robben – Ge peutert ’t paoterke ’t knupke van zunnen toog los... (19550514) (Prent bij een inzamelingsactie bij het honderdjarig bestaan van de missionarissen MSC, in Tilburg ►’Rooie Harten’ genoemd. In plaats van collectebussen hadden de collectanten een pop in de vorm van een missionaris van MSC, en moest de bijdrage onder de toog gedaan worden.)
knuppel
zelfstanadig naamwoord
Van Delft - "Hij heeft een knuppel ingeslikt" zegt men van iemand, die overdreven recht en stijf loopt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
knupsgat, knupsgòtje
zelfstandig naamwoord.
knoopsgat
Kees en Bart: knupsgat
Henk van Rijen gimme et knupsgaoterschèrken es
Hij moes meej enne kraant in zen rechterhaand ötkèèke naor un dame, die gekleed waar in un blauw maantelpekske meej un anjer in et linkerknupsgat van der jeske. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
Want die aander vèèf, die hèbben ok gin mundje as en knupsgòtje. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
zelfstandig naamwoord.
H. van Rijen (1988): knot, kluwen
WBD III.1.3:226 'knut' = haarwrong
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
bosje ineengedraaid en opgestoken haar
WBD III.1.3:226 'knutje' = haarwrong
van Dale KNOT - bosje ineengedraaid en opgestoken haar
Antw. KNOD, KNODDE anw.m. - knobbel, knoop, knop, knoest
Werkwoord, zwak
H. van Rijen (1988): kneuzen, botsen
Biks knutse ww - kneuzen, stoten
WNT KNUTSEN bedr. en onz. zw.ww: A) Bedr.: door slaan of stooten stuk maken, verbrijzelen of kneuzen; B) Onz.: stooten, botsen
zelfstandig naamwoord.
houten voerbak voor de koeien
Bont kubak znw.m. - koebak, houten bak voor het voeren van koeien
WNT KOEBAK - ter bewaring van veevoeder
Schilderij van Willem Roelofs - Koeien
drenken (detail)
koej
Tijs Dorenbosch - Vignetten uit De Mus en D'n örgel van Piet Heerkens (1939 & 1938)
zelfstandig naamwoord.
koe
meervoud: koej, koeje
De meervoudsuitgang blijft vaak onuitgesproken.
Pierre van Beek – Vastberadenheid spreekt er uit: "Ik doe 't al liepen de koeien in de kool." In zo'n geval gaat de zaak absoluut door en is niets in staat het genomen besluit te veranderen. (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950)
KOEJ Pierre van Beek – Waar de Latinisten met hun "Quod licet Jovi, non licet bovi" (Wat Jupiter mag doen, is een os niet geoorloofd) komen aandragen, zeggen onze mensen: "De ene maag een koe stelen en de aander nog nie op stal kijken!" (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950)
Dhr. Bertens – “En as naa dieje man, dieje… dieje kommies die koej takseerde èn der stond en briefke zak zègge meej de prèès op dèttie zeej, nouw die e… die houw ik, dè kos ôok èn dan hadde niks te zègge, dan koste gij wir gewoon en aander koej vur kôope èn dan koste gij wir òn de gang gaon…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)
Audioregistratie 1978 -- “Asse daor en koej nie verkòcht hòn dan ginge ze nòr de Bosse mèrt, die Tilburgse boere… (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
WBD koej - koeien
-- De koej stòn in de waaj.
WBD kalfkoej - koe die kalven moet, ook kalfvèèrs genoemd
WBD jónge koej, aftaandse koej - koe die meermalen gekalfd heeft
WBD vleinamen v.d. koe: koej, kouke, koejke; et koejke, óns koejke
WBD roepnamen v.d. koe: koej, koes, kuus
Henk van Rijen en blauw koej - hiervan is sprake als de melk te opvallend is aangelengd met water
Dialectenquête 1876 - koei – koeien
Biks koej zn - koe
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952):
de rôome spöt öt den èùjer van de koej
Goem. KOE - kuj, znw.vr.
Antw. KOĔI znw.v., mrv.'koei' koĕi
WvM 'De k ziede by 't kallef en ok by de koe'
WBD III.1.4:36 'koe' = ezelachtig persoon
Stadsnieuws:
mèlk van de blaaw koej - waarbij te veel water gegoten is (030506)
Ill.: Rolf Janssen
Gezegden
MP De biste koej stòn óp stal... De mökskes vènde ooveral. (m = kalfjes)
MP Flèùtende mèskes èn brullende koej zèn zèlde goej.
MP Hij heeter nèt zóveul verstaand aaf as en koej van saffraon eete.
MP Kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje.
Pierre van Beek -- Hij zit eróp te wòchten as nen hónd óp en zieke koej. (Tilburgse Taaklplastiek 136)
Pierre van Beek -- Dan wordt et kalf grótter as de koej. = de kosten wegen niet op tegen het resultaat (Tilburgse Taaklplastiek 143)
Van
Beek - "De leste koe maakt het hek toe". (Nwe. Tilb. Courant;
Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
Van Beek - Fluitende vrouwen en brullende koeien zijn zelden goei,
zegt men tot of over meisjes, die fluiten. (Nwe. Tilb. Courant; Onze
folklore afl. 4; 19 maart 1959)
Van Beek - Men gaf door: "De beste koeien worden op stal verkocht"
in de betekenis van: de degelijkste meisjes vinden haar man niet op
straat of in de balzaal. Als pendant kwam hierop: "'t Is goed, als
ge de schoorsteen kunt zien roken." 't Werd een jongeman toegevoegd,
die een meisje uit eigen dorp (of streek) gekozen had. (Nwe. Tilb.
Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - As ónze kat en koei was, dan kónde gij ze mélke (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1964) – reactie op herhaalde bezwaren (ja maar, als ...)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - daor gaoget heene, zi den boer, èn zen öske dè bisde (Nicolaas Daamen - handschrift 1916) - Men is geneigd elkander na te lopen.
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - 'wie de koej trouwt, heej et kalf ôok' zi den boer, èn dè sloeg óp en gedwóngen huuwelek ('70)
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje ('50) die heeft een streepje voor.
koejeneere
werkwoord, zwak
Frans: couillonner - uitkloten
Mar nie dek me van ’n
bietje nat laot koeijeneere... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in:
Groot Tilburg 1941; CuBra)
Iemes die ons goei vuraawerkes platgebraand en doodgekoeieneerd
hee... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941;
CuBra)
Cees Robben – ...stiekem koeieneren... (19600415)
- Iemand koeieneren. - Plagen, pesten. (A.J.A.C. van Delft; 1961;
in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische
zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)
Audioregistratie 1978 - Mar ge had hier vruuger ok nèt as op de Vèfhèùze, as daor zo iemand was zak zègge die bevobbeld die boere zon bietje zaat te koejeneere… dan waarde nòg nie gelukkeg, hòr! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
koejetaand
zelfstandig naamwoord
tand van een koe
Van Beek - "Een koeientand en een vrouwenhand mogen nooit stil staan", wordt gezegd om aan te duiden, dat vrouwen en meisjes steeds in 't huishouden bezig behoren te zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
koejhaomer
zelfstandig naamwoord.
WBD tuierhamer (grote houten hamer met lange steel om de tuierpaal in de grond te slaan)
WBD koejhaomer; Hasselt: koejhaomer
Antw. KOEIHAMER znw.m. - klophout, hout dat dient om de tuierstaken voor koeien in den grond te slaan.
toponiem
gedeelte van de Heuvel tussen Spoorlaan en Telegraafstraat
zelfstandig naamwoord.
koemest
WBD (Hasselt) koemest
Antw. KOEIMES, in 't N. 'koeimis'
koejstal
zelfstandig naamwoord.
WBD koestal (deel v.h. boerenhuis waar het rundvee verblijft), ook genoemd: 'koejestal' of 'stal'
koejstaok
zelfstandig naamwoord.
WBD (Hasselt) tuierpaal (ijzeren of houten paal, die met een tuierhamer in de grond wordt gedreven)
Antw. KOEISTAAK znv.m. - tuierstaak
WNT KOESTAAK - 1. koepaal; 2. staak waaraan de koe in de weide wordt vastgebonden.
Koejstraot
toponiem, straatnaam; Koestraat (van het huidige NS Plein tot Molenbochtplein
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Van de Koejstraot nòr, irst op vèèfendèrteg hèbbe we gewond èn toen vèèvensèsteg, teegenoover de Molenbochtstraot. (transcriptie Hans Hessels 2014 ► Klik hier voor audiofragment
koejstrèùf
zelfstandig naamwoord.
koestront
Kees en Bart: koejstrèuf
koek, kuukske
zelfstandig naamwoord.
koek
H. van Rijen (1988): koek, bierviltje
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - van koek zèèn (Daamen - Handschrift 1916) - raak zijn, in orde zijn; zwak zijn
Daamen - Handschrift 1916: "koek - hij is van koek - het is raak, het is in orde"
Cees Robben: 'aaltij gin koek en aai'
In de kuukskestrommel zaat genoeg om iederêen iets te geeve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
koeke
verhaspeling
'van gin koeke gin blaoze weete' - van toeten noch blazen weten
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Wènne praot dèsse ötslòn! Die zèn veul wèèzer as wij vruuger waare! Ik weet wèl dè toen ik ònt vrije ging dèk van gin koeke gin blaoze (…) wies hor!” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
koekebak
zelfstandig naamwoord
pannenkoeken
Soms bakte ons moeder dan ok koekebak, laoter heurde wij dè dè pannekoeken waren, mar ons moeder zeej aaltij koekebak. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
koekert
zelfstandig naamwoord
dwaas
Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
zelfstandig naamwoord.
± koekebakker, koekert; dwaas, dromer
Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
WNT KOEKEBAKKER De opvatting van sommigen dat het bereiden van zoetigheden een bedrijf is, een flink man onwaardig, gaf aanleiding tot het gebruik van koekebakker voor: onmanlijk persoon, knoeier, prutser; in het bijzonder: slecht zeeman.
koelschip
zelfstandig naamwoord.
WBD koelbak (kuip of platte bak waarin, in een brouwerij, de (gekookte) 'wort' wordt afgekoeld)
Antw. KOELBAK znw.m. - bij brouwers: houten bak waar het bier uit den ketel op getrokken wordt om af te koelen.
koepèèrd
zelfstandig naamwoord.
WBD roodbont paard, ook 'rôojbónt' of 'vòsbónt pèèrd/pèrd' genoemd
WNT KOEPAARD - bruin paard met groote witte vlekken
koeponneke
zelfstandignaamwoord, verkleinwoord
couponnetje
WBD koepónneke (II:918) - couponnetje, stuk (afgesneden) weefsel
koer
zelfstandig naamwoord.
speelplaats; uit het Franse 'cour', binnenplaats
WBD III.3.1:447 'koer' speelplaats
koes
zelfstandig naamwoord.
WBD roepnaam v.e. koe, ook ' kuus' of 'koej'
WBD roep- of loknaam v.h. kalf; ook 'koes koes koes' of 'kalf'
koesjee
bijwoord
uit Frans ‘coucher’, slapen; naar bed
Cees Robben – ’t Was alle daoge vruug koesjee (19670428)
koeter
zelfstandig naamwoord.
iemand die alsmaar heen en weer loopt
ook: koeterkont; onrustig, bedrijvig persoon
koetere
Werkwoord, zwak
(onrustig) heen en weer lopen
— koetere - koeterde - gekoeterd
Cees Robben – Ze muikelt en koetert in ’t rond (19700102)
WBD III.1.2:18 'koeteren- = mompelend heen en weer draaien; ook: muikelen
WBD III.1.2:145 'koeteren' = ijsberen
Bont bijvoeglijk naamwoord koeterig; tochtig, geil (van mannen en sommige mannelijke dieren als rammelaars gezegd).
koeterkont, koeter
zelfstandig naamwoord
iemand die alsmaar heen en weer loopt
Cees Robben – Omdè ge zon koeterkont zèèd... (19790302)
Stadsnieuws: Ons taante Nèl waar en èchte koeterkont: ze kos nie stilzitte (060906)
En taante van me, Aldegond,/ dè was en èchte koeterkont./ Hil den dag liep ze mar rond,/ omdèsse nèrges rust tòch vond. (Henriëtte Vunderink, Taante Aldegond, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)
koeverkoot
zelfstandig naamwoord
PM halflange overjas van betr. lichte stof, met onder ca. vijf naden
Van Eng. 'cover' + 'coat' (covered coat = jagers-, ruitersjasje)
► kooverkooke
Werkwoord, zwak
koewe - koede - gekoed -- lange oe
Pierre van Beek -- roepen bij het kinderspel verstoppertje, nl. wanneer men zich veilig waant en de zoeker mag starten; vermoedelijk werd er 'Koe-oe-oe' geroepen.
Antw. KOEWEN - iemand in de verte roepen met 'koe' te schreeuwen.
koezemèm
zelfstandig naamwoord.
kamperfoelie, haagkers, geitenblad - Lonicera periclymenum; volgens Linnaeus: Lonicera caprifolium
Daamen - Handschrift 1916:
"koezememmen - kamperfoelie, geitenblad"
Handschrift Damen 1916
WBD III.4.3:234 koezemèmme - kamperfoelie (Lonicera periclymenum)
Etymologisch
ES 2012 - De Nederlandse naam 'kamperfoelie' is een verbastering van de middeleeuwse naam (7de eeuw) 'caprifolium'.
- Caprifolium betekent letterlijk 'geitenblad' (Philippa e.a. Etymologisch woordenboek van het Nederlands 2003-2009).
- Het woorddeel 'kamper' is een verbastering van het Latijnse 'caper', geit; 'capri' betekent: 'van de geit'; 'foelie' is van 'folium', blad.
- De bloem van kamperfoelie vertoont (zie foto) in haar typische buisvormige bloeiwijze een visuele overeenkomst met de contouren van de spenen van geiten.
- Het tweede lid van de Tilburgse volksnaam - 'mèm' - is zonder twijfel in de volksmond gekozen om een speen aan te duiden. ►zie mèm
- Het eerste lid van de Tilburgse volksnaam - 'koeze' - is mogelijk voortgekomen uit 'kuuze', tweede naamval van 'kuus', in de betekenis 'koe'; dus: men van de koe.
Voorlopige conclusie: Kamperfoelie werd in het Tilburgs 'koezemèm' genoemd omdat de buisvormige bloeiwijze deed denken aan de speen, dan wel spenen, van een koe.
- De vele volksnamen voor kamperfoelie laten er geen twijfel over bestaan dat we te maken hebben met een naam die gebaseerd is op zogen, uiers, en spenen.
- Heukels (Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten - 1907) noemt onder andere:
-- onder Lonicera: Mammekenskruid, Mammetjes, Zoegertjes, Zuiger, Zuigertjes, Mammekers.
-- onder Lonicera Periclymenum : Memmekensbloem, Memmekenskruid.
- WBD III.4.3: Flora, geeft de volgende bewijsplaatsen met 'koe' en 'mem': koesmemmen: Reusel; koezenmemmen (ook koesememmen): Tilburg; Kempenland.
- IDEM: dat het woorddeel 'mem' breed verbreid is geweest in Brabant:
mempoes: Hooge Mierde,
memmenkruid: Veldhoven; Antwerps
memmetjeskruid (memmekeskruid): Mechelen; Antwerps
memmetjes (memmekens, memmekes): Wechelderzande; Antwerps
memzuiger: Kaatsheuvel.
memzuigers (ook mamzuigers): Roosendaal, Hoeven en Kaatsheuvel;
zuigers: Deurne in de Peel.
zuigertjes: Nispen.
honingzuigers (honikzukers): Cuijk.
honingbloem (ook honingblom): Baarle-Nassau en Retie.
- IDEM: dat verschuiving van het beeld niet ongewoon is, mag blijken
uit de benoemingen van kamperfoelie als zijnde van de geit, de koe,
de poes, de haan (en diens kam), en de haas.
kòffer
zelfstandig naamwoord
koffer
et kòffer is te zwaor (onz.; ABN: m.)
Koffiekopje, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986
kòffie
zelfstandig naamwoord.
koffie
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - de kòffie is daor mar koud (Pierre van Beek -- Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd van een koele vrouw
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - hêete vrouwen èn kaawe kòffie is tèèdwinst ( '72) - ironische opmerking van mannen: bij beide komt men sneller tot het gewenste doel.
WBD III.1.1:32 'koffiedrup' = moedervlek
WBD III.2.3:40 'koffie' = maaltijd in de namiddag
kòffiedrinke
werkwoord, sterk
Praktisch uitsluitend als infinitief in gebruik; meestal ondersteund door het hulpww. 'gaon' of 'moete'. Verbuiging leidt tot letterlijke interpretatie.
-- de broodmaaltijd gebruiken (eventueel zonder koffie, doch met thee)
Cees Robben: Ist koffiedrinken of ötruste?
As we thös kwamen, ha onze vadder zen brôod al op en koffiegedronken. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
WBD III.4.4:125 'koffiedrinken' = koffietijd
Stadsnieuws: Blèèfde nòg meej kòffiedrinke, òf gaode vur den dònkere nòr hèùs? (25020)
Bont znw.o. - koffiedrinken, ook gebruikt voor 'ontbijt'
kòffievòs
zelfstandig naamwoord.
WBD (Hasselt) bep. donkerrood paard, elders 'dónkere vòs' genoemd
WNT KOFFIEVOS - koffiekleurig vaspaard
köfke
zelstandig naamwoord, verkleinwoord
kuifje
verkleinwoord van 'kèùf', met vocaalkrimping
kòg
zelfstandig naamwoord.
WBD III.4.4:271 ' kog' = brok
kojboj
zelfstandig naamwoord.
cowboy
met regressieve afstandsassimilatie: w > j
- Èn dan draog ik daorbij 'n fèftig Ampère gaawe ring èn kojboj-lèèrze. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
- Hees kojboj (V:40)
kòjeghèd, -hei
zelfstandig naamwoord.
kwaadheid, boosheid
WBD huidschimmelziekte (bij koeien), ook 'nèèrf' genoemd
H. van Rijen (1988): 'kojjeghèt/-hèj, kaojeghèt, -hèj
kòkse
zelfstandig naamwoord, altijd meervoud
residu (slakken) van uitgebrande cokes, nog bruikbaar voor huiselijke verwarming
Kees en Bart: kòksen
Meej ons moeder meej, om kokse te gaon raope op de gasfebriek. Ge kréégt dan zon harkske in oew haand, daormee moeste gij tussen de sintels de nog gloeiende kokse apart rèève. Asse afgekoeld of bekaant koud waren, moeste ze in enne baole zak doen. Ons moeder kosse wij nie bijhaawe. Fèèn wèèrk waar et ôk nie. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
- Hòlde göllie zèlf oew kòkse óp et gasfebriek? - Halen jullie zelf je cokes bij de gasfabriek?
- en stèm as ene kòkseklòpper
Advertentie voor de verkoop van cokes door de 'gasfabriek'; NTC 1905
Bericht uit de Nieuwe Tilburgsche Courant, 16-1-1920 [H.L. = hectoliter]
Advertentie uit de Nieuwe Tilburgsche Courant - 3-12-1921
Ingezonden brief over de prijs van cokes in Tilburgsche Courant 13-2-1902
kòkseklòppersstèm
zelfstandig naamwoord.
H. van Rijen (1988): zware stem
Van Dale: onaangename, rauwe stem
kòkske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
H. van Rijen (1988): kaakje
kokt
werkwoord, persoonsvorm
kookt
2e + 5e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'kooke'
Cees Robben: Et waoter kókt al.
Cees Robben: Mèn vrouw kókt van kaojeghèd ak zat ònkoom
Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952): twaoter kókt al
kòl, kol
zelfstandig naamwoord.
WBD witte vlek op het voorhoofd van een koe (zowel kòl als kól)
WBD 'kol', (Hasselt:) 'kol' - wit stervormig vlekje op het voorhoofd van een paard, ook 'drèùpkòl' genoemd
Bont znw.m. 'kòl' - kleine witte plek aan het voorhoofd v.e. donkerharig paard.
WNT KOL (II) - 1) voorhoofd of voorhoofdsbeen v.e. paard of rund 2) witte plek op het voorhoofd v.donkerharige paarden of runderen
Ill.: Naumann - kölder
zelfstandig naamwoord.
vogel: wulp (Numenius arquata)
Daamen - Handschrift 1916:
"kuilder - groote vogel uit de heide; hij legt eieren juist als die
van de kievit maar viermaal zoo groot; bij het vliegen roept hij
'Tuureluut'"
Cees Robben - ...kölders die bij vennekes/ wè vruuten in ’t vuil... (19600708)
WBD
III.4.1:222 'kuilder' of 'wulp' - wulp (Numenius arquata) ook
'tureluut' genoemd. De wulp (Numenius arquata) is een grote
waadvogel van 55 cm, die gemakkelijk te herkennen is aan de lange
omlaag gebogen snavel. Hij heeft een grijs-beige verenkleed en in de
vlucht een opvallend witte driehoek op de rug. De zang klinkt
jodelend. De wulp komt vrij algemeen voor in vochtig heideland en in
moerassen en legt zijn eieren in een kuiltje.
Sch. KUILAART, een vogel in Westvl., ook nog zeesnep genoemd, en in
de Kempen: kuilder, kluiter of kluter en zandlooper; in het Fr. heet
hij: courli of pluvier doré.
Biks kölder zn - wulp (numenius): Rond de Flaes stikte het vroeger
van de kölders. Ze legden meestal vier eieren in een költje. Daarvan
is de naam afgeleid.
Pierre van Beek: in: Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 4 mei 1968, 'Eendegoor en Zwartven'. Over het Zwartven:
"...dan spreidt daar
plotseling het grotendeels door bos omringde
Zwartven zijn waterspiegel voor u uit. (...) Het ven is ondiep
en valt menigmaal helemaal droog in de zomermaanden. Zolang dit niet
het geval is, houdt er nog de kievit zijn vliegoefeningen, stappen
er de kluut en de wulp op hoge poten langs de oever en roept in de
lucht de grutto zijn eigen naam."
bijvoeglijk naamwoord .
kaler, kaalst
gez. MP Hoe kòlder/grótter hónd, hoe meer vlooje
comparat./superlat. van 'kaol, met vocaalkrimping
kòldèùf
zelfstandig naamwoord.
Houtduif - Columba palumbus palumbus
H. van Rijen (1988): houtduif (Columba palumbus)
ES 2012: Tilburg: vliegende rat
zelfstandig naamwoord.
onbemiddelde man die dit poogt te verbergen door heer te spelen
WNT kaaljager (kaoljaoger), aanmatigende arme duivel (Molema)
Verh. KAALJAKKER (koljakker) m. kale neet, opschepper. Z.a.
Biks koljakker zn - kale meneer, kaalhans
kollesaol
bijvoeglijk naamwoord
kolossaal
K-B kollesaol
Cees Robben: ene kollesaole niemendal
Kölleverse
bijvoeglijk naamwoord van het toponiem Körvel
Korvelse
Cees Robben – Swels d’n ölleger spulde/ stölperdenie over den
dölleper van de Kölleverse kerk.. (19651015)
kòlloosieke
zelfstandig naamwoord verkleinwoord
H. van Rijen (1988): sober of karig iets; WTT 2017: het is onduidelijk waar de klemtoon ligt, maar waarschijnlijk op de eerste lettergreep; in dat geval is 'kol' kwalitatief bedoeld bij 'loosieke' ofwel 'klein horloge', en is 'kòl' mogelijk denigrerend bedoeld als 'kul'.
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kooltje en bloemkoltje
verkleinwoord van 'kôol', met vocaalkrimping
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - as ge en kóltje hèt, wilde en törfke teege ('84)-geld trouwt graag geld
Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - die en törfke brèngt, kómt en kóltje teege ('50) - geld trouwt graag geld.
WBD (III.3.3:157) koltjes = houtskool voor het wierookvat
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
kuiltje
Boutkan - Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer (1996):
(blz. 51) költje
verkleinwoord van 'kèùl', met vocaalkrimping
MP gez. Ze zulle van mèèn cènte gin költje mis in de grónd piese.
MP gez. Ge zult van mèèn gèld gin költjes piese.
Frans Verbunt: 'költjeknikkere' - knikkerspel
Dan mòkte we in et midde vant bòrd in de boerekôol en költje om de sjuu in te doen. Èn dan mar britse, meneer. Lèkker! Èn dabbe, èn prakke. Gin gepielie. Spaoje! (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
Biks költje knikkeren - spelletje
költjeknikkere
Werkwoord, zwak
Kom, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986
kom, kummeke, kumke
zelfstandig naamwoord.
kom
sauskummeke
WBD III.3.1:317 'kom' of 'dorpskom' = dorpskom, centrum v.h. dorp
WBD III.2.1:186 kom, ook 'komke', kopje of tas
zelfstandig naamwoord.
afkomst, afstamming
De Wijs -- (Gehoord van 'n oud-papier ophaler: ) Ik zè van unne goeje kom-aaf, mar daor zè ik van-aaf gekoome (13-07-1966)
WBD goeden kòmaaf - goede afstamming (gezegd van een koe), ook genoemd: goeje(n) tuk, goejen aord;
Cees Robben: zôotie zeej, is ie van hôoge kómaaf;
WBD III.2.2:58 'komaf' = afkomst
Stadsnieuws:
Dèsser wèl êene van goeje komaaf, mar ik weet nie waor et meej em
nòrtoe gao - Die man heeft wel zijn familie mee, maar ik maak me
zorgen om zijn toekomst (060808)
WNT I: afleiding van 'afkomen', 'gemeenzame uitdrukking voor 'afkomst'. WNT VII: 'komaf' — in minder beschaafde taal: komòf— 'Vooral in lagere taalkringen gebezigd en dialectisch zeer verbreid.'
zelfstandig naamwoord.
bepaald kledingstuk: rok en blouse en eventueel jasje van dezelfde stof
Naar Franse 'combiner'
ES 2012: kombineeke
kom-dis-aon
samentrekking
kom je eens aan; kom je eens bij mij langs
Cees Robben – “Wanneer kom-dis-aon Anna...?” (19640710)
komdom
samentrekking van persoonsvorm ‘kom’ & d = de = je & om
kom je om
Cees Robben – Komdom d’aaier zuute kiendjes..? (19540417)
komme
zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘kom’
figuurlijk voor de borsten van de vrouw
Cees Robben – Ze heej ’n paor flinke kommen op d’r kaast staon...
(19670616)
kommielfoo
bijwoord
uit Frans: ‘comme il faut’, zoals het betaamt, correct is
Cees Robben – Was oe spraok nie kom-iel-foo..? (19561027)
kommies
zelfstandig naamwoord
douanebeambte, grenspolitie
Hij waar aaltij smokkelèèr gewist en hil wè aachternao gezeete gewist dur de kommieze, aggem wot gelêûve. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)